ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΘΕΜΑΤΑ 1 / 2006 Η δημογραφική κατάσταση στην Ελλάδα Διονύσης Μπαλούρδος (1) (Σε συνεργασία με τους Δημήτρη Ντόντη (2) και Ναταλία Σπυροπούλου (3) ) ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (ΙΝΚΠΟ) ΜΕΣΟΓΕΙΩΝ 14-18 ΑΘΗΝΑ 11527 Τηλ.: 210-7491692-3 Email: inspo@ekke.gr ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΟΧΗΣ Επιστημονική Επιτροπή: Ι. Σακέλλης (Διευθυντής) Μ. Κετσετζοπούλου Ν. Μπούζας Μ. Τζωρτζοπούλου Ν. Φακιολάς Μ. Χρυσάκης Συντονιστής Εργαστηρίου: Διονύσης Μπαλούρδος ΙΟΥΛΙΟΣ 2006 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Μέγεθος και φυσική κίνηση πληθυσμού 2. Αδρός συντελεστής γεννητικότητας, αδρός συντελεστής θνησιμότητας, προσδόκιμο ζωής, προσδόκιμο ζωής χωρίς προβλήματα υγείας και θάνατοι κατά αιτία 3. Γονιμότητα, μέση ηλικία μητέρας κατά την απόκτηση πρώτου παιδιού, διαγενεακή γονιμότητα, εκτός γάμου γονιμότητα 4. Γάμοι- διαζύγια 5. Μετανάστευση 6. Κατανομή πληθυσμού κατά αστικότητα, φύλο και ηλικία 7. Μέγεθος και σύνθεση της οικογένειας 8. Μονογονεϊκές οικογένειες 9. Οι προοπτικές στην Ελλάδα και στις χώρες τις Ευρωπαϊκής Ένωσης: Εκτιμήσεις της Eurostat για το διάστημα 2004-2050 10. Σύνοψη (1) Οικονομολόγος - Δημογράφος, Διευθυντής Ερευνών του ΙΝΚΠΟ (2) Κοινωνιολόγος Επιστημονικός Συνεργάτης του ΙΝΚΠΟ (3) Κοινωνιολόγος Επιστημονική Συνεργάτης του ΙΝΚΠΟ ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ 2006 Η έκδοση αυτή πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του Έργου «Ανάπτυξη υποδομών για τη δημιουργία πόλου κοινωνικών δεδομένων στα θέματα της κοινωνικής ανισότητας και του κοινωνικού αποκλεισμού» του Μέτρου 3.3 του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανταγωνιστικότητα» (Ε.Π.ΑΝ.), Πράξη «Αριστεία σε Ερευνητικά Ινστιτούτα Γ.Γ.Ε.Τ. (2 ος κύκλος)» και χρηματοδοτήθηκε κατά 75% από την Ευρωπαϊκή Ένωση και κατά 25% από το Ελληνικό Δημόσιο.
Η Δημογραφική κατάσταση στην Ελλάδα Oι μεταβολές του πληθυσμού αποτελούν αναμφίβολα ένα ιδιαίτερα σημαντικό πεδίο επιστημονικής έρευνας. Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται ένα αυξημένο ενδιαφέρον για τις μελλοντικές δημογραφικές εξελίξεις. Αν και η σημασία του δημογραφικού είναι μεγάλη, το ενδιαφέρον δεν εστιάζεται μόνο στο μέλλον του πληθυσμού από καθαρά δημογραφική σκοπιά, αλλά συνδέεται όλο και περισσότερο με τις κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις, όπως αυτές προκύπτουν από τις πληθυσμιακές μεταβολές. Τα δημογραφικά προβλήματα γίνονται ολοένα και οξύτερα, με κοινωνικούς και οικονομικούς αντίκτυπους. Η αύξηση του προσδόκιμου ζωής και ο έλεγχος της γονιμότητας με επακόλουθη τη δυσμενή σχέση ηλικιωμένων - νέων προκαλούν σημαντικά ερωτήματα τόσο ως προς την εξέλιξη του πληθυσμού όσο και ως προς την πορεία βασικών κοινωνικών και οικονομικών μεταβλητών. Πράγματι, η γήρανση του πληθυσμού δημιουργεί μεταξύ άλλων αυξημένες οικονομικές υποχρεώσεις για την συντήρηση και περίθαλψη των ηλικιωμένων και εγείρει εύλογα ερωτήματα για την εξέλιξη του εργατικού δυναμικού μιας χώρας και τη μελλοντική δομή του. Στην παρούσα εργασία θα παρουσιασθούν οι βασικότερες δημογραφικές μεταβλητές, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο για σειρά ετών, με στόχο την αποτύπωση των κυριοτέρων πληθυσμιακών εξελίξεων στην Ελλάδα σε σύγκριση με την ΕΕ-15 και ΕΕ-25. 1. Μέγεθος και φυσική κίνηση πληθυσμού Η εξέλιξη του πληθυσμού της Ελλάδος σε απόλυτους όρους παρουσίασε αυξητική τάση καθ όλη τη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου με φθίνοντα όμως ρυθμό κατά τις τελευταίες δεκαετίες (Πίνακας 1). Ειδικότερα, το 1971 ο πληθυσμός της Ελλάδας ανέρχονταν σε περίπου 8,8 εκατομμύρια άτομα, ενώ τρεις δεκαετίες αργότερα, ο πληθυσμός σύμφωνα με την Απογραφή του 2001 άγγιζε τα 11 εκατομμύρια (10.931.200). Επισημαίνεται ότι σύμφωνα με εκτιμήσεις της Eurostat, το 2005 ο πληθυσμός της Ελλάδος ξεπέρασε τα 11 εκατομμύρια (11.075.700). Έτσι, σύμφωνα με την εκτίμηση αυτή ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής εξελίσσεται πτωτικά κατά την περίοδο 2001-2005 και παρουσιάζεται το χαμηλότερο ετήσιο ποσοστό αύξησης του Επίκαιρα Θέματα 1/2006 1
πληθυσμού (μόλις 3,3%). Η ίδια τάση παρατηρείται σε ότι αφορά την ποσοστιαία μεταβολή (αύξηση) του πληθυσμού για το διάστημα 1991-2001, η οποία άγγιξε το 7% (βλ. Πίνακας 1). Σημειώνεται, ότι ο δείκτης πληθυσμιακής πυκνότητας παρουσιάζει συνεχή αύξηση από το 1971 (66,7 κάτοικοι ανά τ.χλμ το 1971, 82,8 το 2001 και 83,9 εκτίμηση για το 2005). Επισημαίνεται ωστόσο, ότι η πραγματοποιηθείσα ποσοστιαία αύξηση στο διάστημα που μεσολαβεί τόσο μεταξύ των δύο τελευταίων απογραφών όσο και για τις προηγούμενες περιόδους, υπερτερεί σημαντικά της αντίστοιχης αύξησης που σημειώθηκε τόσο στο σύνολο της ΕΕ-15 (3,7% στο διάστημα 1991-2001), όσο και στο σύνολο της ΕΕ-25 (2,9% στο διάστημα 1991-2001). ΕΛΛΑΔΑ Έτος ΠΙΝΑΚΑΣ 1 ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ: ΕΛΛΑΔΑ, ΕΕ-15 & ΕΕ-25, 1971-2005 Πληθυσμός 1o έτος περιόδου % Μέσος Ετήσιος Ρυθμός Μεταβολής Απόλυτη Μεταβολή % Μεταβολή Έκταση τ.χλμ Kάτοικοι ανά τ.