Ενταξιακές εκπαιδευτικές πρακτικές Ευδοξία Ντεροπούλου-Ντέρου
ΔΟΜΗ ΕΝΟΤΗΤΩΝ Προσδιορισμός της ενταξιακής εκπαίδευσης (σύντομη ιστορική αναδρομή, θεωρητικό πλαίσιο) Αποσαφήνιση όρων Αρχές της ενταξιακής εκπαίδευσης
ΔΟΜΗ ΕΝΟΤΗΤΩΝ Το θεσμικό πλαίσιο της ενταξιακής εκπαίδευσης Το πλαίσιο και η εφαρμογή της ένταξης στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα
Εκπαιδευτική δομή Integration Ο μαθητής με αναπηρία Δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του σχολείου Είναι διαφορετικός από τους υπόλοιπους μαθητές. Είναι μαθητής με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Χρειάζεται: ειδικό εκπαιδευτικό, ειδικό εξοπλισμό, ειδικό περιβάλλον. Δε μπορεί να ενταχθεί στο γενικό σχολείο.
Εκπαιδευτική δομή Inclusion Το εκπαιδευτικό σύστημα Αρνητική στάση απέναντι στην αναπηρίας Δύσκαμπτο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών και μη διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές μέθοδοι Ελλιπής εκπαίδευση εκπαιδευτικών. Έλλειψη εκπαιδευτικού υλικού και εξοπλισμού. Ελλιπής υποστήριξη εκπαιδευτικών. Ανυπαρξία διεπιστημονικής συνεργασίας. Δυσκολίες κτιριακής πρόσβασης. Μη συμμετοχή των γονέων στην εκπαιδευτική διαδικασία. Διαρροή μαθητών με αναπηρίες
Προσδιορισμός της ενταξιακής εκπαίδευσης Ο Derrick Armstrong σε άρθρο του με τον τίτλο: Ένταξη (2004), συμμετοχή και δημοκρατία θέτει τους παρακάτω προβληματισμούς: Ποια είναι η ακριβής σημασία του όρου ένταξη; Τι σημαίνει η ύπαρξη ενός ενταξιακού συστήματος; Ποιος και γιατί χρειάζεται την ένταξη; Εάν η εκπαίδευση πρέπει να γίνει ενταξιακή, ποιες πρακτικές αμφισβητεί, ποιες κοινές αξίες υπερασπίζεται και με ποια κοινά κριτήρια μπορούμε να κρίνουμε την επιτυχία της;
Προσδιορισμός της ενταξιακής εκπαίδευσης O Roger Slee στο άρθρο του Ενταξιακή εκπαίδευση και εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στη Nέα Eποχή (2004) συνοψίζει τις θέσεις του για την ενταξιακή εκπαίδευση ως εξής: Η ενταξιακή εκπαίδευση δεν είναι η εκ νέου ονομασία και επανατοποθέτηση της παραδοσιακής ειδικής εκπαίδευσης. Η ενταξιακή εκπαίδευση δεν αφορά μόνο στους ανάπηρους μαθητές οφείλει να μας οδηγεί σε πολιτισμική επαγρύπνηση, με στόχο τον προσδιορισμό και την αποκατάσταση όλων των μορφών εκπαιδευτικού αποκλεισμού. Η ενταξιακή εκπαίδευση αφορά όλους τους μαθητές. Η ενταξιακή εκπαίδευση θέτει τη σχέση μεταξύ των ειδικών επαγγελματιών και των αναπήρων σε νέες βάσεις. Η ενταξιακή εκπαίδευση θέτει υπό διαπραγμάτευση την κυρίαρχη αρχιτεκτονική της φοίτησης στα σχολεία εδώ αναφέρεται στην οργάνωση των σχολείων σε συστημικό και τοπικό επίπεδο, δηλαδή τι διδάσκεται (αναλυτικό πρόγραμμα), και πώς διδάσκεται (παιδαγωγική, συμπεριλαμβανομένης και της αξιολόγησης).
