Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων #5. εκέµβριος Φεβρουάριος 2018

Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων #5 εκέµβριος 2017 -Φεβρουάριος 2018

Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων Ινστιτούτο ΕΝΑ Δεκέμβριος 2017 Φεβρουάριος 2018 Ομάδα Οικονομικών και Κοινωνικών Αναλύσεων Επιστημονικοί Υπεύθυνοι: Αιμ. Μαρσέλλου - Η. Κωσταράκος (ESRI) Σχόλια και παρατηρήσεις μπορούν να αποστέλλονται στο info@enainstitute.org

Το Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων είναι μια πρωτοβουλία του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ. Στόχος είναι η παροχή έγκυρης, συστηματικής και σφαιρικής πληροφόρησης για τις τάσεις και εξελίξεις της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας. Έχοντας ως σημείο αναφοράς την ιδρυτική Διακήρυξη του ΕΝΑ, το Δελτίο ιχνηλατεί το κοινωνικό αποτύπωμα των οικονομικών πολιτικών στην κοινωνική ευημερία και την ανάπτυξη, αξιοποιώντας επιλεκτικά δείκτες διαφορετικών επιστημονικών πεδίων και ποικίλων θεωρητικών προσεγγίσεων. Όλα τα στοιχεία προέρχονται από επίσημες πηγές. Η ανάλυση και ερμηνεία τους γίνεται από την Ομάδα Οικονομικών και Κοινωνικών Αναλύσεων του ΕΝΑ. Το Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων θα επικαιροποιείται σε μηνιαία βάση. Απευθύνεται τόσο σε ειδήμονες που θέλουν να έχουν γρήγορη πρόσβαση στη σχετική πληροφόρηση και ανάλυση σε συνοπτική και συγκεντρωτική μορφή, όσο και σε μη ειδικούς που ενδιαφέρονται για μια κατά το δυνατόν εύληπτη και κατατοπιστική παρουσίαση ενός μεγάλου όγκου μεγεθών που σχετίζονται με την κοινωνική ευημερία πέρα από τη στενή οικονομική της διάσταση, όπως αυτή αποτυπώνεται στο δείκτη ΑΕΠ και τις συνιστώσες του. Το Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων αποβλέπει πρωτίστως στην ενσωμάτωση δεικτών που αποτυπώνουν τις εξελίξεις και τις επιδόσεις σε βασικούς τομείς της οικονομίας και της κοινωνίας όπως η απασχόληση, η ασφάλιση, η υγεία, η εκπαίδευση, το περιβάλλον και η κοινωνική δικαιοσύνη και ευημερία. Στην κατεύθυνση αυτή αξιοποιεί τους δείκτες των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, τους δείκτες της στρατηγικής για τη βιώσιμη ανάπτυξη Ευρώπη 2020 αλλά και δείκτες κοινωνικής ευημερίας που προτείνονται σε έρευνες της Eurostat και της Παγκόσμιας Τράπεζας. 1

Πίνακας περιεχομένων Ευρετήριο Πινάκων... 3 Ευρετήριο Διαγραμμάτων... 4 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 6 2. ΕΡΓΑΣΙΑ... 10 2.1. Απασχόληση... 10 2.2. Μισθοί... 14 3. Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ... 17 3.1. Εξέλιξη ΑΕΠ... 17 3.2. Άμεσες Ξένες Επενδύσεις... 19 3.3. Εξωτερικός Τομέας... 20 3.4. Τουρισμός... 22 3.5. Δημόσια Οικονομικά... 23 3.5.1. Χρονοδιάγραμμα Λήξης Χρέους Κεντρικής Διοίκησης... 23 3.5.2. Εκτέλεση Προϋπολογισμού και οφειλές δημοσίου... 24 3.6. Πληθωρισμός... 26 3.7. Δείκτες Οικονομικού Κλίματος... 27 3.8. Δείκτες Κύκλου Εργασιών και Παραγωγής... 28 3.9. Χρηματοπιστωτικός Τομέας... 31 3.9.1. Καταθέσεις Νοικοκυριών και Επιχειρήσεων... 31 3.9.2. Χρηματοδότηση Νοικοκυριών και Επιχειρήσεων... 33 3.9.3. Μη Εξυπηρετούμενα Ανοίγματα (ΜΕΑ)... 33 4. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ... 34 4.1. Υγεία... 34 4.2. Δημογραφικές Τάσεις... 36 4.3. Παιδεία... 38 4.3.1. Δαπάνες για Έρευνα και Καινοτομία... 39 5. ΦΤΩΧΕΙΑ ΚΑΙ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ... 41 5.1. Δείκτες φτώχειας... 41 5.2. Δείκτες Ανισότητας... 42 6. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑ... 43 2

Ευρετήριο Πινάκων Πίνακας 1: Προσλήψεις/αποχωρήσεις Φεβρουάριος 2018 και Ιαν.- Φεβρ. 2018 12 Πίνακας 2: Καθαρές ροές μισθωτής απασχόλησης ανά μήνα 12 Πίνακας 3: Εξαγωγές Εισαγωγές. Ιανουάριος-Δεκέμβριος 2016-2017 (σε εκατ. ευρώ) 22 Πίνακας 4: Δαπάνες για Υγεία (εκατ. ευρώ) 34 Πίνακας 5: Δαπάνες για Εκπαίδευση (σε εκατ. ευρώ) 38 Πίνακας 6: Δαπάνες για Έρευνα & Ανάπτυξη και Δείκτης Έντασης Έρευνας & Ανάπτυξης _ 39 Πίνακας 7: Εξέλιξη των δαπανών Έρευνας & Ανάπτυξης στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση 39 Πίνακας 8: Συμμετοχή του κράτους σε δαπάνες Έρευνας & Ανάπτυξης (εκατ. ευρώ) 40 Πίνακας 9: Κατώφλι κινδύνου φτώχειας 41 Πίνακας 10: Κίνδυνος φτώχειας μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις 41 Πίνακας 11: Κίνδυνος φτώχειας πριν και μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις 42 Πίνακας 12: Κίνδυνος φτώχειας εργαζομένων μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις (πλήρης και μερική απασχόληση) 42 Πίνακας 13: Δείκτης άνισης κατανομής εισοδήματος (συντελεστής Gini) 43 Πίνακας 14: Δείκτης κατανομής του εισοδήματος σε πεντημόρια (S80/S20). 43 3

Ευρετήριο Διαγραμμάτων Διάγραμμα 1: Απασχολούμενοι και άνεργοι (εκατ. άτομα) 10 Διάγραμμα 2: Εργατικό Δυναμικό και μη οικονομικά ενεργός πληθυσμός (εκατ. άτομα) 11 Διάγραμμα 3: Ποσοστό ανεργίας (Ιαν. 2015-Δεκ. 2017) 11 Διάγραμμα 4: Ισοζύγιο ροών μισθωτής απασχόλησης δωδεκάμηνου 2001 2017. 12 Διάγραμμα 5: Προσλήψεις (%) ανά είδος σύμβασης εργασίας (Ιαν. 2017-Φεβ. 2018) 13 Διάγραμμα 6: Πλήρης και μερική απασχόληση σε Ελλάδα και ΕΕ (α τρίμ. 2008- γ τρίμ. 2017) 13 Διάγραμμα 7: Ποσοστό απασχόλησης ατόμων ηλικίας 20-64 ως προς τον πληθυσμό 14 Διάγραμμα 8: Εξέλιξη δείκτη μισθών (δ τρίμ. 2009-2017) 15 Διάγραμμα 9: Κατώτατοι (μεικτοί) μηνιαίοι μισθοί 16 Διάγραμμα 10: Ετήσια μεταβολή ΑΕΠ τριμήνου (προσέγγιση δαπάνης) και συμβολή των συνιστωσών του ΑΕΠ στο ρυθμό μεταβολής 17 Διάγραμμα 11: Μεταβολή ετήσιου ΑΕΠ (Προσέγγιση Δαπάνης) και συμβολές συνιστωσών ΑΕΠ στο ρυθμό μεταβολής 18 Διάγραμμα 12: Ετήσια μεταβολή ΑΕΠ (προσέγγιση παραγωγής) και συμβολή κλάδων στο ρυθμό μεταβολής της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας 18 Διάγραμμα 13: Ακαθάριστος Σχηματισμός Παγίου Κεφαλαίου (εκατ. ευρώ, 2010=100) 19 Διάγραμμα 14: Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (εκατ. ευρώ) 19 Διάγραμμα 15: Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών (εκατ. ευρώ) 20 Διάγραμμα 16: Δείκτης Κάλυψης Εισαγωγών και Δείκτης Εισαγωγικής Διείσδυσης 21 Διάγραμμα 17: Εξαγωγές, Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών (εκατ. ευρώ) 21 Διάγραμμα 18: Ταξιδιωτικές Εισπράξεις και Αφίξεις Τουριστών (Δεκέμβριος, 2012-2017) _ 23 Διάγραμμα 19: Χρονοδιάγραμμα Λήξης Χρέους Κεντρικής Διοίκησης την 31/12/2017 (σε εκατ. ευρώ) 24 Διάγραμμα 20: Οφειλές Δημοσίου (εκατ. ευρώ) 26 Διάγραμμα 21: Ετήσιος πληθωρισμός (2009=100) 26 Διάγραμμα 22: Δείκτης Οικονομικού Κλίματος, Σύνολο Οικονομίας 27 Διάγραμμα 23: Κλαδικοί Δείκτες Επιχειρηματικών Προσδοκιών 28 Διάγραμμα 24: Μηνιαία εξέλιξη Αναθεωρημένου Δείκτη Κύκλου Εργασιών στη Βιομηχανία (2010 = 100,0) 29 Διάγραμμα 25: Δείκτης Βιομηχανικής Παραγωγής και ετήσιες μεταβολές 29 Διάγραμμα 26: Επιχειρηματικό Ισοζύγιο Εγγραφών Διαγραφών 31 Διάγραμμα 27: Καταθέσεις νοικοκυριών (σε εκατ. ευρώ) 32 Διάγραμμα 28: Καταθέσεις μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων (σε εκατ. ευρώ) 32 Διάγραμμα 29: Χρηματοδότηση νοικοκυριών και μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων (υπόλοιπα τέλους περιόδου, σε εκατ. ευρώ) 33 Διάγραμμα 30: Δημόσια & ιδιωτική χρηματοδότηση δαπανών Υγείας (% επί του συνόλου) 35 Διάγραμμα 31: Δημόσια & ιδιωτική χρηματοδότηση δαπανών Υγείας (εκατ. ευρώ) 35 Διάγραμμα 32: Δημόσιες Δαπάνες Υγείας ανά κάτοικο (USD PPP) και (%) Μεταβολή Δαπανών Υγείας ανά Κάτοικο 36 Διάγραμμα 33: Γεννήσεις (2000-2016) Διάγραμμα 34: Ρυθμός γεννήσεων ανά 1000 κατ. 37 Διάγραμμα 35: Μέση ηλικία μητέρας Διάγραμμα 36: Προσδόκιμο ζωής 37 Διάγραμμα 37: Δείκτης Γονιμότητας 37 Διάγραμμα 38: Κρατικές δαπάνες για Εκπαίδευση (% ΑΕΠ) 38 Διάγραμμα 39: Δαπάνες για Έρευνα & Ανάπτυξη σε Ελλάδα και ευρωζώνη (% ΑΕΠ) 40 Διάγραμμα 40: Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, Δείκτης (1990=100) 44 Διάγραμμα 41: Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στους κλάδους που δεν περιλαμβάνονται στο ΣΕΔΕ (εκατ. τόνοι ισοδύναμου CO2) 44 4

Διάγραμμα 42: Ποσοστό (%) Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας 45 Διάγραμμα 43: Πρωτογενής κατανάλωση ενεργείας (εκατ. τόνοι ισοδύναμου πετρελαίου - ΤΟΕ) 45 Διάγραμμα 44: Τελική κατανάλωση ενέργειας (εκατ. τόνοι ισοδύναμου πετρελαίου - ΤΟΕ) 46 5

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σημαντικότερες εξελίξεις στην Ελληνική Οικονομία Το δ τρίμηνο του 2017 το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε με ρυθμό 1,9% σε ετήσια βάση με αποτέλεσμα ο ρυθμός μεγέθυνσης του ΑΕΠ για το 2017 να διαμορφωθεί στο 1,4% έναντι του 2016. Η απασχόληση συνεχίζει να εξελίσσεται θετικά: Το (ε. δ.) ποσοστό ανεργίας τον Δεκέμβριο του 2017 εκτιμάται στο 20,8%, μειωμένο κατά 2,6 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2016 (23,4%) και χαμηλότερα κατά 0,2 ποσοστιαίες μονάδες από το ποσοστό του Νοεμβρίου του 2017 (21,0%). Το ταξιδιωτικό ισοζύγιο το 2017 εμφάνισε πλεόνασμα 12.680 εκατ. ευρώ, αυξημένο κατά 13,2% έναντι πλεονάσματος 11.201 εκατ. ευρώ το 2016. Η αύξηση αυτή οφείλεται στις ενισχυμένες κατά 10,5% ταξιδιωτικές εισπράξεις, σε συνδυασμό με τις μειωμένες ταξιδιωτικές πληρωμές κατά 4,5%. Το 2017 οι εξαγωγές αγαθών αυξήθηκαν κατά 14,1% και 4,6% (τρέχουσες και σταθερές τιμές, αντίστοιχα) και οι εισαγωγές κατά 12,7% και 7,4% (τρέχουσες και σταθερές τιμές, αντίστοιχα). Σημειώνεται ότι οι εξαγωγές κατέγραψαν θετικό ρυθμό μεταβολής για έκτο συνεχές τρίμηνο. Η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία της βιομηχανίας 1 ενισχύεται για δέκα συνεχή τρίμηνα σε ετήσια βάση. Το δ τρίμηνο του 2017 ο κλάδος της βιομηχανίας ενισχύθηκε κατά 3,0% σε ετήσια βάση. Το 2017 η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία της βιομηχανίας αυξήθηκε κατά 8,1% σε τρέχουσες τιμές και κατά 0,5% σε σταθερές. Μακροοικονομικές εξελίξεις H ελληνική οικονομία κατέγραψε για τέταρτο συνεχές τρίμηνο θετικούς και κλιμακούμενους ρυθμούς μεταβολής. Το δ τρίμηνο του 2017 το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε με ρυθμό 1,9% σε ετήσια βάση, με αποτέλεσμα το ΑΕΠ για το 2017 να αυξηθεί κατά 1,4% έναντι του 2016. Από την πλευρά της δαπάνης, κινητήριος δύναμη της μεγέθυνσης του ΑΕΠ για το δ τρίμηνο ήταν: o ο Ακαθάριστος Σχηματισμός Παγίου Κεφαλαίου, ο οποίος αυξήθηκε κατά 28,9% σε ετήσια βάση και συνέβαλε κατά 3,3 ποσοστιαίες μονάδες στο ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ, και o η δημόσια κατανάλωση, η οποία αυξήθηκε κατά 2,1%, συμβάλλοντας στο ρ. μ. του ΑΕΠ κατά 0,5 ποσοστιαίες μονάδες. o Οι καθαρές εξαγωγές, παρά τη σημαντική αύξηση των εξαγωγών κατά 5,3%, ενισχύθηκαν μόλις κατά 0,4% λόγω της εξίσου υψηλής αύξησης των εισαγωγών, με αποτέλεσμα η συμβολή στο ρ. μ. του ΑΕΠ να είναι μηδενική. 1 Ορυχεία και λατομεία, μεταποίηση, ενέργεια, παροχή νερού, επεξεργασία λυμάτων, διαχείριση αποβλήτων, εξυγίανση. 6

