Η Ψυχική υγεία του παιδιού και ο ρόλος του ευρύτερου περιβάλλοντος

Transcript

1 Η Ψυχική υγεία του παιδιού και ο ρόλος του ευρύτερου περιβάλλοντος Κάθε παιδί έχει το δικαίωμα να ζει και να μεγαλώνει σ ένα υγιές περιβάλλον, το οποίο θα διασφαλίζει και θα προάγει την σωματική και ψυχική του υγεία. Ψυχική Υγεία θεωρείται η κατάσταση εκείνη της συναισθηματικής ευεξίας, όπου το παιδί μπορεί να ζει και να αναπτύσσεται με άνεση μέσα στην κοινότητα και να ικανοποιείται από τα προσωπικά του χαρακτηριστικά και επιτεύγματα. Η ψυχική υγεία είναι μέρος της γενικής του υγείας και αποτελεί συνάρτηση πολλών παραγόντων που αφορούν τη φυσική, την ψυχική, καθώς και την κοινωνική του κατάσταση. Η αποκατάσταση της ψυχικής του υγείας (όταν αυτή διαταράσσεται) βρίσκεται στο επίκεντρο, εξετάζοντας το παιδί βάση της αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον του (οικογενειακό, εκπαιδευτικό, ευρύτερη κοινότητα). Μαθητής Γονείς- Οικογένεια Ειδικοί ψυχικής Υγείας (Παιδοψυχίατρος,Ψυχολόγος, Κοινωνικός Λειτουργός, Εργοθεραπευτής Λογοπεδικός κ.τ.λ.) Εκπαιδευτικό πλαίσιο Φορείς- Υπηρεσίες της Κοινότητας Οικολογικό/ Συστημικό Μοντέλο Οικογενειακό περιβάλλον Η οικογένεια προσδιορίζεται στο πλαίσιο των κοινωνικών επιστημών ως κοινωνικός θεσμός με τη μορφή μικρού κοινωνικού συνόλου. Εκεί το άτομο διαμορφώνει την δομή και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του και παίρνει τις πρώτες βάσεις για την μετέπειτα πορεία ζωής του. Έτσι οι γονείς οφείλουν να αποδεχτούν το παιδί τους με τις ανάγκες του, τις δυνατότητές του και τις δυσκολίες του τονίζοντας και να ενισχύοντας την αυτοεκτίμηση, αλλά και την εμπιστοσύνη στον εαυτό του. Επίσης, οφείλουν να υποστηρίζουν τα παιδιά τους στις προσπάθειές τους να πετύχουν τους στόχους τους, αλλά συγχρόνως πρέπει να είναι σε θέση να διακρίνουν πότε οι στόχοι αυτοί είναι ρεαλιστικοί. Είναι σημαντικό τέλος, οι γονείς να γνωρίζουν πως το προσωπικό κίνητρο και ενδιαφέρον τους σε συνδυασμό με τη

2 σωστή πληροφόρηση, εκπαίδευση και συμπαράσταση από το ευρύτερο περιβάλλον τους βοηθάει στο να λειτουργήσουν ενισχυτικά ως συνθεραπευτές στην αποκατάσταση των δυσκολιών του παιδιού τους. Εκπαιδευτικό πλαίσιο Μετά την οικογένεια, αποτελεί τον δεύτερο σημαντικό σταθμό στην εξελικτική πορεία του παιδιού. Είναι ένας μικρόκοσμος, ο οποίος εκτός από γραμματικές γνώσεις, σφυρηλατεί τον χαρακτήρα του, συνεισφέρει στην εκμάθηση κοινωνικών κανόνων και προετοιμάζει το μαθητή για την ένταξή του στην ευρύτερη κοινωνική ζωή. Αναμφίβολα, ο βασικός στόχος της εκπαίδευσης είναι να δώσει στο νέο άτομο τα απαραίτητα εφόδια και να αναπτύξει τις δυνατότητές του προκειμένου να αποκτήσει την ικανότητα να ζήσει όσο το δυνατόν πιο αυτόνομα και ανεξάρτητα μέσα στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον αλλά και να χαρεί στο μέγιστο βαθμό τα αγαθά της σύγχρονης ζωής. Οι εκπαιδευτικοί καλούνται μαζί με τον εκπαιδευτικό τους ρόλο να χειριστούν πολλές φορές και δυσκολίες που