Προσδιορισμός της ενταξιακής εκπαίδευσης Πολλοί από τους υποστηρικτές της ενταξιακής εκπαίδευσης εξέφρασαν την άποψη ότι η ενταξιακή εκπαίδευση είναι ισοδύναμη με τη διακήρυξη και τη θριαμβευτική αποδοχή της διαφορετικότητας. Κάτι που στην πραγματικότητα ευσταθεί. Αλλά η ειρωνεία μιας τέτοιας ιδεαλιστικής θέσης είναι ότι συχνά συγχέει τη διακήρυξη και την παρουσίαση ενός ζητήματος με την πολιτική δράση. Η αμφισβήτηση της ιδεολογίας της εξουσίας δεν είναι συνώνυμη με την αλλαγή των σχέσεων εξουσίας, οι οποίες γεννούν τις εκπαιδευτικές ανισότητες (Armstrong, 2004).
Προσδιορισμός της ενταξιακής εκπαίδευσης Είναι αδύνατον να κατανοήσουμε πλήρως τις πολιτικές για την ενταξιακή εκπαίδευση, εάν τις απομονώσουμε από το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει επίσης ο κίνδυνος να απομονώσουμε τις συνθήκες εκείνες που εμποδίζουν την πραγματοποίηση της ένταξης, σαν να υφίστανται έξω από τους πραγματικούς αγώνες για μια ενταξιακή πρακτική στα σχολεία (Armstrong, 2004).
Προσδιορισμός της ενταξιακής εκπαίδευσης Το λάθος που διαπράττουμε είναι ότι πιστεύουμε πως ο αγώνας για μια ενταξιακή κοινωνία μπορεί να καρποφορήσει μέσω της ενταξιακής εκπαίδευσης. Κάτι τέτοιο όμως δεν είναι δυνατόν. Τα εκπαιδευτικά συστήματα ανήκουν στις κοινωνίες που τα έχουν σχεδιάσει. Επίσης, είναι λαθεμένη η πεποίθηση πως η δράση των συμμετεχόντων στο σχολείο δεν μπορεί να διαφοροποιήσει τις υπάρχουσες κοινωνικές δομές και τις τάσεις κατάχρησης της εξουσίας. Η εκπαίδευση είναι ένας χώρος στον οποίο η έννοια της δημοκρατίας τελεί υπό διαπραγμάτευση. Ο αγώνας για την ένταξη είναι λοιπόν ένας αγώνας για την απόκτηση των δικαιωμάτων του πολίτη της δημοκρατίας (Armstrong, 2004).
Προσδιορισμός της ενταξιακής εκπαίδευσης Μόνον η αναγνώριση της ανταγωνιστικής φύσης της εξουσίας και της γνώσης των εκπαιδευτικών συστημάτων, όπως συμβαίνει και με τους υπόλοιπους θεσμούς και τις κοινωνικές σχέσεις, μπορεί να καταστήσει εφικτές τις συνθήκες για τη συμμετοχή στην εκπαίδευση ως δημοκρατική διαδικασία. Η αναγνώριση αυτή προϋποθέτει μια κριτική ενταξιακή παιδαγωγική, η οποία δημιουργεί για όλους τους μαθητές τις ίδιες δυνατότητες συμμετοχής και μπορεί να προκύψει ως δημοκρατική προοπτική μόνο μέσα από τον αγώνα για τη συμμετοχή και την ένταξη (Armstrong, 2004).
Προσδιορισμός της ενταξιακής εκπαίδευσης Ένας τέτοιος ορισμός της ένταξης αναδεικνύεται στο σημαντικό αγώνα εναντίον της κατάχρησης της εξουσίας, η οποία εντοπίζεται τόσο στις ανισότητες και στην ιεραρχική δόμηση ενός εκπαιδευτικού συστήματος που αναπαράγει τα κοινωνικά προνόμια και μειονεκτήματα, όσο και στο συγκεχυμένο λόγο ενός άκριτου πλουραλισμού που στηρίζεται αποκλειστικά στην αποδοχή της διαφορετικότητας (Armstrong, 2004).