o Η κατανάλωση υποχώρησε κατά 1,0%, επιφέροντας αρνητική επίδραση στο ρ. μ. του ΑΕΠ κατά 0,7 ποσοστιαίες μονάδες. Τον Δεκέμβριο του 2017 το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών παρουσίασε έλλειμμα ύψους 1,2 δισεκ. ευρώ, υψηλότερο κατά 233 εκατ. ευρώ σε σύγκριση με τον Δεκέμβριο του 2016. Ο ετήσιος πληθωρισμός διαμορφώθηκε στο 0,1% τον Φεβρουάριο του 2018, ενώ ο Γενικός ΔΤΚ υποχώρησε τον Φεβρουάριο του 2018 σε σχέση με τον Ιανουάριο του 2018 κατά 0,1%. Τον Δεκέμβριο του 2017 οι ΑΞΕ αυξήθηκαν κατά 286,1 εκατ. ευρώ έναντι 175,5 εκατ. ευρώ τον Νοέμβριο του 2017. Σωρευτικά, στο σύνολο του 2017 οι ΑΞΕ σημείωσαν άνοδο κατά 3,6 δισεκ. ευρώ, έναντι αύξησης κατά 2,8 δισεκ. ευρώ το 2016. Ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος παρουσιάζει βελτίωση για τέταρτο συνεχή μήνα. Για το σύνολο της οικονομίας τον Φεβρουάριο του 2018 ανήλθε στις 104,3 μονάδες, αυξημένος κατά 2,4% σε σχέση με τον Ιανουάριο του 2018 (101,9 μονάδες). O Δείκτης Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης σημείωσε τον ίδιο μήνα υποχώρηση κατά 3,9% (από -51,0 μονάδες τον Ιανουάριο σε -53,0 μονάδες τον Φεβρουάριο). Ο Γενικός Δείκτης του Κύκλου Εργασιών στη Βιομηχανία τον Ιανουάριο του 2018 αυξήθηκε σε ετήσια βάση 12,7%, ωστόσο σε σύγκριση με τον Δεκέμβριο του 2017 μειώθηκε κατά 7,2%. Σωρευτικά κατά το 12μηνο Φεβρουάριος 2017 - Ιανουάριος 2018 ο μέσος Γενικός Δείκτης σημείωσε αύξηση κατά 11,0% σε σύγκριση με το αντίστοιχο 12μηνο του 2016-2017. Ο Γενικός Δείκτης Βιομηχανικής Παραγωγής μειώθηκε σε ετήσια βάση τον Ιανουάριο του 2018 κατά 1,7%, ενώ (με εποχική διόρθωση) τον Ιανουάριο του 2018 κατέγραψε μείωση κατά 0,4% σε σύγκριση με τον Δεκέμβριο του 2017. Ο Δείκτης Υπευθύνων Προμηθειών της IHS Markit για τον τομέα της μεταποίησης έκλεισε τον Φεβρουάριο του 2018 στις 56,1 μονάδες, ενισχυμένος σε σχέση με τον Ιανουάριο (55,2 μονάδες). Στο Λιανικό Εμπόριο ο Γενικός Δείκτης Κύκλου Εργασιών τον Δεκέμβριο 2017 κατέγραψε σε ετήσια βάση αύξηση 2,2% και σε σύγκριση με τον Νοέμβριο του 2017 αύξηση 22,9%. Παρόμοια, ο Γενικός Δείκτης Όγκου τον Δεκέμβριο του 2017 αυξήθηκε σε ετήσια βάση κατά 1,8% και σε σχέση με τον Νοέμβριο κατά 21,7%. Και οι δύο δείκτες (κύκλου εργασιών και όγκου) με εποχική διόρθωση και σε μηνιαία βάση παρουσίασαν αύξηση 1,5% και 1,6%, αντίστοιχα. Ο Δείκτης Παραγωγής στις Κατασκευές το δ τρίμηνο του 2017 υποχώρησε σε ετήσια βάση κατά 21,5%, ενώ σε σύγκριση με το γ τρίμηνο του 2017 σημείωσε αύξηση 44,5%. Ο ίδιος δείκτης με εποχική διόρθωση κατέγραψε αύξηση 8,6%. Η συνολική οικοδομική δραστηριότητα τον Δεκέμβριο του 2017 υποχώρησε σε ετήσια βάση κατά 6,7% με βάση τον αριθμό των οικοδομικών αδειών και κατά 8,6% με βάση τον όγκο. Ειδικότερα, η ιδιωτική Οικοδομική Δραστηριότητα μειώθηκε με βάση τις οικοδομικές άδειες κατά 7,0% και με βάση τον όγκο κατά 14,1%. Σωρευτικά, το 2017 η οικοδομική δραστηριότητα αυξήθηκε σε επίπεδο αριθμού αδειών και όγκου κατά 8,6% και 20,1%, αντίστοιχα. Το επιχειρηματικό ισοζύγιο Εγγραφών Διαγραφών κατά το α τρίμηνο του 2018 παρουσίασε σημαντική βελτίωση σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2017. 7

Συγκεκριμένα, το άνοιγμα επιχειρήσεων αυξήθηκε κατά 16,6%, ενώ το κλείσιμο μειώθηκε κατά 41,6%. Δημοσιονομικά δεδομένα Το ισοζύγιο του κρατικού προϋπολογισμού κατά την περίοδο Ιανουαρίου-Δεκεμβρίου 2017 παρουσίασε έλλειμμα ύψους 4.267 εκατ. ευρώ, έναντι στόχου για έλλειμμα ύψους 5.123 εκατ. ευρώ, βάσει της εκτίμησης που είχε συμπεριληφθεί στην εισηγητική έκθεση του Προϋπολογισμού 2018. Το πρωτογενές αποτέλεσμα διαμορφώθηκε στα 1.941 εκατ. ευρώ, μειωμένο έναντι του πρωτογενούς πλεονάσματος 2.778 εκατ. ευρώ για το 2016 και υπερ-πολλαπλάσιο του στόχου για πρωτογενές πλεόνασμα ύψους 877 εκατ. ευρώ. Τα καθαρά έσοδα ανήλθαν σε 51.423 εκατ. ευρώ, μειωμένα κατά 719 εκατ. ευρώ ή 1,4% σε σχέση με το στόχο. Οι δαπάνες του κρατικού προϋπολογισμού ανήλθαν στα 55.690 εκατ. ευρώ, μειωμένες κατά 1.575 εκατ. ευρώ έναντι του στόχου. Οι θετικές εξελίξεις στην πορεία εκτέλεσης του κρατικού προϋπολογισμού συνεχίσθηκαν και τον Ιανουάριο του 2018, καθώς επιτεύχθηκε πλεόνασμα ύψους 1.577 εκατ. ευρώ, έναντι 839 εκατ. ευρώ τον Ιανουάριο 2017, αυξημένο κατά 1,0 δισεκ. έναντι του στόχου. Το πρωτογενές αποτέλεσμα διαμορφώθηκε σε πλεόνασμα ύψους 1,852 εκατ. ευρώ, έναντι στόχου 722 εκατ. ευρώ και πλεονάσματος 1.019 εκατ. ευρώ τον Ιανουάριο 2017. Χρηματοπιστωτικός Τομέας Τον Ιανουάριο του 2018 οι συνολικές καταθέσεις του ιδιωτικού τομέα ανήλθαν στα 124,8 δισεκ. ευρώ έναντι 126,3 δισεκ. ευρώ τον Δεκέμβριο. Η μηνιαία καθαρή ροή των καταθέσεων είναι αρνητική κατά 1.401 εκατ. ευρώ, έναντι θετικής ροής 2.541 εκατ. ευρώ τον Δεκέμβριο. Τα υπόλοιπα των καταθέσεων των νοικοκυριών και των ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων μειώθηκαν τον Ιανουάριο στα 102,7 δισεκ. ευρώ έναντι 103,9 δισεκ. ευρώ τον Δεκέμβριο, καταγράφοντας αρνητική μηνιαία ροή 1.060 εκατ. ευρώ, έναντι θετικής ροής 2.632 εκατ. ευρώ τον Δεκέμβριο. Οι καταθέσεις των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων μειώθηκαν τον Ιανουάριο του 2018 στα 19,0 δισεκ. ευρώ από 19,9 δισεκ. ευρώ τον Δεκέμβριο. Η μηνιαία καθαρή ροή καταθέσεων διαμορφώθηκε στα -814 εκατ. ευρώ, έναντι θετικής ροής 477 εκατ. ευρώ τον Δεκέμβριο. Στις 8 Μαρτίου 2018 το όριο αυτό ορίστηκε στα 16,6 δισεκ. ευρώ, μειωμένο κατά 3,2 δισεκ. ευρώ σε σχέση με την προηγούμενη έγκριση της ΕΚΤ. 8

Εμπέδωση αναπτυξιακής δυναμικής Η επιβεβαίωση των εκτιμήσεων για επιτάχυνση της μεγέθυνσης του ΑΕΠ στο δ τρίμηνο του έτους οδήγησε στη διαμόρφωση του υψηλότερου ρυθμού μεγέθυνσης από την έναρξη της κρίσης. Το αποτέλεσμα αυτό σηματοδοτεί αναμφίβολα μια αναπτυξιακή δυναμική, η οποία υπό τις κατάλληλες προϋποθέσεις θα μπορούσε να αποτελέσει αφετηρία για μια νέα φάση ισχυρότερης ανάπτυξης, με στοιχεία βιωσιμότητας και κοινωνικής δικαιοσύνης. Από την πλευρά της δαπάνης, κινητήρια δύναμη της μεγέθυνσης του πραγματικού ΑΕΠ υπήρξαν οι εξαγωγές και ο ακαθάριστος σχηματισμός παγίου κεφαλαίου καθώς και η αρκετά έντονη συσσώρευση αποθεμάτων. Από την πλευρά της παραγωγής, οι εξελίξεις είναι θετικές σε όλους τους παραγωγικούς κλάδους με τη βιομηχανία να σημειώνει σημαντική αύξηση κατά δέκατο συνεχές τρίμηνο. Από την άλλη, η δημόσια κατανάλωση μειώθηκε και η ιδιωτική κατανάλωση παρέμεινε στάσιμη παρότι τόσο η απασχόληση όσο και ο δείκτης καταναλωτικών προσδοκιών σημείωσαν σημαντική βελτίωση. Οι παραπάνω εξελίξεις αποτυπώνουν την έναρξη των διαδικασιών αναδιάρθρωσης του παραγωγικού προτύπου προς την κατεύθυνση της εξωγένειας και των επενδύσεων παρά τους περιορισμούς που τίθενται στο δημοσιονομικό επίπεδο. Οι τάσεις βελτίωσης της εξωγένειας διαφαίνονται εκτός από την σημαντική αύξηση των εξαγωγών, συμπληρωματικά και στην ενίσχυση των άμεσων ξένων επενδύσεων και των τουριστικών εισπράξεων. Η ποιοτική αυτή μετατόπιση εφόσον ενταθεί, με βάση τις προβλέψεις για μεγέθυνση του ΑΕΠ το 2018 και 2019, αναμένεται να επιταχύνει τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στον ιδιωτικό τομέα και πρόσθετων εισοδημάτων που σταδιακά θα αποκαταστήσουν το βιοτικό επίπεδο ιδιαίτερα εκείνων των στρωμάτων που έχουν πληγεί περισσότερο από την κρίση. Την ίδια στιγμή, η ανάγκη για δημοσιονομική σταθερότητα απαιτεί ένα μείγμα πολιτικής λεπτών ισορροπιών που ταυτόχρονα θα ενισχύει την κοινωνική συνοχή και θα εξυπηρετεί τις αναπτυξιακές ανάγκες της οικονομίας. 9

Ιαν-2015 Φεβ-2015 Μάρ-2015 Απρ-2015 Μάι-2015 Ιού-2015 Ιού-2015 Αύγ-2015 Σεπ-2015 Οκτ-2015 Νοέ-2015 Δεκ-2015 Ιαν-2016 Φεβ-2016 Μάρ-2016 Απρ-2016 Μάι-2016 Ιού-2016 Ιού-2016 Αύγ-2016 Σεπ-2016 Οκτ-2016 Νοέ-2016 Δεκ-2016 Ιαν-2017 Φεβ-2017 Μάρ-2017 Απρ-2017 Μάι-2017 Ιού-2017 Ιού-2017 Αύγ-2017 Σεπ-2017 Οκτ-2017 Νοέ-2017 Δεκ-2017 Απασχολούμενοι σε εκ. Άνεργοι σε εκ. 2. ΕΡΓΑΣΙΑ 2.1. Απασχόληση Τον Δεκέμβριο του 2017 ο αριθμός των απασχολούμενων ανήλθε σε 3.760.399 άτομα και των ανέργων σε 989.199 άτομα. Συγκεκριμένα, οι απασχολούμενοι αυξήθηκαν κατά 2,9% (ή 107.687 άτομα) σε ετήσια βάση και κατά 0,2% (ή 8.378 άτομα) σε σχέση με τον Νοέμβριο του 2017. Οι άνεργοι μειώθηκαν κατά 11,4% (ή 127.352 άτομα) σε ετήσια βάση και κατά 0,7% (ή 6.978 άτομα) σε σχέση με τον Νοέμβριο του 2017. Διάγραμμα 1: Απασχολούμενοι και άνεργοι (εκατ. άτομα) 3,8 1.250 3,8 1.200 3,7 1.150 3,7 1.100 3,6 1.050 3,6 1.000 3,5 950 Απασχολούμενοι Άνεργοι Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ (εποχικά διορθωμένα στοιχεία) Το εργατικό δυναμικό (απασχολούμενοι και άνεργοι) έμεινε σχετικά σταθερό σε σχέση με τον Νοέμβριο του 2017 (0,03%), ενώ μειώθηκε κατά -0,4% σε ετήσια βάση. Ο οικονομικά μη ενεργός πληθυσμός σημείωσε ελαφρά μείωση κατά 0,1% σε σχέση με τον Νοέμβριο του 2017 και κατά 0,4% σε σχέση με τον Δεκέμβριο του 2016. 10

Ιαν-2015 Φεβ-2015 Μάρ-2015 Απρ-2015 Μάι-2015 Ιού-2015 Ιού-2015 Αύγ-2015 Σεπ-2015 Οκτ-2015 Νοέ-2015 Δεκ-2015 Ιαν-2016 Φεβ-2016 Μάρ-2016 Απρ-2016 Μάι-2016 Ιού-2016 Ιού-2016 Αύγ-2016 Σεπ-2016 Οκτ-2016 Νοέ-2016 Δεκ-2016 Ιαν-2017 Φεβ-2017 Μάρ-2017 Απρ-2017 Μάι-2017 Ιού-2017 Ιού-2017 Αύγ-2017 Σεπ-2017 Οκτ-2017 Νοέ-2017 Δεκ-2017 Ιαν-2015 Φεβ-2015 Μάρ-2015 Απρ-2015 Μάι-2015 Ιού-2015 Ιού-2015 Αύγ-2015 Σεπ-2015 Οκτ-2015 Νοέ-2015 Δεκ-2015 Ιαν-2016 Φεβ-2016 Μάρ-2016 Απρ-2016 Μάι-2016 Ιού-2016 Ιού-2016 Αύγ-2016 Σεπ-2016 Οκτ-2016 Νοέ-2016 Δεκ-2016 Ιαν-2017 Φεβ-2017 Μάρ-2017 Απρ-2017 Μάι-2017 Ιού-2017 Ιού-2017 Αύγ-2017 Σεπ-2017 Οκτ-2017 Νοέ-2017 Δεκ-2017 Εργατικό Δυναμικό σε εκατ. άτομα Μη ενεργοί σε εκατ. άτομα Διάγραμμα 2: Εργατικό Δυναμικό και μη οικονομικά ενεργός πληθυσμός (εκατ. άτομα) 4,8 3,4 4,8 4,8 4,8 4,8 4,7 4,7 3,3 3,3 3,3 3,3 3,3 3,2 3,2 4,7 3,2 Εργατικό Δυναμικό (απασχολούμενοι και άνεργοι) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ (εποχικά διορθωμένα στοιχεία) Μη ενεργοί Το εποχικά διορθωμένο ποσοστό ανεργίας τον Δεκέμβριο του 2017 εκτιμάται στο 20,8%, μειωμένο κατά 2,6 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2016 (23,4%) και χαμηλότερα κατά 0,2 ποσοστιαίες μονάδες από το ποσοστό του Νοεμβρίου του 2017 (21,0%). Παρά τη σταδιακή αποκλιμάκωσή του ωστόσο, το ποσοστό ανεργίας εξακολουθεί να είναι ιδιαιτέρως υψηλό, ειδικά στις γυναίκες (25,8% έναντι 16,9% στους άνδρες) και στους νέους ηλικίας 15-24 (45,0%, ωστόσο σημαντικά μειωμένο σε σχέση με το υψηλότερο 58,8% του Δεκεμβρίου του 2012). Διάγραμμα 3: Ποσοστό ανεργίας (Ιαν. 2015-Δεκ. 2017) 27,0 26,0 25,0 24,0 23,0 22,0 21,0 20,0 25,7 25,8 25,7 25,3 25,1 25,0 24,9 24,7 24,8 24,5 24,4 24,0 24,2 23,9 23,8 23,6 23,6 23,5 23,4 23,4 23,2 23,3 23,3 23,4 23,1 22,5 22,1 21,8 21,7 21,3 21,0 20,8 20,9 20,9 21,0 20,8 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ (εποχικά διορθωμένα στοιχεία) Σύμφωνα με το σύστημα «Εργάνη», τον Φεβρουάριο του 2018 το ισοζύγιο προσλήψεων αποχωρήσεων ανήλθε σε 16.628 θέσεις εργασίας, μικρότερο ωστόσο από το αντίστοιχο ισοζύγιο του Φεβρουαρίου του 2017 κατά 8.310 θ. ε. Η διαφορά αυτή οφείλεται στον μεγαλύτερο αριθμό αποχωρήσεων, καθώς οι 11

