Θεωρία της Οικονομικής Ολοκλήρωσης

Θεωρία της Οικονομικής Ολοκλήρωσης 1.1 Εισαγωγή Η Ευρωπαϊκή Οικονομική Ολοκλήρωση, με το πλήθος των πολιτικών που ανέπτυξε και τα στάδια εξέλιξης στη μακρόχρονη πορεία της, αποτέλεσε το καλύτερο πεδίο εφαρμογής αλλά και ανάπτυξης της αντίστοιχης θεωρίας. Η θεωρία της οικονομικής ολοκλήρωσης, που παραδοσιακά αποτέλεσε τμήμα της θεωρίας του διεθνούς εμπορίου, παρέχει τα θεωρητικά εκείνα εργαλεία ανάλυσης της οικονομικής πραγματικότητας που συνθέτει η ενοποίηση δύο ή περισσότερων χωρών. Ακόμη, τα θεωρητικά αυτά εργαλεία αποτελούν οδηγό για την οικοδόμηση, τη συνεχή επέκταση και οργάνωση της νέας οικονομικής ενότητας που προκύπτει. Η θεωρία αυτή, που αφορά τις περιφερειακές ενώσεις απελευθέρωσης του εμπορίου και των αγορών, κινείται στο ίδιο πλαίσιο φιλελευθεροποίησης του διεθνούς εμπορίου. Προσπαθεί να δείξει τα οφέλη που αναμένονται απ την εξέλιξη αυτή, τα πιθανά κόστη, την κατανομή τους, την εξελικτική διαδικασία σε ανώτερα στάδια και μορφές οικονομικής ολοκλήρωσης. Ακόμη, τη σημασία από πλευράς κόστους και ωφελειών σε καθένα απ τα στάδια αυτά, αλλά και τους κανόνες αποτελεσματικής λειτουργίας των σταδίων αυτών. Παρέχεται έτσι η βασική φιλοσοφία που βρίσκεται πίσω απ την εφαρμογή και άσκηση των πολιτικών που αναπτύσσονται στα επόμενα κεφάλαια. Επειδή χωρίς θεωρία δεν υπάρ-

χει πολιτική, η θεωρητική ανάλυση που ακολουθεί πιστεύουμε πως αποτελεί το απαραίτητο βοήθημα για την κατανόηση των σύγχρονων θεμάτων και πολιτικών της σημερινής ευρωπαϊκής πραγματικότητας. Με βάση τη θεωρία αυτή μπορούμε να ερμηνεύσουμε τις εξελίξεις αλλά και να διερευνήσουμε τις προοπτικές αυτής της πραγματικότητας. 1.2 Έννοια και Ορισμός της Οικονομικής Ολοκλήρωσης Με τον όρο Οικονομική Ολοκλήρωση ή Ενοποίηση εννοούμε τη διαδικασία σταδιακής απομάκρυνσης όλων των εμποδίων και περιορισμών που υπάρχουν στο εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών, καθώς και τη μετακίνηση παραγωγικών συντελεστών μεταξύ δυο ή περισσότερων χωρών. Οι χώρες που από κοινού αποφασίζουν τη δημιουργία κάποιας μορφής οικονομικής ένωσης στοχεύουν στην ελεύθερη και χωρίς περιορισμούς διακίνηση, στο εσωτερικό τους, αγαθών, υπηρεσιών και παραγωγικών συντελεστών. Αυτό που ενοποιείται μέσα απ τη διαδικασία της οικονομικής ολοκλήρωσης είναι οι αγορές των χωρών που συμμετέχουν στην οικονομική ένωση. Έτσι, δημιουργείται μια μεγαλύτερου μεγέθους αγορά απ αυτή που διέθεταν οι επιμέρους χώρες και η οποία αποτελούσε εμπόδιο στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και την ευημερία. Στην προσπάθεια ενοποίησης των επιμέρους οικονομιών σε ένα ενιαίο σύνολο, καταργούνται όλες οι διακρίσεις που υπήρχαν για τα προϊόντα και τους παραγωγικούς συντελεστές των αντίστοιχων χωρών. Η οικονομική ολοκλήρωση δεν αποτελεί αυτοσκοπό. Μέσω αυτής εξυπηρετούνται άλλοι υψηλότεροι σκοποί που θα μπορούσαν να συνοψισθούν στη φράση «αύξηση της ευημερίας» αυτών που προχωρούν σ αυτή την οικονομική συνεργασία (Molle W. (1991)). Στην οικονομική θεωρία ένας απ τους πρώτους ορισμούς που διατυπώθηκαν για την οικονομική ολοκλήρωση οφείλεται στον Tinbergen (1954) ο οποίος διακρίνει την αρνητική απ τη θετική ολοκλήρωση. Με τον όρο αρνητική ολοκλήρωση εννοεί την απομάκρυνση των διακρίσεων και περιορισμών και την καθιέρωση της ελευθερίας στις οικονομικές συναλλαγές. Ενώ με τον όρο θετική ολοκλήρωση εννοεί τη θέσπιση μηχανισμών παρέμβασης, συντονισμού και άσκησης κοινής οικονομικής πολιτικής. Σύμφωνα με το Balassa (1973) η οικονομική ολοκλήρωση ορίζεται είτε σαν διαδικασία ( υναμικό στοιχείο) είτε σαν μια κατάσταση πραγμάτων (Στατικό στοιχείο). Στην πρώτη περίπτωση εννοεί τη σταδιακή απομάκρυνση των διακρίσεων μεταξύ οικονομικών μονάδων που ανήκουν σε διαφορετικά 16