χλμ 1971-2005 0,68 2.271 25,80 1971-1981 8805,1 0,97 896 10,00 131.957 66,7 1981-1991 9700,8 0,51 492 5,00 131.957 73,5 1991-2001 10192,9 0,7 738 7,00 131.957 77,2 2001-2005 10931,2 0,33 145 1,00 131.957 82,8 2005 11075,7 131.957 83,9 ΕΕ-15 1971-2001 0,37 45.792 13,40 1971-1981 341.400,9 0,42 14.657 4,30 3.154.120 108,2 1981-1991 356.057,8 0,25 9.006 2,50 3.154.120 112,9 1991-2001 365.063,4 0,37 13.638 3,70 3.154.120 115,7 2001-2005 378.701,2 0,56 8.492 2,20 3.154.120 120,1 2005 387.193,0 3.154.120 122,8 1971-2001 0,36 13,00 1971-1981 408.307 0,47 19.650 4,80 3.879.567 105,2 ΕΕ-25 1981-1991 427.957 0,28 12.149 2,80 3.879.567 110,3 1991-2001 440.106 0,29 12.992 2,90 3.879.567 113,4 2001-2005 453.098 0,45 8.200 1,80 3.879.567 116,8 2005 461.298 3.879.567 118,9 Πηγές: ΕΣΥΕ, Απογραφές Πληθυσμού (1971-2001) Eurostat: "European Social Statistics Demography" 2002 edition Eurostat: Επεξεργασία των στοιχείων της βάσης δεδομένων New Cronos Eurostat:New Cronos database ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ο Μέσος Ετήσιος Ρυθμός μεταβολής (ΜΕΡΜ) υπολογίζει το μέσο ετήσιο ποσοστό μεταβολής του πληθυσμού καθ' όλη τη διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου (από το έτος x έως το έτος y) με τη χρήση του τύπου P y = P x * (1+r) x-y. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι P y είναι ο πληθυσμός κατά το έτος y, P x ο πληθυσμός κατά το έτος x και x-y το σύνολο της περιόδου (π.χ. από το 1991 έως το 2001 x-y=10). Όπως φαίνεται από το Διάγραμμα 1, από τη δεκαετία του 60 η φυσική κίνηση του πληθυσμού εξελίσσεται πτωτικά, ενώ αντίστοιχη τάση επικρατούσε τόσο στην ΕΕ-15, όσο και στην ΕΕ-25. Επίκαιρα Θέματα 1/2006 2
Το 1998 η φυσική κίνηση στην Ελλάδα εμφανίζεται για πρώτη φορά αρνητική και έκτοτε δεν φαίνεται να έχει ανακάμψει σημαντικά. Tο έτος 2004, η τιμή του δείκτη είναι μηδενική στην Ελλάδα, ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ-15 και ΕΕ-25) η τιμή είναι υψηλότερη της μονάδας. Η θετική -απόλυτη ή σχετική- μεταβολή στο μέγεθος του πληθυσμού, οφείλεται κατά συνέπεια αποκλειστικά στην εγκατάσταση αλλοδαπών μεταναστών στη Ελλάδα. 12 10 8 6 4 2 0 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1 ΦΥΣΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ: ΕΛΛΑΔΑ, ΕΕ-15 & ΕΕ-25, 1960-2004 -2 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2004 ΕΛΛΑΔΑ ΕΕ-25 ΕΕ-15 Πηγή: Πίνακας 1 παραρτήματος 2. Αδρός συντελεστής γεννητικότητας, αδρός συντελεστής θνησιμότητας, προσδόκιμο ζωής, προσδόκιμο ζωής χωρίς προβλήματα υγείας και θάνατοι κατά αιτία Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία της ΕΣΥΕ και της Eurostat, το 1981 οι γεννήσεις ανήλθαν σε 140.953 στην Ελλάδα, ενώ το 1991 μειώθηκαν στις 102.620, παραμένοντας ωστόσο καθ όλη τη διάρκεια της ίδιας δεκαετίας πάνω από τις 100.000. Το 2002 σημειώθηκαν 102.500 γεννήσεις, ενώ το 2004 ο αριθμός τους ανήλθε σε 105.655. Στο πλαίσιο των εξελίξεων αυτών, ο αδρός συντελεστής γεννητικότητας μετά το 1995 εμφανίζει τιμές οι οποίες κυμαίνονται μεταξύ 9,6 και 9,3 (επισημαίνεται ότι το 1960 η τιμή του δείκτη ήταν περίπου διπλάσια). Αξίζει να σημειωθεί ότι οι αντίστοιχες τιμές στην ΕΕ-15 και στην ΕΕ-25 είναι κατά τι υψηλότερες (10,5 και 10,7 αντίστοιχα για το 2004). Επίκαιρα Θέματα 1/2006 3
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2 ΑΔΡΟ ΠΟΣΟΣΤΟ ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ: ΕΛΛΑΔΑ, ΕΕ-15 & ΕΕ-25, 1960-2004 20 18 16 14 12 10 8 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2004 ΕΛΛΑΔΑ ΕΕ-25 ΕΕ-15 Πηγή: Πίνακας 2 παραρτήματος Όσον αφορά στην εξέλιξη του αδρού ποσοστού θνησιμότητας, παρατηρείται ότι είναι επίσης κυμαινόμενη στο διάστημα 1960-2004. Κατά τα τελευταία έτη, λόγω της γήρανσης του πληθυσμού, οι τιμές που καταγράφονται στην Ελλάδα είναι σχετικά υψηλότερες συγκριτικά με τις προηγούμενες δεκαετίες. Το 2004 η τιμή του δείκτη ανήλθε σε 9,4 και κινήθηκε στα ίδια επίπεδα με την ΕΕ-15 και ΕΕ-25 (9,5 και 9,3 αντίστοιχα). ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3 ΑΔΡΟ ΠΟΣΟΣΤΟ ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ: ΕΛΛΑΔΑ, ΕΕ-15 & ΕΕ-25, 1960-2004 12 10 8 6 4 2 0 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2004 ΕΛΛΑΔΑ ΕΕ-25 ΕΕ-15 Πηγή: Πίνακας 3 παραρτήματος Οι τιμές του ποσοστού βρεφικής θνησιμότητας εξελίσσονται πτωτικά στο διάστημα 1960-2001. Ειδικότερα για την Ελλάδα, οι υψηλές τιμές της δεκαετίας του 1960, οι οποίες κυμαίνονταν μεταξύ 40,1% και 29,6%, μειώνονται σημαντικά και φθάνουν το 2001 στην ελάχιστη τιμή (5,9%), η οποία αν και μεγαλύτερη βρίσκεται κοντά στην αντίστοιχη της ΕΕ-15 (4,6%) και είναι Επίκαιρα Θέματα 1/2006 4
χαμηλότερη από αυτήν της ΕΕ-25 (6,5%). Συνεπώς συνάγεται ότι το ποσοστό βρεφικής θνησιμότητας έχει ακόμα περιθώρια βελτίωσης στη χώρα μας. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 4 ΠΟΣΟΣΤΟ ΒΡΕΦΙΚΗΣ ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ: ΕΛΛΑΔΑ, ΕΕ-15 & ΕΕ-25, 1960-2004 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 ΕΛΛΑΔΑ ΕΕ-25 ΕΕ-15 Πηγή: Πίνακας 4 παραρτήματος Σύμφωνα με τους πίνακες επιβίωσης της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, η προσδοκώμενη ζωή στην Ελλάδα ανήλθε το 1960 κατά μέσο όρο σε 67,3 έτη για τους άνδρες και σε 70,4 για τις γυναίκες. Το 2001, οι αντίστοιχες τιμές είναι σημαντικά αυξημένες για τους άνδρες και για τις γυναίκες και δεν διαφοροποιούνται αισθητά από την κατάσταση που επικρατεί στην ΕΕ-15 (75,3 για τους άνδρες και 81,4 για τις γυναίκες), ενώ στην ΕΕ-25 οι τιμές είναι σημαντικά χαμηλότερες (69,9 για τους άνδρες και 78 για τις γυναίκες το 2001). Ελλάδα ΕΕ-15 ΕΕ-25 ΠΙΝΑΚΑΣ 2 ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΗ ΖΩΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ: ΕΛΛΑΔΑ, ΕΕ-15 & ΕΕ-25, 1960-2004 ΕΤΗ ΦΥΛΟ 1960 1970 1980 1990 2001 2004 ΑΝΔΡΕΣ 67,3 70,1 72,2 74,6 75,4 76,6 ΓΥΝΑΙΚΕΣ 70,4 73,6 76,6 79,4 80,7 81,4 ΑΝΔΡΕΣ 67,4 68,4 70,5 72,8 75,3 : ΓΥΝΑΙΚΕΣ 72,9 74,7 77,2 79,4 81,4 : ΑΝΔΡΕΣ 66,2 66,6 66,6 67,7 69,9 : ΓΥΝΑΙΚΕΣ 71,8 73,4 74,5 76,1 78,0 : Πηγές: ΕΣΥΕ, Στατιστική επετηρίδα της Ελλάδος 2001 Eurostat, "European Social Statistics Demography, 2002 edition" Eurostat: Επεξεργασία των στοιχείων της βάσης δεδομένων New Cronos Eurostat: New Cronos database ΣΗΜΕΙΩΣΗ: : Μη διαθέσιμα στοιχεία Επίκαιρα Θέματα 1/2006 5