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 προσλήψεις κατά τον Φεβρουάριο είναι σημαντικά υψηλότερες. Οι αναγγελίες πρόσληψης ανήλθαν στις 150.345, ενώ οι αποχωρήσεις σε 133.717, από τις οποίες οι 77.671 προήλθαν από καταγγελίες συμβάσεων αορίστου χρόνου ή λήξεις συμβάσεων ορισμένου χρόνου και οι 56.046 από οικειοθελείς αποχωρήσεις. Σωρευτικά, το δίμηνο Ιανουαρίου Φεβρουαρίου του 2018 οι αναγγελίες προσλήψεων ανήλθαν σε 304.221, ενώ οι αποχωρήσεις σε 304.135, εκ των οποίων οι 177.757 ήταν αποτέλεσμα καταγγελιών συμβάσεων αορίστου χρόνου ή λήξεων συμβάσεων ορισμένου χρόνου και οι 126.378 οικειοθελών αποχωρήσεων. Κατά συνέπεια, το ισοζύγιο ροών μισθωτής απασχόλησης το α δίμηνο του 2018 ήταν 86 θ. ε., υψηλότερο κατά 4.965 θ. ε. από το αντίστοιχο δίμηνο του 2017. Πίνακας 1: Προσλήψεις/αποχωρήσεις Φεβρουάριος 2018 και Ιαν.- Φεβρ. 2018 (σε θέσεις εργασίας) Φεβρουάριος 2018 Φεβρουάριος 2017 Διαφορά Ιαν.-Φεβρ. 2018 Ιαν.-Φεβρ. 2017 Διαφορά (1) (2) (1 2) (3) (4) (3-4) Ι. Προσλήψεις 150.345 138.242 12.103 304.221 264.743 39.478 ΙΙ. Αποχωρήσεις 133.717 113.304 20.413 304.135 269.622 34.513 Α. Καταγγελίες συμβάσεων αορίστου χρόνου και λήξεις συμβάσεων ορισμένου χρόνου 77.671 57.998 19.673 177.757 140.707 37.050 Β. Οικειοθελείς αποχωρήσεις 56.046 55.306 740 126.378 128.915-2.537 ΙΙΙ. Ισοζύγιο (Ι-ΙΙ) 16.628 24.938-8.310 86-4.879 4.965 Πηγή: ΕΡΓΑΝΗ Πίνακας 2: Καθαρές ροές μισθωτής απασχόλησης ανά μήνα Καθαρές Ροές Ιαν. Φεβ. Μαρ. Απρ. Μάιος Ιουν. Ιουλ. Αυγ. Σεπτ. Οκτ. Νοεμ. Δεκ. 2017-29.817 24.938 38.517 92.132 89.534 40.599 7.242-14.402 17.128-98.420-39.221 15.315 2018-16.542 16.628 Πηγή: ΕΡΓΑΝΗ Διάγραμμα 4: Ισοζύγιο ροών μισθωτής απασχόλησης δωδεκάμηνου 2001 2017. 133.488 136.260 143.545 120000 99.122 99.700 70000 49.537 71.665 32.172 24.119 20000 7.785 7.796-30000 -80000-130000 Πηγή: ΕΡΓΑΝΗ -6.020-10.103-86.171-96.150-125.944-72.014 12

Ιαν-17 Φεβ-17 Μαρ-17 Απρ-17 Μάι-17 Ιούν-17 Ιούλ-17 Αυγ-17 Σεπτ-17 Οκτ-17 Νοε-17 Δεκ-17 Ιαν-18 Φεβ-18 Τον Φεβρουάριο του 2018 το μερίδιο της πλήρους απασχόλησης στο σύνολο των νέων προσλήψεων διαμορφώθηκε στο 43,7% από 46,8% τον Ιανουάριο, της μερικής απασχόλησης στο 41,5% από 40,3% και της εκ περιτροπής απασχόλησης στο 14,8% από 13,0%. Διάγραμμα 5: Προσλήψεις (%) ανά είδος σύμβασης εργασίας (Ιαν. 2017-Φεβ. 2018) 60% 50% 46,5% 43,2% 49,1% 54,9% 50,7% 43,2% 45,7% 47,6% 45,5% 47,8% 42,0% 42,6% 46,8% 43,7% 40% 30% 39,0% 40,0% 37,4% 33,1% 37,2% 42,0% 39,7% 40,1% 39,7% 43,5% 41,8% 37,7% 40,3% 41,5% 20% 14,5% 16,8% 13,5% 12,0% 12,1% 14,8% 14,5% 14,4% 12,7% 14,5% 14,5% 15,6% 13,0% 14,8% 10% 0% Πηγή: ΕΡΓΑΝΗ Πλήρης Απασχόληση Μερική Απασχόληση Εκ περιτροπής Απασχόληση Η μερική απασχόληση στην Ελλάδα στο σύνολο της οικονομίας μειώθηκε κατά το γ τρίμηνο του 2017 στο 9,3% των απασχολουμένων από 9,8% το β τρίμηνο του 2017. Το ποσοστό αυτό είναι σχεδόν το μισό του ποσοστού μερικής απασχόλησης στις χώρες της ευρωζώνης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (21,3% και 19,1%, αντίστοιχα). Διάγραμμα 6: Πλήρης και μερική απασχόληση σε Ελλάδα και ΕΕ (α τρίμ. 2008- γ τρίμ. 2017) 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 94,4 90,7 Πλήρης Απασχόληση Μερική Απασχόληση 81,0 82,3 78,7 80,9 19,0 21,3 17,6 19,1 9,3 5,6 2008Q1 2017Q3 2008Q1 2017Q3 2008Q1 2017Q3 Ελλάδα ΕΖ-18 ΕΕ-28 Πηγή: Eurostat 13

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 TARGET Ποσοστό (%) Απασχόλησης ατόμων ηλικίας 20-64 ως προς τον πληθυσμό H στρατηγική για την ανάπτυξη της ΕΕ Ευρώπη 2020 θέτει ως στόχο για το ποσοστό απασχόλησης στον ηλικιακό πληθυσμό 20-64 το 75,0% για την ΕΕ-28 και το 70,0% για την Ελλάδα. Η Ελλάδα βρίσκεται μακριά τόσο από τον εθνικό της στόχο για το 2016 (56,2%) όσο και από τον μέσο όρο της ΕΕ-28 (71,1%). Στην κατάταξη ακολουθούν η Ιταλία (61,6%), η Ισπανία (63,9%) και το Βέλγιο (67,7%). Διάγραμμα 7: Ποσοστό απασχόλησης ατόμων ηλικίας 20-64 ως προς τον πληθυσμό 80 Ελλάδα ΕΕ (28 χώρες) 75,0 75 70,3 71,1 70,1 69 68,6 68,6 68,4 68,4 69,2 70,0 70 66,3 65,6 63,8 65 59,6 60 56,2 55 54,9 52,9 53,3 55 50 Πηγή: Eurostat 2.2. Μισθοί Ο εποχικά διορθωμένος δείκτης μισθολογικού κόστους 2 του δ τριμήνου του 2017 αυξήθηκε κατά 2,0% σε ετήσια βάση και κατά 0,2% σε σχέση με το γ τρίμηνο. Χωρίς εποχική διόρθωση ο δείκτης αυξήθηκε κατά 2,7% σε ετήσια βάση. 2 Ο Δείκτης Μισθών καταγράφει τη μεταβολή του ωρομισθίου ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας Β-Σ (NACE Rev. 2) και υπολογίζεται ως το πηλίκο του ωρομισθίου του εκάστοτε τριμήνου ως προς το μέσο ετήσιο ωρομίσθιο του έτους βάσης 2012. 14

Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Διάγραμμα 8: Εξέλιξη δείκτη μισθών (δ τρίμ. 2009-2017) 125,0 y-o-y % 15,0 120,0 115,0 116,2 111,0 10,0 110,0 106,1 5,0 105,0 100,0 99,9 0,0 95,0 90,0 85,0 86,2 88,1 88,5 88,7 90,5-5,0-10,0 80,0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017-15,0 y-o-y Μεταβολή Δείκτης ΙΙ q-o-q Μεταβολή Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ (εποχικά διορθωμένα στοιχεία) Στο δεύτερο πρόγραμμα προσαρμογής (Νόμος 4046/2012) ο κατώτατος μηνιαίος μισθός μειώθηκε από τα 877 ευρώ (σε 12μηνη βάση) στα 684 ευρώ, παραμένοντας έκτοτε σταθερός. Η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ που κατέγραψε μείωση (-22,0%) στον κατώτατο μισθό, 3 ακόμα και μεταξύ εκείνων των χωρών που εντάχθηκαν σε πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής. Αντίθετα, τα νέα κράτη-μέλη της ΕΕ σε διάστημα πέντε ετών σημείωσαν αυξήσεις μέχρι και 70,0%. 3 Συν 10% επιπλέον μείωση για τους νέους κάτω των 25 ετών. 15

Διάγραμμα 9: Κατώτατοι (μεικτοί) μηνιαίοι μισθοί 4 Λουξεμβούργο Ιρλανδία Ολλανδία Βέλγιο Γερμανία Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Ισπανία Σλοβενία Μάλτα Ελλάδα Πορτογαλία Εσθονία Πολωνία Σλοβακία Κροατία Ουγγαρία Τσεχία Λιθουανία Λετονία Ρουμανία Βουλγαρία 0 748 826 763 805 685 736 877 684 566 650 290 470 336 453 327 435 373 433 296 412 310 407 232 380 286 380 162 275 138 235 1.801 1.462 1.999 1.563 1.447 1.552 1.444 1.532 1.498 1.398 1.480 1.202 1.397-22,0 2012 α' εξάμηνο 2017 α' εξάμηνο Δ(%) 0 500 1.000 1.500 2.000 Πηγή: Eurostat, υπολογισμοί συγγραφέα Δ(%) 10,9 6,9 7,3 6,1 5,9 16,2 10,3 5,5 7,4 14,8 62,1 34,8 33,0 16,1 39,2 31,2 64,0 32,9 70,1 70,4 4 Εθνικός κατώτατος μισθός υπάρχει σε 22 από τα 28 κράτη-μέλη της ΕΕ. Στη Γερμανία θεσμοθετήθηκε το 2015. 16

3. Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 3.1. Εξέλιξη ΑΕΠ H ελληνική οικονομία κατέγραψε για τέταρτο συνεχές τρίμηνο θετικούς και κλιμακούμενους ρυθμούς μεταβολής, γεγονός που επιβεβαιώνει τις εκτιμήσεις ότι η οικονομία ξεπέρασε τον υφεσιακό κύκλο και έχει εισέλθει σε αναπτυξιακή πορεία. Το δ τρίμηνο του 2017 το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε με ρυθμό 1,9% σε ετήσια βάση, με αποτέλεσμα το ΑΕΠ για το 2017 να αυξηθεί κατά 1,4% έναντι του 2016. Από την πλευρά της δαπάνης, κινητήριος δύναμη της μεγέθυνσης του ΑΕΠ για το δ τρίμηνο ήταν αφενός ο Ακαθάριστος Σχηματισμός Παγίου Κεφαλαίου, ο οποίος αυξήθηκε κατά 28,9% σε ετήσια βάση και συνέβαλε κατά 3,3 ποσοστιαίες μονάδες στο ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ, και αφετέρου η δημόσια κατανάλωση, η οποία αυξήθηκε κατά 2,1%, συμβάλλοντας στη μεγέθυνση του ΑΕΠ κατά 0,5 ποσοστιαίες μονάδες. Οι καθαρές εξαγωγές, παρά τη σημαντική αύξηση των εξαγωγών κατά 5,3%, ενισχύθηκαν μόλις κατά 0,4%, λόγω της εξίσου υψηλής αύξησης των εισαγωγών, με αποτέλεσμα η συμβολή στη μεγέθυνση του ΑΕΠ να είναι μηδενική. Η κατανάλωση υποχώρησε κατά 1,0%, επιδρώντας αρνητικά στη μεγέθυνση του ΑΕΠ κατά 0,7 ποσοστιαίες μονάδες. Κινητήριος δύναμη της μεγέθυνσης του ΑΕΠ το 2017 ήταν οι επενδύσεις, με ετήσια μεταβολή 9,6%, ενώ η ιδιωτική κατανάλωση παρέμεινε σχεδόν αμετάβλητη (+ 0,1%). Η δημόσια κατανάλωση υποχώρησε σημαντικά κατά 1,1%, ενώ οι καθαρές εξαγωγές, σε ετήσια βάση, υποχώρησαν παρά τη σημαντική αύξηση των εξαγωγών κατά 6,8%, που τελικά υπερκεράστηκε από την αύξηση των εισαγωγών κατά 7,2%. Διάγραμμα 10: Ετήσια μεταβολή ΑΕΠ τριμήνου (προσέγγιση δαπάνης) και συμβολή των συνιστωσών του ΑΕΠ στο ρυθμό μεταβολής 2,0% 1,5% 1,2% 1,5% 1,4% 1,9% 1,0% 0,5% 0,0% -0,4% 0,4% -0,5% -1,0% -1,5% -0,9% -0,9% -2,0% 2016q1 2016q2 2016q3 2016q4 2017q1 2017q2 2017q3 2017q4 Κατανάλωση Νοικοκυριών Κατανάλωση Γενικής Κυβέρνησης Αποθέματα Ακαθάριστος σχηματισμός Παγίου κεφαλαίου ΝΧ ΑΕΠ (y-o-y) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ (Αλυσωτοί δείκτες όγκου έτους αναφοράς 2010. Εποχικά διορθωμένα στοιχεία.) 17

Διάγραμμα 11: Μεταβολή ετήσιου ΑΕΠ (Προσέγγιση Δαπάνης) και συμβολές συνιστωσών ΑΕΠ στο ρυθμό μεταβολής 1,5 1,0 0,7 1,4 2,0 0,5 0,0 0,0-0,5-1,0-1,5-0,2-2,0-2,0-2,5-0,3-3,0-3,5-4,3-4,0-4,0-4,5-5,0-5,5-3,2-6,0-5,5-8,0-6,0-6,5-7,3-7,0-7,5-10,0-8,0-9,1-8,5-9,0-12,0-9,5-10,0-14,0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Ιδιωτική Κατανάλωση Δημόσια Κατανάλωση Αποθέματα Ακαθάριστος Σχηματισμός Παγίου Κεφαλαίου NX ΑΕΠ Πηγή: Eurostat (Αλυσωτοί δείκτες όγκου έτους αναφοράς 2010, εκατ. ευρώ) Από την πλευρά της παραγωγής, όλοι οι βασικοί κλάδοι παρουσίασαν θετική εξέλιξη. Συγκεκριμένα, τη μεγαλύτερη ποσοστιαία αύξηση σε ετήσια βάση σημείωσαν οι κατασκευές κατά 9,1%, ο πρωτογενής τομέας κατά 4,2%, η βιομηχανία κατά 3,0% και το εμπόριο-μεταφορές-τουρισμός κατά 2,5%, ενώ οι υπηρεσίες εκτός εμπορίου κ.α. ενισχύθηκαν κατά 0,9%. Διάγραμμα 12: Ετήσια μεταβολή ΑΕΠ (προσέγγιση παραγωγής) και συμβολή κλάδων στο ρυθμό μεταβολής της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας 2,0% 1,5% 1,2% 1,5% 1,4% 1,9% 1,0% 0,5% 0,4% 0,0% -0,5% -1,0% -1,5% -0,4% -0,9% -0,9% -2,0% 2016q1 2016q2 2016q3 2016q4 2017q1 2017q2 2017q3 2017q4 Πρωτογενής Τομέας Βιομηχανία Κατασκευές Εμπόριο-Μεταφορές-Εστίαση Υπηρεσίες (εκτός Εμπορίου κ.α.) ΑΕΠ (y-o-y %) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ (Αλυσωτοί δείκτες όγκου έτους αναφοράς 2010. Εποχικά διορθωμένα στοιχεία). Οι επενδύσεις καθ όλη τη διάρκεια της κρίσης έχουν υποστεί ισχυρή καθίζηση. Τη σημαντικότερη αρνητική επίδραση είχε η ραγδαία πτώση του κλάδου των κατοικιών, καθώς οι υπόλοιποι κλάδοι αφενός κατέγραψαν ηπιότερες μειώσεις, αφετέρου παρέμειναν σχετικά στάσιμοι. Έπειτα από την έντονη ενίσχυση των επενδύσεων κατά το α τρίμηνο του 2017, η οποία αφορούσε στον μηχανολογικό και μεταφορικό εξοπλισμό (κυρίως παραγγελίες πλοίων), ο ακαθάριστος 18