Θεωρία της Οικονομικής Ολοκλήρωσης εθνικά κράτη, ενώ στη δεύτερη την κατάσταση εκείνη όπου απουσιάζουν οι κάθε μορφής διακρίσεις. Με τη διαδικασία της οικονομικής ολοκλήρωσης ενισχύεται η τάση εξίσωσης των τιμών ομοειδών αγαθών και παραγωγικών συντελεστών μεταξύ των διαφόρων χωρών ή περιοχών μιας οικονομικής ένωσης. Το γεγονός αυτό μετατρέπει τις δύο περιοχές ή οικονομίες σε μία περιοχή ή οικονομία, και τότε οικονομική ολοκλήρωση είναι η πραγματοποίηση της εξίσωσης των τιμών των παραγωγικών συντελεστών μεταξύ δύο περιοχών σύμφωνα με τον Holzman (1976). Η οικονομική ολοκλήρωση διαφέρει απ την οικονομική συνεργασία ή την περισσότερο ανοιχτή οικονομία. Στην περίπτωση της οικονομικής συνεργασίας έχουμε διάφορες ενέργειες που στοχεύουν στη μείωση ή άμβλυνση των διακρίσεων στο εμπόριο σε διάφορους τομείς της οικονομίας, η οποία επιδιώκεται με αντίστοιχες διεθνείς συμφωνίες. Επίσης, μια περισσότερο ανοιχτή οικονομία δε σημαίνει οικονομική ολοκλήρωση με άλλη ή άλλες οικονομίες. Η πραγματοποίηση της τελευταίας σημαίνει ενεργό συμμετοχή στον καταμερισμό της εργασίας, εφαρμογή στην πράξη της «δεύτερης καλύτερης εναλλακτικής λύσης» (second best solution), δεδομένου ότι βραχυχρόνια δεν μπορεί να εφαρμοσθεί η άριστη λύση που είναι το ελεύθερο εμπόριο σε παγκόσμια κλίμακα. Η ολοκλήρωση είναι μια δύσκολη και πολύπλοκη διαδικασία. Εκτός απ το μεταφορικό κόστος που εμποδίζει την εξίσωση των τιμών στις διάφορες χώρες ή περιοχές, παράγοντες όπως οι προτιμήσεις των καταναλωτών, οι πολιτιστικές παραδόσεις, το κλίμα, το εισόδημα κ.λπ. αποτελούν πρόσθετες αιτίες που εμποδίζουν την ολοκλήρωση και ομογενοποίηση μιας οικονομικής ένωσης. Κάτι ανάλογο συμβαίνει βέβαια και σε μια χώρα. Γι αυτό σύμφωνα με τον Jovanovic Μ. (2002) η οικονομική ολοκλήρωση είναι μια πρακτικά απεριόριστη, ατέλειωτη διαδικασία, όπως ακριβώς είναι αυτή και μέσα στην ίδια τη χώρα. 1.3 Μορφές και Στάδια Σύμφωνα με τον ορισμό και το περιεχόμενο της έννοιας «οικονομική ολοκλήρωση», που αναφέραμε προηγουμένως, αυτή μπορεί να λάβει στην πράξη διάφορες μορφές και να φθάσει σε διαφορετικά στάδια, ανάλογα με το βαθμό εξέλιξης της διαδικασίας ολοκλήρωσης. Αρχικά η οικονομική ολοκλήρωση μπορεί να αφορά τις αγορές των αγαθών, κατόπιν τις αγορές 17

των παραγωγικών συντελεστών και τέλος τους διάφορους τομείς της οικονομικής πολιτικής. Όσο περισσότερο εξελίσσεται η διαδικασία ολοκλήρωσης, τόσο αυξάνεται η ανάγκη για δημιουργία υπερεθνικού νομικού πλαισίου και θεσμών. Πριν προχωρήσουμε στην παρουσίαση των διάφορων σταδίων οικονομικής ολοκλήρωσης, θα πρέπει να αναφέρουμε τις διάφορες προτιμησιακές συμφωνίες που συνάπτονται μεταξύ χωρών στα πλαίσια οικονομικής συνεργασίας, με τις οποίες παρέχονται ελαφρές μειώσεις δασμών σε ορισμένα προϊόντα στο μεταξύ τους εμπόριο, χωρίς αυτό να επηρεάζει το εξωτερικό τους δασμολόγιο απέναντι σε τρίτες χώρες. Οι συμφωνίες αυτές, παρά το γεγονός ότι συμβάλλουν στην ανάπτυξη του μεταξύ τους εμπορίου και περιέχουν στοιχεία ή πρώτα βήματα προς την κατεύθυνση κάποιας μορφής ολοκλήρωσης, από μόνα τους δεν επαρκούν και δεν μπορούν να χαρακτηρισθούν σαν κάποια μορφή οικονομικής ολοκλήρωσης. Ανάλογα με το βαθμό εξέλιξης της διαδικασίας ολοκλήρωσης, οι πλέον σημαντικές μορφές και στάδια που συναντώνται στη θεωρία και την πράξη είναι οι παρακάτω: 1. Η Ζώνη ελεύθερου εμπορίου ή ελεύθερων συναλλαγών (Free Trade Area) στα πλαίσια της οποίας οι χώρες που συμμετέχουν καταργούν τους δασμούς και τους ποσοτικούς περιορισμούς στο μεταξύ τους εμπόριο, ενώ κάθε χώρα διατηρεί τους δασμούς ή άλλους περιορισμούς που είχε απέναντι σε τρίτες χώρες, δηλαδή ακολουθεί τη δική της δασμολογική πολιτική απέναντι στις τρίτες χώρες. Η βάση της συμφωνίας, στην οποία στηρίζεται η ένωση αυτή, είναι οι κανόνες και τα πιστοποιητικά προέλευσης ή καταγωγής (rules and certificates of origin) με τα οποία εμποδίζονται οι παρεκκλίσεις (Trade deflections) και παραβάσεις των κανόνων του εμπορίου, που θεσπίζονται στα πλαίσια της οικονομικής αυτής ένωσης. Με αυτά εμποδίζονται οι εισαγωγές προϊόντων από τρίτες χώρες στην περιοχή της ένωσης μέσω της χώρας Α (που έχει σχετικά χαμηλότερο εξωτερικό δασμό απ τη Β), προκειμένου αυτά να επανεξαχθούν στη Β. Αν το πρόβλημα της παρέκκλισης του εμπορίου δεν αντιμετωπισθεί, τότε η χώρα Β θα στερηθεί των αντίστοιχων δασμολογικών εσόδων. Η εφαρμογή των κανόνων προέλευσης στοχεύει να εμποδίσει την άμεση παρέκκλιση του εμπορίου. Εκτός όμως απ αυτή υπάρχει και η έμμεση παρέκκλιση του εμπορίου (indirect trade deflection) (Γεωργακόπουλος Θ., Χρήστου Γ., 1992). Στην περίπτωση αυτή η χώρα μέλος με το χαμηλότερο δασμό ικανοποιεί μέρος ή το σύνολο της εγχώριας ζήτησης με εισαγωγές από τρίτες χώρες και εξάγει το δικό της όμοιο προϊόν προς τις άλλες χώρεςμέλη της Ζώνης που έχουν υψηλότερο δασμό. Οι συνέπειες για τις άλλες 18