Ο δείκτης που αφορά στην Προσδοκώμενη ζωή χωρίς προβλήματα υγείας υπολογίζει τον αριθμό ετών που αναμένεται ότι θα ζήσουν κατά μέσο όρο χωρίς προβλήματα υγείας άτομα συγκεκριμένης ηλικίας και υπολογίζεται ως η ποσοστιαία αναλογία πληθυσμού ορισμένης ηλικίας με προβλήματα υγείας έναντι του πληθυσμού της ίδιας ηλικίας χωρίς προβλήματα υγείας, καθώς, επίσης, και με στοιχεία θνησιμότητας. Ειδικότερα, η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία ορίζει (ΕΣΥΕ, ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ, 18.04. 2006 σ.2): Καλή υγεία έχει ένα άτομο ηλικίας 16 ετών και άνω, όταν έχει δηλώσει ότι έχει πολύ καλή ή καλή υγεία, χωρίς χρόνιο πρόβλημα και χωρίς κανένα περιορισμό στις καθημερινές δραστηριότητες. Κακή υγεία έχει ένα άτομο ηλικίας 16 ετών και άνω, όταν έχει δηλώσει ότι έχει πολύ κακή ή κακή υγεία, με χρόνιο πρόβλημα και με περιορισμό στις καθημερινές δραστηριότητες. Μέτρια υγεία έχει ένα άτομο ηλικίας 16 ετών και άνω, όταν δεν περιλαμβάνεται στις παραπάνω κατηγορίες. Με βάση τα στοιχεία και τις εκτιμήσεις που προκύπτουν από τη δειγματοληπτική έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών 1995-2003 (ΕΣΥΕ, ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ, 18.04. 2006 σ.3), διαπιστώνεται ότι: Όσο αυξάνεται η προσδοκώμενη ζωή κατά τη γέννηση τόσο μειώνεται η προσδοκώμενη ζωή χωρίς προβλήματα υγείας. Ο δείκτης ετών προσδοκώμενης ζωής χωρίς προβλήματα υγείας κατά τη γέννηση, ανά έτη προσδοκώμενης ζωής κατά τη γέννηση, μειώθηκε κατά 1,2% για τις γυναίκες και 0,5% για τους άνδρες. Για τις γυναίκες, η προσδοκώμενη ζωή χωρίς προβλήματα υγείας κατά τη γέννηση κυμαίνεται, το χρονικό διάστημα 1995 έως 2003, μεταξύ 69,2 και 68,4 ετών, ενώ η προσδοκώμενη ζωή κατά τη γέννηση κυμαίνεται μεταξύ 80,2 και 81,3 ετών. Για τους άνδρες, η προσδοκώμενη ζωή χωρίς προβλήματα υγείας κατά τη γέννηση κυμαίνεται μεταξύ 65,8 και 66,7 ετών, ενώ η προσδοκώμενη ζωή κατά τη γέννηση κυμαίνεται μεταξύ 75,0 και 76,5 ετών. Επίκαιρα Θέματα 1/2006 6
Για τις γυναίκες, η προσδοκώμενη ζωή κατά τη γέννηση αυξήθηκε, το ίδιο χρονικό διάστημα, κατά 1,2 έτη, ενώ η προσδοκώμενη ζωή χωρίς προβλήματα υγείας κατά τη γέννηση μειώθηκε κατά 0,8 έτη. Για τους άνδρες, η προσδοκώμενη ζωή κατά τη γέννηση αυξήθηκε κατά 1,5 έτη, ενώ η προσδοκώμενη ζωή χωρίς προβλήματα υγείας κατά τη γέννηση αυξήθηκε κατά 0,9 έτη. Η προσδοκώμενη ζωή χωρίς προβλήματα υγείας για τους άνδρες είναι η υψηλότερη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. ΕΤΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 3 ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΗ ΖΩΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΗ ΖΩΗ ΧΩΡΙΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ, 1995-2003 ΓΥΝΑΙΚΕΣ Προσδοκώμενη ζωή κατά τη γέννηση (Α) Προσδοκώμενη ζωή χωρίς προβλήματα υγείας κατά τη γέννηση (Β) % (Β)/(Α) 1995 80,2 69,2 86,3 1996 80,4 69,6 86,6 1997 80,6 68,7 85,2 1998 80,5 68,3 84,8 1999 80,6 69,4 86,1 2000 80,5 68,2 84,7 2001 81,0 68,8 84,9 2002 81,1 68,5 84,5 2003 81,3 68,4 84,1 ΑΝΔΡΕΣ Προσδοκώμενη ζωή Προσδοκώμενη ζωή χωρίς προβλήματα ΕΤΟΣ κατά τη γέννηση (Α) υγείας κατά τη γέννηση (Β) % (Β)/(Α) 1995 75,0 65,8 87,7 1996 75,1 66,9 89,1 1997 75,3 66,4 88,2 1998 75,3 66,5 88,3 1999 75,5 66,7 88,3 2000 75,4 66,3 87,9 2001 75,9 66,7 87,9 2002 76,2 66,7 87,5 2003 76,5 66,7 87,2 Πηγή: ΕΣΥΕ, Δελτίο Τύπου Έρευνας Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης: Προσδοκώμενη ζωή χωρίς προβλήματα υγείας, 18/04/2006 Εξάλλου, στον Πίνακα 4 φαίνεται ότι ενώ αυξάνεται η προσδοκώμενη ζωή κατά την ηλικία των 65 ετών, μειώνεται η προσδοκώμενη ζωή χωρίς προβλήματα υγείας. Ειδικότερα για τις γυναίκες, η προσδοκώμενη ζωή χωρίς προβλήματα υγείας κατά την ηλικία των 65 ετών στο διάστημα 1995-2003 κυμαίνεται μεταξύ 11,6 και 10,5 ετών, ενώ η προσδοκώμενη ζωή, κατά την ηλικία των 65 ετών κυμαίνεται μεταξύ 18,4 και 18,7 ετών. Όσον αφορά στους άνδρες, η προσδοκώμενη Επίκαιρα Θέματα 1/2006 7
ζωή χωρίς προβλήματα υγείας κατά την ηλικία των 65 ετών κυμαίνεται μεταξύ 9,8 και 9,9 ετών, ενώ η προσδοκώμενη ζωή κατά την ίδια ηλικία κυμαίνεται μεταξύ 16,1 και 16,8 ετών (ΕΣΥΕ, ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ, 18.04. 2006 σ.4). ΠΙΝΑΚΑΣ 4 ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΗ ΖΩΗ ΧΩΡΙΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑ ΤΩΝ 65 ΕΤΩΝ, 1995-2003 ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΕΤΟΣ Προσδοκώμενη ζωή κατά τη γέννηση (Α) Προσδοκώμενη ζωή χωρίς προβλήματα υγείας κατά τη γέννηση (Β) % (Β)/(Α) 1995 18,4 11,6 63 1996 18,6 11,5 61,8 1997 18,7 10,8 57,8 1998 18,7 11 58,8 1999 18,7 11,6 62 2000 18,3 10,6 57,9 2001 18,7 10,7 57,2 2002 18,8 10,7 56,9 2003 18,9 10,5 55,6 ΑΝΔΡΕΣ ΕΤΟΣ Προσδοκώμενη ζωή κατά τη γέννηση (Α) Προσδοκώμενη ζωή χωρίς προβλήματα υγείας κατά τη γέννηση (Β) % (Β)/(Α) 1995 16,1 9,8 60,9 1996 16,1 10,2 63,4 1997 16,2 9,8 60,5 1998 16,2 10,1 62,3 1999 16,3 10 61,3 2000 16,2 9,6 59,3 2001 16,6 10,2 61,4 2002 16,7 9,9 59,3 2003 16,8 9,9 58,9 Πηγή: ΕΣΥΕ, Δελτίο Τύπου Έρευνας Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης: Προσδοκώμενη ζωή χωρίς προβλήματα υγείας, 18/04/2006 Όσον αφορά στις γυναίκες, υπολογίζεται ότι η προσδοκώμενη ζωή κατά την ηλικία των 65 ετών αυξήθηκε κατά 0,5 έτη, ενώ η προσδοκώμενη ζωή χωρίς προβλήματα υγείας, κατά την ηλικία των 65 ετών, μειώθηκε κατά 1,1 έτη. Για τους άνδρες, η προσδοκώμενη ζωή, κατά την ηλικία των 65 ετών, αυξήθηκε κατά 0,7 έτη, ενώ η προσδοκώμενη ζωή χωρίς προβλήματα υγείας, κατά την ηλικία των 65 ετών αυξήθηκε κατά 0,1 έτη. Επίσης διαπιστώνεται ότι η Ελλάδα εμφανίζει την υψηλότερη προσδοκώμενη ζωή χωρίς προβλήματα υγείας για τους άνδρες στο σύνολο και για τους άνδρες κατά την ηλικία των 65 ετών μεταξύ των Κρατών-Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΣΥΕ, ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ, 18.04. 2006 σ.4). Εξετάζοντας τα στοιχεία του Πίνακα 5, διαπιστώνεται ότι οι καρδιοπάθειες και οι ασθένειες του κυκλοφορικού συστήματος φέρεται ως η πιθανότερη αιτία θανάτου στην ΕΕ-25, αφού ερμηνεύει το 41% του συνόλου των θανάτων και το 52% των θανάτων ατόμων μεγάλης ηλικίας (85 ετών Επίκαιρα Θέματα 1/2006 8