προκύπτουν στα πλαίσια του σχολείου. Γι αυτό το λόγο είναι ιδιάζουσας σημασίας να συνεργάζονται στενά με τους γονείς και τους ειδικούς ψυχικής υγείας προς όφελος του παιδιού. Σημαντική, επίσης είναι η ευαισθητοποίηση και η πληροφόρηση των εκπαιδευτικών για θέματα ψυχικής υγείας του παιδιού, ώστε να αντιλαμβάνονται τυχόν δυσκολίες, να μπορούν να παραπέμψουν σωστά τους γονείς και να τις χειριστούν πιο αποτελεσματικά. Ειδικοί Ψυχικής Υγείας Είναι το σύνολο ειδικών επιστημόνων, οι οποίοι συνεργάζονται και οι ρόλοι τους αλληλοσυμπληρώνονται με σκοπό την ολοκληρωμένη αποκατάσταση της ψυχικής υγείας του παιδιού και της οικογένειά του. Αποτελούν την διεπιστημονική ομάδα, η οποία σε συνεργασία αξιολογεί το κάθε παιδί ανάλογα με τις δυσκολίες, τις ανάγκες και τις δυνατότητές του, προτείνοντας στους γονείς και εφαρμόζοντας με την σύμφωνη γνώμη τους, ανάλογο εξατομικευμένο θεραπευτικό πρόγραμμα αποκατάστασης. Πιο αναλυτικά: Ο Παιδοψυχίατρος, αναλαμβάνει την ευθύνη της εξέτασης του παιδιού καθώς και της οικογένειάς στις πρώτες συνεδρίες. Επιλέξει ενδεχόμενες συμπληρωματικές εξετάσεις (ψυχολογικές δοκιμασίες, έλεγχο λόγου, ψυχοκινητικότητας) και προτείνει συγκεκριμένες υποστηρικτικές παρεμβάσεις που θα πρέπει να περιληφθούν στο σχεδιασμό και την ειδικότερη κατεύθυνση του θεραπευτικού προγράμματος. Συμμετέχει στην εκπαίδευση της επιστημονικής ομάδας, συνθέτοντας τα διάφορα στοιχεία που προσκομίζουν οι άλλοι ειδικοί και συνεργάζεται στενά με το υπόλοιπο προσωπικό στα πλαίσια της δυναμικής της ομάδας. Ο Ψυχολόγος, στην πρώτη επαφή με το παιδί και τους γονείς του συγκεντρώνει στοιχεία που αφορούν τις δυνατότητες, τις δυσκολίες, τις ανάγκες, τη συμπεριφορά του παιδιού σε σχέση με το περιβάλλον του (οικογενειακό, σχολικό, κοινωνικό), με σκοπό την πρόταση και την εφαρμογή ανάλογων ψυχολογικών υποστηρικτικών παρεμβάσεων (όπως ψυχολογική υποστήριξη, ψυχοκινητική αγωγή και ψυχοθεραπεία). Μέσω των παραπάνω ενθαρρύνεται η ψυχοκοινωνική και πνευματική ανάπτυξη του παιδιού και να δίνεται η δυνατότητα να τονωθεί και να κτιστεί η αυτοπεποίθησή του με απώτερο στόχο να εξελιχθεί σταδιακά σε μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Επίσης, παρέχει συμβουλευτική και ψυχολογική υποστήριξη στην οικογένεια, ώστε να κατανοήσουν καλύτερα το παιδί και τις

3 δυσκολίες του και συνεργάζεται στενά με το σχολείο στη βάση μιας ψυχοπαιδαγωγικής αντιμετώπισης των δυσκολιών του παιδιού. Ο Κοινωνικός Λειτουργός, υποδέχεται, ενημερώνει και κατευθύνει κάθε ενδιαφερόμενο, να κάνει χρήση των υπηρεσιών του φορέα. Έχει την ευθύνη της λήψης του κοινωνικού ιστορικού (ατομικά, οικογενειακά και κοινωνικά στοιχεία, ιστορικό ατόμου κ.τ.