Ιαν-14 Φεβ-14 Μαρ-14 Απρ-14 Μάι-14 Ιουν-14 Ιουλ-14 Αυγ-14 Σεπ-14 Οκτ-14 Νοε-14 Δεκ-14 Ιαν-15 Φεβ-15 Μαρ-15 Απρ-15 Μάι-15 Ιουν-15 Ιουλ-15 Αυγ-15 Σεπ-15 Οκτ-15 Νοε-15 Δεκ-15 Ιαν-16 Φεβ-16 Μαρ-16 Απρ-16 Μάι-16 Ιουν-16 Ιουλ-16 Αυγ-16 Σεπ-16 Οκτ-16 Νοε-16 Δεκ-16 Ιαν-17 Φεβ-17 Μαρ-17 Απρ-17 Μάι-17 Ιουν-17 Ιουλ-17 Αυγ-17 Σεπ-17 Οκτ-17 Νοε-17 Δεκ-17 2015 Q1 2015 Q2 2015 Q3 2015 Q4 2016 Q1 2016 Q2 2016 Q3 2016 Q4 2017 Q1 2017 Q2 2017 Q3 2017 Q4 σχηματισμός παγίου κεφαλαίου κατέγραψε εντυπωσιακή άνοδο κατά 28,9% σε ετήσια βάση το δ τρίμηνο. Η αύξηση αφορούσε και πάλι στον μεταφορικό εξοπλισμό και τα οπλικά συστήματα. Διάγραμμα 13: Ακαθάριστος Σχηματισμός Παγίου Κεφαλαίου (εκατ. ευρώ, 2010=100) 8000 450 6000 400 4000 350 2000 300 0 250 Ακαθάριστος σχηματισμός παγίου κεφαλαίου Άλλες κατασκευές Μεταφορικός εξοπλισμός και οπλικά συστήματα Μηχανολογικός εξοπλισμός και οπλικά συστήματα Κατοικίες (δεξιός άξονας) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ (Αλυσωτοί δείκτες όγκου έτους αναφοράς 2010. Εποχικά διορθωμένα στοιχεία). 3.2. Άμεσες Ξένες Επενδύσεις Διαχρονικά οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (ΑΞΕ) κυμαίνονται σε χαμηλά επίπεδα και συνίστανται κατά βάση σε επενδύσεις στον κλάδο των υπηρεσιών (ξενοδοχεία και εστιατόρια, μεταφορές, χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση και δραστηριότητες real estate). Τον Δεκέμβριο του 2017 οι ΑΞΕ αυξήθηκαν κατά 286,1 εκατ. ευρώ έναντι 175,5 εκατ. ευρώ τον Νοέμβριο του 2017. Σωρευτικά, στο σύνολο του 2017 οι ΑΞΕ σημείωσαν άνοδο κατά 3,6 δισεκ. ευρώ, έναντι αύξησης κατά 2,8 δισεκ. ευρώ το 2016. Διάγραμμα 14: Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (εκατ. ευρώ) 750,0 700,5 727,9 650,0 550,0 450,0 350,0 250,0 150,0 50,0 147,5 4,3 280,8 131,3 103,5 63,6 37,0 249,1 154,9 164,8 86,9 89,3 150,3 155,0 128,5 99,4 16,8 34,6 12,9 24,9 270,8 211,1 479,1 137,3137,2 95,9 109,7 105,5 77,3 85,5 535,3 411,0 311,6 270,0 155,2 78,2 536,2 263,5 250,4 377,9 178,9 304,9 286,1 175,5 140,9-50,0-11,4 Πηγή: ΤτΕ 19

3.3. Εξωτερικός Τομέας Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών άρχισε να περιορίζεται σημαντικά από το 2008 και μετά, για να φτάσει να είναι οριακά πλεονασματικό το 2015. Η διόρθωση προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από τη μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου αγαθών. Ο περιορισμός του ελλείμματος του ισοζυγίου αγαθών κατά τη διάρκεια της ύφεσης οφείλεται κυρίως στη σημαντική μείωση του επιπέδου των εισαγωγών, λόγω της κατάρρευσης της ζήτησης, και λιγότερο στην ανάκαμψη των εξαγωγών, η οποία αν και υπαρκτή εξακολουθεί να παραμένει σε χαμηλά επίπεδα. Διάγραμμα 15: Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών (εκατ. ευρώ) 3.000-1.000-5.000-9.000-13.000-17.000-21.000-25.000-29.000-33.000-37.000-41.000 Πηγή: ΤτΕ 206-1.119-2.913-11.168-7.325-15.117-17.673-20.715-25.024-25.732-29.323-35.343-36.566 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Ο Δείκτης Κάλυψης Εισαγωγών δείχνει το βαθμό στον οποίο οι εξαγωγές μπορούν να καλύψουν την αξία των εισαγωγών. Ωστόσο, ενώ σε θεωρητικό επίπεδο μια υψηλή τιμή του δείκτη αποτελεί ένδειξη ότι η οικονομία έχει εξαγωγικό προσανατολισμό, στην περίπτωση της Ελλάδας η σημαντική βελτίωση του δείκτη οφείλεται στη μεγάλη μείωση των εισαγωγών από το 2008 και μετά. Για τον ίδιο λόγο, ο Δείκτης Εισαγωγικής Διείσδυσης κινείται επίσης πτωτικά. 20

2000 Q1 2000 Q3 2001 Q1 2001 Q3 2002 Q1 2002 Q3 2003 Q1 2003 Q3 2004 Q1 2004 Q3 2005 Q1 2005 Q3 2006 Q1 2006 Q3 2007 Q1 2007 Q3 2008 Q1 2008 Q3 2009 Q1 2009 Q3 2010 Q1 2010 Q3 2011 Q1 2011 Q3 2012 Q1 2012 Q3 2013 Q1 2013 Q3 2014 Q1 2014 Q3 2015 Q1 2015 Q3 2016 Q1 2016 Q3 2017 Q1 2017 Q3 Ιαν-04 Μάι-04 Σεπ-04 Ιαν-05 Μάι-05 Σεπ-05 Ιαν-06 Μάι-06 Σεπ-06 Ιαν-07 Μάι-07 Σεπ-07 Ιαν-08 Μάι-08 Σεπ-08 Ιαν-09 Μάι-09 Σεπ-09 Ιαν-10 Μάι-10 Σεπ-10 Ιαν-11 Μάι-11 Σεπ-11 Ιαν-12 Μάι-12 Σεπ-12 Ιαν-13 Μάι-13 Σεπ-13 Ιαν-14 Μάι-14 Σεπ-14 Ιαν-15 Μάι-15 Σεπ-15 Ιαν-16 Μάι-16 Σεπ-16 Ιαν-17 Μάι-17 Σεπ-17 Διάγραμμα 16: Δείκτης Κάλυψης Εισαγωγών και Δείκτης Εισαγωγικής Διείσδυσης 0,85 0,80 0,75 0,70 0,65 0,60 0,55 0,50 0,45 0,40 0,35 0,30 0,25 0,20 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Δείκτης Κάλυψης Εισαγωγών (Χ/Μ) Δείκτης Εισαγωγικής Διείσδυσης (Μ/(Μ+Χ)) Διάγραμμα 17: Εξαγωγές, Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών (εκατ. ευρώ) 24.000 22.000 20.000 18.000 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ (Αλυσωτοί δείκτες όγκου έτους αναφοράς 2010. Εποχικά διορθωμένα στοιχεία). Τον Δεκέμβριο του 2017 το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών παρουσίασε έλλειμμα ύψους 1,2 δισεκ. ευρώ, υψηλότερο κατά 233 εκατ. ευρώ σε σύγκριση με τον Δεκέμβριο του 2016. Η μεταβολή αυτή οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αύξηση των ελλειμμάτων όλων των επιμέρους ισοζυγίων εκτός από το ισοζύγιο αγαθών, το οποίο βελτιώθηκε οριακά. Στη μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου αγαθών τον Δεκέμβριο του 2017 σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2016 συνέβαλε ο περιορισμός του ελλείμματος του ισοζυγίου αγαθών χωρίς καύσιμα και πλοία (κατά 26,9 εκατ. ευρώ) και του ισοζυγίου καυσίμων (κατά 7,3 εκατ. ευρώ) και η ενίσχυση του πλεονάσματος του ισοζυγίου πλοίων (κατά 4,0 εκατ. ευρώ). Η μείωση του πλεονάσματος του ισοζυγίου υπηρεσιών κατά 87,8 εκατ. ευρώ οφείλεται στη μείωση του ταξιδιωτικού και λοιπών υπηρεσιών ισοζυγίου (κατά 21

34,5 εκατ. ευρώ και 90,7 εκατ. ευρώ, αντίστοιχα), που υπερκάλυψε την αύξηση στο ισοζύγιο μεταφορών κατά 37,4 εκατ. ευρώ. Οι εξαγωγές κατά το διάστημα Ιανουαρίου Δεκεμβρίου 2017 αυξήθηκαν κατά 13,2% έναντι του αντίστοιχου διαστήματος του 2016, ενώ οι εισαγωγές κατά 13,7% κατά την αντίστοιχη σύγκριση. Τα καύσιμα κυριαρχούν στο εξωτερικό εμπόριο της χώρας, καθώς οι εξαγωγές τους κατέγραψαν αύξηση κατά 30,0% και οι εισαγωγές 25,5%. Σε ό,τι αφορά τα υπόλοιπα αγαθά, τις μεγαλύτερες αυξήσεις στις εξαγωγές κατέγραψαν οι πρώτες ύλες (26,2%), τα βιομηχανικά είδη (16,5%) και τα χημικά προϊόντα (11,7%), με τον βιομηχανικό κλάδο συνολικά να ενισχύει τις εξαγωγικές του επιδόσεις κατά 9,7%. Ως προς τις εισαγωγές, τις μεγαλύτερες αυξήσεις καταγράφουν τα λάδια και λίπη (19,3%), οι πρώτες ύλες (13,9%), τα μηχανήματα και το υλικό μεταφορών (14,8%) και τα βιομηχανικά είδη (13,1%). Πίνακας 3: Εξαγωγές Εισαγωγές. Ιανουάριος-Δεκέμβριος 2016-2017 (σε εκατ. ευρώ) ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΔΕΚEMΒΡΙΟΣ 2017 (σε εκατ. ευρώ) Εξαγωγές 2016 2017 % Μεταβολή % Σύνθεση 2017 Εισαγωγές % Σύνθεση 2016 2017 % Μεταβολή 2017 Αγροτικά προϊόντα 5.629,2 5.547,9-1,4% 19,5% 6.118,1 6.425,6 5,0% 13,1% Τρόφιμα και ζώα ζωντανά 4.230,9 4.279,9 1,2% 15,0% 5.267,4 5.516,7 4,7% 11,3% Ποτά & καπνός 729,9 705,8-3,3% 2,5% 611,4 623,4 2,0% 1,3% Λάδια και λίπη ζωϊκής ή φυτικής προέλευσης 668,4 562,2-15,9% 2,0% 239,3 285,4 19,3% 0,6% Πρώτες ύλες 1.013,9 1.279,6 26,2% 4,5% 1.059,4 1.206,2 13,9% 2,5% Πρώτες ύλες μη εδώδιμες εκτός από καύσιμα 1.013,9 1.279,6 26,2% 4,5% 1.059,4 1.206,2 13,9% 2,5% Καύσιμα 6.896,6 8.967,9 30,0% 31,5% 9.728,5 12.213,4 25,5% 24,9% Ορυκτά, καύσιμα, λιπαντικά, κ.λπ. 6.896,6 8.967,9 30,0% 31,5% 9.728,5 12.213,4 25,5% 24,9% Βιομηχανικά προϊόντα 11.066,0 12.139,1 9,7% 42,6% 26.173,1 28.928,7 10,5% 59,0% Χημικά προϊόντα & συναφή (μ.α.κ.) Βιομηχανικά είδη ταξινομημένα κατά πρώτη ύλη 2.701,7 3.018,5 11,7% 10,6% 6.734,1 7.232,4 7,4% 14,8% 3.921,8 4.567,0 16,5% 16,0% 5.057,3 5.719,6 13,1% 11,7% Μηχανήματα & υλικό μεταφορών 2.553,7 2.531,3-0,9% 8,9% 9.505,4 10.907,5 14,8% 22,2% Διάφορα βιομηχανικά είδη 1.888,9 2.022,3 7,1% 7,1% 4.876,3 5.069,1 4,0% 10,3% Άλλα 544,3 529,0-2,8% 1,9% 45,1 252,8 460,6% 0,5% Είδη & συναλλαγές μη ταξινομημένα κατά κατηγορίες 544,3 529,0-2,8% 1,9% 45,1 252,8 460,6% 0,5% Σύνολο 25.150,0 28.463,5 13,2% 100,0% 43.124,2 49.026,6 13,7% 100,0% Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, επεξεργασία στοιχείων ΚΕΕΜ (*προσωρινά στοιχεία) 3.4. Τουρισμός Τον Δεκέμβριο του 2017 οι ταξιδιωτικές εισπράξεις αυξήθηκαν κατά 0,8% σε σύγκριση με τον αντίστοιχο μήνα του 2016. Συγκεκριμένα, οι εισπράξεις από κατοίκους των χωρών της ΕΕ-28 διαμορφώθηκαν στα 95,8 εκατ. ευρώ (μείωση 22

Αφίξεις σε χιλ. ταξιδιώτες Εισπράξεις σε εκατ. ευρώ 5,4%), ενώ οι εισπράξεις από κατοίκους των χωρών εκτός της ΕΕ-28 διαμορφώθηκαν στα 84,1 εκατ. ευρώ (αύξηση 8,8%). Συνολικά το 2017 οι ταξιδιωτικές εισπράξεις διαμορφώθηκαν στα 14.595,8 εκατ. ευρώ (αύξηση 10,5% σε σύγκριση με το 2016). Η αύξηση αυτή οφείλεται κυρίως στις εισπράξεις από κατοίκους των χωρών της ΕΕ-28 ειδικότερα της ζώνης του ευρώ, οι οποίες διαμορφώθηκαν στα 9.843,1 εκατ. ευρώ (αύξηση 13,8%), ενώ οι εισπράξεις από κατοίκους των χωρών εκτός της ΕΕ-28 διαμορφώθηκαν στα 4.327,1 εκατ. ευρώ (αύξηση 5,6%). Η εισερχόμενη ταξιδιωτική κίνηση τον Δεκέμβριο του 2017 διαμορφώθηκε στις 562,5 χιλ. ταξιδιώτες (μείωση 0,3% σε σύγκριση με τον Δεκέμβριο του 2016). Η οριακή αυτή υποχώρηση οφείλεται στην υποχώρηση της ταξιδιωτικής κίνησης από τις χώρες της ΕΕ-28 (κατά 10,1%), η οποία υπερκάλυψε την αύξηση των αφίξεων από τις χώρες εκτός της ΕΕ-28 (κατά 14,0%). Συνολικά το 2017 η εισερχόμενη ταξιδιωτική κίνηση διαμορφώθηκε στις 27.194,2 χιλ. ταξιδιώτες (αύξηση 9,7% έναντι του 2016). Διάγραμμα 18: Ταξιδιωτικές Εισπράξεις και Αφίξεις Τουριστών (Δεκέμβριος, 2012-2017) 600 550 500 450 400 350 300 145,8 330,8 178,7 Πηγή: ΤτΕ, Προσωρινά στοιχεία 402,7 182,7 537,7 184,4 487,9 564,0 562,5 180,8 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Δεκέμβριος Αφίξεις Εισπράξεις 182,2 190 185 180 175 170 165 160 155 150 145 140 3.5. Δημόσια Οικονομικά 3.5.1. Χρονοδιάγραμμα Λήξης Χρέους Κεντρικής Διοίκησης Οι αποπληρωμές των δανείων που έχει λάβει η χώρα στο πλαίσιο των προγραμμάτων προσαρμογής αυξάνονται σημαντικά κατά τη διετία 2023-2024. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει πως τόσο οι βραχυπρόθεσμες όσο και οι μεσοπρόθεσμες παρεμβάσεις για την ελάφρυνση του δημοσίου χρέους πρέπει να οριστικοποιηθούν και να αρχίσουν να υλοποιούνται το συντομότερο δυνατόν, σε 23