και άνω). Ταυτόχρονα, σύμφωνα με τον ίδιο πίνακα, στα νεοπλάσματα οφείλεται το ένα τέταρτο του συνόλου των θανάτων και αποτελούν την αιτία θανάτου με τη μεγαλύτερη συχνότητα στα άτομα μέσης ηλικίας (41% των θανάτων ατόμων ηλικίας 45-64). Αντίθετα, στις νεαρότερες ηλικίες, τα τροχαία και ατυχήματα από άλλες εξωτερικές αιτίες, όπως π.χ. οι αυτοκτονίες, συνιστούν τις συχνότερες αιτίες θανάτου. Προχωρώντας σε μια σύγκριση της Ελλάδος με την Ευρωπαϊκή Ένωση, διαπιστώνουμε ότι οι θάνατοι από νεοπλάσματα για τους άνδρες και τις γυναίκες είναι χαμηλότεροι στην Ελλάδα από ότι στο σύνολο των Κρατών-Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ παρόμοια είναι η τάση και για την ισχαιμική καρδιοπάθεια. Από την άλλη πλευρά, η Ελλάδα εμφανίζεται να παρουσιάζει υψηλότερες αναλογίες όσον αφορά τα ατυχήματα από μεταφορικά μέσα στους άνδρες από ότι το σύνολο των Κρατών-Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ υπάρχει σημαντική διαφοροποίηση όσον αφορά στο ποσοστό των αυτοκτονιών, το οποίο στη χώρα μας παρουσιάζεται αρκετά χαμηλό. ΠΙΝΑΚΑΣ 5 ΘΑΝΑΤΟΙ ΚΑΤΑ ΑΙΤΙΑ 1994-2003: ΕΛΛΑΔΑ, EΕ-15 & EΕ-25, 1994-2003 (κανονικοποιημένη αναλογία θανάτων ανά 100 000 άτομα) ΦΥΛΟ AITIA 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΑ 217,4 221,2 218,2 217,2 211,8 218,3 221,4 223,8 215,1 217,9 ΙΣΧΑΙΜΙΚΗ ΚΑΡΔΙΟΠΑΘΕΙΑ 123,3 128,1 130,1 128,5 119,8 122,2 122 124,4 121,3 126,4 ΑΝΔΡΕΣ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΕΣ 5,1 5,5 5,2 : : : : : 4,2 5,1 ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕΣΑ 31,1 33,8 34 : : : : : 24,3 24, 3 ΕΛΛΑΔΑ ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΑ 115,4 114,4 116,6 115 112,4 114, 2 114,8 116,5 116,2 113,2 ΙΣΧΑΙΜΙΚΗ ΚΑΡΔΙΟΠΑΘΕΙΑ 54,3 56,9 56,9 56,2 51,8 52,8 53,7 55,6 55,5 58,8 ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΕΣ 1,2 1,1 1 : : : : : 1 1,1 ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕΣΑ 9,2 9,8 10,6 : : : : : 6,8 5,6 ΕΕ-15 ΑΝΔΡΕΣ ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΑ 266,6 262,8 259 253,7 252,6 233,2 242,1 242,1 : : ΙΣΧΑΙΜΙΚΗ ΚΑΡΔΙΟΠΑΘΕΙΑ 168,6 167 160,9 153,6 151,2 133 135,9 131,7 : : ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΕΣ 18,5 18,1 17,4 17,3 16,9 15,7 16 15,8 : : ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕΣΑ 19,1 18,5 17,7 17,7 17,6 17 15,7 15,6 : : ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΑ 147,7 145,2 144 141,9 140,6 124,3 137,2 136,8 : : ΙΣΧΑΙΜΙΚΗ ΚΑΡΔΙΟΠΑΘΕΙΑ 81,1 80,1 77,5 74,6 73,7 64,6 66 64,2 : : ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΕΣ 5,8 5,8 5,7 5,6 5,1 4,5 5 4,9 : : ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕΣΑ 6,1 5,8 5,6 5,4 5,5 4,6 4,8 4,7 : : ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΑ : : : 215,7 244,5 252,5 252,8 : : ΙΣΧΑΙΜΙΚΗ ΚΑΡΔΙΟΠΑΘΕΙΑ : : : 126,9 149,8 151,5 147,4 : : ΑΝΔΡΕΣ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΕΣ : : : 13,6 18,5 18,6 18,5 : : ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕΣΑ 14,4 18,8 17,5 17,1 : : ΕΕ-25 ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΑ : : : : 129,8 141,5 141,6 : : ΙΣΧΑΙΜΙΚΗ ΚΑΡΔΙΟΠΑΘΕΙΑ : : : : 74,2 75,6 74,6 : : ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΕΣ : : : : 4,8 5,3 5,1 : : ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕΣΑ : : : : 5,1 5,1 5,1 Πηγή: Eurostat, New Cronos database Επίκαιρα Θέματα 1/2006 9
3. Γονιμότητα, μέση ηλικία μητέρας κατά την απόκτηση πρώτου παιδιού, διαγενεακή γονιμότητα, εκτός γάμου γονιμότητα Τις τελευταίες δεκαετίες, στον ευρωπαϊκό χώρο, έχουν συντελεστεί ριζικές αλλαγές στη συμπεριφορά της γονιμότητας. Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του '60, στο βόρειο και δυτικό τμήμα της Ευρώπης τα επίπεδα γονιμότητας άρχισαν να μειώνονται σημαντικά, ενώ η Νότια Ευρώπη καταγράφει αξιόλογες πτωτικές τάσεις του δείκτη με χρονική καθυστέρηση περίπου μιας δεκαετίας. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80 όμως, η αρνητική αυτή εξέλιξη φαίνεται να διακόπηκε σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες, με εξαίρεση τις χώρες της Νότιας Ευρώπης. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του '80, οι Σκανδιναβικές χώρες άρχισαν να παρουσιάζουν βελτίωση στα επίπεδα γονιμότητας, ενώ αντίθετα οι χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου, καταγράφουν τις χαμηλότερες τιμές (βλ. Πίνακας 6). Η δεκαετία του '90 χαρακτηρίζεται από μια φάση σταθεροποίησης. Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν σαφείς και σημαντικές διαφοροποιήσεις, όλες οι ευρωπαϊκές χώρες παρουσιάζουν σήμερα επίπεδα γονιμότητας κάτω από το επίπεδο αντικατάστασης 1. Ο πληθυσμός που δεν ανανεώνει την ηλικιακή του δομή επαρκώς, γερνά και δημιουργεί ανισορροπίες και ιδιαίτερα υψηλές απαιτήσεις σε κοινωνικές δαπάνες, ειδικά αν πρόκειται για γενναιόδωρα κράτη κοινωνικής πρόνοιας. Στην Ελλάδα, το 1981 η γονιμότητα πέφτει κάτω από το όριο των 2,1 παιδιών/ γυναίκα που θεωρείται ως το όριο αναπαραγωγής του πληθυσμού και έκτοτε η τιμή του δείκτη κυμαίνεται σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα. Το 1991, η τιμή μειώνεται σε 1,38 παιδιά/ γυναίκα, ενώ το 2005 εκτιμάται ότι φτάνει στο επίπεδο του 1,29 παιδιών /γυναίκα, παρουσιάζοντας έτσι μια από τις χαμηλότερες τιμές στην Ευρωπαϊκή Ένωση. 1 Θεωρητικά, προκειμένου να παραμείνει σταθερός, ένας πληθυσμός πρέπει "να παραγάγει" κατά μέσον όρο 2,1 παιδιά ανά γυναίκα. Κάτω από εκείνο το επίπεδο, ο πληθυσμός είναι πιθανό να μειωθεί και να επηρεαστεί η ηλικιακή δομή του. Επίκαιρα Θέματα 1/2006 10