Θεωρία της Οικονομικής Ολοκλήρωσης χώρες που υφίστανται την παραβίαση είναι οι ίδιες με αυτές της άμεσης παρέκκλισης. Η Ζώνη ελεύθερων συναλλαγών μπορεί να αφορά μόνο βιομηχανικά προϊόντα (Ελευθέρα Ζώνη Βιομηχανικών Προϊόντων) ή όλα τα προϊόντα οπότε έχουμε πλήρη Ελεύθερη Ζώνη Εμπορίου ή Συναλλαγών. 2. Η Τελωνειακή Ένωση (Customs Union) στην οποία οι χώρες-μέλη όχι μόνο καταργούν τους δασμούς και ποσοτικούς περιορισμούς στο μεταξύ τους εμπόριο, αλλά επιπλέον θεσπίζουν ένα Κοινό Εξωτερικό ασμολόγιο προς τις τρίτες χώρες, γεγονός το οποίο καταργεί την αναγκαιότητα των παραπάνω πιστοποιητικών προέλευσης. Το προϊόν κάθε τρίτης χώρας που μπαίνει στην ένωση με τον ίδιο δασμό και απ οποιαδήποτε χώρα της ένωσης κυκλοφορεί πλέον ελεύθερα σ όλες τις υπόλοιπες χώρες. 3. Η Κοινή Αγορά (Common Market) όπου, εκτός απ αυτά που ισχύουν για την Τελωνειακή Ένωση, προστίθεται ακόμη και η ελεύθερη μετακίνηση των παραγωγικών συντελεστών, εργασίας και κεφαλαίου, ανάμεσα στις χώρες που την απαρτίζουν. Επιδιώκεται, επίσης, η θέσπιση κοινών κανόνων και πολιτικών απέναντι στη διακίνηση παραγωγικών συντελεστών από τρίτες χώρες. 4. Η Οικονομική Ένωση (Economic Union) στην οποία, εκτός απ ό,τι ισχύει στην Κοινή Αγορά, επιδιώκεται υψηλού βαθμού συντονισμός και εναρμόνιση των πλέον σημαντικών τομέων της οικονομικής πολιτικής όπως π.χ. νομισματική πολιτική, δημοσιονομική πολιτική, βιομηχανική πολιτική, πολιτική μεταφορών κ.λπ. Εκτός απ τις πολιτικές στο εσωτερικό, αναπτύσσεται και κοινή εμπορική πολιτική απέναντι σε τρίτες χώρες η οποία αφορά αγαθά, υπηρεσίες και παραγωγικούς συντελεστές. 5. Η Νομισματική Ένωση (Monetary Union) η οποία επιπλέον προϋποθέτει ένα περισσότερο υψηλό βαθμό, σχεδόν ενιαίας οικονομικής πολιτικής, και ακόμη δημιουργεί είτε ανέκκλητες συναλλαγματικές ισοτιμίες και πλήρη μετατρεψιμότητα των νομισμάτων των χωρών-μελών της ένωσης, ή επιβάλλει ένα κοινό νόμισμα το οποίο κυκλοφορεί ελεύθερα ανάμεσα στις χώρες της. 6. Η πλήρης Οικονομική Ένωση (Full Economic Union) η οποία συνεπάγεται την πλήρη οικονομική ενοποίηση και ολοκλήρωση των οικονομιών των χωρών που συμμετέχουν. Έχουμε επίσης ενιαία οικονομική πολιτική στους σημαντικότερους τομείς, η οποίά προσδιορίζεται σε κοινοτικό επίπεδο και ασκείται πλέον τόσο από κοινοτικά όσο από εθνικά όργανα, σαν να πρόκειται για μια χώρα. Λόγω του μεγάλου αριθμού των τομέων πολιτικής που ενοποιούνται και της δημιουργίας υπερεθνικών Οργάνων και θεσμών με αρμοδιότητες και εξουσίες που παραχωρούνται απ τις 19

Εθνικές Κυβερνήσεις, των οποίων οι αποφάσεις είναι δεσμευτικές για τα κράτη-μέλη που συμμετέχουν στη λήψη τους, η πολιτική ένωση συνήθως με κάποια μορφή Ομοσπονδίας είναι το τελικό επακόλουθο. Συνοπτική παρουσίαση των παραπάνω μορφών και σταδίων οικονομικής ολοκλήρωσης δίνεται στον Πίνακα 1.1 που ακολουθεί όπου το κάθε στάδιο, επειδή ενσωματώνει όλα τα χαρακτηριστικά του προηγούμενου και προσθέτει ένα ακόμη βήμα στη διαδικασία της ολοκλήρωσης, δείχνει το βαθμό και την εξελικτική διαδικασία της τελευταίας. Πίνακας 1.1 Μορφές και Στάδια της ιεθνούς Οικονομικής Ολοκλήρωσης 1. Στάδια οικονομικής ολοκλήρωσης Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών Κατάργηση δασμών και ποσοτικών περιορισμών μεταξύ χωρών Κοινό εξωτερικό ασμολόγιο Κατάργηση εμποδίων στην ελεύθερη διακίνηση παραγ. συντελεστών Εναρμόνιση και κοινή οικονομική πολιτική Κοινό Νόμισμα ή σταθερές ισοτιμίες μεταξύ νομισμάτων των χωρών Πλήρης ενοποίηση οικονομικής πολιτικής. Πολιτική Ένωση Χ 2. Τελωνειακή Ένωση Χ Χ 3. Κοινή Αγορά Χ Χ Χ 4. 5. 6. Οικονομική Ένωση Νομισματική Ένωση Πλήρης Οικον. Ένωση Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ Η μετακίνηση απ το ένα στάδιο στο άλλο δεν μπορεί πάντα να καθορισθεί επακριβώς στην πράξη και εξαρτάται απ τις συμφωνίες των διάφορων κρατών. Όπως αναφέρει ο Molle W. (1991), με τα τρία πρώτα στάδια επιτυγχάνεται η ενοποίηση και ολοκλήρωση της αγοράς. Τα στάδια αυτά έχουν σχέση με την κλασική πρακτική και αντίληψη του ελεύθερου εμπορίου, ενώ με τα υπόλοιπα επιτυγχάνεται η ενοποίηση των πολιτικών. Όπως προκύπτει απ τα παραπάνω, ένα χαρακτηριστικό των οικονομικών ενώσεων και της διαδικασίας ολοκλήρωσης αποτελεί το γεγονός ότι, ενώ καταργούν τους περιορισμούς και τις διακρίσεις στο μεταξύ τους εμπόριο, θεσπίζουν κοινούς εξωτερικούς περιορισμούς και διακρίσεις απέναντι στις τρίτες χώρες. Συνδυάζουν έτσι 20

