140 ΕΝοτΗτΑ 24 24 Η κηρυξη του Β ΠΑγκοσΜιου ΠολΕΜου 20ος αιώνας: Β Παγκόσμιος πόλεμος 15/8/1940 28/10/1940 6/4/1931 Τορπιλισμός της «Έλλης» Κήρυξη του ελληνοϊταλικού Οι Γερμανοί εισβάλλουν πολέμου στη Μακεδονία 24.1: Πρώτες ημέρες της κήρυξης του πολέμου στις Σέρρες. Σερραίοι στρατευμένοι και συγγενείς στο στρατόπεδο των πυροβολικών λίγο πριν την αναχώρησή τους για το μέτωπο. Αρχείο Β. Τζανακάρη Επιστρατευμένος: Αυτός που μετά από πρόσκληση, κατατάσσεται στον στρατό σε περίοδο πολέμου ή παίρνει μέρος σε στρατιωτική άσκηση σε περίοδο ειρήνης. Παθητική αεράμυνα: Η παθητική αεράμυνα φροντίζει να περιορίσει τις καταστροφές, που θα προκαλέσει ένας βομβαρδισμός ή μια άλλη δράση της εχθρικής αεροπορίας, δηλαδή έχει ως σκοπό να προστατεύσει τον πληθυσμό και τα διάφορα κοινωφελή έργα. Μετόπισθεν: Οι στρατιωτικές δυνάμεις, ιδίως υπηρεσίες, που βρίσκονται πίσω από την περιοχή των πολεμικών επιχειρήσεων καθώς και ο σχετικός χώρος. Αυτοσχέδια: Αυτά πού γίνονται εντελώς περιστασιακά και χωρίς καμιά προετοιμασία. Άξονας: Η συμμαχία ανάμεσα στη φασιστική Iταλία και στη χιτλερική Γερμανία. Αργότερα προσχώρησε η Ιαπωνία αλλά και η Βουλγαρία. Ρούπελ: Γεωγραφική περιοχή στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα με σειρά από οχυρά. Το καλοκαίρι του 1940 οι εύποροι Σερραίοι βρίσκονταν ακόμη σε διακοπές στους ορεινούς όγκους της Βροντούς και του Λαϊλιά. Στις 15 Αυγούστου η Τήνος τραντάχτηκε από τη βύθιση της «Έλλης». Το γεγονός τάραξε την κοινωνία των Σερρών. Όλο το φθινόπωρο πέρασε με ειδήσεις που έτρεχαν και με κομμένη ανάσα οι κάτοικοι παρακολουθούσαν το παγκόσμιο μακελειό που συνεχώς πλησίαζε. Τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου οι κάτοικοι της πόλης ξύπνησαν από τους ήχους της σειρήνας και οι αγρότες στα χωράφια από το χτύπημα της καμπάνας του χωριού. Σε λίγες ώρες ο σταθμός των Σερρών γέμισε με επιστρατευμένους και απλούς ανθρώπους καθώς και παιδιά με γαλανόλευκες στα χέρια που αποχαιρετούσαν τους δικούς τους ανθρώπους οι οποίοι έφευγαν για το μέτωπο. Μαζί τους παρουσιάστηκε σε μονάδα του Σιδηροκάστρου ο Σερραίος δικηγόρος Κωνσταντίνος Καραμανλής, μετέπειτα Πρωθυπουργός και Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας. Τις επόμενες μέρες τα σχολεία δε λειτούργησαν και με ανακοινώσεις της «παθητικής αεράμυνας» κλήθηκαν όλοι να ετοιμαστούν για καταστάσεις πολέμου. Στα «μετόπισθεν», ο χειμώνας του 1941 ήταν επίσης βαρύς. Την πρωτοχρονιά σε όλες τις εκκλησίες της πόλης των Σερρών διαβάστηκε μια αυτοσχέδια προσευχή υπέρ του στρατού μας. Κάθε στιγμή στις πλατείες και στις γειτονιές όλοι είχαν το νου τους στα παιδιά που μάχονταν στα αλβανικά βουνά. Έστηναν τ αυτιά τους για νέα που ακούγονταν από τα λίγα ραδιόφωνα για τις νίκες του στρατού στην Αλβανία. Τη βαριά πολεμική ατμόσφαιρα απάλυναν οι θεατρικές παραστάσεις όπως το «Ψηλά στο Μέτωπο» που παιζόταν στον «Ορφέα». Από τον Φεβρουάριο όμως τα νέα από τη γειτονική Βουλγαρία δεν ήταν καθόλου καλά. Πληροφορίες ανέφεραν πως κατέφταναν συνεχώς γερμανικά στρατεύματα και οι δρόμοι που οδηγούσαν στα ελληνικά σύνορα στρώνονταν και πλάταιναν συνεχώς. Οι γέφυρες ενισχύονταν για να περάσουν τα βαριά στρατιωτικά γερμανικά οχήματα. Η Βουλγαρία προσχώρησε στον «Άξονα» και στις 6 Απριλίου έγινε αυτό που όλοι φοβούνταν. Οι γερμανικές μεραρχίες πέρασαν τα ελληνικά σύνορα και κατευθύνθηκαν προς τα οχυρά του «Ρούπελ».