Προσδιορισμός της ενταξιακής εκπαίδευσης Ο Derrick Armstrong (2003) στο βιβλίο του Experiences of Special Education: Re-evaluating policy and practice through life stories αναφέρει: Η ένταξη δεν είναι μια αφηρημένη αρχή αλλά πολιτικά προσδιοριζόμενη έννοια με πολιτικό λόγο (discourse). Αντιθέτως η ψυχολογική και ιατρική πλευρά της ειδικής αγωγής δίνει έμφαση στην εξατομίκευση της ανάγκης προσχωρώντας στις θεωρίες της ελλειμματικής προσέγγισης της ανάγκης. Η ελλειμματική προσέγγιση διαχωρίζει εννοιολογικά τη σχέση μεταξύ του να έχεις ειδική ανάγκη και της εξουσίας που προσδιορίζει τις ειδικές ανάγκες των άλλων.
Προσδιορισμός της ενταξιακής εκπαίδευσης Ιστορικά οι πολιτικές παρεμβάσεις επικεντρώθηκαν στη διαχείριση της διαφορετικότητας εφαρμόζοντας πρακτικές εξολόθρευσης (ευγονικό κίνημα), θεραπείας ή κανονικοποίησης της διαφοράς. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται η σύγχρονη κοινωνία έχει περάσει σε μια νέα φάση κοινωνικού αποκλεισμού η οποία είναι πολύ πιο έτοιμη να αποδεχτεί τη διαφορετικότητα αλλά ταυτόχρονα και να την αποκλείσει. Ο αποκλεισμός δε βασίζεται στη διαφορά αλλά στην επικινδυνότητα εμφάνισης της διαφοράς (Young, 1999 στο Armstrong, 2003).
Προσδιορισμός της ενταξιακής εκπαίδευσης Ο Barton (2008) υποστηρίζει πως η ένταξη φέρνει στο προσκήνιο το ζήτημα της αλλαγής. Η αλλαγή δεν αφορά στην αφομοίωση, αλλά στο μετασχηματισμό των δομικών εμποδίων της αλλαγής, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής βάσης των κυρίαρχων ορισμών των όρων «επιτυχία», «αποτυχία» και «ικανότητα», τόσο στην ακαδημαϊκή κοινότητα όσο και στα σχολεία (Whitty, 2002 Gillborn and Youdell, 2000).
Προσδιορισμός της ενταξιακής εκπαίδευσης Επίσης, η ένταξη είναι μια «σαφώς πολιτική δραστηριότητα» (Corbett and Slee, 2000, σελ.136) και περιλαμβάνει μια πολιτική κριτική των κοινωνικών αξιών, προτεραιοτήτων, δομών και των θεσμών. Το γεγονός αυτό αποτελεί μια ανησυχητική και προκλητική δραστηριότητα, η οποία είναι σημαντικό χαρακτηριστικό του αγώνα για αλλαγή (Barton, 2008).
Προσδιορισμός της ενταξιακής εκπαίδευσης Τέλος, η ενταξιακή εκπαίδευση αφορά βασικά στον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε και δεσμευόμαστε απέναντι στη διαφορά με εποικοδομητικούς και διευκολυντικούς τρόπους. Είναι μια δημόσια διαδικασία ονομασίας και αναγνώρισης των στοιχείων που εκτιμούμε ο ένας στον άλλον. Ο δίκαιος χειρισμός των διαφορών μεταξύ των μαθητών, η ικανότητα προσέγγισης αυτών των διαφορών ως πηγή βοήθειας και δυνατότητα μάθησης και όχι ως πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί, αποτελεί κρίσιμη διάσταση της έννοιας «εργάζομαι υπέρ της ενταξιακής εκπαίδευσης» (Barton, 2008, Ainscow, 1999).