Θεωρία της Οικονομικής Ολοκλήρωσης τη φιλελευθεροποίηση του εμπορίου ανάμεσα στις χώρες-μέλη, με τον προστατευτισμό απέναντι στις τρίτες χώρες και τον υπόλοιπο κόσμο. Λόγω του διπλού αυτού χαρακτήρα των οικονομικών ενώσεων, προκύπτουν τόσο θετικές όσο και αρνητικές επιπτώσεις στο επίπεδο ευημερίας των μελών τους, η έκταση και σημασία των οποίων θα αναλυθεί στο επόμενο. Με τη συμμετοχή σε μια οικονομική ένωση, όταν αυτή βρίσκεται σε εξελιγμένη μορφή, και ιδιαίτερα όταν έχει δημιουργήσει υπερεθνικά όργανα και θεσμούς, φαίνεται πως μια χώρα, κυρίως όταν είναι μικρή, χάνει σημαντικό μέρος απ την εθνική της κυριαρχία. Το επιχείρημα για την απώλεια της εθνικής κυριαρχίας είναι απ τα πλέον δημοφιλή όσων είναι αντίθετοι σε μια τέτοια συμμετοχή. Εδώ θα πρέπει να τονισθεί ότι η αλληλεξάρτηση και συμμετοχή στην παγκόσμια αγορά είναι αναπόφευκτη εξέλιξη στη σημερινή οικονομική πραγματικότητα, προκειμένου μια χώρα να συνεχίσει τη βελτίωση του βιοτικού της επιπέδου. Η συμμετοχή στην οικονομική ένωση αποτελεί έναν τρόπο αλληλεξάρτησης με την παγκόσμια οικονομία σε σχέση με έναν άλλον. Επίσης, η δημιουργία υπερεθνικών θεσμών σημαίνει συμμετοχή σε κοινές αποφάσεις και μεγαλύτερες δυνατότητες επιρροής μέσω της οικονομικής ένωσης για τις μικρές χώρες, απ ό,τι αν αυτές ήταν έξω απ αυτήν. 1.4 Η Θεωρία των Τελωνειακών Ενώσεων Η θεωρία της ιεθνούς Οικονομικής Ολοκλήρωσης αποτελεί και είναι μέρος της θεωρίας του ιεθνούς Εμπορίου. Ιδιαίτερα το τμήμα που αφορά τη θεωρία των Τελωνειακών Ενώσεων αποτελεί σχετικά νέο κλάδο στην οικονομική σκέψη και είναι προέκταση της θεωρίας των ασμών η οποία κατέχει σημαντική θέση στη θεωρία του ιεθνούς Εμπορίου. Καθοριστική συμβολή στη θεωρία των Τελωνειακών Ενώσεων, που αποτελεί τον κύριο κορμό της θεωρίας της οικονομικής ολοκλήρωσης υπήρξε το πρωτοπόρο έργο του Καθηγητή Jacob Viner The Customs Union Issue το έτος 1950. Τo μεγάλο όμως μεταπολεμικό ενδιαφέρον για οικονομικές ενώσεις, που οδήγησε σε πολλές εμπορικές ομαδοποιήσεις χωρών, ήταν επόμενο να συγκεντρώσει την προσοχή των θεωρητικών του ιεθνούς Εμπορίου, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική εξέλιξη της παραπάνω θεωρίας. Η θεωρία των ασμών εφαρμόζεται σ ένα σύστημα όπου εισάγεται το στοιχείο της διακριτικής μεταχείρισης των διάφορων χωρών, όπου για μια ομάδα χωρών καταργούνται οι δασμοί και οι διακρίσεις στο μεταξύ τους εμπόριο, ενώ για άλλες χώρες συνεχίζουν να ισχύουν. 21

Οι Οικονομικές Ενώσεις συνδυάζουν τη φιλελευθεροποίηση με τον προστατευτισμό. Φιλελευθεροποίηση και προώθηση του εμπορίου στο εσωτερικό της Ένωσης, προστατευτισμός και εμπόδια στο εμπόριο με τρίτες χώρες. Το σύστημα της δασμολογικής προστασίας μπορεί να επιβάλλει διακρίσεις μεταξύ αγαθών, όταν επιβάλλει διαφορετικά ποσοστά εισαγωγικών δασμών ανάλογα με το προϊόν, και μεταξύ χωρών, όταν επιβάλλει διαφορετικούς δασμούς για το ίδιο προϊόν ανάλογα με τη χώρα προέλευσης. Λόγω του διπλού χαρακτήρα των οικονομικών ενώσεων και της ύπαρξης θετικών και αρνητικών επιπτώσεων στο επίπεδο ευημερίας, το τελικό αποτέλεσμα δεν είναι πλήρως προκαθορισμένο. Η ανάλυση που ακολουθεί και παρουσιάζει τη θεωρία των Τελωνειακών Ενώσεων είναι στατικού χαρακτήρα και μέσα από υποδείγματα μερικής ισορροπίας επιδιώκεται η διερεύνηση των επιδράσεων στο εμπόριο, την ευημερία και την κατανομή των πόρων. Στη συνέχεια, θα αναφερθούμε στις δυναμικού χαρακτήρα επιδράσεις των οποίων η σημασία στην επιτυχία μιας οικονομικής ένωσης είναι καθοριστική. 1.4.1 Στατικές επιδράσεις της Τελωνειακής Ένωσης Επιδράσεις στο εμπόριο: ημιουργία και Μεταστροφή εμπορίου Η Τελωνειακή Ένωση αποτελεί μία απ τις βασικές μορφές οικονομικής ολοκλήρωσης και, όπως αναφέραμε προηγουμένως, η ύπαρξή της στηρίζεται σε δύο βασικές προϋποθέσεις: α) την κατάργηση όλων των δασμών και συναφών περιορισμών στο εμπόριο μεταξύ των χωρών που συμμετέχουν σ αυτήν και β) τη θέσπιση ενός κοινού εξωτερικού δασμολογίου με όλες τις ρυθμίσεις που αφορούν το εμπόριο με τις τρίτες χώρες. Λόγω των δύο αυτών προϋποθέσεων στις οποίες στηρίζεται η τελωνειακή ένωση και οι οποίες συνεπάγονται ελεύθερο εμπόριο μεταξύ των χωρών μελών της Ένωσης και προστατευτισμό ή περιορισμούς στο εμπόριο με τρίτες χώρες, προκύπτουν τόσο θετικές όσο και αρνητικές επιδράσεις. Οι θετικές επιδράσεις προέρχονται, όπως είναι γνωστό απ τη θεωρία του εμπορίου, απ την κατάργηση των δασμών και συναφών περιορισμών στο εσωτερικό της Ένωσης, πράγμα που έχει ως συνέπεια την ενίσχυση και δημιουργία νέου εμπορίου μεταξύ των χωρών-μελών, χωρίς την εκτόπιση εισαγωγών από τρίτες χώρες. Συγκεκριμένα, αυτό προκαλείται απ την αντικατάσταση ή μετατόπιση απ τον αναποτελεσματικό παραγωγό υψηλού 22