Η κηρυξη του Β ΠΑγκοσΜιου ΠολΕΜου 141 την ιδια ΠΕΡιοΔο στην ΕλλΑΔΑ και στον κοσμο... 1940: Οι Γερμανοί κυριεύουν τη Δανία και τη Νορβηγία. Γερμανική επίθεση σε Ολλανδία, Βέλγιο και Γαλλία. Κατάληψη Γαλλίας. Αρχίζει η μάχη της Αγγλίας. 1941: Οι Γερμανοί κατακτούν τη Γιουγκοσλαβία. Γερμανική επίθεση στη Σοβ. Ένωση. Η Ιαπωνική αεροπορία βομβαρδίζει τον Αμερικάνικο στόλο. Η.Π.Α. και Αγγλία κηρύττουν πόλεμο κατά της Ιαπωνίας....ιστορικές πηγές Ήδη από το 1939 ο Μεταξάς, διαισθανόμενος τον από βορρά (Αλβανία Ιταλία) κίνδυνο, είχε κάμει την πρώτη εκπαιδευτική επιστράτευση στα Αλβανικά σύνορα. Θυμάμαι ότι είχε επιστρατευθεί ως έφεδρος ανθυπολοχαγός ο θείος μου Νικόλαος Σόρμας. Στη μονάδα του είχε και τον στρατιώτη Δανιήλ Δανιήλ, Καταφυγιώτη μεν, αλλά από τη Δάφνη Νιγρίτας, γόνο της οικογένειας Δανιήλ, που φημιζόταν για την σκοπευτική του δεινότητα. Είχε ο δυστυχής 5 ανήλικα παιδιά στη Δάφνη και τη γυναίκα του και αισθανόταν σαν λιοντάρι δεμένο με αλυσίδα. Μια μέρα λέγει στο θείο Νικόλα: «Α ρε Νικόλα, σεις οι γραμματιζούμενοι κάντε το λογαριασμό, πόσοι Ιταλοί μας πέφτουν τον καθένα και δόμ (δώσμου) την εντολή να πάω κατ αυτούς απόψε το βράδυ και να σ φέρου στουντουρβά τα κεφάλια που μ αναλογούν και αφήστε με να πάω να ταΐσω τα παιδιά μου». Παπανίκος, Γ., (2004), Μνήμες ενός παλαίμαχου δικηγόρου, Σέρρες στο κείμενο της πηγής, ένας απλός στρατιώτης της υπαίθρου βρίσκεται στα σύνορα λίγο πριν την έκρηξη του πολέμου. Πού βρίσκεται συνεχώς η σκέψη του Πώς κρίνετε το ηθικό του λίγο πριν την έκρηξη του πολέμου Η είδηση της κήρυξης του πολέμου μας πάγωσε όλους. Παράτησα το γάλα και έτρεξα στο Γυμνάσιο, στην αυλή του οποίου μαζευόμαστε οι μαθητές και, κατά την συνήθεια, θα εξήρχοντο στα προπύλαια οι καθηγητές με τον Γυμνασιάρχη για την καθιερωμένη προσευχή και την είσοδό μας στις τάξεις. Όμως εκείνο το πρωινό ο Γυμνασιάρχης με τους καθηγητές δε βγήκαν στα προπύλαια στην κανονισμένη ώρα και ενεφανίσθησαν κατά τις 11 π.μ. Θυμάμαι τη νεκρική σιγή που προηγήθηκε από την ομιλία του Γυμνασιάρχη, που μας ανακοίνωνε την άνανδρη επίθεση των Ιταλών στη χώρα μας, την αναγκαστική διακοπή των μαθημάτων επ αόριστον και μας ευχήθηκε καλή τύχη και με τη νίκη. Διαλυθήκαμε με ζητωκραυγές υπέρ της Πατρίδος, χωρίς να γνωρίζουμε τι θα επιφύλασσε η μοίρα στον καθένα μας και ξεχυθήκαμε