συνέχεια των αποφάσεων του Eurogroup του Μαΐου 2016 και του Ιουνίου 2017. Η σημασία της εφαρμογής των μέτρων αναδεικνύεται και μέσα από την ανανεωμένη ανάλυση βιωσιμότητας του Ελληνικού χρέους, η οποία δημοσιεύτηκε με την Έκθεση Συμμόρφωσης (Compliance Report) τον Ιανουάριο 2018 και περιέχει μια πρώτη αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των βραχυπρόθεσμων μόνο μέτρων. Συγκεκριμένα, και ενώ έχουν πλήρως εφαρμοστεί δύο από τα τρία μέτρα τα οποία είχαν συμφωνηθεί, υπολογίζεται ότι η μείωση του λόγου χρέους-προς ΑΕΠ θα ανέλθει στις 25 ποσοστιαίες μονάδες και των ακαθάριστων χρηματοδοτικών αναγκών (gross financing needs) στις 5 ποσοστιαίες μονάδες 5. Διάγραμμα 19: Χρονοδιάγραμμα Λήξης Χρέους Κεντρικής Διοίκησης την 31/12/2017 (σε εκατ. ευρώ) Πηγή: Δελτίο Δημοσίου Χρέους (Νο 88) 3.5.2. Εκτέλεση Προϋπολογισμού και οφειλές δημοσίου Το ισοζύγιο του κρατικού προϋπολογισμού κατά την περίοδο Ιανουαρίου Δεκεμβρίου 2017, με βάση τα στοιχεία του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους (σε τροποποιημένη ταμειακή βάση), παρουσίασε έλλειμμα ύψους 4.267 εκατ. ευρώ, έναντι στόχου για έλλειμμα ύψους 5.123 εκατ. ευρώ, βάσει της εκτίμησης που είχε συμπεριληφθεί στην εισηγητική έκθεση του Προϋπολογισμού 2018. Επιπλέον, το (ταμειακό) έλλειμμα του 2017 εμφανίζεται διευρυμένο σε σχέση με το έλλειμμα ύψους 2.810 εκατ. ευρώ που καταγράφηκε κατά το αντίστοιχο διάστημα του 2016. Το πρωτογενές αποτέλεσμα διαμορφώθηκε σε πλεόνασμα ύψους 1.941 εκατ. ευρώ, μειωμένο έναντι του πρωτογενούς πλεονάσματος 2.778 εκατ. ευρώ για το 2016 και υπερπολλαπλάσιο του στόχου για πρωτογενές πλεόνασμα ύψους 877 εκατ. ευρώ. 5 Στο πλαίσιο του χρονικού ορίζοντα που αφορά η ανάλυση βιωσιμότητας, δηλαδή έως το 2060. 24

Αναλυτικότερα, τα καθαρά έσοδα ανήλθαν σε 51.423 εκατ. ευρώ, μειωμένα κατά 719 εκατ. ευρώ ή 1,4% σε σχέση με το στόχο. Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, αυτό οφείλεται στο ότι τα αυξημένα κατά 259 εκατ. ευρώ έναντι του στόχου καθαρά έσοδα του τακτικού προϋπολογισμού υπολείπονται των μειωμένων έναντι του στόχου εσόδων του ΠΔΕ κατά 978 εκατ. ευρώ. Η υπεραπόδοση των καθαρών εσόδων οφείλεται στην υπερκάλυψη των στόχων για εισπράξεις από άμεσους και έμμεσους φόρους κατά 334 εκατ. και 25 εκατ. ευρώ, αντίστοιχα, παρά την υστέρηση κατά 247 εκατ. ευρώ των εσόδων από αποκρατικοποιήσεις. Οι δαπάνες του κρατικού προϋπολογισμού ανήλθαν στα 55.690 εκατ. ευρώ, μειωμένες κατά 1.575 εκατ. ευρώ έναντι του στόχου. Αυτό οφείλεται σχεδόν ισομερώς στις μειωμένες κατά 775 εκατ. ευρώ και 800 εκατ. ευρώ έναντι του στόχου δαπάνες του τακτικού προϋπολογισμού και του ΠΔΕ, αντίστοιχα. Επιπλέον, την περίοδο αυτή πραγματοποιήθηκαν πληρωμές ύψους 774 εκατ. ευρώ για το κοινωνικό μέρισμα, 550 εκατ. ευρώ για το Κοινωνικό Εισόδημα Αλληλεγγύης και 476 εκατ. ευρώ για τη δαπάνη παροχής Υπηρεσιών Κοινής Ωφέλειας. Οι θετικές εξελίξεις στην πορεία εκτέλεσης του κρατικού προϋπολογισμού συνεχίσθηκαν και τον Ιανουάριο του 2018, καθώς επιτεύχθηκε πλεόνασμα ύψους 1.577 εκατ. ευρώ έναντι 839 εκατ. ευρώ τον Ιανουάριο του 2017, αυξημένο κατά 1,0 δισεκ. έναντι του στόχου. Το πρωτογενές αποτέλεσμα διαμορφώθηκε σε πλεόνασμα ύψους 1,852 εκατ. ευρώ, έναντι στόχου 722 εκατ. ευρώ και πλεονάσματος 1.019 εκατ. ευρώ τον Ιανουάριο 2017. Η εξέλιξη αυτή προήλθε από την υπεραπόδοση κατά 860 εκατ. ευρώ έναντι του στόχου των εσόδων, καθώς και από τις μειωμένες κατά 215 εκατ. ευρώ έναντι του στόχου δαπάνες. Από την έναρξη του προγράμματος αποπληρωμής ληξιπρόθεσμων οφειλών του Δημοσίου τον Ιούνιο του 2016, το ύψος των ληξιπρόθεσμων οφειλών έχει μειωθεί κατά 5,1 δισ. ευρώ, κυρίως μέσω των εκταμιεύσεων που ακολουθούσαν την επιτυχή ολοκλήρωση της εκάστοτε αξιολόγησης 6. Σε συνέχεια της απόφασης του Eurogroup της 22ας Ιανουαρίου 2018 για την ολοκλήρωση της τρίτης αξιολόγησης, συμφωνήθηκε πως επιπλέον ποσό ύψους 1,5 δισ. ευρώ θα είναι διαθέσιμο, στο πλαίσιο του προγράμματος, για τη συνέχιση της αποπληρωμής των ληξιπροθέσμων οφειλών, ενώ το εναπομένον απαιτούμενο ποσό (ύψους περίπου 2,5 δισ.) θα διατεθεί από πόρους της Ελληνικής κυβέρνησης. Η επιτυχής ολοκλήρωση του προγράμματος αποπληρωμής αναμένεται να συνεισφέρει τόσο στην παροχή ρευστότητας προς την πραγματική οικονομία, στο πλαίσιο μιας εκτεταμένης περιόδου πιστωτικής συρρίκνωσης (βλ. ενότητα 3.9.2), όσο και στη 6 3,5 δισ. στα πλαίσια της πρώτης και 1,6 δισ. στα πλαίσια της δεύτερης αξιολόγηση βλ. σελ. 38, Compliance Report, Third Review, European Commission January 2018. 25

Ιαν-2015 Φεβ-2015 Μάρ-2015 Απρ-2015 Μάι-2015 Ιού-2015 Ιού-2015 Αύγ-2015 Σεπ-2015 Οκτ-2015 Νοέ-2015 Δεκ-2015 Ιαν-2016 Φεβ-2016 Μάρ-2016 Απρ-2016 Μάι-2016 Ιού-2016 Ιού-2016 Αύγ-2016 Σεπ-2016 Οκτ-2016 Νοέ-2016 Δεκ-2016 Ιαν-2017 Φεβ-2017 Μάρ-2017 Απρ-2017 Μάι-2017 Ιού-2017 Ιού-2017 Αύγ-2017 Σεπ-2017 Οκτ-2017 Νοέ-2017 Δεκ-2017 Ιαν-2018 Φεβ-2018 Δεκ-13 Φεβ-14 Απρ-14 Ιουν-14 Αυγ-14 Οκτ-14 Δεκ-14 Φεβ-15 Απρ-15 Ιουν-15 Αυγ-15 Οκτ-15 Δεκ-15 Φεβ-16 Απρ-16 Ιουν-16 Αυγ-16 Οκτ-16 Δεκ-16 Φεβ-17 Απρ-17 Ιουν-17 Αυγ-17 Οκτ-17 Δεκ-17 βελτίωση και εμπέδωση της αξιοπιστίας του Δημοσίου σχετικά με την ομαλή αποπληρωμή των οφειλών του. Διάγραμμα 20: Οφειλές Δημοσίου (εκατ. ευρώ) 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 Ληξιπρόθεσμες Οφειλές Δημοσίου Τοπική Αυτοδιοίκηση Οργανισμοί Κοινωνικής Ασφάλισης Νοσοκομεία Επιστροφές Φόρων Πηγή: Γενικό Λογιστήριο του Κράτους 3.6. Πληθωρισμός Ο ετήσιος πληθωρισμός διαμορφώθηκε στο 0,1% τον Φεβρουάριο του 2018, ενώ ο Γενικός ΔΤΚ υποχώρησε τον Φεβρουάριο του 2018 σε σχέση με τον Ιανουάριο του 2018 κατά 0,1%. Η ετήσια αύξηση του ΔΤΚ οφείλεται στις αυξήσεις των τιμών των αλκοολούχων ποτών και του καπνού (6,2%), των μεταφορών (2,8%) και των προϊόντων ένδυσης και υπόδησης (1,3%). Αντισταθμιστικό ρόλο έπαιξαν οι μειώσεις των τιμών στα άλλα αγαθά και υπηρεσίες (2,3%), στα διαρκή αγαθά είδη νοικοκυριού και υπηρεσίες (2,0%) και στη στέγαση (1,7%). Διάγραμμα 21: Ετήσιος πληθωρισμός (2009=100) 2,0 1,2 1,0-0,2 0,0 0,0-0,7-0,5-0,7-0,5-0,9-0,9-1,3-1,0-1,5-0,7-0,9-1,0-1,0-0,9-2,1-2,2-2,0-2,2-1,7-1,5-2,1-2,1-2,2-3,0-2,8 1,3 1,7 1,6 1,2 1,0 1,0 1,0 1,1 0,7 0,7 0,9-0,2 0,1-4,0 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Μεταβολή (%) με αντίστοιχο δείκτη προηγούμενου έτους 26

Ιαν-15 Φεβ-15 Μαρ-15 Απρ-15 Μάη-15 Ιου-15 Ιου-15 Αυγ-15 Σεπ-15 Οκτ-15 Νοε-15 Δεκ-15 Ιαν-16 Φεβ-16 Μαρ-16 Απρ-16 Μάη-16 Ιου-16 Ιου-16 Αυγ-16 Σεπ-16 Οκτ-16 Νοε-16 Δεκ-16 Ιαν-17 Φεβ-17 Μαρ-17 Απρ-17 Μάη-17 Ιου-17 Ιου-17 Αυγ-17 Σεπ-17 Οκτ-17 Νοε-17 Δεκ-17 Ιαν-18 Φεβ-18 3.7. Δείκτες Οικονομικού Κλίματος Ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος παρουσιάζει βελτίωση για τέταρτο συνεχή μήνα. Για το σύνολο της οικονομίας τον Φεβρουάριο του 2018 ανήλθε στις 104,3 μονάδες, αυξημένος κατά 2,4% σε σχέση με τον Ιανουάριο του 2018 (101,9 μονάδες). Από την άλλη, ο Δείκτης Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης τον ίδιο μήνα σημείωσε υποχώρηση κατά 3,9% (από -51,0 μονάδες τον Ιανουάριο σε -53,0 μονάδες τον Φεβρουάριο). Η εξέλιξη αυτή οφείλεται στην επιδείνωση των προσδοκιών για την προσωπική (από -44,6 σε -46,1 μονάδες) και τη γενικότερη οικονομική κατάσταση κατά το επόμενο δωδεκάμηνο και στην αύξηση των προσδοκιών για την ανεργία (από 37,1 σε 39,1 μονάδες). Διάγραμμα 22: Δείκτης Οικονομικού Κλίματος, Σύνολο Οικονομίας 110,0 105,0 99,2-30,6 100,0-31 97,7 96,4 93,7 95,0-40,5 92,3 91,5 90,0-43,6-46,8 85,0-49,3 82,1 80,0 75,0 70,0 65,0 60,0-52,9 84,0 87,4-59,6 87,9 87,5 76,0-64,2-64,8-64,1 92,1-61,1 90,6 90,8 89,4-63,9-66,8-71,9-71,9-73,7 91,5 90,2 90,2 93,1-25 104,3 101,9 100,8-30 99,2 98,6 101,3 94,4 95,3 95,3 95,2 98,4-35 93,6 94,2 98,5-40 91,9-63,6 93,0-64,4 93,1-68 -65,9-69,2-66,9-70,1-67,8-73,3-72,2-74,4 93,4-69,7-68,8-45 -50,3-50 -53,7-54 -53,8-51,0-55 -53,0-57 -60-61,5-65 -70-75 -80 Δείκτης Οικονομικού Κλίματος Κατανάλωση (δεξιός άξονας) Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή (εποχικά διορθωμένα στοιχεία) Οι δείκτες επιχειρηματικών προσδοκιών που αφορούν σε τομείς οικονομικής δραστηριότητας (βιομηχανία, υπηρεσίες, λιανικό εμπόριο και κατασκευές) παρουσιάζουν βελτίωση. Συγκεκριμένα, τον Φεβρουάριο σε σχέση με τον Ιανουάριο του 2018 ο δείκτης επιχειρηματικών προσδοκιών στη βιομηχανία παρουσίασε την υψηλότερη βελτίωση (από 1,2 σε 4,2 μονάδες), ενώ από τον Δεκέμβρη βρίσκεται σε θετικό πρόσημο. Ακολουθούν οι επιχειρηματικές προσδοκίες στον κλάδο των υπηρεσιών, με βελτίωση από τις 8,9 στις 18,9 μονάδες, ενώ και στο λιανικό εμπόριο υπήρξε σημαντική βελτίωση (από 1,8 σε 2,8 μονάδες). Οι προσδοκίες για τις κατασκευές ενισχύθηκαν, ωστόσο παραμένουν σε εξαιρετικά αρνητικό επίπεδο. 27