ΠΙΝΑΚΑΣ 6 ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ: ΕΛΛΑΔΑ, ΕΕ-15 & ΕΕ-25, 1971-2005 ΧΩΡΑ 1971 1975 1981 1985 1991 1995 2001 2005 EΕ-25 2,33 2,02 1,83 1,70 1,60 1,44 EΕ-15 2,36 1,96 1,77 1,60 1,53 1,42 ΒΕΛΓΙΟ 2,21 1,74 1,67 1,51 1,66 1,55 1,64 1,64 ΤΣΕΧΙΑ 1,98 2,43 2,02 1,96 1,86 1,28 1,14 1,23 ΔΑΝΙΑ 2,04 1,92 1,44 1,45 1,68 1,80 1,74 1,78 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 1,97 1,48 1,53 1,37 1,33 1,25 1,35 1,37 ΕΣΘΟΝΙΑ 2,19 2,04 2,07 2,12 1,79 1,32 1,34 1,40 ΕΛΛΑΔΑ 2,32 2,32 2,09 1,67 1,38 1,32 1,25 1,29 ΙΣΠΑΝΙΑ 2,88 2,79 2,04 1,64 1,33 1,18 1,26 1,32 ΓΑΛΛΙΑ 2,49 1,93 1,95 1,81 1,77 1,70 1,89 1,90 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 3,99 3,40 3,07 2,47 2,08 1,84 1,94 1,99 ΙΤΑΛΙΑ 2,41 2,20 1,59 1,42 1,31 1,18 1,25 1,33 ΚΥΠΡΟΣ 2,45 2,01 2,37 2,38 2,33 2,13 1,57 1,49 ΛΕΤΟΝΙΑ 2,04 1,96 1,90 2,09 1,86 1,26 1,21 1,24 ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ 2,30 2,20 2,00 2,10 2,01 1,55 1,30 1,26 ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ 1,96 1,55 1,55 1,38 1,60 1,69 1,66 1,70 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 1,93 2,35 1,88 1,85 1,88 1,58 1,31 1,28 ΜΑΛΤΑ 2,59 2,27 1,93 1,96 2,04 1,83 1,72 1,37 ΟΛΛΑΝΔΙΑ 2,36 1,66 1,56 1,51 1,61 1,53 1,71 1,73 ΑΥΣΤΡΙΑ 2,20 1,83 1,67 1,47 1,51 1,42 1,33 1,42 ΠΟΛΩΝΙΑ 2,25 2,27 2,24 2,33 2,05 1,61 1,29 1,23 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 2,78 2,58 2,13 1,72 1,57 1,41 1,45 1,42 ΣΛΟΒΕΝΙΑ 2,16 2,16 1,94 1,72 1,42 1,29 1,21 1,22 ΣΛΟΒΑΚΙΑ 2,43 2,55 2,29 2,25 2,05 1,52 1,20 1,25 ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ 1,68 1,68 1,64 1,65 1,79 1,81 1,73 1,80 ΣΟΥΗΔΙΑ 1,96 1,77 1,63 1,74 2,11 1,73 1,57 1,75 ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ 2,40 1,81 1,82 1,79 1,81 1,71 1,63 1,74 Πηγή: Eurostat: Europe in figures, Eurostat yearbook 2005 Ο δείκτης γονιμότητας (δηλαδή ο μέσος αριθμός παιδιών/γυναίκα αναπαραγωγικής ηλικίας) δεν παρέχει πάντα αξιόπιστες ενδείξεις των τάσεων που πραγματικά επικρατούν, καθώς είναι ιδιαίτερα «ευαίσθητος» σε εποχιακές διακυμάνσεις και σε μεταβολές που σχετίζονται με την ηλικία τεκνοποίησης των γυναικών. Αντίθετα, με το δείκτη τελικής έντασης της γονιμότητας σε μία γενεά 2 παρέχεται μία πιο πλήρης και σχετικά διαφοροποιημένη εικόνα της κατάστασης που επικρατεί. 2 Αριθμός παιδιών που έχουν γεννηθεί από μια πραγματική γενεά 1.000 γυναικών μέχρι το τέλος της αναπαραγωγικού τους κύκλου (συνήθως μέχρι τα 45 ή 50 τους έτη). Επίκαιρα Θέματα 1/2006 11
Όσον αφορά στην Ελλάδα, η συμπληρωμένη γονιμότητα των μεταπολεμικών γενεών (δηλαδή για τις γυναίκες γεννημένες τουλάχιστον 45 έτη πριν) εμφανίζεται να είναι πτωτική. Η τιμή του δείκτη από 1,89 παιδιά/ γυναίκα που ήταν για την περίπτωση των γυναικών που γεννήθηκαν το 1961, μειώνεται στα 1,70 παιδιά/ γυναίκα (για τις γυναίκες με έτος γέννησης το 1966, βλέπε Πίνακα 7). Συνάγεται, επομένως, ότι και η ολοκληρωμένη γονιμότητα των γυναικών εμφανίζει τιμές κάτω από το επίπεδο αντικατάστασης των γενεών, παρ όλο που κυμαίνεται σε υψηλότερα επίπεδα από ό,τι ο συγκυριακός δείκτης. ΠΙΝΑΚΑΣ 7 ΤΕΛΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ ΜΙΑΣ ΓΕΝΕΑΣ: ΕΛΛΑΔΑ, ΕΕ-25, 1961-1971 (διαγενεακή γονιμότητα) ΧΩΡΑ 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 ΕΕ-25 : : : : : : : : : : : ΕΕ-15 : : : : : : : : : : ΒΕΛΓΙΟ 1,85 1,82 1,81 1,79 : : : : : : : ΤΣΕΧΙΑ 2,01 1,99 1,96 1,94 1,93 1,91 1,88 1,86 1,82 1,78 1,73 ΔΑΝΙΑ 1,91 1,92 1,92 1,93 1,92 1,92 1,92 : : ΓΕΡΜΑΝΙΑ 1,63 1,61 1,58 1,56 1,53 1,49 1,46 : : ΕΣΘΟΝΙΑ 1,98 1,94 1,91 1,90 1,87 1,84 1,83 1,80 1,76 ΕΛΛΑΔΑ 1,89 1,83 1,80 1,76 1,72 1,70 : : : ΙΣΠΑΝΙΑ 1,71 1,66 1,66 1,64 1,59 : : : : ΓΑΛΛΙΑ 2,10 2,08 2,06 2,04 2,02 2,00 : : : ΙΡΛΑΝΔΙΑ 2,35 2,31 2,27 2,23 2,18 2,14 : : : ΙΤΑΛΙΑ 1,63 1,60 1,57 1,52 1,49 : : : : ΚΥΠΡΟΣ : : : : : : : : : : : ΛΕΤΟΝΙΑ 1,92 1,88 1,83 1,79 1,77 1,77 1,76 1,73 : 1,62 ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ 1,83 1,78 1,74 1,72 1,72 1,71 1,71 1,72 1,69 1,64 ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ 1,77 1,79 1,81 1,81 1,82 1,85 1,82 : : ΟΥΓΓΑΡΙΑ 2,03 2,02 2,00 1,98 1,97 1,96 1,93 1,89 1,84 1,80 ΜΑΛΤΑ 2,08 2,07 2,06 2,03 2,00 1,95 1,89 1,81 : : ΟΛΛΑΝΔΙΑ 1,84 1,82 1,81 1,79 1,77 1,76 1,75 : : : ΑΥΣΤΡΙΑ 1,68 1,67 1,66 1,65 1,64 1,62 1,60 1,57 : : ΠΟΛΩΝΙΑ 2,14 2,11 2,07 2,03 2,00 1,98 1,96 1,91 1,85 1,79 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 1,87 1,86 1,84 1,82 1,82 1,81 1,78 1,74 : : ΣΛΟΒΕΝΙΑ 1,85 1,84 1,81 1,79 1,77 1,75 1,73 1,70 1,67 : ΣΛΟΒΑΚΙΑ 2,17 2,14 2,11 2,07 2,04 2,01 1,99 1,95 1,91 1,85 1,79 ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ 1,95 1,94 1,93 1,92 1,91 1,89 1,87 : : : : ΣΟΥΗΔΙΑ 2,03 2,02 2,01 2,00 1,98 1,96 1,94 : : : : ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ 1,94 1,92 1,90 1,89 1,87 1,86 : : : : : Πηγή: Eurostat, New Cronos database Ένας από τους λόγους που συνέβαλαν στη μείωση των συνολικών ποσοστών γονιμότητας είναι η αναβολή των αποφάσεων για την απόκτηση παιδιών: 3 οι γυναίκες αποκτούν συνεχώς λιγότερα 3 Αν και έχουν δοθεί διάφορες εξηγήσεις για την τάση αυτή, οι περισσότερες εξ αυτών υπογραμμίζουν την αβεβαιότητα ένταξης στην αγορά εργασίας μετά την ολοκλήρωση των σπουδών (Becker, 1991) Επίκαιρα Θέματα 1/2006 12