Προσδιορισμός της ενταξιακής εκπαίδευσης Το ζήτημα της ένταξης και ο βαθμός και το εύρος των αγώνων που την αφορούν είναι αναγκαίο να γίνουν αντιληπτά ως πολιτικό ζήτημα. Είναι πολιτικό ζήτημα ως προς το ότι αφορά στο ποιος είναι εντός και ποιος είναι εκτός και δίνει προτεραιότητα σε βασικά πολιτικά ερωτήματα του ποιος παίρνει τι, πώς, πότε, γιατί και με ποιες συνέπειες. Είναι πολιτικό ως προς το ότι αναζητά να δεσμευτεί με επικριτικό τρόπο απέναντι σε όλα τα είδη ανισοτήτων, διακρίσεων και καταπίεσης. Είναι επίσης πολιτικό ως προς το ότι ενδιαφέρεται για τη φύση του τρόπου λήψης αποφάσεων και τον καθορισμό προτεραιοτήτων αναφορικά με συγκεκριμένες αξίες, προθέσεις, την κατανομή των σπάνιων πόρων και τις συνεπαγόμενες δυνατότητες από την άποψη της ισότητας στις διάφορες πτυχές της ζωής (Barton, 2008).
Ο ορισμός της εκπαιδευτικής ένταξης των Tony Booth και Mel Ainscow (στο Index for Inclusion) Η ένταξη (inclusion) στην εκπαίδευση περιλαμβάνει τη(ν): ίση αντιμετώπιση μαθητών και εκπαιδευτικού προσωπικού διασφάλιση της συμμετοχής των μαθητών στο σχολείο αναδόμηση της πολιτιστικής, πολιτικής δομής και πρακτικής του σχολείου έτσι ώστε να προωθηθεί η ένταξη των μαθητών στις τοπικές κοινωνίες καταπολέμηση των φραγμών ως προς τη μάθηση και τη συμμετοχή όλων των μαθητών με διαταραχές (αναπηρίες) άλλα και αυτών που χαρακτηρίζονται ως παιδιά με ειδικές ανάγκες αντιμετώπιση της διαφοράς των μαθητών ως πηγή υποστήριξης της μάθησης και όχι πρόβλημα που θα πρέπει να ξεπεραστεί αναγνώριση του δικαιώματος των μαθητών στην εκπαίδευση στην τοπική τους κοινωνία βελτίωση των σχολείων όχι μόνο για τους μαθητές, αλλά και για το εκπαιδευτικό προσωπικό έμφαση/ προβολή του ρόλου του σχολείου στη διαμόρφωση των κοινωνικών δομών και αξιών ανάπτυξη και διατήρηση των σχέσεων μεταξύ σχολείου και κοινωνίας αναγνώριση της εκπαιδευτικής ένταξης ως προοπτική της κοινωνικής ένταξης.
Ενταξιακή εκπαίδευση σημαίνει: πάλη με στόχο τη μετατροπή των δεδομένων δομών, μετάβαση από ένα μοντέλο κοινωνικής πρόνοιας σε ένα μοντέλο ίσων ευκαιριών και δικαιωμάτων, άρση των προκαταλήψεων, αποδοχή της διαφορετικότητας, επανεξέταση των αξιών και των στόχων της εκπαίδευσης, ριζοσπαστική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, σχεδιασμό νέων αναλυτικών προγραμμάτων, εκπαίδευση των εκπαιδευτικών.
Επίπεδα προσέγγισης της ενταξιακής εκπαίδευσης Μικροεπίπεδο 1. Οικογένεια (σύνθεση οικογένειας, στάση/ αποδοχή της αναπηρίας, συνεργασία οικογένειας σχολείου) 2. Σχολείο (τύπος και δομή σχολείου, βαθμίδα εκπαίδευσης, εκπαιδευτικοί, επαγγελματίες εκπαίδευσης) Μεσαίο επίπεδο 1. Εκπαιδευτικό σύστημα (δομή, αναλυτικό πρόγραμμα, αξιολόγηση, εκπαιδευτικές πρακτικές, εκπαίδευση εκπαιδευτικών) 2. Εκπαιδευτική πολιτική (νομοθεσία, οικονομικές παροχές, επαγγελματικός προσανατολισμός) Μακροεπίπεδο 1. Πολιτικό σύστημα (μορφή πολιτικού συστήματος, αγορά εργασίας) 2. Κοινωνική δομή (αξίες, αρχές, στάσεις, απόψεις)
Η ενταξιακή εκπαίδευση προϋποθέτει: Ι. Δημιουργία ενταξιακού πολιτισμικού πλαισίου Ενίσχυση της σχολικής κοινότητας στην οποία όλα τα μέλη θα πρέπει να νιώθουν ευπρόσδεκτα. Αλληλοϋποστήριξη των μαθητών. Συνεργασία του εκπαιδευτικού προσωπικού με την οικογένεια και την τοπική κοινότητα. Αισθήματα σεβασμού στη διαφορετικότητα εκπαιδευτικών και μαθητών.