Ιαν-15 Φεβ-15 Μαρ-15 Απρ-15 Μάη-15 Ιου-15 Ιου-15 Αυγ-15 Σεπ-15 Οκτ-15 Νοε-15 Δεκ-15 Ιαν-16 Φεβ-16 Μαρ-16 Απρ-16 Μάη-16 Ιου-16 Ιου-16 Αυγ-16 Σεπ-16 Οκτ-16 Νοε-16 Δεκ-16 Ιαν-17 Φεβ-17 Μαρ-17 Απρ-17 Μάη-17 Ιου-17 Ιου-17 Αυγ-17 Σεπ-17 Οκτ-17 Νοε-17 Δεκ-17 Ιαν-18 Φεβ-18 Διάγραμμα 23: Κλαδικοί Δείκτες Επιχειρηματικών Προσδοκιών 30 20 10 0-10 -20-30 -40 0-10 -20-30 -40-50 -60-70 -50-80 Βιομηχανία Υπηρεσίες Λιανικό Εμπόριο Κατασκευές (δεξιός άξονας) Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή (εποχικά διορθωμένα στοιχεία) 3.8. Δείκτες Κύκλου Εργασιών και Παραγωγής Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, ο Γενικός Δείκτης του Κύκλου Εργασιών στη Βιομηχανία τον Ιανουάριο του 2018 αυξήθηκε σε ετήσια βάση 12,7%. Στο αποτέλεσμα αυτό συνέβαλε η αύξηση κατά 16,1% του Δείκτη Κύκλου Εργασιών των Ορυχείων Λατομείων (κυρίως του κλάδου άλλων εξορυκτικών και λατομικών δραστηριοτήτων) και κατά 12,6% του Δείκτη Κύκλου Εργασιών των Μεταποιητικών Βιομηχανιών (κυρίως των κλάδων χαρτιού, πετρελαίου, μη μεταλλικών ορυκτών και βασικών μετάλλων). Σε σύγκριση με τον Δεκέμβριο του 2017 ο Γενικός Δείκτης Κύκλου Εργασιών στη Βιομηχανία μειώθηκε κατά 7,2%. Σωρευτικά κατά το δωδεκάμηνο Φεβρουάριος 2017 - Ιανουάριος 2018 ο μέσος Γενικός Δείκτης σημείωσε αύξηση κατά 11,0% σε σύγκριση με το αντίστοιχο δωδεκάμηνο του 2016-2017. 28

1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 Ιαν. Φεβρ. Μάρτ. Απρίλ. Μάιος Ιούν. Ιούλ. Αύγ. Σεπ. Οκτ. Νοέμ. Δεκ. Ιαν. Φεβρ. Μάρτ. Απρίλ. Μάιος Ιούν. Ιούλ. Αύγ. Σεπ. Οκτ. Νοέμ. Δεκ. Ιαν. Διάγραμμα 24: Μηνιαία εξέλιξη Αναθεωρημένου Δείκτη Κύκλου Εργασιών στη Βιομηχανία (2010 = 100,0) 130,0 120,0 110,0 100,0 90,0 80,0 70,0 65,0 72,5 85,5 89,8 92,1 86,9 87,7 84,2 102,9 97,9 88,6 88,6 83,1 107,3 105,2 100,5 97,3 99,0 100,4 100,9 88,0 98,6 93,7 95,1 89,7 60,0 50,0 2016 2017 2018 Μεταποιητικές Βιομηχανίες Ορυχεία Γενικός Δείκτης Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Ο Γενικός Δείκτης Βιομηχανικής Παραγωγής τον Ιανουάριο του 2018 μειώθηκε σε ετήσια βάση κατά 1,7%. Η μείωση αυτή οφείλεται στις μειώσεις κατά 23,3% του Δείκτη Παραγωγής Ηλεκτρισμού και κατά 4,3% του Δείκτη Παροχής Νερού, οι οποίες δεν αντισταθμίστηκαν από τις αυξήσεις κατά 22,1% στο Δείκτη Παραγωγής Ορυχείων Λατομείων και κατά 6,4% στο Δείκτη Παραγωγής Μεταποιητικών Βιομηχανιών. Από την άλλη, ο Γενικός Δείκτης Βιομηχανικής Παραγωγής (με εποχική διόρθωση) κατέγραψε τον Ιανουάριο του 2018 μείωση κατά 0,4% σε σύγκριση με τον Δεκέμβριο του 2017. Η μείωση αυτή προήλθε από τη μείωση του Δείκτη Παραγωγής Ηλεκτρισμού κατά 3,7%. Η αύξηση του Δείκτη Παραγωγής Ορυχείων Λατομείων κατά 11,7% και του Δείκτη Παραγωγής Μεταποιητικών Βιομηχανιών κατά 0,8% αντιστάθμισε μόνο μερικώς το αρνητικό αποτέλεσμα. Διάγραμμα 25: Δείκτης Βιομηχανικής Παραγωγής και ετήσιες μεταβολές 115,0 110,0 105,0 100,0 95,0 90,0 85,0 80,0 15,0 10,0 5,0 0,0-5,0-10,0-15,0-20,0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 201 8 Ετήσιες μεταβολές (%) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ (εποχικά διορθωμένα στοιχεία) Δείκτης (αριστερός άξονας) 29

Ο εποχικά προσαρμοσμένος Δείκτης Υπευθύνων Προμηθειών της IHS Markit για τον τομέα της μεταποίησης έκλεισε τον Φεβρουάριο του 2018 στις 56,1 μονάδες, ενισχυμένος σε σχέση με τον Ιανουάριο (55,2 μονάδες). Η βελτίωση των συνθηκών του ελληνικού μεταποιητικού τομέα τον Φεβρουάριο οφείλεται στη ραγδαία αύξηση των νέων παραγγελιών τόσο από την εγχώρια αγορά όσο και από το εξωτερικό. Στο Λιανικό Εμπόριο ο Γενικός Δείκτης Κύκλου Εργασιών κατέγραψε τον Δεκέμβριο 2017 αύξηση 2,2% σε ετήσια βάση και 22,9%.σε σύγκριση με τον Νοέμβριο του 2017. Παρόμοια, ο Γενικός Δείκτης Όγκου αυξήθηκε τον Δεκέμβριο του 2017 κατά 1,8% σε ετήσια βάση και κατά 21,7% σε σχέση με τον Νοέμβριο. Και οι δύο δείκτες (κύκλου εργασιών και όγκου) με εποχική διόρθωση και σε μηνιαία βάση παρουσίασαν αύξηση 1,5% και 1,6%, αντίστοιχα. Η αύξηση του Δείκτη Όγκου σε ετήσια βάση (+1,8%) οφείλεται κυρίως στην αύξηση κατά 12,1% στις πωλήσεις καταστημάτων Επίπλων - Ηλεκτρικών Ειδών - Οικιακού Εξοπλισμού, 7,2% στις πωλήσεις Βιβλίων - Χαρτικών Λοιπών Ειδών και 5,7% στις πωλήσεις καταστημάτων Φαρμακευτικών ειδών και Καλλυντικών. Ο Δείκτης Παραγωγής στις Κατασκευές υποχώρησε το δ τρίμηνο του 2017 κατά 21,5% σε ετήσια βάση, ενώ σε σύγκριση με το γ τρίμηνο του 2017 σημείωσε αύξηση 44,5%. Ο ίδιος δείκτης με εποχική διόρθωση κατέγραψε αύξηση 8,6%. Η συνολική οικοδομική δραστηριότητα υποχώρησε τον Δεκέμβριο του 2017 κατά 6,7% σε ετήσια βάση με βάση τον αριθμό των οικοδομικών αδειών και κατά 8,6% με βάση τον όγκο. Ειδικότερα, η ιδιωτική Οικοδομική Δραστηριότητα μειώθηκε με βάση τις οικοδομικές άδειες κατά 7,0% και με βάση τον όγκο κατά 14,1%. Σωρευτικά για το έτος 2017 η συνολική οικοδομική δραστηριότητα αυξήθηκε σε επίπεδο αριθμού αδειών και όγκου κατά 8,6% και 20,1%, αντίστοιχα. Η δε ιδιωτική αυξήθηκε κατά 8,7% και 19,4% σε αριθμό αδειών και όγκο, αντίστοιχα. Το επιχειρηματικό ισοζύγιο Εγγραφών Διαγραφών κατά το α τρίμηνο του 2018 παρουσίασε σημαντική βελτίωση σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2017. Συγκεκριμένα, τα ανοίγματα επιχειρήσεων αυξήθηκαν κατά 16,6%, ενώ τα κλεισίματα μειώθηκαν κατά 41,6%. Αναλυτικότερα, τα υψηλότερα θετικά ισοζύγια κατέγραψαν οι Ιδιωτικές Κεφαλαιουχικές Επιχειρήσεις (ΙΚΕ), οι εγγραφές των οποίων αυξήθηκαν κατά 48,7%, ενώ οι διαγραφές μειώθηκαν κατά 6,8%. Ακολουθεί το ισοζύγιο των ατομικών επιχειρήσεων (884 ιδρύσεις), με μείωση των εγγραφών κατά 7,1% αλλά και πολύ σημαντική μείωση, μετά από καιρό, των διαγραφών κατά 45,8%. Οι ΕΕ και ΟΕ κατέγραψαν επίσης σημαντική αύξηση των εγγραφών τους κατά 86,9% και 58,9%, αντίστοιχα, ενώ μείωσαν τις διαγραφές τους κατά 32,4% και 35,3% αντίστοιχα. Οι ΑΕ κατέγραψαν επίσης θετικό ισοζύγιο, 30

αυξάνοντας ταυτόχρονα τις εγγραφές τους κατά 9,0% και μειώνοντας τις διαγραφές κατά 11,4%. Διάγραμμα 26: Επιχειρηματικό Ισοζύγιο Εγγραφών Διαγραφών -1500-1000 -500 0 500 1000 1500 2000 2500 ΑΕ -12 Αστική Εταιρία -5 Ατομική -1372 ΕΕ ΕΠΕ -101-217 ΙΚΕ Κοινοπραξία -6-4 Λοιπών Υπόχρεων -2 ΟΕ -234 Συνεταιρισμός -1-1 ΣυνΠΕ -1 21 33 506 48 1 487 1 Πηγή: ΓΕΜΗ (1.1.2017-23.3.2017, 1.1.2018-23.3.2018) 884 2185 1424 Ισοζύγιο-2018 Ισοζύγιο-2017 3.9. Χρηματοπιστωτικός Τομέας 3.9.1. Καταθέσεις Νοικοκυριών και Επιχειρήσεων Η εξέλιξη των καταθέσεων στο εγχώριο τραπεζικό σύστημα υπήρξε θετική για το διάστημα 2016-2017, με εξαίρεση μια μικρή κάμψη κατά τους πρώτους μήνες του 2017. Αυτό κατά κύριο λόγο οφείλεται στο γεγονός ότι τον Δεκέμβριο του 2016 πραγματοποιήθηκε αναταξινόμηση των φορέων του Δημοσίου, με αποτέλεσμα πλέον οι καταθέσεις του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων και του Ταμείου Εγγύησης Καταθέσεων και Επενδύσεων να μην περιλαμβάνονται στις καταθέσεις ιδιωτών. Ειδικά για τον Ιανουάριο του 2018 οι συνολικές καταθέσεις του ιδιωτικού τομέα ανήλθαν σε 124,8 δισεκ. ευρώ έναντι 126,3 δισεκ. ευρώ τον Δεκέμβριο. Η μηνιαία καθαρή ροή των καταθέσεων του ιδιωτικού τομέα είναι αρνητική και ίση με 1.401 εκατ. ευρώ, έναντι θετικής ροής 2.541 εκατ. ευρώ τον Δεκέμβριο. Αναλυτικότερα, τα υπόλοιπα των καταθέσεων των νοικοκυριών και των ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων μειώθηκαν τον Ιανουάριο στα 102,7 δισεκ. ευρώ έναντι 103,9 δισεκ. ευρώ τον Δεκέμβριο, καταγράφοντας αρνητική μηνιαία ροή ύψους 1.060 εκατ. ευρώ, έναντι αυξημένης ροής κατά 2.632 εκατ. ευρώ τον προηγούμενο μήνα. 31

Ιαν-16 Φεβ-16 Μαρ-16 Απρ-16 Μάι-16 Ιουν-16 Ιουλ-16 Αυγ-16 Σεπ-16 Οκτ-16 Νοε-16 Δεκ-16 Ιαν-17 Φεβ-17 Μαρ-17 Απρ-17 Μάι-17 Ιουν-17 Ιουλ-17 Αυγ-17 Σεπ-17 Οκτ-17 Νοε-17 Δεκ-17 Ιαν-18 Ιαν-16 Φεβ-16 Μαρ-16 Απρ-16 Μάι-16 Ιουν-16 Ιουλ-16 Αυγ-16 Σεπ-16 Οκτ-16 Νοε-16 Δεκ-16 Ιαν-17 Φεβ-17 Μαρ-17 Απρ-17 Μάι-17 Ιουν-17 Ιουλ-17 Αυγ-17 Σεπ-17 Οκτ-17 Νοε-17 Δεκ-17 Ιαν-18 Υπόλοιπα εκατ. ευρώ Ροές εκατ. ευρώ Διάγραμμα 27: Καταθέσεις νοικοκυριών (σε εκατ. ευρώ) 105.000 104.000 103.000 102.000 101.000 100.000 99.000 98.000 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0-500 -1.000-1.500 Νοικοκυριά και Ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά ιδρύματα (υπόλοιπα) Νοικοκυριά και Ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά ιδρύματα (ροές) Πηγή: ΤτΕ Τα υπόλοιπα των καταθέσεων των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων ανήλθαν τον Ιανουάριο του 2018 σε 19,0 δισεκ. ευρώ από 19,9 δισεκ. ευρώ τον Δεκέμβριο. Η μηνιαία καθαρή ροή καταθέσεων των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων διαμορφώθηκε στα -814 εκατ. ευρώ, έναντι θετικής ροής 477 εκατ. ευρώ τον προηγούμενο μήνα. Διάγραμμα 28: Καταθέσεις μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων (σε εκατ. ευρώ) 21.000 20.000 19.000 18.000 17.000 16.000 15.000 14.000 1.500 1.250 1.000 750 500 250 0-250 -500-750 -1.000-1.250-1.500 Μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις (υπόλοιπα) Πηγή: ΤτΕ Μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις (ροές) Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης αντανακλάται και στο διαρκώς μειούμενο (ανώτατο) όριο παροχής ρευστότητας προς την ελληνική οικονομία μέσω του μηχανισμού ELA (Emergency Liquidity Assistance). Στις 8 Μαρτίου 2018 το όριο αυτό ορίστηκε στα 16,6 δισεκ. ευρώ, μειωμένο κατά 3,2 δισεκ. ευρώ σε σχέση με την προηγούμενη έγκριση της ΕΚΤ. 32

Ιαν-14 Μαρ-14 Μάη-14 Ιου-14 Σεπ-14 Νοε-14 Ιαν-15 Μαρ-15 Μάη-15 Ιου-15 Σεπ-15 Νοε-15 Ιαν-16 Μαρ-16 Μάη-16 Ιου-16 Σεπ-16 Νοε-16 Ιαν-17 Μαρ-17 Μάη-17 Ιούλ-17 Σεπτ-17 Νοέ-17 Ιαν-18 3.9.2. Χρηματοδότηση Νοικοκυριών και Επιχειρήσεων Τον Ιανουάριο του 2018 η μηνιαία καθαρή ροή της χρηματοδότησης του ιδιωτικού τομέα (νοικοκυριά και επιχειρήσεις) διαμορφώθηκε σε αρνητικά επίπεδα (-787,1 εκατ. ευρώ, έναντι θετικής καθαρής ροής 371,6 εκατ. ευρώ τον Δεκέμβριο). Συγκεκριμένα, η μηνιαία καθαρή ροή χρηματοδότησης προς τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις ήταν -413,1 εκατ. ευρώ έναντι θετικής ροής 308,4 και 275,2 εκατ. ευρώ τον Δεκέμβριο και τον Νοέμβριο του 2018, αντίστοιχα. Η δε μηνιαία ροή χρηματοδότησης προς τα νοικοκυριά παραμένει σε αρνητικά επίπεδα ύψους 242,4 εκατ. ευρώ έναντι -150,6 και 140,4 εκατ. ευρώ τον Δεκέμβριο και τον Νοέμβριο, αντίστοιχα. Διάγραμμα 29: Χρηματοδότηση νοικοκυριών και μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων (υπόλοιπα τέλους περιόδου, σε εκατ. ευρώ) 105.000 102.500 100.000 97.500 95.000 92.500 90.000 87.500 85.000 82.500 80.000 Πηγή: ΤτΕ Ιδιώτες & Ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά ιδρύματα Μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις 3.9.3. Μη Εξυπηρετούμενα Ανοίγματα (ΜΕΑ) Σύμφωνα με την Έκθεση για τους Επιχειρησιακούς Στόχους Μη Εξυπηρετούμενων Ανοιγμάτων της Τράπεζας της Ελλάδος, το πρώτο εξάμηνο του 2017 οι τράπεζες κατάφεραν να επιτύχουν τους αναθεωρημένους προς το καλύτερο στόχους που είχαν θέσει για τη μείωση των ΜΕΑ. 7 Συγκεκριμένα, τον Ιούνιο του 2017 τα ΜΕΑ ανήλθαν στα 101,8 δισεκ. ευρώ 8 έναντι του στόχου 103,4 δισεκ. ευρώ, ενώ ο δείκτης για το σύνολο των ΜΕΑ διαμορφώθηκε στο 50,6% έναντι του 50,0%. 9 7 Στα μη εξυπηρετούμενα ανοίγματα περιλαμβάνονται δάνεια με καθυστέρηση μεγαλύτερη των 90 ημερών και δάνεια αβέβαιης είσπραξης χωρίς τη ρευστοποίηση εξασφάλισης, ανεξαρτήτως ημερών καθυστέρησης (ΤτΕ, ΕΒΑ, Annex V. Part 2. 145-162). 8 Υπόλοιπο (πριν από προβλέψεις). 9 Τα ΜΕΑ αναφέρονται μόνο σε εντός ισολογισμού στοιχεία. 33