λ.), τα οποία αποτελούν απόρρητα στοιχεία και διατηρούνται σε αρχείο. Προτείνει ενέργειες και παρεμβάσεις που θα διευκολύνουν το παιδί και την οικογένειά του στην αποτελεσματικότερη αποκατάσταση των δυσκολιών του και όπου κρίνεται απαραίτητη προσφέρει ψυχοκοινωνική υποστήριξη στους γονείς, ώστε να κατανοηθούν οι ανάγκες και οι δυνατότητες του παιδιού. Επιπλέον, εξασφαλίζει την επικοινωνία και μόνιμη επαφή της ομάδας με τα διάφορα θεραπευτικά, προνοιακά και εκπαιδευτικά πλαίσια (σχολείο, υπηρεσίες πρόληψης και κοινωνικής πρόνοιας, δικαστικές και διοικητικές αρχές). Συνεισφέρει αποφασιστικά στον προσανατολισμό του παιδιού σε σχέση με την παραπέρα εκπαίδευση του και καταγράφει τις ανάγκες της οικογένειας, οργανώνοντας τις συναλλαγές της με τον ευρύτερο δημόσιο τομέα (λήψη επιδόματος, κ.λ.π). Ο Ειδικός Παιδαγωγός/Σχολικός Ψυχολόγος, συνεισφέρει στην πρόληψη, διάγνωση και στην αξιολόγηση των δυσκολιών μάθησης και σχολικών ικανοτήτων, μέσα από τις τεχνικές των κωδικοποιημένων δοκιμασιών και οργανώνει εκπαιδευτικά προγράμματα αποκατάστασης προσαρμοσμένα στις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες του κάθε παιδιού. Στοχεύει στην ανάπτυξη των γνωστικών, κοινωνικών και ατομικών δεξιοτήτων του παιδιού, ώστε να γίνει κατά το δυνατόν αυτόνομο και παραγωγικό μέλος της κοινωνίας. Επιπλέον, συνεργάζεται με τη διεπιστημονική ομάδα αλλά και με οποιοδήποτε φορέα, ο οποίος εμπλέκεται στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ο Λογοπεδικός, ασχολείται με την εξέλιξη του λόγου σε όλα τα επίπεδα ανάπτυξης του παιδιού, την διαδικασία απόχτησης ομιλίας και τον τρόπο χρήσης της μητρικής γλώσσας (ομιλία- κατανόηση- αναγνώριση γραφής), μέσω της οργάνωσης εξατομικευμένων προγραμμάτων αποκατάστασης του λόγου. Έχει ως στόχο την αποτροπή γλωσσικών προβλημάτων στην εξέλιξη του παιδιού, ώστε να μην επηρεάσουν την κοινωνική του συμπεριφορά, την μάθηση και την επίδοσή του. Ο Εργοθεραπευτής, ασχολείται με την δυνατότητα του παιδιού να συμμετέχει ικανοποιητικά σε όλους τους τομείς της ζωής του όπως το παιχνίδι, το σχολείο, καθώς και σε βασικές δραστηριότητες καθημερινής ζωής (αυτοεξυπηρέτηση, φαγητό, προσωπική υγιεινή, ένδυση, κ.α.) στοχεύοντας στην διαμόρφωση της ολοκληρωμένης εικόνας του και στην υποστήριξη της ανεξάρτητης λειτουργικότητάς του. Φορείς- Υπηρεσίες Κοινότητας Κέντρα Διάγνωσης, Αξιολόγησης και Υποστήριξης (Κ.Δ.Α.Υ.) ιδρύθηκαν με το Νόμο 2817/2000 και ξεκίνησαν την λειτουργία τους το 2001 στις έδρες των νομών και νομαρχιών της χώρας, υπαγόμενα στο Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων. Η λειτουργία τους συμπληρώθηκε με το άρθρο 2 του Ν. 3194/2003 (Φ.Ε.Κ. 267 Α). Έχουν ως σκοπό την προσφορά υπηρεσιών διάγνωσης, αξιολόγησης και υποστήριξης σε παιδιά έως 22 ετών, τα οποία φοιτούν σε σχολεία Α βαθμιας και Β βάθμιας εκπαίδευσης. Επίσης παρέχουν υπηρεσίες υποστήριξης, πληροφόρησης και ευαισθητοποίησης των γονέων, των εκπαιδευτικών και του κοινωνικού συνόλου σε θέματα ειδικής αγωγής. Κέντρα Ψυχικής Υγείας του Παιδιού (Κ.Ψ.Υ), τα οποία έχουν σκοπό την ψυχοκοινωνική μέριμνα, την συμβουλευτική παρέμβαση στην κοινότητα, την πρόληψη, την θεραπεία και την συμβολή στην αποκατάσταση και την κοινωνική ένταξη του παιδιού και του εφήβου σε θέματα ψυχικής υγείας.