Η ενταξιακή εκπαίδευση προϋποθέτει: ΙΙ. Εδραίωση των ενταξιακών αξιών Υψηλές προσδοκίες για όλους τους μαθητές. Όλα τα εμπλεκόμενα μέρη στην εκπαίδευση θα πρέπει να στηρίζουν τη φιλοσοφία της ένταξης. Το εκπαιδευτικό προσωπικό στοχεύει στην άρση περιορισμών ως προς τη συμμετοχή των μαθητών στην εκπαιδευτική διαδικασία. Περιορισμός πρακτικών διάκρισης. Προώθηση της ισότητας μεταξύ των μαθητών.
Η ενταξιακή εκπαίδευση προϋποθέτει: ΙΙΙ. Άσκηση ενταξιακής πολιτικής Δίκαιες προαγωγές του προσωπικού, Δομές υποστήριξης του νέου εκπαιδευτικού προσωπικού και των νέων μαθητών, Κτιριακή προσβασιμότητα Δραστηριότητες για την ενίσχυση και την εκπαίδευση του προσωπικού σε θέματα υποστήριξης και αποδοχής της διαφορετικότητας.
Η ενταξιακή εκπαίδευση προϋποθέτει: ΙV. Ενταξιακές πρακτικές Η οργάνωση της μάθησης θα πρέπει να προωθεί: τη δραστήρια συμμετοχή όλων των μαθητών στη μαθησιακή διαδικασία, τη συνεργατική διδασκαλία, τον έλεγχο προόδου (που θα αφορά και θα συστήνεται για όλους τους μαθητές), τη συνεργασία των εκπαιδευτικών στην οργάνωση της διδασκαλίας, στη διδασκαλία και στην αξιολόγηση των μαθητών.
ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΤΕΥΧΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Αρ. Φύλλου 449 3 Απριλίου 2007 Α ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΚΑΙ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ Εκπαιδευτικοί των τμημάτων ένταξης (Τ.Ε.) 1. Αξιολογούν τους μαθητές για τη διερεύνηση των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών με βάση τις προτάσεις οι οποίες έχουν υποβληθεί στο σύλλογο διδασκόντων από τους υπεύθυνους εκπαιδευτικούς των τάξεων. Προκειμένου να εντάξουν τους μαθητές στο Τ.Ε., λαμβάνουν υπόψη: τη σοβαρότητα των εκπαιδευτικών αναγκών, την ανάγκη για εξειδικευμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, την ηλικία και την τάξη στην οποία φοιτούν οι προτεινόμενοι να παρακολουθήσουν το Τ.Ε., τον αριθμό των μαθητών που έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν αποτελεσματικά και προτείνουν αυτούς που θα υποστηριχθούν από το τμήμα ένταξης με τεκμηριωμένη εισήγηση.
ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΤΕΥΧΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Αρ. Φύλλου 449 3 Απριλίου 2007 Α ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΚΑΙ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ 2. Ενημερώνουν, σε συνεργασία με το διευθυντή του σχολείου, τους γονείς και κηδεμόνες του μαθητή σχετικά με τις διαδικασίες που είναι απαραίτητες να γίνουν για να φοιτήσει στο Τ.Ε.. Σε καμιά περίπτωση δεν αποκλείεται μαθητής από το Τ.Ε., αν οι γονείς του επιθυμούν τη φοίτηση του σε αυτό ακόμα κι αν και δεν έχει διάγνωση από τις αρμόδιες διαγνωστικές υπηρεσίες. Στις περιπτώσεις αυτές αρκεί σχετική εισήγηση από το σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής. 3. Συνεργάζονται με τον εκπαιδευτικό της τάξης, ώστε να υπάρχει σύνδεση μεταξύ του κοινού και του εξειδικευμένου προγράμματος ως προς το περιεχόμενο και τον τρόπο υλοποίησης του (π.χ. συνδιδασκαλία). Στόχος παραμένει η πλήρης ένταξη στο σχολικό περιβάλλον.
ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΤΕΥΧΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Αρ. Φύλλου 449 3 Απριλίου 2007 Α ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΚΑΙ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ 4. Ενισχύουν τη γενικότερη προσαρμογή των μαθητών του Τ.Ε. στο κοινό σχολικό περιβάλλον, με τη συμμετοχή τους σε ομάδες εργασίας, παιχνιδιών και άλλων δραστηριοτήτων της σχολικής ζωής. 5. Μεριμνούν για την τακτική ενημέρωση του ατομικού φακέλου του κάθε μαθητή, ο οποίος φυλάσσεται σε ασφαλή χώρο με ευθύνη του διευθυντή του σχολείου. Ενδεικτικά ο φάκελος μπορεί να περιέχει: συνοπτικό οικογενειακό και κοινωνικό ιστορικό του μαθητή, γνωματεύσεις και αξιολογήσεις που αφορούν στις εκπαιδευτικές ανάγκες και δυνατότητες του μαθητή, εισηγήσεις για την κατάρτιση του εξατομικευμένου εκπαιδευτικού προγράμματος. Σε περίπτωση αλλαγής σχολικού περιβάλλοντος (μετεγγραφή ή εγγραφή) ενημερώνεται η διεύθυνση της νέας σχολικής μονάδας.
ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΤΕΥΧΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Αρ. Φύλλου 449 3 Απριλίου 2007 Α ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΚΑΙ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ Πληροφορούν και συμβουλεύουν τα μέλη της σχολικής κοινότητας για θέματα ειδικής αγωγής και συνεργάζονται με τους σχολικούς συμβούλους της περιφερείας τους και με το προσωπικό του οικείου ΚΔΑΥ. 7. Συντάσσουν και υποβάλλουν για θεώρηση στο σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής το εβδομαδιαίο ωρολόγιο πρόγραμμα λειτουργίας και την ετήσια αξιολογική έκθεση λειτουργίας του Τ.Ε.. 8. Προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε μαθητές συστεγαζόμενων σχολείων ή σε προγράμματα παράλληλης στήριξης όμορου σχολείου ύστερα από εισήγηση του σχολικού συμβούλου ειδικής αγωγής στην αρμοδιότητα του οποίου ανήκει το σχολείο.
Αναλυτικό πρόγραμμα Στο άρθρο 1 του Νόμου 2817/2000 ορίζεται ο τύπος του αναλυτικού προγράμματος: «Στα σχολεία ειδικής αγωγής εφαρμόζονται ειδικά προσαρμοσμένα αναλυτικά και διδακτικά προγράμματα. Στο πρόγραμμα του δημοτικού σχολείου ειδικής αγωγής περιλαμβάνονται και δραστηριότητες προεπαγγελματικής εκπαίδευσης. Στο πρόγραμμα των γυμνασίων και λυκείων ειδικής αγωγής μπορεί να περιλαμβάνονται και μαθήματα τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης.
Αναλυτικό πρόγραμμα Το περιεχόμενο των παραπάνω προγραμμάτων, καθώς και τα γυμνάσια και τα λύκεια ειδικής αγωγής στα οποία διδάσκονται και μαθήματα τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, καθορίζονται με αποφάσεις του Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, που εκδίδονται ύστερα από εισήγηση του Τμήματος Ειδικής Αγωγής του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.