Θεωρία της Οικονομικής Ολοκλήρωσης κόστους που βρίσκεται μέσα στην Ένωση, προς τον αποτελεσματικό παραγωγό χαμηλού κόστους που βρίσκεται επίσης μέσα σ αυτή. Στο γεγονός αυτό που ονομάζεται ημιουργία Εμπορίου (Trade creation) οφείλονται οι θετικές επιδράσεις που προκύπτουν ως συνέπειες της απελευθέρωσης του εμπορίου που πραγματοποιείται στο εσωτερικό της Ένωσης. Αντίθετα, οι αρνητικές επιδράσεις προέρχονται απ την ύπαρξη της δεύτερης προϋπόθεσης της τελωνειακής ένωσης, δηλαδή είναι συνέπεια του προστατευτισμού και των περιορισμών στο εμπόριο με τις τρίτες χώρες. Το γεγονός αυτό, που οδηγεί στην αντικατάσταση του χαμηλού κόστους παραγωγού που βρίσκεται έξω απ την Ένωση με παραγωγό υψηλού κόστους που όμως βρίσκεται μέσα στην Ένωση, ονομάζεται Μεταστροφή Εμπορίου (Trade diversion). Λόγω της μεταστροφής του εμπορίου, οι χώρες-μέλη της Ένωσης αγοράζουν τώρα μεταξύ τους και μάλιστα σε υψηλότερο κόστος αυτά που πριν αγόραζαν από τρίτες χώρες. Τα παραπάνω, δηλαδή η δημιουργία και η μεταστροφή του εμπορίου, καθώς και οι επιδράσεις στο εμπόριο μπορούν να σκιαγραφηθούν καλύτερα μέσα από ένα απλό υποθετικό παράδειγμα. Υποθέτουμε πως και οι τρεις χώρες (Α, Β και Γ) μπορούν να παράγουν και τα δύο προϊόντα Χ και Ψ με διαφορετικό όμως κόστος, όπως φαίνεται στους Πίνακες 1.2 και 1.3, που ακολουθούν. Η χώρα Α είναι ο παραγωγός υψηλού κόστους και στα δύο προϊόντα, ενώ η Β είναι ο παραγωγός χαμηλού κόστους στο Χ και η Γ ο παραγωγός χαμηλού κόστους στο Ψ. Χωρίς την ύπαρξη περιορισμών στο εμπόριο θα έπρεπε η χώρα Α να εισάγει το προϊόν Χ απ τη Β και το προϊόν Ψ απ τη Γ. Στην πράξη όμως, με τον προστατευτικό δασμό που η Α επιβάλλει στο προϊόν Χ, αποκλείει τις εισαγωγές απ τη Β και εισάγει, παρά το δασμό, το προϊόν Ψ απ τη Γ. Στην περίπτωση του Χ ο δασμός είναι τέτοιου ύψους, ώστε η χώρα να φθάνει σε κατάσταση αυτάρκειας και οι εγχώριοι παραγωγοί να καλύπτουν πλήρως την εγχώρια ζήτηση. Στη συνέχεια, υποθέτουμε πως οι δύο χώρες Α και Β δημιουργούν μια τελωνειακή ένωση, αφήνοντας έξω απ αυτήν τη χώρα Γ σαν τρίτη χώρα. Τα αποτελέσματα και οι επιδράσεις που θα προκύψουν στο εμπόριο των δύο προϊόντων παρουσιάζονται στους Πίνακες 1.2 ( ημιουργία εμπορίου) και 1.3 (Μεταστροφή εμπορίου). 23

Πίνακας 1.2 Θετικές επιδράσεις της Τελωνειακής Ένωσης: ημιουργία εμπορίου Κόστος σε δραχμές Χώρα Α Χώρα Β Χώρα Γ Κόστος ανά μονάδα (τιμή) προϊόντος του Χ 150 130 140 Κόστος συν 20% δασμός της χώρας Α πριν την Ένωση 150 156 168 Κόστος συν 10% κοινός εξωτερικός δασμός μετά την τελωνειακή ένωση 150 130 154 Όπως φαίνεται στον πίνακα, μετά τη δημιουργία της τελωνειακής ένωσης, οι χαμηλού κόστους παραγωγοί της χώρας Β μπορούν να πωλούν το προϊόν Χ στους καταναλωτές της χώρας Α οι οποίοι το προμηθεύονται πλέον στο κόστος παραγωγής (τιμή) της Β, που είναι χώρα-εταίρος, επειδή καταργείται μεταξύ των χωρών αυτών ο δασμός 20% που ίσχυε πριν την ένωση. Λόγω της χαμηλότερης τιμής στην οποία αποκτούν το προϊόν οι καταναλωτές της Α, θα αυξηθεί η κατανάλωσή τους (αποτέλεσμα στην κατανάλωση) εκτός αν πρόκειται για πλήρως ανελαστική ζήτηση. Επίσης, για τον ίδιο λόγο θα έχουμε αύξηση των εισαγωγών που οδηγεί σε μείωση μέχρι πλήρη εξαφάνιση της εγχώριας παραγωγής (αποτέλεσμα στην παραγωγή). Και οι δυο αυτές επιδράσεις ή αποτελέσματα είναι συνέπεια της δημιουργίας εμπορίου, η οποία, εκτός απ τις ευνοϊκές επιπτώσεις στην κατανάλωση, βελτιώνει και την κατανομή των πόρων στο εσωτερικό της Ένωσης οδηγεί στην εξειδίκευση, επειδή η παραγωγή μεταφέρεται σε περιοχές ή χώρες της Ένωσης με συγκριτικό πλεονέκτημα. Στην περίπτωση αυτή οι πόροι που απελευθερώνονται θα πρέπει να βρίσκουν εναλλακτική απασχόληση σε άλλον τομέα της Οικονομίας, γεγονός απ το οποίο εξαρτάται η βελτίωση του συνολικού επιπέδου ευημερίας. Αντίθετη όμως είναι η εξέλιξη στην περίπτωση του αγαθού Ψ όπως φαίνεται απ τον Πίνακα 1.3 που ακολουθεί. 24

Θεωρία της Οικονομικής Ολοκλήρωσης Πίνακας 1.3 Αρνητικές επιδράσεις της Τελωνειακής Ένωσης: Μεταστροφή εμπορίου Κόστος σε δραχμές Χώρα Α Χώρα Β Χώρα Γ Κόστος ανά μονάδα (τιμή) προϊόντος του Ψ 500 420 380 Κόστος συν 25% δασμός της χώρας Α πριν την Ένωση 500 525 475 Κόστος συν 20% κοινός εξωτερικός δασμός μετά την τελωνειακή ένωση 500 420 456 Με την ύπαρξη του κοινού εξωτερικού δασμού 20% και την κατάργηση του δασμού μεταξύ των χωρών Α και Β οι αγοραστές της Α στρέφουν τις αγορές τους για το προϊόν Ψ, απ τους παραγωγούς χαμηλού κόστους της Γ, προς τους παραγωγούς της Β με το υψηλότερο κόστος. Οι περισσότερο ανταγωνιστικοί με βάση το κόστος παραγωγής τους παραγωγοί της Γ γίνονται λόγω του κοινού εξωτερικού δασμού τεχνητά ακριβότεροι και αποκλείονται απ την αγορά της Α αλλά και ολόκληρης της Ένωσης. Η διακοπή των εισαγωγών απ τη χώρα χαμηλού κόστους Γ αντιπροσωπεύει τη μεταστροφή του εμπορίου και οι ακριβότερες εισαγωγές του προϊόντος Ψ τις αρνητικές επιδράσεις απ αυτή. Οι υψηλότερες εσωτερικές τιμές σε σχέση με τις ιεθνείς ευνοούν τους εξαγωγείς στο εσωτερικό της Ένωσης και ζημιώνουν τους εισαγωγείς που πληρώνουν υψηλότερες τιμές στους προμηθευτές της χώρας-εταίρου. Επιπλέον, η χώρα Α χάνει τώρα τους δασμούς που εισέπραττε πριν. Το τελικό αποτέλεσμα για τη χώρα Α που συμμετέχει στην Τελωνειακή Ένωση, αν θα είναι θετικό ή αρνητικό, εξαρτάται απ τις συνολικές αντίθετες επιδράσεις που προκαλούνται ως συνέπεια της δημιουργίας και μεταστροφής του Εμπορίου. Ανάλογη στάθμιση θα πρέπει να γίνει, προκειμένου να εκτιμηθούν οι επιδράσεις στο σύνολο της Ένωσης ή σε Παγκόσμιο επίπεδο. 1.4.2 Επιδράσεις στο επίπεδο ευημερίας α) ημιουργία εμπορίου Ανάλογες με τις επιδράσεις στο εμπόριο που προέρχονται απ τον παραπάνω διπλό χαρακτήρα των τελωνειακών ενώσεων, δηλαδή το συνδυασμό του προστατευτισμού και της φιλελευθεροποίησης, είναι και οι επιδράσεις στο επίπεδο κοινωνικής ευημερίας των μελών τους. Θα πρέπει κανείς να σταθμίσει αυτές τις δύο αντίθετης κατεύθυνσης επιδράσεις, προκειμένου να συμφωνήσει με την τείνουσα γενικής αποδοχής πρόταση, ότι οι τελωνειακές 25