4 Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα, αποτελούν τμήματα των Κ.Ψ.Υ., στο πλαίσιο του Ν.2716/99 και παρέχουν διάγνωση και θεραπεία, με κύρια έμφαση στην ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση. Δέχονται παιδιά και εφήβους έως 18 ετών καθώς και τις οικογένειες τους και χορηγούνται γνωματεύσεις και πιστοποιητικά, (μετά από αίτηση του άμεσα ενδιαφερόμενου), όσον αφορά την εκτίμηση / αξιολόγηση της κατάστασης της ψυχικής υγείας του παιδιού του. Κέντρα Ημέρας, τα οποία λειτουργούν ως μονάδες ημερήσιας θεραπευτικής φροντίδας και ενίσχυσης της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης παιδιών και εφήβων, 8-16 ετών καθώς και την συμβουλευτική των οικογενειών τους. Πιο συγκεκριμένα, παρέχεται στους συμμετέχοντες ένα δομημένο εβδομαδιαίο πρόγραμμα ατομικών και ομαδικών υπηρεσιών θεραπείας και δραστηριοτήτων ανάπτυξης ατομικών και κοινωνικών δεξιοτήτων (ανάλογα με τις ανάγκες και τις δυνατότητές τους), με μέγιστο όριο παραμονής το ένα έτος. Ιδιωτικά Κέντρα Αποκατάστασης, τα οποία απευθύνονται σε παιδιά ηλικίας από 3-17 ετών και στους γονείς τους καθώς και σε ενήλικες με σκοπό την προαγωγή και αποκατάσταση της ψυχικής τους υγείας. Είναι στελεχωμένα με εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό (όπως Κλινική Ψυχολόγο, Σχολικούς Ψυχολόγους, Λογοπεδικούς, Εργοθεραπευτές, Κοινωνικό Λειτουργό) και συνεργάζονται συστηματικά με Παιδοψυχίατρο. Με αίτημα των γονέων ή παραπομπή από ανάλογο φορέα γίνεται αξιολόγηση του παιδιού και στα πλαίσια διεπιστημονικής ομάδας, προτείνεται και εφαρμόζεται εξειδικευμένο θεραπευτικό σχήμα ανά περίπτωση. Παράλληλα με το πρόγραμμα αποκατάστασης πραγματοποιείται συμβουλευτική παρέμβαση στην οικογένεια, συνεργασία με το εκπαιδευτικό και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον του παιδιού, με σκοπό την όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματική και ολοκληρωμένη θεραπευτική παρέμβαση. Σε τακτά χρονικά διαστήματα τα παιδιά επαναξιολογούνται, ώστε να τεθούν νέοι στόχοι και να διαπιστωθεί η πρόοδος και η επιτυχία του θεραπευτικού προγράμματος.

5 Βιβλιογραφία Κανονισμός λειτουργίας των Κέντρων Διάγνωσης, Αξιολόγησης και Υποστήριξης (Κ.Δ.Α.Υ.) Αμίτσης Ν. Γαβριήλ, Αρχές οργάνωσης και λειτουργίας του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα: Κατερίνα Νικοπούλου, Κοινωνική Λειτουργός