Αναλυτικό πρόγραμμα Με προεδρικό διάταγμα που εκδίδεται με πρόταση του Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, μετά από εισήγηση του Τμήματος Ειδικής Αγωγής του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, καθορίζονται τα θέματα που αναφέρονται στις εξετάσεις, την αξιολόγηση και τη βαθμολογία των μαθητών των Σχολικών Μονάδων Ειδικής Αγωγής, καθώς και των μαθητών που έχουν χαρακτηρισθεί ως άτομα με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και φοιτούν σε συνήθεις σχολικές τάξεις.»
Αρκετοί εκπαιδευτικοί έως σήμερα εφαρμόζουν στο πλαίσιο του ειδικού σχολείου: το Πλαίσιο Αναλυτικού Προγράμματος Ειδικής αγωγής (Π.Α.Π.Ε.Α.) (και στα τμήματα ένταξης) διαφοροποιημένο αναλυτικό πρόγραμμα της γενικής εκπαίδευσης ατομικά προγράμματα εκπαίδευσης εμπειρικό αναλυτικό πρόγραμμα Το 2004 από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και το Τμήμα Ειδικής Αγωγής επιχειρήθηκε η σύνταξη ειδικών και διαφοροποιημένων αναλυτικών προγραμμάτων η εφαρμογή των οποίων δεν έχει προς το παρόν ενεργοποιηθεί.
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού ή ο ρόλος των εκπαιδευτικών σε ένα τμήμα ένταξης Ο ενταξιακός εκπαιδευτικός- με την εξειδικευμένη γνώση του στην εκπαίδευση ανάπηρων μαθητών- μετέχει ισότιμα στην εκπαιδευτική διαδικασία του ενταξιακού τμήματος στο οποίο εντάσσονται ανάπηροι μαθητές, εφαρμόζοντας μεθόδους της γενικής και ειδικής παιδαγωγικής.
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού ή ο ρόλος των εκπαιδευτικών σε ένα τμήμα ένταξης Ο ρόλος του ενταξιακού εκπαιδευτικού δεν περιορίζεται σε αυτόν του αποκλειστικού δασκάλουφροντιστή του ανάπηρου μαθητή ή της ομάδας των ανάπηρων μαθητών. Η προαναφερόμενη πρακτική μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία ειδικής τάξης μέσα στην ενταξιακή τάξη. Στην εκπαιδευτική διαδικασία της ένταξης οι ρόλοι μεταξύ των δύο εκπαιδευτικών (γενικής και ειδικής εκπαίδευσης) εναλλάσσονται.
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού ή ο ρόλος των εκπαιδευτικών σε ένα τμήμα ένταξης Οι δύο εκπαιδευτικοί που ασκούν το έργο τους σε τμήμα ένταξης, αποφασίζουν και οργανώνουν από κοινού, σε τακτά χρονικά διαστήματα, τους τρόπους διαφοροποίησης του αναλυτικού προγράμματος και οργάνωσης της ύλης. Η επαγγελματική σχέση των δύο εκπαιδευτικών δε χαρακτηρίζεται από κανόνες ιεραρχίας.
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού ή ο ρόλος των εκπαιδευτικών σε ένα τμήμα ένταξης Ο εκπαιδευτικός της ένταξης επωμίζεται την οργάνωση, την υλοποίηση και την εποπτεία της παιδαγωγικής στήριξης όλων των μαθητών της τάξης. Οι δύο εκπαιδευτικοί του τμήματος ένταξης αξιολογούν από κοινού το εκπαιδευτικό τους έργο και την επίδοση των μαθητών τους. Σε πιθανή συνεργασία με άλλους επαγγελματίες της ειδικής-ενταξιακής εκπαίδευσης είναι παρόντες και οι δύο εκπαιδευτικοί.