παιδιά και ξεκινούν την απόκτησή τους σε μεγαλύτερες ηλικίες. Η τάση αυτή, μεταξύ άλλων αποτυπώνεται στην αύξηση της μέσης ηλικίας τεκνοποίησης των γυναικών. Ειδικότερα στην περίπτωση της Ελλάδας, η μέση ηλικία απόκτησης πρώτου παιδιού από 24,1 έτη που ήταν το 1980 αυξήθηκε σε 26,6 έτη το 1995 (Πίνακας 8), ενώ το 1999 ανήλθε σε 27,3. Έτη Γάμοι (000) Ακαθάριστα ποσοστά γαμηλιότητας ΠΙΝΑΚΑΣ 8 ΓΑΜΟΙ-ΔΙΑΖΥΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, 1960-2004 Διαζύγια (000) Ακαθάριστα ποσοστά διαζυγίων Μέση ηλικία του γαμπρού κατά τον πρώτο γάμο Μέση ηλικία της νύφης κατά τον πρώτο γάμο Μέση ηλικίας της γυναίκας στη γέννηση του 1ου παιδιού 1960 58,2 7,0 2,5 0,3 29,2 25,2-1965 80,7 9,4 3,5 0,4 29,5 24,7-1970 67,4 7,7 3,5 0,4 28,7 23,7-1975 76,5 8,5 3,7 0,4 28,5 23,6-1980 62,4 6,5 6,7 0,7 27,9-24,1 1985 63,7 6,4 7,6 0,8 28,1-24,5 1990 59,1 5,8 6,0 0,6 28,7 24,7 25,5 1995 64,0 6,1 11,0 1,1 29,8 25,7 26,6 2001 57,0 5,5 11,5 1,1 - - - 2004 46,5 4,2 12,5 1,1 Πηγές: ΕΣΥΕ, "Στατιστική Επετηρίδα της Ελλάδας, 2000" Eurostat, "European Social Statistics Demography, 2002 edition" Eurostat: New Cronos database Μέχρι πρόσφατα, η γονιμότητα και η γαμηλιότητα εκλαμβάνονταν ως δύο υψηλά συσχετιζόμενα γεγονότα στις διαδρομές των πληθυσμιακών γεγονότων. Ωστόσο, κατά τα τελευταία χρόνια γίνεται εμφανής η τάση διαχωρισμού τους, καθώς για πολλά ζευγάρια ο γάμος δεν αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την απόκτηση παιδιών. Αν και οι γεννήσεις εκτός γάμου το 2004 κυμαίνονταν μεταξύ 40% και 55,4% των συνολικών γεννήσεων στις Σκανδιναβικές χώρες, σε άλλες δυτικές ευρωπαϊκές χώρες καλύπτουν το 30-40%. Στην Ελλάδα και στην Κύπρο καταγράφονται τα χαμηλότερα ποσοστά (4,9% και 3,3% αντίστοιχα). Επίκαιρα Θέματα 1/2006 13
4. Γάμοι- διαζύγια Στην Ελλάδα, το 1960 αντιστοιχούσαν 7 γάμοι/1000 κατοίκους, ενώ το 2004 η τιμή του δείκτη μειώθηκε σε 4,2 γάμους/1000 κατοίκους, αποτελώντας τη δεύτερη χαμηλότερη τιμή (μετά την Σλοβενία στην οποία αντιστοιχούν 3,3 γάμοι/1000 κατοίκους) που σημειώνεται στην ΕΕ-25. Αντίστοιχα, ο αδρός δείκτης διαζυγίων παρουσιάζει τάσεις αύξησης στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες. Στην Ελλάδα, το 1960 αντιστοιχούσαν 0,3 διαζύγια /1000 κατοίκους, ενώ το 2004 η τιμή του δείκτη αυξάνεται σε 1,1 διαζύγια/ 1000 κατοίκους, συνιστώντας μια από τις χαμηλότερες τιμές στην ΕΕ-25 (βλ. Πίνακας 8). ΠΙΝΑΚΑΣ 9 ΓΑΜΟΙ, ΔΙΑΖΥΓΙΑ ΚΑΙ ΓΕΝΝΗΣΕΙΣ ΖΩΝΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΤΟ 2004: ΕΛΛΑΔΑ, EΕ-15 & EΕ-25 Γάμοι το 2004* Διαζύγια το 2004** Γεννήσεις ζώντων παιδιών το 2004 ΧΩΡΕΣ Χιλιάδες ανά 1000 ανά 1000 ανά 1000 Εκ των οποίων % Χιλιάδες Χιλιάδες κατοίκους κατοίκους κατοίκους εκτός γάμου*** EΕ-25 2.178 4,8 956 2,1 4.797 10,5 31,6 EΕ-15α 365 : 149 3,3 ΒΕΛΓΙΟ 43 4,1 31 3,0 116 11,1 31 ΤΣΕΧΙΑ 51 5,0 33 3,2 98 9,6 30,6 ΔΑΝΙΑ 38 7,0 16 2,9 65 12,0 45,4 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 396 4,8 214 2,6 706 8,6 28 ΕΣΘΟΝΙΑ 6 4,5 4 3,1 14 10,4 57,8 ΕΛΛΑΔΑ 47 4,2 13 1,1 106 9,4 4,9 ΙΣΠΑΝΙΑ 215 5,0 86 2,1 453 10,6 23,2 ΓΑΛΛΙΑ 259 4,3 125 2,1 768 12,7 45,2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 20 5,1 3 0,7 62 15,2 31,4 ΙΤΑΛΙΑ 251 4,3 44 0,8 563 9,7 14,9 ΚΥΠΡΟΣ 5 7,2 2 2,2 8 11,2 3,3 ΛΕΤΟΝΙΑ 10 4,5 5 2,3 20 8,8 45,3 ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ 19 5,6 11 3,2 30 8,9 28,7 ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ 2 4,4 1 2,3 6 12,0 26,1 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 44 4,3 25 2,4 95 9,4 34 ΜΑΛΤΑ 2 6,0 : : 4 9,7 19,1 ΟΛΛΑΝΔΙΑ 76 4,7 32 1,9 194 11,9 32,5 ΑΥΣΤΡΙΑ 39 4,7 19 2,3 79 9,7 35,9 ΠΟΛΩΝΙΑ 192 5,0 56 1,5 356 9,3 17,2 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 49 4,7 23 2,2 109 10,4 29,1 ΣΛΟΒΕΝΙΑ 7 3,3 2 1,2 18 9,0 43,5 ΣΛΟΒΑΚΙΑ 28 5,2 11 2,0 54 10,0 24,8 ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ 29 5,6 13 2,5 58 11,0 40,8 ΣΟΥΗΔΙΑ 43 4,8 20 2,2 101 11,2 55,4 ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ 306 5,1 167 2,8 716 12,0 42,3 Πηγή: Eurostat yearbook 2005 Για ΕU-15, Πηγή: Eurostat:Population and social conditions, data * 2003: Ιρλανδία και Ηνωμένο Βασίλειο ** 2003: Γερμανία, Ισπανία, Γαλλία, Ιρλανδία, Ιταλία και Η. Βασίλειο *** 2003: Belgium, Estonia, Spain, France and Ireland ΣΗΜΕΙΩΣΗ: : Μη διαθεσιμα στοιχεία για Μάλτα Παράλληλα με τις παραπάνω τάσεις, σημειώνεται αύξηση στη μέση ηλικία πρώτου γάμου. Στην Ελλάδα, για τις γυναίκες κάτω των 50 ετών η τιμή του δείκτη ήταν 24,7 το 1990, ενώ το 2000 Επίκαιρα Θέματα 1/2006 14
ανήλθε σε 26,6. Αντίστοιχα, η μέση ηλικία πρώτου γάμου των ανδρών από 24,7 το 1990 ανήλθε σε 25,7 το 1995 (βλ. Πίνακας 8). Η καθυστέρηση αυτή στο γάμο (δηλαδή η αύξηση της μέσης ηλικίας πρώτου γάμου) συνδέεται καθοριστικά με τη μείωση των γεννήσεων. 5. Μετανάστευση 4 Οπωσδήποτε, στο επίκεντρο των πρόσφατων εξελίξεων στην Ελλάδα βρίσκεται το γεγονός ότι ακολουθώντας μια έντονη παλιννόστηση που έλαβε χώρα τη δεκαετία του 1970, η χώρα σταδιακά μετατρέπεται από χώρα αποστολής σε χώρα υποδοχής μεταναστών. Σύμφωνα με τα στοιχεία της τελευταίας απογραφής, ο αριθμός των μεταναστών το 2001 ανήλθε σε 762.191, εκ των οποίων οι 438.036 είναι Αλβανοί υπήκοοι, ενώ άλλες χώρες προέλευσης είναι η Βουλγαρία (38.104), η Γεωργία (22.815), η Ρουμανία (21.994), οι ΗΠΑ (18.140), η Ρωσική Ομοσπονδία (17.535), η Κύπρος (17.426), η Ουκρανία (13.616), το Ηνωμένο Βασίλειο (13.196), η Πολωνία (12.831), η Γερμανία (11.806), το Πακιστάν (11.130), η Αυστραλία (8.767) κλπ. Από το σύνολο των αλλοδαπών, ως κύριο λόγο εγκατάστασης στην Ελλάδα δήλωσαν: το 54,2% την εργασία (413.212), το 6,8% τον επαναπατρισμό - παλιννόστηση (51.694), το 13,1% την επανένωση οικογένειας (99.968), το 2,7 τις σπουδές (20.787), το 1,3% την αναζήτηση ασύλου (9.980), το 0,3 % ότι είναι πρόσφυγες (2.368) και το 21,5% για διάφορους άλλους λόγους (164.180). Αναλυτικότερα, η κατανομή των αλλοδαπών κατά υπηκοότητα και κύριο λόγο εγκατάστασης στην Ελλάδα παρουσιάζεται στον ακόλουθο πίνακα. 