ενώσεις αυξάνουν το επίπεδο ευημερίας. Η δυνατότητα όμως βελτίωσης του επιπέδου κοινωνικής ευημερίας για τις χώρες-μέλη πράγμα διαφορετικό για τον κόσμο σαν σύνολο στηρίζεται πάντα σε ορισμένες προϋποθέσεις, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Παρουσίαση των αποτελεσμάτων και των επιδράσεων αυτών, τόσο των θετικών δημιουργία εμπορίου όσο και των αρνητικών μεταστροφή εμπορίου στα πλαίσια της Τελωνειακής Ένωσης, επιχειρείται με βάση την ανάλυση μερικής ισορροπίας για ένα αγαθό στα αντίστοιχα ιαγράμματα 1.1 και 1.2 που ακολουθούν. ιάγραμμα 1.1 Επιπτώσεις στο επίπεδο ευημερίας απ τη δημιουργία εμπορίου Στο ιάγραμμα 1.1 που διερευνώνται οι επιδράσεις απ τη δημιουργία εμπορίου, οι καμπύλες ζήτησης και προσφοράς της χώρας Α για το αγαθό Χ παριστάνονται απ τις ευθείες DD και SS, αντίστοιχα. Η καμπύλη προσφοράς της χώρας Β για το αγαθό Χ είναι ΡΒ και είναι πλήρως ελαστική, γεγονός που στηρίζεται στην υπόθεση ότι οι συνθήκες προσφοράς του αγαθού αυτού στη χώρα Β είναι τέτοιες, ώστε στην τιμή ΟΡ είναι διαθέσιμες απεριόριστες ποσότητες. Ο εξωτερικός δασμός της Α είναι ΡΤ/ΟΤ και πριν την τελωνειακή ένωση η καμπύλη προσφοράς για εισαγωγές είναι ΤΤ. Με τα δεδομένα αυτά, απ την ποσότητα OQ 2 που καταναλώνεται στην τιμή ΟΤ ένα μέρος 26

Θεωρία της Οικονομικής Ολοκλήρωσης OQ 1 προέρχεται από τους εγχώριους παραγωγούς και το υπόλοιπο Q 1 Q 2 καλύπτεται με εισαγωγές. Με τη δημιουργία της Τελωνειακής Ένωσης μεταξύ των χωρών Α και Β καταργείται ο δασμός και η καμπύλη προσφοράς της Β είναι η αρχική της ΡΒ. Στη χαμηλότερη τιμή Ο Ρ καταναλώνεται η μεγαλύτερη ποσότητα OQ 4 απ την οποία ένα μέρος OQ 3 προέρχεται απ τους ντόπιους παραγωγούς των οποίων το μερίδιο σε σχέση με πριν συρρικνώνεται και το υπόλοιπο Q 3 Q 4 καλύπτεται με εισαγωγές απ τη χώρα Β της οποίας το μερίδιο αυξάνει ( ημιουργείται εμπόριο). Σύμφωνα με την καμπύλη προσφοράς της Α, μόνον μέχρι το επίπεδο παραγωγής OQ 3 οι ντόπιοι παραγωγοί είναι ανταγωνιστικότεροι σε σχέση με αυτούς της Β, προσφέροντας το προϊόν σε χαμηλότερη τιμή. Το πλεόνασμα του καταναλωτή, που είναι η διαφορά μεταξύ αυτού που είναι διατεθειμένος να πληρώσει και αυτού που πράγματι πληρώνει και εκφράζεται απ την επιφάνεια που βρίσκεται μεταξύ της καμπύλης ζήτησης και του επιπέδου της τιμής, αυξάνει κατά την επιφάνεια που εκφράζεται απ το άθροισμα 1+2+3+4. Όμως, ολόκληρη η επιφάνεια αυτή δεν αποτελεί καθαρό όφελος για τη χώρα. Η επιφάνεια 1 αποτελούσε πριν κέρδος, πλεόνασμα, των προστατευόμενων παραγωγών της Α, που τώρα χάνεται απ αυτούς και μεταφέρεται στους καταναλωτές της Α. Αξίζει να σημειωθεί εδώ, όπως εύκολα προκύπτει απ το ιάγραμμα αυτό, ότι όσο αυξάνει το επίπεδο προστασίας, τόσο περισσότεροι εγχώριοι οριακοί και λιγότερο αποτελεσματικοί παραγωγοί προστίθενται στην καμπύλη της εγχώριας προσφοράς και τόσο πιο μεγάλα τα κέρδη και τα οφέλη των μεγάλων ή πιο αποτελεσματικών παραγωγών, που βρίσκονται κατά κανόνα στα προς τα κάτω και αριστερά σημεία της καμπύλης εγχώριας προσφοράς, δηλαδή παράγουν με το χαμηλότερο οριακό κόστος. Αυξάνει το πλεόνασμα του παραγωγού, το οποίο περιλαμβάνει προσόδους απ τον προστατευτισμό και εκφράζεται απ την περιοχή που βρίσκεται μεταξύ της καμπύλης εγχώριας προσφοράς ή οριακού κόστους και γραμμής της τιμής. Επίσης, η επιφάνεια 3 αποτελούσε δημόσιο έσοδο από δασμούς, το οποίο υποθέτουμε ότι χρησιμοποιούνταν για παραγωγή κοινωνικών υπηρεσιών που προσφέρονταν δωρεάν στους καταναλωτές. Αν αυτή ήταν ίσης αξίας με την κατανάλωση απ τη δαπάνη του εισοδήματος που δεν αφαιρείται τώρα με το δασμό, πάλι η συνολική κοινωνική ευημερία δε μεταβάλλεται. Μόνον οι επιφάνειες των τριγώνων 2+4 παραμένουν σαν καθαρό όφελος στην κοινωνική ευημερία απ την κατάργηση του προστατευτικού δασμού και τη δημιουργία εμπορίου λόγω της τελωνειακής ένωσης. Οι ίδιες επιφάνειες αντιπροσώπευαν πριν το οικονομικό κόστος του δασμού ή το λεγόμενο κόστος προστασίας, το οποίο εκφράζει την αναποτελεσματική χρήση των 27