Στα επιμέρους χαρτοφυλάκια το β τρίμηνο του 2017 μεγαλύτερες αποκλίσεις στο δείκτη ΜΕΑ παρουσίασαν το στεγαστικό και το καταναλωτικό, ενώ καλή ήταν η εξέλιξη του επιχειρηματικού. Ο δείκτης ΜΕΑ για το στεγαστικό χαρτοφυλάκιο διαμορφώθηκε σε 42,8% έναντι στόχου 41,2%, για το καταναλωτικό σε 62,4% έναντι στόχου 60,8% και για το επιχειρηματικό σε 52,7% έναντι στόχου 52,8%. 4. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ 4.1. Υγεία Κατά την περίοδο της κρίσης οι συνολικές δαπάνες για την Υγεία έχουν υποστεί σημαντική μείωση. Συγκεκριμένα, μεταξύ 2010 και 2014 η συνολική χρηματοδότηση για την Υγεία μειώθηκε κατά 34,6% (από 21.608 εκατ. σε 14.731 εκατ.). Η μείωση αυτή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στον δραστικό περιορισμό των δαπανών των Οργανισμών Κοινωνικής Ασφάλισης, που άγγιξε το 50,0%, ενώ μειώθηκαν και οι δαπάνες της Γενικής Κυβέρνησης, αν και σε μικρότερο ποσοστό. Πίνακας 4: Δαπάνες για Υγεία (εκατ. ευρώ) 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Συνολική Χρηματοδότηση (% ΑΕΠ) 9,6% 9,2% 8,8% 8,3% 7,9% 8,4% Συνολική Χρηματοδότηση (σε εκατ. ευρώ) 21.608 18.835 16.780 15.058 14.130 14.731 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Η μείωση των συνολικών δαπανών για την Υγεία οδήγησε στη μεταβολή των ποσοστών συμμετοχής του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα στις δαπάνες. Η συνολική συμμετοχή του Δημοσίου στη χρηματοδότηση της Υγείας είναι σημαντικά μειωμένη σε σχέση με τα προ κρίσης επίπεδα. Το 2015 καταγράφηκε, έπειτα από πέντε χρόνια συνεχούς πτώσης, άνοδος κατά 1,1 ποσοστιαίες μονάδες. 34

Διάγραμμα 30: Δημόσια & ιδιωτική χρηματοδότηση δαπανών Υγείας (% επί του συνόλου) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 0,2% 0,3% 0,3% 0,3% 0,9% 1,4% 1,8% 29,3% 28,1% 30,9% 30,5% 1,9% 2,5% 2,8% 3,1% 68,5% 69,1% 66,0% 66,0% Οι ιδιωτικές πληρωμές (συμμετοχή των νοικοκυριών) για την Υγεία, μετά την υποχώρηση που καταγράφηκε το 2010, αυξάνονταν ως αντιστάθμισμα της απώλειας παροχής υπηρεσιών από το Δημόσιο μέχρι και το 2014, για να μειωθούν κατά 1,3 ποσοστιαίες μονάδες το 2015. 34,0% 36,8% 35,5% 3,3% 3,8% 3,7% 61,8% 58,0% 59,1% 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Συνολική Δημόσια Χρηματοδότηση για Δαπάνες Ιδιωτικές Πληρωμές (νοικοκυριά) (HF.3.1) Ιδιωτική Ασφάλιση (HF.2.1) Λοιπές Δαπάνες Το 2015 υπήρξε μια μικρή αύξηση των συνολικών δαπανών για την Υγεία της τάξης του 4,3%, η οποία προήλθε κυρίως από την αύξηση της δημόσιας χρηματοδότησης κατά 500 εκατ. ευρώ. Η αυξημένη χρηματοδότηση κατευθύνθηκε κυρίως στους φορείς εξωνοσοκομειακής (πρωτοβάθμιας) φροντίδας. Διάγραμμα 31: Δημόσια & ιδιωτική χρηματοδότηση δαπανών Υγείας (εκατ. ευρώ) 22.491 24.000 21.609 22.000 18.836 20.000 7.026 16.781 18.000 6.615 15.059 14.131 14.732 16.000 6.358 14.000 5.645 12.000 5.616 5.738 5.765 10.000 8.000 15.412 14.921 6.000 12.425 11.083 4.000 9.303 8.195 8.705 2.000 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Συνολική Δημόσια Χρηματοδότηση για Δαπάνες Συνολική Ιδιωτική Χρηματοδότηση για Δαπάνες Συνολική Χρηματοδότηση Δαπανών Υγείας Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 35

Η κατά κεφαλήν δαπάνη για την Υγεία τα έτη 2003 με 2009 είχε μεγαλύτερη άνοδο από τον μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ. Παρ όλα αυτά, για τα έτη 2009 με 2016 η κρίση μείωσε κατά 5,0% την ανά κάτοικο δαπάνη για την Υγεία, τη στιγμή που στον μέσο όρο των χωρών αυξανόταν. Έτσι, το 2016 η Ελλάδα βρίσκεται χαμηλότερα από το μισό του μέσου όρου του ΟΟΣΑ στις ανά κάτοικο δαπάνες Υγείας, προσαρμοσμένες στην αγοραστική δύναμη του πληθυσμού. Διάγραμμα 32: Δημόσιες Δαπάνες Υγείας ανά κάτοικο (USD PPP) και (%) Μεταβολή Δαπανών Υγείας ανά Κάτοικο 3.500 6,00% 5,35% 2016 2.937 3.000 3,61% 4,00% 2.500 2.000 1.500 1.296 2,00% 0,00% Ελλάδα 1,38% OECD35 1.000-2,00% 500 0 Ελλάδα OECD35-4,00% -6,00% -5,04% 2003-2009 2009-2016 Πηγή: OECD 4.2. Δημογραφικές Τάσεις Οι γεννήσεις ανά φύλο μειώθηκαν το 2016 σε σχέση με το 2008 από 60.966 για τους άνδρες και 57.336 για τις γυναίκες σε 47.882 και 45.016, αντίστοιχα. Ειδικότερα, ο ρυθμός γεννήσεων ανά 1000 κατοίκους μειώθηκε από 10,7 το 2008 σε 8,5 το 2015 και ο δείκτης γονιμότητας (δηλαδή τα τέκνα ανά μητέρα) από 1,5 το 2008 σε 1,3 το 2015. Η ραγδαία επιδείνωση των δημογραφικών δεικτών υπογραμμίζει την ανάγκη μιας πολιτικής που θα αντιστρέψει την πορεία αυτών των αρνητικών τάσεων. 36

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 Διάγραμμα 33: Γεννήσεις (2000-2016) Διάγραμμα 34: Ρυθμός γεννήσεων ανά 1000 κατ. 62.500 60.966 11,5 60.000 11,0 10,9 10,8 10,8 10,5 10,4 57.500 10,5 55.000 10,0 10,7 10,6 10,3 10,0 10,1 10,0 52.500 9,5 57.336 9,6 50.000 9,0 47.882 47.500 9,1 8,5 45.000 8,0 8,6 8,5 8,5 42.500 45.016 7,5 40.000 7,0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Άρρενες Θήλεις Ελλάδα Ευρωπαϊκή Ένωση Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Πηγή: Παγκόσμια Τράπεζα Διάγραμμα 35: Μέση ηλικία μητέρας 31,5 31,0 30,5 30,0 29,5 29,0 28,5 28,0 29,35 29,10 30,97 30,68 30,39 30,16 29,94 29,72 Διάγραμμα 36: Προσδόκιμο ζωής 79,5 78,9 79,0 78,7 78,5 78,0 78,0 78,0 77,9 77,7 78,2 77,5 77,5 77,8 77,0 77,4 77,5 76,5 76,9 76,6 76,0 76,3 79,1 78,5 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Πηγή: Παγκόσμια Τράπεζα Ελλάδα Ευρωπαϊκή Ένωση Διάγραμμα 37: Δείκτης Γονιμότητας 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,6 1,6 1,6 1,5 1,5 1,5 1,6 1,6 1,4 1,3 1,5 1,6 1,6 1,3 1,3 1,3 1,2 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Ελλάδα Ευρωπαϊκή Ένωση Πηγή: Παγκόσμια Τράπεζα 37

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 4.3. Παιδεία Οι συνολικές κυβερνητικές δαπάνες για την Εκπαίδευση αφορούν τόσο στις δαπάνες για όλα τα επίπεδα Εκπαίδευσης (Πρωτοβάθμια, Δευτεροβάθμια, Μεταδευτεροβάθμια και Τριτοβάθμια) όσο και στις δαπάνες για Έρευνα και Ανάπτυξη. Από το 2010 και μετά παρατηρήθηκε σημαντική μείωση των σχετικών δαπανών, οι οποίες έχουν περιοριστεί στα 7.593 εκατ. ευρώ για το 2015 από 9.280 εκατ. ευρώ το 2010. Πίνακας 5: Δαπάνες για Εκπαίδευση (σε εκατ. ευρώ) 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Δαπάνες για Εκπαίδευση (σε εκατ. ευρώ) 9.280 9.183 8.657 8.257 7.800 7.593 Ποσοστό Μεταβολής -5% -1% -6% -5% -6% -3% Πηγή: Eurostat Παρά το γεγονός ότι ως ποσοστό του ΑΕΠ οι δαπάνες για την Εκπαίδευση φαίνεται πως συγκλίνουν προς τον μέσο όρο της ευρωζώνης, η εικόνα αυτή είναι πλασματική, καθώς η αύξηση του ποσοστού οφείλεται στο γεγονός ότι η μείωση των δαπανών ήταν μικρότερη από την αντίστοιχη μείωση του ΑΕΠ. Σε κάθε περίπτωση, η στήριξη της Εκπαίδευσης είναι καίριας σημασίας για την επιστροφή της οικονομίας σε βιώσιμους ρυθμούς μεγέθυνσης και για την αποκλιμάκωση της ανεργίας. Στη στήριξη της Εκπαίδευσης και συγκεκριμένα της Έρευνας και Καινοτομίας σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα αναμένεται να συμβάλει καθοριστικά η δημιουργία του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ), μέσω του οποίου θα διατεθούν περίπου 240 εκατ. ευρώ από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων. Διάγραμμα 38: Κρατικές δαπάνες για Εκπαίδευση (% ΑΕΠ) 5,5 5,0 4,8 4,8 4,7 4,7 4,7 4,6 4,7 5,0 5,0 4,8 4,8 4,8 4,8 4,7 4,5 4,0 3,5 3,9 4,3 4,1 4,2 3,6 3,6 3,8 4,1 4,1 4,4 4,5 4,6 4,4 4,3 3,0 2,5 Πηγή: Eurostat Ευρωζώνη Ελλάδα 38

4.3.1. Δαπάνες για Έρευνα και Καινοτομία Οι δαπάνες για Έρευνα και Ανάπτυξη ανήλθαν σε 1.683 εκατ. ευρώ το 2015, αυξημένες κατά 195 εκατ. ευρώ ή κατά 13,1% σε σχέση με το 2014. Ως ποσοστό του ΑΕΠ, οι σχετικές δαπάνες ανήλθαν στο 0,96% από 0,84% το 2014. Πίνακας 6: Δαπάνες για Έρευνα & Ανάπτυξη και Δείκτης Έντασης Έρευνας & Ανάπτυξης 2011 2012 2013 2014 2015 Δαπάνες για Έρευνα και Ανάπτυξη (σε εκατ. ευρώ) 1.391 1.337 1.465 1.488 1.683 Δείκτης Έντασης Έρευνας και Ανάπτυξης 0,67% 0,7% 0,81% 0,84% 0,96% Πηγή: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης Παρά την αύξηση του συνόλου των δαπανών για Έρευνα και Ανάπτυξη (κυρίως λόγω των αυξημένων δαπανών του ΕΣΠΑ), ο δείκτης έντασης υπολείπεται ακόμη του στόχου 1,2% που έχει τεθεί για τη χώρα στο πλαίσιο της στρατηγικής Ευρώπη 2020, ωστόσο η πορεία σύγκλισης φαίνεται πως θα συνεχιστεί. Το μεγαλύτερο κομμάτι των δαπανών (644 εκατ. ευρώ ή 0,37% του ΑΕΠ) διοχετεύτηκε στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση και στις μετα-δευτεροβάθμιες σπουδές, παρουσιάζοντας αύξηση της τάξης του 16,0% σε σχέση με το 2014, ενώ εξίσου σημαντική ήταν και η δαπάνη που πραγματοποίησαν οι επιχειρήσεις, η οποία αφορούσε είτε ίδια χρηματοδότηση εσωτερικών διαδικασιών έρευνας και ανάπτυξης είτε χρηματοδότηση άλλων φορέων όπως ερευνητικά κέντρα. Πίνακας 7: Εξέλιξη των δαπανών Έρευνας & Ανάπτυξης στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση 2011 2012 2013 2014 2015 Δαπάνες (σε εκατ. ευρώ) 560 534 549 553 644 Ετήσιο Ποσοστό Μεταβολής -4,5% +2,7% +0,8% +16,4% Πηγή: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης Από τα 644 εκατ. ευρώ που διατέθηκαν στην Έρευνα και Ανάπτυξη στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση, τα 458 εκατ. ευρώ διατέθηκαν από κρατικές πηγές (τόσο από τον τακτικό προϋπολογισμό όσο και από πηγές του ΕΣΠΑ). Διαχρονικά η συμμετοχή του κράτους στις δαπάνες για Έρευνα και Ανάπτυξη ξεπερνά το 50% του συνόλου των δαπανών, με το μεγαλύτερο τμήμα να καλύπτεται από τον τακτικό προϋπολογισμό, ενώ από το 2014 και μετά αυξάνεται σημαντικά και η συμβολή του ΕΣΠΑ. 39