4 Η Eurostat συγκεντρώνει στατιστικά στοιχεία, όσον αφορά μια σειρά γεγονότων σχετικών με τη διεθνή μετανάστευση. Τα στοιχεία αυτά παρέχονται σε μηνιαία, τριμηνιαία και ετήσια βάση από τις αντίστοιχες Εθνικές Στατιστικές Υπηρεσίες και από τα Υπουργεία δικαιοσύνης και εσωτερικού. Πολλές από αυτές τις στατιστικές συνιστούν τμήμα μιας κοινής βάσης δεδομένων που οργανώνεται από τη Eurostat σε συνεργασία με το στατιστικό τμήμα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, την Οικονομική Επιτροπή του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την Ευρώπη, το Συμβούλιο της Ευρώπης και το Διεθνές Γραφείο Εργασίας. Είναι ιδιαίτερα δύσκολο να μετρηθεί ακριβώς το μέγεθος και η τάση της μετανάστευσης, καθώς οι χώρες διαφοροποιούνται με τον τρόπο που καταγράφουν τις στατιστικές μετανάστευσης αλλά και ποιον θεωρούν ως μετανάστη. Σε μερικές περιπτώσεις, τα διαθέσιμα στοιχεία προέρχονται από διοικητικές υπηρεσίες, παραδείγματος χάριν, από τα συστήματα αιτήσεων άδειας διαμονής. Μερικές χώρες χρησιμοποιούν στοιχεία βασισμένα σε επιτόπια έρευνα. Αυτές οι παραλλαγές στις πηγές στοιχείων και τους ορισμούς οδηγούν σε προβλήματα σύγκρισης μεταξύ χωρών ή μεταξύ διαφορετικών πηγών (Europe in figures, Eurostat yearbook, 2005, σ. 73). Επίκαιρα Θέματα 1/2006 15
ΠΙΝΑΚΑΣ 10 ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΚΑΤΑ ΥΠΗΚΟΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΥΡΙΟ ΛΟΓΟ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Λόγοι εγκατάστασης Υπηκοότητα Σύνολο Εργασία Επαναπατρισμός Επανένωση Αναζήτηση Άλλος Σπουδές Πρόσφυγας Παλινόστηση οικογενείας ασύλου λόγος Απόλυτη κατανομή ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 762.191 413.214 51.694 99.968 20.787 9.980 2.368 164.180 ΑΛΒΑΝΙΑ 438.036 240.656 11.869 69.949 8.263 927 35 106.337 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 35.104 27.504 397 2.624 441 158 43 3.937 ΓΕΩΡΓΙΑ 22.875 11.072 5.154 2.656 283 0 0 3.710 ΡΟΥΜΑΝΙΑ 21.994 17.337 447 1.425 229 1.340 219 997 ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ 18.140 3.735 8.072 2.349 186 0 0 3.798 ΡΩΣΙΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ 17.535 7.810 4.394 2.085 204 85 19 2.938 ΚΥΠΡΟΣ 17.426 4.975 648 1.046 6.833 0 0 3.924 ΟΥΚΡΑΝΙΑ 13.616 10.121 526 1.148 199 6 0 1.616 ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ 13.196 5.339 936 1.541 154 0 0 5.226 ΠΟΛΩΝΙΑ 12.831 7.937 251 1.304 125 1.776 129 1.309 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 11.806 3.848 1.581 1.618 231 13 2 4.513 ΠΑΚΙΣΤΑΝ 11.130 10.317 26 211 38 386 1 151 ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 8.767 1.210 5.195 853 40 0 0 1.469 ΤΟΥΡΚΙΑ 7.881 1.520 2.559 763 217 1.518 1.067 237 ΑΡΜΕΝΙΑ 7.742 3.551 1.126 1.179 196 2 0 1.688 ΑΙΓΥΠΤΟΣ 7.448 4.958 244 600 129 14 1 1.502 ΙΝΔΙΑ 7.216 6.620 10 150 18 154 3 261 ΙΡΑΚ 6.936 3.380 31 505 66 1.977 407 570 ΦΙΛΙΠΙΝΝΕΣ 6.478 5.275 34 227 39 6 5 892 ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 76.034 36.049 8.194 7.735 2.896 1.618 437 19.105 Ποσοστιαία κατανομή ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 100% 54,2% 6,8% 13,1% 2,7% 1,3% 0,3% 21,5% ΑΛΒΑΝΙΑ 100% 54,9% 2,7% 16,0% 1,9% 0,2% 0,0% 24,3% ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 100% 78,4% 1,1% 7,5% 1,3% 0,5% 0,1% 11,2% ΓΕΩΡΓΙΑ 100% 48,4% 22,5% 11,6% 1,2% 0,0% 0,0% 16,2% ΡΟΥΜΑΝΙΑ 100% 78,8% 2,0% 6,5% 1,0% 6,1% 1,0% 4,5% ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ 100% 20,6% 44,5% 12,9% 1,0% 0,0% 0,0% 20,9% ΡΩΣΙΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ 100% 44,5% 25,1% 11,9% 1,2% 0,5% 0,1% 16,8% ΚΥΠΡΟΣ 100% 28,5% 3,7% 6,0% 39,2% 0,0% 0,0% 22,5% ΟΥΚΡΑΝΙΑ 100% 74,3% 3,9% 8,4% 1,5% 0,0% 0,0% 11,9% ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ 100% 40,5% 7,1% 11,7% 1,2% 0,0% 0,0% 39,6% ΠΟΛΩΝΙΑ 100% 61,9% 2,0% 10,2% 1,0% 13,8% 1,0% 10,2% ΓΕΡΜΑΝΙΑ 100% 32,6% 13,4% 13,7% 2,0% 0,1% 0,0% 38,2% ΠΑΚΙΣΤΑΝ 100% 92,7% 0,2% 1,9% 0,3% 3,5% 0,0% 1,4% ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 100% 13,8% 59,3% 9,7% 0,5% 0,0% 0,0% 16,8% ΤΟΥΡΚΙΑ 100% 19,3% 32,5% 9,7% 2,8% 19,3% 13,5% 3,0% ΑΡΜΕΝΙΑ 100% 45,9% 14,5% 15,2% 2,5% 0,0% 0,0% 21,8% ΑΙΓΥΠΤΟΣ 100% 66,6% 3,3% 8,1% 1,7% 0,2% 0,0% 20,2% ΙΝΔΙΑ 100% 91,7% 0,1% 2,1% 0,2% 2,1% 0,0% 3,6% ΙΡΑΚ 100% 48,7% 0,4% 7,3% 1,0% 28,5% 5,9% 8,2% ΦΙΛΙΠΙΝΝΕΣ 100% 81,4% 0,5% 3,5% 0,6% 0,1% 0,1% 13,8% ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 100% 47,4% 10,8% 10,2% 3,8% 2,1% 0,6% 25,1% Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσμού της 18ης Μαρτίου 2001 Από τα στοιχεία του Πίνακα 11 φαίνεται ότι η καθαρή μετανάστευση 5 στην Ελλάδα κατά την τελευταία δεκαετία ακολουθεί πτωτική τάση: από 9,1 εισερχόμενους μετανάστες ανά 1000 5 Δεδομένου ότι οι περισσότερες χώρες είτε δεν έχουν ακριβή στοιχεία για τη μετανάστευση είτε δεν διαθέτουν καθόλου στοιχεία, η καθαρή μετανάστευση στον Πίνακα 11, υπολογίζεται ως διαφορά μεταξύ της μεταβολής του συνολικού πληθυσμού και της φυσικής κίνησης. Οι στατιστικές όσον αφορά την καθαρή μετανάστευση επομένως επηρεάζονται από όλες τις στατιστικές ανακρίβειες στα δύο συστατικά αυτής της εξίσωσης, και κυρίως όσον αφορά τη μεταβολή στο συνολικό πληθυσμό (Europe in figures, Eurostat yearbook, 2005, σ. 74). Επίκαιρα Θέματα 1/2006 16