στους δρόμους. Έκπληκτοι είδαμε μία ασυνήθιστη κινητικότητα από έφιππους αξιωματικούς και στρατιώτες και σε λίγη ώρα οι πρώτες ομάδες των εφέδρων που προχωρούσαν για τον Σταθμό, με προορισμό την παρουσίασή τους και την κατάταξή τους στον Στρατό στα διάφορα Κέντρα κατάταξης.. Παπανίκος, Γ., (2004), Μνήμες ενός παλαίμαχου δικηγόρου, Σέρρες Διαβάστε το διπλανό κείμενο που αναφέρεται στο πώς έζησε την ημέρα κήρυξης του πολέμου ένας μαθητής του 1ου γυμνασίου της πόλης των σερρών. γνωρίζετε πού βρίσκεται το ιστορικό κτήριο Πώς κρίνετε την αντίδραση των μαθητών εκείνης της μέρας 24.2: Αρχείο Β. Τζανακάρη Διαβάστε την έκτακτη έκδοση της εφημερίδας «Η ΠΡοοΔοσ» της 28ης οκτωβρίου 1940 και τις οδηγίες. γιατί τοιχοκολλούνταν οι προκηρύξεις σήμερα πώς γίνονται γνωστές τέτοιες ειδήσεις
142 ΕΝοτΗτΑ 24 24.3: Οδηγίες προς τους πολίτες. (Αρχείο Βασίλη Τζανακάρη) Οι άνθρωποι θα καλύπτουν τα τζάμια των σπιτιών τους με μπλε «σχολικές» κόλλες και ταινίες ( η διαταγή έλεγε «ίνα επικολλήσωσι ταινίας χάρτινας σταυροειδώς και χιαστί επί των υελοπινάκων, θυρών, παραθύρων, προθηκών, φωταγωγών κ.λ.π.» ) Στις 4 Νοεμβρίου 1940, με την αρ. διαταγή 42 του υποστράτηγου Β. Κρυστάλλη απαγορεύεται η λειτουργία των κινηματογράφων, δηλ. του «Κρόνιον» και «Πάνθεον», αλλά και κάθε άλλου κέντρου διασκέδασης ύστερα από τις 10 το βράδυ. Ορίζονται τα σπίτια και τα καταλύματα που θα είναι καταφύγια σε περιπτώσεις συναγερμού στα οποία το πρώτο πράγμα που απαγορεύεται είναι το κάπνισμα! Τζανακάρης, Β., (1998), Τα Σέρρας του Πολέμου της Κατοχής και της Αντίστασης, Σέρρες σύμφωνα με τις προηγούμενες πηγές, οι σερραίοι αναγκάζονται να πάρουν μέτρα από τις πρώτες ημέρες του πολέμου. Ποια είναι αυτά τα μέτρα Ποιος είναι ο λόγος Αν υποθέσουμε πως ζείτε αυτές τις δύσκολες ημέρες. Ποιες από τις καθημερινές δραστηριότητές σας δεν θα μπορούσατε να πραγματοποιήσετε Ο Υποστράτηγος Δημ. Μητσόπουλος σπεύδει να ευχαριστήσει και να συγχαρεί δημοσίως «δια την φιλότιμον προθυμίαν και τα πατριωτικά αισθήματα» τους κατοίκους και τους προέδρους των κοινοτήτων Ευκαρπίας, Μαυροθάλασσας, Αηδονοχωρίου, Κάτω και Άνω Κερδυλλίων, Δάφνης και Σιτοχωρίου «οίτινες λαβόντες γνώσιν της προκηρύξεως δια την συγκέντρωσιν μαλλίνων καλτσών έσπευσαν όλως αυθορμήτως να προσφέρωσι δωρεάν 540 ζεύγη κάλτσες μάλλινες, 9 προσόψια, 