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Πίνακας 8: Συμμετοχή του κράτους σε δαπάνες Έρευνας & Ανάπτυξης (εκατ. ευρώ) 2011 2012 2013 2014 2015 Κράτος 649 674 766 793 887 Εκ των οποίων Προϋπολογισμός 504 481 411 408 434 Εκ των οποίων ΕΣΠΑ 125 138 297 308 386 Σύνολο 1.391 1.338 1.466 189 1.684 Πηγή: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης Η αύξηση των δαπανών οδήγησε και σε σημαντική αύξηση του αριθμού των ερευνητών που απασχολήθηκαν σε δραστηριότητες Έρευνας και Ανάπτυξης το 2015. Συγκεκριμένα, ο αριθμός των Ισοδυνάμων Πλήρους Απασχόλησης 10 αυξήθηκε κατά 16,0% και ανήλθε σε 50 χιλ., εκ των οποίων οι 35 χιλ. περίπου είναι ερευνητές (αυξημένοι κατά 17,0%). Διάγραμμα 39: Δαπάνες για Έρευνα & Ανάπτυξη σε Ελλάδα και ευρωζώνη (% ΑΕΠ) Ευρωζώνη Ελλάδα 2,50 1,20 2,00 1,00 1,50 1,00 0,50 0,00 0,68 0,75 0,73 0,73 0,74 0,75 0,75 0,74 0,73 1,21 1,25 1,26 1,31 1,36 1,35 1,38 1,39 1,37 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 0,45 0,39 0,35 0,43 0,45 0,53 0,54 0,22 0,24 0,25 0,24 0,25 0,28 0,29 0,64 0,58 0,33 0,43 Ιδιωτικός τομέας Δημόσιος τομέας Ιδιωτικός τομέας Δημόσιος τομέας Πηγή: Εurostat Οι δαπάνες για Έρευνα & Ανάπτυξη ως ποσοστό του Α.Ε.Π. βρίσκονται διαχρονικά σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο στην Ελλάδα από ό,τι στην ευρωζώνη. Το διάστημα 2008-2012 οι σχετικές δαπάνες ανήλθαν στο 1/3 περίπου του μέσου όρου της ευρωζώνης. Από το 2013 μέχρι και το 2016 αυξήθηκαν από το 0,81% του Α.Ε.Π. στο 1,0%. Στην ευρωζώνη το δημόσιο σκέλος των δαπανών ανήλθε σε 0,74% και 0,73% το 2015 και το 2016 αντίστοιχα, ενώ στην Ελλάδα σε 0,64% και 0,58%. Από την άλλη, οι δαπάνες του ιδιωτικού τομέα στην Ελλάδα (0,43% του Α.Ε.Π. το 2016) είναι διαχρονικά πιο χαμηλές τόσο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (1,37% του Α.Ε.Π. το 2016) όσο και από τις δαπάνες του δημόσιου τομέα. 10 Ως Ισοδύναμο Πλήρους Απασχόλησης ορίζεται ο λόγος των ωρών εργασίας που αφιερώθηκαν στην έρευνα και ανάπτυξη στη διάρκεια ενός έτους προς τον συνολικό αριθμό ωρών εργασίας την ίδια περίοδο. Ένα Ισοδύναμο Πλήρους Απασχόλησης αντιστοιχεί σε έναν εργαζόμενο πλήρους απασχόλησης. 40

5. ΦΤΩΧΕΙΑ ΚΑΙ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ 5.1. Δείκτες φτώχειας Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της Έρευνας Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών του 2016 (με έτος αναφοράς το 2015), το κατώφλι της φτώχειας 11 ανέρχεται σε 4.500 ευρώ ετησίως ανά άτομο και σε 9.450 ευρώ για νοικοκυριά με δύο ενήλικες και δύο εξαρτώμενα παιδιά κάτω των 14 ετών. Η μείωση του κατωφλιού της φτώχειας το 2016 είναι οριακή σε σχέση με το 2015. Πίνακας 9: Κατώφλι κινδύνου φτώχειας Τύπος νοικοκυριού Νόμισμα 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Μονοπρόσωπα νοικοκυριά Ευρώ 6480 6897 7178 6591 5708 5023 4608 4512 4500 Νοικοκυριά με δύο ενήλικες και δύο εξαρτώμενα παιδιά κάτω των 14 ετών Ευρώ 13841 11986 10547 9677 9475 9450 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών Το 2016 το ποσοστό του πληθυσμού της χώρας που βρισκόταν σε κίνδυνο φτώχειας μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις 12 ανήλθε σε 21,2%, ελαφρώς μειωμένο σε σχέση με το 2015 (21,4%). Ο κίνδυνος φτώχειας για παιδιά 0 17 ετών (παιδική φτώχεια), ωστόσο ανερχόταν στο 26,3%, οριακά μειωμένος σε σχέση με το 2015. Για τα άτομα ηλικίας 65+ το ποσοστό διαμορφώνεται στο 12,4% από 13,7% το 2015. Πίνακας 10: Κίνδυνος φτώχειας μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις Ηλικία Φύλο Μονάδα 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Σύνολο % 21,4 23,1 23,1 22,1 21,4 21,2 Σύνολο Άρρενες % 20,9 22,5 22,4 22,2 21,5 21,2 Θήλεις % 21,9 23,6 23,8 22,0 21,2 21,2 Σύνολο % 20,0 23,8 24,1 23,5 22,5 22,7 18-64 Άρρενες % 19,9 23,4 23,4 23,4 22,9 22,8 Θήλεις % 20,2 24,3 24,8 23,6 22,1 22,7 Σύνολο % 23,6 17,2 15,1 14,9 13,7 12,4 65+ Άρρενες % 21,7 15,9 13,7 13,3 11,9 10,6 Θήλεις % 25,2 18,3 16,2 16,1 15,2 13,8 0-17 Σύνολο % 23,7 26,9 28,8 25,5 26,6 26,3 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών Ο ρόλος των συντάξεων είναι καθοριστικός στη μείωση του κινδύνου φτώχειας, ενώ τα κοινωνικά επιδόματα έχουν περιορισμένη επίδραση. O κίνδυνος φτώχειας 11 Το όριο φτώχειας ορίζεται στο 60% του διάμεσου συνολικού ισοδύναμου εισοδήματος του νοικοκυριού. 12 Συμπεριλαμβάνονται δηλαδή τα κοινωνικά επιδόματα και οι συντάξεις στο συνολικό διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών. 41

ανά φύλο και ηλικιακή ομάδα πριν τις κοινωνικές μεταβιβάσεις για το σύνολο του πληθυσμού της χώρας ανέρχεται σε 52,9%, παραμένοντας αμετάβλητος σε σχέση με το 2015. Χωρίς να συνυπολογίζονται τα κοινωνικά επιδόματα, με τις συντάξεις να συμπεριλαμβάνονται στο διαθέσιμο εισόδημα, ο σχετικός κίνδυνος ανέρχεται σε 25,2% (έναντι 25,5% το 2015) και σε 21,2% (έναντι 21,4% το 2015) όταν περιλαμβάνονται όλες οι κοινωνικές μεταβιβάσεις. Πίνακας 11: Κίνδυνος φτώχειας πριν και μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις Πριν τις κοινωνικές μεταβιβάσεις (στο διαθ. εισόδημα δεν περιλαμβάνονται κοινωνικά επιδόματα & συντάξεις) Πριν τα κοινωνικά επιδόματα (περιλαμβάνονται οι συντάξεις) Μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις Ηλικία Φύλο Μονάδα 2016 2016 2016 Σύνολο % 52,9 25,2 21,2 Σύνολο Άρρενες % 51 25,2 21,2 Θήλεις % 54,.6 25,2 21,2 Σύνολο % 44,9 26,6 22,7 18-64 Άρρενες % 43,3 26,6 22,8 Θήλεις % 46,5 26,5 22,7 Σύνολο % 88,2 14,7 12,4 65+ Άρρενες % 87,5 12,5 10,6 Θήλεις % 88,7 16,5 13,8 0-17 Σύνολο % 38,2 33 26,3 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών Το ποσοστό του πληθυσμού της χώρας που βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας είναι υπερδιπλάσιο στους εργαζομένους με μερική απασχόληση (30,3%) σε σχέση με όσους εργάζονται με πλήρη απασχόληση (12,2%). Και οι δύο κατηγορίες παρουσιάζουν αύξηση σε σχέση με το 2015. Πίνακας 12: Κίνδυνος φτώχειας εργαζομένων μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις (πλήρης και μερική απασχόληση) Μορφή απασχόλησης 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Πλήρης 10,4 13,4 10,7 11,9 11,6 12,2 Μερική 21,4 27,3 27,0 27,9 28,2 30,3 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών 5.2. Δείκτες Ανισότητας Το 2016 ο συντελεστής Gini 13 αυξήθηκε οριακά σε 34,3 από 34,2 το 2015. Η πορεία του δείκτη είναι σταθερή από το 2012, με οριακές αυξομειώσεις. 13 Ο συντελεστής Gini ορίζεται ως ο λόγος των αθροιστικών μεριδίων του πληθυσμού, κατανεμημένου ανάλογα με το ύψος του εισοδήματος, προς το αθροιστικό μερίδιο του συνολικού εισοδήματος όλου του πληθυσμού. Η τιμή του κυμαίνεται μεταξύ 0 (πλήρης εισοδηματική ισότητα) και 1 (πλήρης εισοδηματική ανισότητα). 42

Πίνακας 13: Δείκτης άνισης κατανομής εισοδήματος (συντελεστής Gini) 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 % 33,4 33,1 32,9 33,5 34,3 34,4 34,5 34,2 34,3 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών, 2015 Ο δείκτης κατανομής εισοδήματος σε πεντημόρια S80/S20 αναφέρεται στο μερίδιο του ισοδύναμου διαθέσιμου εισοδήματος του «πλουσιότερου» 20% του πληθυσμού προς το ανάλογο εισόδημα του «φτωχότερου» 20% του πληθυσμού. Ο δείκτης αυτός διαμορφώθηκε το 2016 για το σύνολο του πληθυσμού στο 6,6, ελαφρώς αυξημένος σε σχέση με το 2015. Αυτό σημαίνει ότι το μερίδιο του εισοδήματος του πλουσιότερου 20% του πληθυσμού είναι 6,6 φορές μεγαλύτερο από το μερίδιο του εισοδήματος του φτωχότερου 20% του πληθυσμού. Για τις ηλικίες 65+ ο δείκτης μειώθηκε, ενώ για τις ηλικίες 0-64 παρέμεινε σταθερός. Πίνακας 14: Δείκτης κατανομής του εισοδήματος σε πεντημόρια (S80/S20). Ηλικία 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Σύνολο 6,0 6,6 6,6 6,5 6,5 6,6 65+ 4,5 4,5 3,9 4,1 4,1 3,9 0-64 6,4 7,4 7,5 7,3 7,4 7,4 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών, 2015 6. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Στο πλαίσιο της στρατηγικής Ευρώπη 2020 τα κράτη-μέλη της ΕΕ έχουν δεσμευθεί για την επίτευξη συγκεκριμένων μετρήσιμων στόχων που αφορούν στην κλιματική αλλαγή και την ενέργεια. Οι στόχοι αυτοί είναι: α) μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 20% σε σύγκριση µε τα επίπεδα του 1990 (ή κατά 30%, εάν πληρούνται οι όροι), β) αύξηση του ποσοστού των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην τελική κατανάλωση ενέργειας στο 20% και γ) αύξηση κατά 20% της ενεργειακής απόδοσης. Κάθε μετρήσιμος στόχος εξειδικεύεται ανάλογα με τις συνθήκες και τους περιορισμούς κάθε κράτους μέλους της ΕΕ-28. Ο στόχος για μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου σε επίπεδο ΕΕ- 28 κατά τουλάχιστον 20% σε σύγκριση µε τα επίπεδα του 1990 (80 μονάδες σε όρους δείκτη 1990=100) εξειδικεύεται για την Ελλάδα σε μείωση 4% (96 μονάδες σε όρους δείκτη 1990=100). Η Ελλάδα, συνεχίζοντας την πτωτική τάση των εκπομπών της από το 2007 και μετά, κατέγραψε το 2015 μείωση μεγαλύτερη του προαναφερθέντος στόχου (-6,6%). Ωστόσο, η επίδοση αυτή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην παρατεταμένη οικονομική ύφεση, παρότι έχει συμβάλει μερικώς και η πρόοδος που έχει επιτευχθεί στο πεδίο των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. 43

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 TARGET Διάγραμμα 40: Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, Δείκτης (1990=100) 150 140 131,6 128,0 130,6 127,5 130 120,4 120 114,5 111,8 108,4 110 99,4 100 96,8 93,4 90 93,5 93,4 80 92,6 90,6 84,0 85,9 83,3 70 82,1 80,5 77,4 77,9 60 50 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Ελλάδα ΕΕ (28 χώρες) Πηγή: Eurostat Ο στόχος για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στους κλάδους που δεν καλύπτονται από το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ) που έχει τεθεί για την Ελλάδα ανέρχεται σε απόλυτους όρους σε 60,1 εκατ. τόνους ισοδύναμου CO2. Ο στόχος αυτός δεν θεωρείται ιδιαιτέρως φιλόδοξος, καθώς τόσο η Ελλάδα όσο και η ΕΕ-28 τον έχουν ήδη υπερκαλύψει. Διάγραμμα 41: Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στους κλάδους 14 που δεν περιλαμβάνονται στο ΣΕΔΕ (εκατ. τόνοι ισοδύναμου CO2) 65 2900 60,1 2800 60 2700 2.618,2 55 2540,71 2600 50 45 40 46,48 2500 2400 2300 2200 Πηγή: Eurostat Ελλάδα EΕ (28 χώρες) 14 Σύμφωνα με την απόφαση αριθ. 406/2009/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Απριλίου 2009 (απόφαση περί επιμερισμού των προσπαθειών (ESD)), τα κράτη-μέλη πρέπει να εκπληρώνουν δεσμευτικούς ετήσιους στόχους εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε τομείς που δεν καλύπτονται από το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπής (ΣΕΔΕ) της ΕΕ. Πρόκειται για τους τομείς των μεταφορών, των κτιρίων, της γεωργίας, των μικρών βιομηχανιών και των αποβλήτων. 44

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 TARGET εκατ. τόνοι ισοδύναμου πετρελαίου (ΤΟΕ) Ελλάδα 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 TARGET Το ποσοστό Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας το 2016 στην Ελλάδα ανήλθε στο 15,2%, ενώ ο εθνικός στόχος έχει τεθεί στο 18,0%. Σημειώνεται ότι το ποσοστό αυτό υπολείπεται του μέσου όρου των κρατών μελών της ΕΕ-28 (17,0%). Ωστόσο, μεσοπρόθεσμα η πορεία του δείκτη είναι θετική. Η Ελλάδα κατέχει τη 22η θέση στην κατάταξη μεταξύ των χωρών-μελών της ΕΕ-28 με βάση τον εν λόγω δείκτη. Διάγραμμα 42: Ποσοστό (%) Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας 25,0 20,0 20,0 17,0 15,0 10,0 15,2 18,0 5,0 0,0 Πηγή: Eurostat Ελλάδα EΕ (28 χώρες) Ο εθνικός στόχος για την πρωτογενή κατανάλωση ενέργειας ανέρχεται σε 24,7 εκατ. τόνους ισοδύναμου πετρελαίου. Το 2016 η χώρα βρισκόταν σε ελαφρώς χαμηλότερα του στόχου επίπεδα (23,5). Αντίθετα, η ΕΕ-28 βρισκόταν σε υψηλότερα του στόχου επίπεδα (1.542,7 εκατ. τόνους έναντι στόχου 1.483,0 εκατ. τόνους ισοδύναμου πετρελαίου). Ο παράγοντας της παρατεταμένης ύφεσης στην Ελλάδα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στην ανάγνωση της πορείας και αυτού του δείκτη. Διάγραμμα 43: Πρωτογενής κατανάλωση ενεργείας (εκατ. τόνοι ισοδύναμου πετρελαίου - ΤΟΕ) 35 30 25 20 15 10 5 24,7 23,5 1.542,7 1.483,0 1750 1700 1650 1600 1550 1500 1450 1400 0 1350 Πηγή: Eurostat Ελλάδα EΕ (28 χώρες) 45

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 TARGET (εκατ. τόνοι ισοδύναμου πετρελαίου (ΤΟΕ)). Ελλάδα Ο εθνικός στόχος για την τελική κατανάλωση ενέργειας σε απόλυτους όρους ανέρχεται σε 18,4 εκατ. τόνους ισοδύναμου πετρελαίου. Η Ελλάδα καταγράφει πτωτική πορεία από το 2007 μέχρι και το 2013, ενώ από το 2015 σημειώνει οριακές αυξήσεις, παραμένοντας ωστόσο σε επίπεδο χαμηλότερο από αυτό του στόχου (16,7). Η ΕΕ-28 το 2016 ξεπέρασε ελαφρώς τον στόχο της (1.107,7 έναντι στόχου 1086). Διάγραμμα 44: Τελική κατανάλωση ενέργειας (εκατ. τόνοι ισοδύναμου πετρελαίου - ΤΟΕ) 25 1250 20 15 16,7 18,4 1200 1150 10 1107,7 1086 1100 1050 5 1000 0 950 Πηγή: Eurostat Ελλάδα EΕ (28 χώρες) 46