κατοίκους το 1992 μειώνεται σε 3,2 εισερχόμενους μετανάστες το 2003 6. Σημειώνεται ότι, το 2003 η μεγαλύτερη εισροή μεταναστών σημειώνεται στην Ισπανία (17,6 μετανάστες ανά 1000 κατοίκους) και στην Κύπρο (17,2 μετανάστες ανά 1000 κατοίκους). Σε άλλες χώρες, κυρίως στα νέα κράτη μέλη (Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία), το μεταναστευτικό ισοζύγιο καταγράφεται αρνητικό. ΠΙΝΑΚΑΣ 11 ΚΑΘΑΡΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ (ΑΝΑ 1000 ΚΑΤΟΙΚΟΥΣ): ΕΛΛΑΔΑ,ΕΕ-15 & ΕΕ-25, 1992-2003 ΧΩΡΑ 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 ΕΕ-25 2,5 1,9 1,4 1,6 1,5 1,0 1,4 2,0 2,2 2,9 3,8 4,6 ΕΕ-15 3,3 2,4 1,8 2,1 1,8 1,3 1,8 2,4 2,8 3,5 4,5 5,4 ΒΕΛΓΙΟ 2,6 1,8 1,7 0,2 1,5 1,0 1,1 1,6 1,3 3,5 3,9 3,4 ΤΣΕΧΙΑ 1,1 0,5 1,0 1,0 1,0 1,2 0,9 0,9-2,7-0,8 1,2 2,5 ΔΑΝΙΑ 2,2-2,0 5,5 3,3 2,3 2,1 1,8 1,9 2,2 1,8 1,3 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 9,6 5,7 3,9 4,9 3,4 1,1 0,6 2,5 2,0 3,3 2,7 1,7 ΕΣΘΟΝΙΑ -27,1-18,9-14,3-10,9-9,5-4,9-4,8-0,8 0,1 0,1 0,1 0,0 ΕΛΛΑΔΑ 9,1 8,3 7,4 7,3 6,6 5,7 5,1 4,1 2,7 3,5 3,5 3,2 ΙΣΠΑΝΙΑ 1,4 1,5 1,4 1,5 1,9 2,1 3,8 5,7 9,4 10,5 15,8 17,6 ΓΑΛΛΙΑ 0,6 0,3-0,1-0,3-0,3-0,2-0,1 0,8 0,9 1,0 1,1 0,9 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 0,5-1,0-0,8 1,7 4,4 4,7 4,4 6,5 8,3 10,0 8,3 7,8 ΙΤΑΛΙΑ 0,5 0,4 0,5 0,6 1,0 1,0 1,1 0,8 1,0 0,8 6,1 10,4 ΚΥΠΡΟΣ 17,5 13,9 11,0 10,1 9,1 8,2 6,2 6,1 5,8 6,6 9,7 17,2 ΛΕΤΟΝΙΑ -20,5-12,6-9,0-5,6-4,1-3,9-2,4-1,7-2,3-2,2-0,8-0,4 ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ -6,6-6,5-6,6-6,5-6,5-6,3-6,2-5,9-5,8-0,7-0,5-1,8 ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ 10,5 9,8 9,4 10,5 8,5 8,6 8,9 10,2 8,0 7,5 5,8 4,7 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 1,8 1,8 1,7 1,7 1,7 1,7 1,7 1,6 1,6 1,0 0,3 1,5 ΜΑΛΤΑ 2,5 2,7 2,7-0,5 1,9 1,6 1,1 1,3 25,7 5,6 5,1 4,5 ΟΛΛΑΝΔΙΑ 2,8 2,9 1,3 1,0 1,4 2,0 2,8 2,8 3,6 3,5 1,7 0,4 ΑΥΣΤΡΙΑ 9,1 4,2 0,4 0,3 0,5 0,2 1,1 2,5 2,1 5,4 4,3 4,7 ΠΟΛΩΝΙΑ -0,3-0,4-0,5-0,5-0,3-0,3-0,3-0,4-0,5-0,4-0,5-0,4 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ -0,5 0,8 1,7 2,2 2,6 2,9 3,2 3,7 4,6 6,3 6,8 6,1 ΣΛΟΒΕΝΙΑ -2,8-2,3 0,0 0,4-1,8-0,7-2,8 5,5 1,4 2,5 1,1 1,8 ΣΛΟΒΑΚΙΑ -0,5 0,3 0,9 0,5 0,4 0,3 0,2 0,3-4,2 0,2 0,2 0,3 ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ 1,8 1,8 0,7 0,8 0,8 0,9 0,9 0,7 0,5 1,2 1,0 1,1 ΣΟΥΗΔΙΑ 2,3 3,7 5,8 1,3 0,7 0,7 1,2 1,5 2,8 3,2 3,5 3,2 ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ 0,8 1,5 1,4 2,0 1,8 1,5 3,6 2,8 2,8 3,1 2,1 4,4 Πηγή: Eurostat, Europe in figures, Eurostat yearbook 2005 6 Τα θέματα παραμονής και εργασίας των μεταναστών στην Ελλάδα ρυθμίζει ο νόμος 2910, του 2001. Πρόκειται για έναν νόμο με βάση τον οποίο ρυθμίζονται μεταξύ άλλων οι προϋποθέσεις νομιμοποίησης για τους ανεπίσημους μετανάστες που βρίσκονταν ήδη στην Ελλάδα πριν τον Ιούνη του 2001. Είχε προηγηθεί το ρυθμιστικό πρόγραμμα του 1998 ( που κατέληξε στην έκδοση του Προεδρικού Διατάγματος 358), με βάση το οποίο αρχικά όλοι οι ανεπίσημοι μετανάστες υπέβαλαν αίτηση για διαμονή σύντομης διάρκειας «λευκή κάρτα» μέχρι να προσκομίσουν στοιχεία (ότι είχαν εργαστεί για κάποιο χρονικό διάστημα τη περίοδο μεταξύ Ιανουαρίου και Ιουλίου 1998) για την χορήγηση πράσινης κάρτας. Οι κανονισμοί και οι παρεμβάσεις αυτές μεταξύ άλλων αποτυπώνουν και τις διακυμάνσεις του δείκτη που σημειώνονται στο διάστημα 1999-2001 (Πίνακας 11). Επίκαιρα Θέματα 1/2006 17
Όπως θα δούμε παρακάτω, στην Ελλάδα, καθώς η φυσική κίνηση πληθυσμού διαγράφεται αρνητική ή μηδενική και η καθαρή μετανάστευση θετική, ο πληθυσμός εξελίσσεται αυξητικά. Η τάση αυτή προβλέπεται ότι θα συνεχιστεί για πολλά έτη, μέχρι και το 2050 οπότε και θα σημειωθεί μείωση του πληθυσμού (Βλέπε Πίνακα 19). 6. Κατανομή πληθυσμού κατά αστικότητα, φύλο και ηλικία Από τα μέσα της δεκαετίας του 40 σημειώνεται σημαντικό ρεύμα εσωτερικής μετανάστευσης των κατοίκων των αγροτικών και ημιαστικών περιοχών προς τα μεγάλα αστικά συγκροτήματα της Πρωτεύουσας και της Θεσσαλονίκης. Τα συνακόλουθα ισχυρά μεταναστευτικά ρεύματα της μεταπολεμικής περιόδου ενισχύουν περαιτέρω την συρρίκνωση του αγροτικού πληθυσμού. Την περίοδο 1951-2001, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ζει στις μεγάλες πόλεις σε ολοένα αυξανόμενες αναλογίες. Συγκεκριμένα, στο πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας το 1951 ζούσε περίπου το 18,1% του πληθυσμού, ενώ το 2001 η αναλογία αυξάνεται σε 29,1%. Αντίστοιχα, στο Π.Σ. Θεσσαλονίκης αντιστοιχούσε το 4% του συνολικού πληθυσμού της χώρας το 1951, ενώ το 2001 η αναλογία ανέρχεται σε 7,2%. Στις αγροτικές περιοχές η αναλογία πληθυσμού σταδιακά συρρικνώνεται: από 47,5% το 1951 μειώνεται σε 27,2% το 2001. ΠΙΝΑΚΑΣ 12: ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΤΑ ΑΣΤΙΚΕΣ, ΗΜΙΑΣΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ, 1951-2001 (Σε χιλιάδες) 1951 1961 1971 1981 1991 2001(*) Απόλυτοι αριθμοί Σύνολο Ελλάδας 7.633 8.389 8.769 9.740 10.260 10.964 Αστικές - (συμπεριλαμβανομένων και των 4.010 4.714 5.687 6.785 7.349 7.980 ημι-αστικών περιοχών) Π.Σ. Αθηνών 1.379 1.853 2.548 3.038 3.073 3.188 Π.Σ. Θεσσαλονίκης 303 381 557 706 749 794 Λοιπές Αστικές-ημιαστικές 2.329 2.481 2.581 3.041 3.527 3.998 Αγροτικές περιοχές 3.623 3.675 3.082 2.955 2.910 2.984 Ποσοστιαία κατανομή (%) Σύνολο Ελλάδας 100 100 100 100 100 100 Αστικές - (συμπεριλαμβανομένων και των 52,5 56,2 64,9 69,7 71,6 72,8 ημι-αστικών περιοχών) Π.Σ. Αθηνών 18,1 22,1 29,1 31,2 30,0 29,1 Π.Σ. Θεσσαλονίκης 4,0 4,5 6,4 7,2 7,3 7,2 Λοιπές Αστικές-ημιαστικές 30,5 29,6 29,4 31,2 34,4 36,5 Αγροτικές περιοχές 47,5 43,8 35,1 30,3 28,4 27,2 *Προσωρινά στοιχεία Πηγή: ΕΣΥΕ, Στατιστικές Επετηρίδες της Ελλάδας 1973, 1987, 2000, 2001 Επίκαιρα Θέματα 1/2006 18