2 φανέλες, 1 ζεύγος χειροκτίων, 1 περιλαίμιον και 1 κολόβιον». Τζανακάρης, Β., (1998), Τα Σέρρας του Πολέμου της Κατοχής και της Αντίστασης, Σέρρες 24.4: Έργο φιλοτεχνημένο από τη Βάσω Κατράκη. Αθήνα, Φωτογραφικό Αρχείο Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος. Διαβάστε το προηγούμενο κείμενο. σε ποιους απευθύνεται Βρείτε τα χωριά στο χάρτη του νομού (αν έχετε Η/υ με σύνδεση στο Διαδίκτυο, χρησιμοποιήστε το Google Earth και βάλτε «πινέζες»). Ειπώθηκε πως σ αυτό τον αγώνα συμμετείχαν όλοι οι Έλληνες με όποιο τρόπο μπορούσαν. Επιβεβαιώνεται αυτό από τις πηγές
Η κηρυξη του Β ΠΑγκοσΜιου ΠολΕΜου 143 24.5: Έγγραφο ταξινόμησης «υποζυγίου*»: Αρχείο Γιώργου Αψηλίδη *υποζύγιο: ζώο (γαϊδούρι, μουλάρι κτλ.) το οποίο χρησιμοποιείται για τη μεταφορά φορτίων ή για την έλξη οχημάτων «έφερε για επιθεώρηση και ταξινόμηση «υποζύγιον» το οποίο έχει απογραφεί στο μητρώο της κοινότητας Μεσολακκιάς με αύξοντα αριθμό 173. Αυτός παρέδωσε σε μας το πιστοποιητικό, με βάση το νόμο«περί Στρατιωτικών εισφορών». Από το έγγραφο της πηγής 24.5 24.6: «Υποζύγιο» της εποχής. Γενικά Αρχεία του Κράτους Νομού Σερρών, Συλλογή Πολιτιστικού Συλλόγου Ν. Τυρολόης. το έγγραφο στην αρχή της σελίδας αναφέρεται στην επίταξη ενός «υποζυγίου». Όλοι οι Έλληνες και φυσικά οι σερραίοι συμμετείχαν στον πόλεμο. συζητήστε το περιεχόμενο της πηγής και μιλήστε για τα μέσα που χρησιμοποιούσαν στον πόλεμο την εποχή εκείνη.
144 ΕΝοτΗτΑ 24 24.7 & 24.8: Δύο στρατιώτες από τη Νιγρίτα που «έπεσαν» κοντά στο «ύψωμα 731». Γενικά Αρχεία του Κράτους Νομού Σερρών, Αρχείο Δήμου Νιγρίτας. 24.9: Έγγραφο προς την εφημερίδα «Μακεδονία» για δημοσίευση φωτογραφιών των θυμάτων. Γενικά Αρχεία του Κράτους Νομού Σερρών, Αρχείο Δήμου Νιγρίτας. 24.10: Το περιμάχητο ύψωμα 731 μετά τους ιταλικούς βομβαρδισμούς τον Μάρτιο του 1941. Δικτυακός τόπος «Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού». στο ύψωμα με την ονομασία 731 στα βουνά της Αλβανίας δόθηκαν σκληρές μάχες. στις εικόνες βλέπετε δύο μαχητές από τη Νιγρίτα που έχασαν τη ζωή τους σ αυτό το ύψωμα. Έχετε φωτογραφίες από προγόνους σας που πολέμησαν στα αλβανικά βουνά συγκεντρώστε υλικό και δημιουργήστε μια αφίσα σχετική. (Αν έχετε ανάλογα μέσα Η/υ κ.λ.π., σαρώστε το υλικό και δημιουργήστε κολάζ ή μια παρουσίαση για τη γιορτή της 28ης οκτωβρίου).