Διαφορετικές Μορφές συνεργατικής διδασκαλίας Μορφή Ορισμός Διδασκαλία και υποστήριξη Ο ΓΕ διδάσκει ενώ ο ΕΑ παρατηρεί, εντοπίζει και υποστηρίζει τους μαθητές που συναντούν δυσκολίες και προλαμβάνει την ανάπτυξη προβλημάτων συμπεριφοράς. Οι ρόλοι πρέπει να εναλλάσσονται. Παράλλη λη διδασκαλία Σταθμοί διδασκαλίας Οι ΓΕ και ΕΑ σχεδιάζουν από κοινού το μάθημα. Χωρίζουν την τάξη σε δύο ετερογενείς ομάδες και διδάσκουν το ίδιο μάθημα, χρησιμοποιώντας όμως διαφορετικές προσεγγίσεις. Οι ΓΕ και ΕΑ προετοιμάζουν από κοινού διαφορετικές δραστηριότητες για διαφορετικές ετερογενείς ομάδες μαθητών σε διαφορετικά σημεία/γωνιές της τάξης. Οι δραστηριότητες αφορούν διαφορετικές διαστάσεις/τμήματα ενός συγκεκριμένου μαθήματος. Ο ρόλος των εκπαιδευτικών είναι καθοδηγητικός. Οι μαθητές δουλεύουν εκ περιτροπής στις διαφορετικές γωνιές της τάξης.
Διαφορετικές μορφές συνεργατικής διδασκαλίας Εναλλακτική διδασκαλία Συμπληρωματική διδασκαλία Ομαδική διδασκαλία Ευέλικτη ομαδοποίηση Ο ένας εκπαιδευτικός, είτε ο ΓΕ είτε ο ΕΑ, διδάσκει σε όλη την τάξη, ενώ ο άλλος διδάσκει συγκεκριμένες έννοιες και δεξιότητες ή κάνει επαναληπτικό μάθημα σε μία μικρότερη ομάδα μαθητών. Ο ΓΕ διδάσκει σε όλη την τάξη ενώ ο ΕΑ υποστηρίζει τη διδασκαλία (π.χ., παρέχει διαφορετικές στρατηγικές διδασκαλίας, διαφοροποιεί δραστηριότητες, τροποποιεί το αναλυτικό πρόγραμμα, παρέχει εναλλακτικές μορφές αξιολόγησης, εφαρμόζει στρατηγικές ανάλυσης της συμπεριφοράς) αλλά και τους μαθητές, που έχουν ανάγκη να αναπτύξουν σημαντικές και προαπαιτούμενες δεξιότητες για την περαιτέρω κατάκτηση της γνώσης (π.χ., άμεση διδασκαλία στρατηγικών μάθησης, επισήμανση, σύνοψη και επαναδιδασκαλία των σημαντικότερων σημείων του μαθήματος κ.λπ.). Η συνεργατική διδασκαλία γίνεται σε ολόκληρη την τάξη ή σε μικρές ομάδες μαθητών. Οι ρόλοι του ΓΕ και ΕΑ πρέπει να εναλλάσσονται. Οι ΓΕ και ΕΑ συνδιδάσκουν σε ολόκληρη την τάξη. Ο ένας εκπαιδευτικός μπορεί να παρέμβει, όταν ο άλλος συζητά με τους μαθητές, έτσι ώστε να εξηγήσει, να διευρύνει ή να επεξεργαστεί περαιτέρω το υπό ανάλυση θέμα. Και οι δύο εκπαιδευτικοί ενισχύουν τη συζήτηση και όχι τη διάλεξη, για να ενθαρρύνουν την εμπλοκή των μαθητών. Και οι δύο εκπαιδευτικοί εμπλέκονται στο χειρισμό του μαθήματος και στην επιβολή της πειθαρχίας. Οι ΓΕ και ΕΑ δημιουργούν υπό-ομάδες στην τάξη ανάλογα με τις δεξιότητες, τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες των μαθητών για επαναληπτική διδασκαλία. Μία ομάδα μπορεί να δουλεύει αυτόνομα, ενώ οι ΓΕ και ΕΑ εργάζονται, εκ περιτροπής, με τις υπόλοιπες ομάδες.