παραγωγικών πόρων και εκδηλώνεται τόσο στην παραγωγή όσο και στην κατανάλωση. Στην παραγωγή αυτό εκφράζεται απ το γεγονός ότι η χώρα Α, ενώ μπορεί να προμηθευθεί την ποσότητα Q 3 Q 1 απ τη Β με κόστος παραγωγικών συντελεστών Q 3 Q 1AB, επιλέγει να την παράγει η ίδια με περισσότερο κόστος Q3 Q1AB+ABE, που είναι το τρίγωνο 2 το οποίο μετρά το κόστος προστασίας στην παραγωγή. Αν διέθετε αυτούς τους παραγωγικούς συντελεστές στον εξαγωγικό της τομέα, θα μπορούσε με το κόστος αυτό να αγοράσει τόσο την ποσότητα Q 3 Q 1 αλλά και επί πλέον ποσότητα απ το ίδιο ή άλλο προϊόν που εκφράζεται απ το τρίγωνο 2. Στην κατανάλωση το κόστος προστασίας είναι η στρέβλωση που επιφέρει στην κατανάλωση ο δασμός και εκφράζεται από το τρίγωνο 4, Αυτό οφείλεται στη χαμηλότερη τιμή που απολαμβάνει για μια μονάδα προϊόντος ο ξένος παραγωγός, σε σχέση με αυτό που πληρώνει ο εγχώριος καταναλωτής. Ο τελευταίος, εκτός απ το κόστος του ξένου παραγωγού, πληρώνει και την τεχνητή αύξηση της τιμής του προϊόντος λόγω δασμού. Προκαλείται έτσι απόκλιση μεταξύ της οριακής κοινωνικής χρησιμότητας που εκφράζεται απ την καμπύλη ζήτησης και του οριακού κοινωνικού κόστους για το αγαθό αυτό. Τα παραπάνω, στα πλαίσια της ανάλυσης μερικής ισορροπίας που χρησιμοποιούμε, στηρίζονται στην υπόθεση της ίσης με το δασμό αύξησης της τιμής, χωρίς να ληφθούν υπόψη πιθανές αντιδράσεις των ξένων προμηθευτών που μπορεί να οδηγήσουν σε μεταβολές των προσφερόμενων τιμών και των όρων εμπορίου. Μια πρόσθετη υπόθεση, απ το βαθμό ισχύος της οποίας εξαρτάται επίσης και η έκταση του κόστους ή ωφελειών απ την προστασία ή την απελευθέρωση του εμπορίου, είναι και οι δυνατότητες υποκατάστασης στην κατανάλωση των εν λόγω αγαθών. Στα πλαίσια της παραπάνω ανάλυσης, όπως και αυτής που ακολουθεί, τα καταναλωτικά πρότυπα θεωρούνται σταθερά. Όμως στην πράξη οι μεταβολές των σχετικών τιμών των αγαθών που προκαλεί μια τελωνειακή ένωση είναι επόμενο να οδηγήσουν σε υποκατάσταση του ενός αγαθού απ το άλλο και να αλλάξουν τα καταναλωτικά πρότυπα. Οι μετατοπίσεις των καμπυλών ζήτησης μπορούν να επηρεάσουν τα αποτελέσματα της δημιουργίας και μεταστροφής του εμπορίου. Ακόμη, λόγω των ασυνεχειών της καμπύλης ζήτησης σε ορισμένα προϊόντα, κάποια μικρή μείωση της ζήτησης ενός αγαθού λόγω του δασμού ή οποιουδήποτε άλλου περιορισμού στο εμπόριο μπορεί να μηδενίσει εντελώς τη ζήτηση γι αυτό. Τότε σύμφωνα με τον Romer P. (1994), αν ο δασμός ή οποιοδήποτε άλλο εμπόδιο εμποδίζει κάποιο αγαθό να εμφανισθεί στην αγορά, η απώλεια δεν είναι μόνον οι επιφάνειες των τριγώνων 2+4 αλλά 28

Θεωρία της Οικονομικής Ολοκλήρωσης ολόκληρο το πλεόνασμα του καταναλωτή στις συνθήκες του ελεύθερου εμπορίου, δηλαδή η επιφάνεια μεταξύ της γραμμής της τιμής ΡΒ και της καμπύλης ζήτησης DD. β) Μεταστροφή του εμπορίου Όπως αναφέραμε και προηγουμένως, στην περίπτωση της μεταστροφής του εμπορίου τα αποτελέσματα είναι αρνητικά και αντίθετα με αυτό της δημιουργίας εμπορίου στο επίπεδο ευημερίας. Η μεταστροφή του εμπορίου σημαίνει απώλεια ευημερίας για τη χώρα που επιβάλλει δασμό με διακριτική μεταχείριση, ανάλογα με τη χώρα προέλευσης των προϊόντων. Οι επιδράσεις στο επίπεδο ευημερίας μιας χώρας που προέρχονται απ τη μεταστροφή του εμπορίου παρουσιάζονται στο ιάγραμμα 1.2 που ακολουθεί. ιάγραμμα 1.2 Επιδράσεις στο επίπεδο ευημερίας απ τη μεταστροφή του εμπορίου Στο ιάγραμμα 1.2 η εγχώρια καμπύλη ζήτησης της χώρας Α είναι η DD και η καμπύλη προσφοράς τους είναι η SS. Οι πιθανές πηγές προμήθειας του αγαθού είναι οι χώρες Β και Γ. Υποθέτουμε ότι αρχικά η χώρα Α επιβάλλει ένα δασμό Τ ο οποίος αυξάνει ισόποσα τις εγχώριες τιμές των εισαγωγών και απ τις δύο χώρες. Το μέγεθος της χώρας υποτίθεται τόσο μικρό, ώστε να μην μπορεί να επηρεάσει τις καμπύλες προσφοράς των άλλων χωρών και γι αυτό αυτές θεωρούνται επίπεδες. Έτσι, το κόστος των εισαγόμενων 29