Η κηρυξη του Β ΠΑγκοσΜιου ΠολΕΜου 145 Ο Γ. Καφταντζής στρατιώτης στο Ναύπλιο το 1941). ο ιστορικός γιώργος καφταντζής θυμάται 24.11: Έγγραφο απονομής Σύνταξης σε οικογένεια θύματος πολέμου. Γενικά Αρχεία του Κράτους Νομού Σερρών, Αρχείο Δήμου Νιγρίτας. Πολλοί Σερραίοι έδωσαν τη ζωή τους για τον αγώνα. Με το κείμενο της πηγής δίνεται σύνταξη στην οικογένεια Σερραίου πολεμιστή που έπεσε μαχόμενος στα αλβανικά βουνά. Σχηματίστε ομάδες και γράψτε ένα κείμενο συμπαράστασης προς την οικογένεια. στο παρακάτω κείμενο φαίνεται πως ενώ ο Ελληνικός στρατός μάχεται στην Αλβανία, στα σύνορα με τη Βουλγαρία συμβαίνουν κάποια γεγονότα. τι επεδίωκε η Βουλγαρία με τη συγκεκριμένη θέση σας θυμίζει τίποτε η στάση της σχετικά με τον Β Βαλκανικό πόλεμο Από τον Φεβρουάριο και σύμφωνα με το σχέδιο «Μαρίτα», όπως ονομάσθηκε το σχέδιο της γερμανικής επίθεσης κατά της Ελλάδας που εκπόνησαν οι επιτελικοί του Χίτλερ, όλοι οι βουλγάρικοι δρόμοι που οδηγούν στα ελληνικά σύνορα διαπλατύνονται ενώ ενισχύονται οι γέφυρες προκειμένου να αντέξουν το πέρασμα των βαρέων γερμανικών οχημάτων που καταφτάνουν πια ανοιχτά στη Βουλγαρία ύστερα από την επίσημή της προσχώρηση στο τριμερές σύμφωνο του Άξονα, που το σχετικό του έγγραφο υπογράφεται στο ανάκτορο Μπελβεντέρε της Βιέννης (1 Μαρτίου 1941). Ως αντάλλαγμα γι' αυτή την προσχώρηση παραχωρείται στη Βουλγαρία η Μακεδονία, η ελληνική Θράκη καθώς και η ρουμανική Δοβρουτσά. Η υπόσχεση της παραχώρησης γίνεται με επιστολή που δίνει στον τότε Βούλγαρο πρωθυπουργό Φίλωφ ο Γερμανός υπουργός των εξωτερικών Φον Ρίμπεντροπ. Τζανακάρης, Β., (1998), Τα Σέρρας του Πολέμου της Κατοχής και της Αντίστασης, Σέρρες Ο πόλεμος με βρήκε προϊστάμενο Συνεργείου Συγκεντρώσεως βάμβακος στο Αηδονοχώρι. Τον Απρίλιο του 1941 κατατάχτηκα στρατιώτης στο Ναύπλιο και το Πάσχα αποβιβάστηκα στο VI τάγμα πεζικού στη Σούδα. Καταυλισθήκαμε, ο λόχος πολυβόλων, στα χωριά Φουρνέ, κατόπιν Αλικιανού και τελευταία Γαλατά. Εκεί, το πρωί της 20ης Μαΐου πέσανε πάνω μας οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές. Έτσι πήρα μέρος στην πιο παράξενη και φοβερή μάχη της ιστορίας των ανθρώπων. Πιάστηκα αιχμάλωτος και κλείστηκα στο στρατόπεδο του Μάλεμε. Τον Ιούλιο δραπέτευσα. Η βοήθεια των Κρητικών ήταν συγκινητική. Μια Κρητικιά που σπίθιζε το φακιόλι της σαν φωτοστέφανος, μου έπλυνε με νερό και δάκρυα τα σχισμένα πόδια. Σκηνή ευαγγελική. Είχε παιδί στρατιώτη στη Μακεδονία. Από έναν έρημο κολπίσκο της χερσονήσου Ροδωπού εγκατέλειψα την Κρήτη νύχτα, μ ένα κρητικό καΐκι, απ αυτά που έφερναν από τον Βορρά κρυφά Κρήτες στρατιώτες το ταξίδι εκείνο ήταν μια μικρή οδύσσεια. Είχαμε έναν έλεγχο από εγγλέζικο υποβρύχιο και κάναμε σταθμούς στην Ύδρα στον Πόρο και στον Πειραιά. Στην Αθήνα έμαθα πως τα Σέρρας είχαν προσαρτηθεί στη Βουλγαρία. Ανέβηκα με τρένο στη Θεσσαλονίκη. σε λίγες μέρες, πέρασα κρυφά κολυμπώντας νύχτα τον Στρυμόνα και έφτασα στα Σέρρας. Η μητέρα μου μόλις με είδε λιποθύμησε. Είχε μάθε από συμπολεμιστές μου πως σκοτώθηκα. Μ έκαναν και μνημόσυνο Καφταντζής, Γ., (1993), Βιογραφικά-Εργογραφικά, Σέρρες Ποια σημεία της αφήγησης του ιστορικού σας κάνουν εντύπωση