απ τη χώρα Β θα είναι ΡΒ + Τ, και απ τη Γ ΡΓ + Τ. Οι τιμές που θα επιβληθούν στην εγχώρια αγορά θα είναι ΡΓ + Τ και οι εισαγόμενες ποσότητες οι οποίες θα προέλθουν όλες απ τη χώρα Γ θα είναι ίσες με Q2Q3. Στη συνέχεια υποθέτουμε ότι η χώρα Α δημιουργεί τελωνειακή ένωση με τη χώρα Β, καταργώντας πλήρως τους δασμούς στα προϊόντα που εισάγονται απ αυτήν. Προωθεί δηλαδή μια διακριτική φιλελευθεροποίηση του εμπορίου, επιβάλλοντας ένα κοινό δασμό ίσο με Τ μόνο για τα προϊόντα της Γ. Τότε τα προϊόντα της Γ κοστίζουν ΡΓ+Τ στην αγορά της Α, ενώ τα προϊόντα της Β κοστίζουν μόνο ΡΒ. Επόμενο είναι οι καταναλωτές να στρέψουν τη ζήτησή τους απ τα προϊόντα της Γ, που αγόραζαν πριν, στα προϊόντα της Β που εμφανίζονται τώρα φθηνότερα. Η ένταση του ανταγωνισμού απ τις φθηνότερες εισαγωγές της Β επιβάλλει σαν εγχώρια τιμή την ΡΒ, ενώ ένα μέρος της ακριβότερης πάνω απ την τιμή αυτή εγχώριας παραγωγής υποκαθίσταται με αύξηση εισαγωγών Q 2 Q 1. Οι τελευταίες αυξάνουν κατά το διπλάσιο αυτό ποσό λόγω μείωσης της τιμής, αυξάνοντας τη συνολική κατανάλωση στο Q 4. Η φιλελευθεροποίηση του εμπορίου στο εσωτερικό της ένωσης, όπως αναφέραμε και στο προηγούμενο διάγραμμα, έχει ένα καθαρό αποτέλεσμα στο επίπεδο ευημερίας ίσο με τα τρίγωνα 2+4. Όμως η πλήρης μεταστροφή των εισαγωγών της χώρας Α προς τη χώρα-εταίρο Β απ τη χώρα Γ που αγόραζε πριν, έχει ένα αρνητικό αποτέλεσμα ίσο με την επιφάνεια 5. Το κόστος αυτό της μεταστροφής του εμπορίου είναι η απώλεια εσόδων που εισέπραττε πριν η χώρα Α, με την επιβολή του δασμού στις εισαγωγές απ τη Γ. Τα έσοδα αυτά τώρα γίνονται εισόδημα των παραγωγών της Β, ενώ τα υπόλοιπα έσοδα απ την επιβολή του δασμού επιφάνεια 3 μεταφέρονται στους καταναλωτές της Α. Το κόστος της μεταστροφής του εμπορίου, που οφείλεται στο γεγονός ότι η χώρα αγοράζει από ακριβότερο προμηθευτή μετά την Ένωση, θα πρέπει να συγκριθεί με το όφελος που προκαλείται απ τη δημιουργία εμπορίου μετά την Ένωση. Στο παραπάνω ιάγραμμα θα πρέπει να γίνει σύγκριση μεταξύ καθαρού οφέλους που αντιπροσωπεύουν οι επιφάνειες 2+4 και του κόστους μεταστροφής που είναι η επιφάνεια 5. Αν το άθροισμα των δύο πρώτων είναι μεγαλύτερο της 5, τότε η τελωνειακή ένωση είναι επωφελής για τη χώρα και αντιστρόφως. Προκειμένου να κρίνουμε αν η τελωνειακή ένωση είναι επωφελής για τη χώρα με βάση τις στατικές επιδράσεις απ τη δημιουργία και τη μεταστροφή του εμπορίου, θα πρέπει να συνυπολογισθούν όλα τα οφέλη και οι ζημιές που αυτή προκαλεί σε όλα τα αγαθά, κάτω απ τις ιδιαίτερες συνθήκες που δημιουργούνται για το καθένα (Μoll W. (1991). Θα πρέπει επίσης να αναφέρουμε πως το κόστος μεταστροφής με βάση αυτά τα αρχικά δεδομένα μακροχρόνια μπορεί να 30

Θεωρία της Οικονομικής Ολοκλήρωσης μειωθεί, λόγω μετατόπισης της παραγωγής των δύο ή περισσότερων χωρών της Ένωσης στο συγκεκριμένο προϊόν σε μία χώρα. Η αποτελεσματικότερη κατανομή των πόρων και η δημιουργία οικονομιών κλίμακας μπορεί να μείωσαν τις τιμές και έτσι η γραμμή της τιμής ΡΒ να μετατοπισθεί προς τα κάτω (Javanovic M., 2002). Τέλος, θα πρέπει να σημειώσουμε πως η τελωνειακή ένωση είναι περισσότερο επωφελής και προτιμητέα από μία μονομερή μείωση των δασμών. Στην πρώτη περίπτωση, εκτός απ τα οφέλη που προκύπτουν απ τη μείωση των δασμών, έχουμε και αύξηση των εξαγωγών που προκαλεί η αμφίδρομη δημιουργία εμπορίου, κάτι που δε συμβαίνει στη δεύτερη περίπτωση. Γενικά, η Τελωνειακή Ένωση βελτιώνει την αποτελεσματική κατανομή των πόρων σε παγκόσμιο επίπεδο και το δυνητικό επίπεδο ευημερίας, όταν το αποτέλεσμα της δημιουργίας εμπορίου είναι ισχυρότερο αυτού της μεταστροφής του εμπορίου. Όμως το δυνητικό επίπεδο ευημερίας δεν είναι το ίδιο με το πραγματικό επίπεδο ευημερίας. Το πραγματικό επίπεδο δεν εξαρτάται μόνο απ την οικονομική αποτελεσματικότητα (απ το μέγεθος της πίττας) αλλά και απ τη διανομή του εισοδήματος (τη διανομή της πίττας) (Root F., 1990). 1.4.3 Επιδράσεις στο επίπεδο ευημερίας από ποσοτικούς ή λοιπούς περιορισμούς Οι ποσοτικοί ή λοιποί περιορισμοί, τα ονομαζόμενα μη δασμολογικά εμπόδια (ισοδύναμα δασμών), έχουν σχεδόν τα ίδια περίπου αποτελέσματα με την επιβολή ή αντίστροφα με την κατάργηση του δασμού στο επίπεδο ευημερίας. Τα αποτελέσματα της επιβολής ενός ποσοτικού περιορισμού (ποσόστωσης), συνεπεία του οποίου δίνεται η άδεια εισαγωγής μόνον ορισμένων ποσοτήτων ενός αγαθού, μπορούν να αναλυθούν στο παρακάτω ιάγραμμα 1.3 που είναι το ίδιο με το προηγούμενο ιάγραμμα 1.1. Στο ιάγραμμα 1.3 οι καμπύλες προσφοράς και ζήτησης της χώρας Α είναι οι SS & DD, αντίστοιχα. Στην περίπτωση του ελεύθερου εμπορίου οι ζητούμενες ποσότητες θα ήταν ΟQ 4 απ τις οποίες OQ 3 θα παράγονταν εγχώρια και οι υπόλοιπες Q 3 Q 4 θα καλύπτονταν με εισαγωγές απ τη χώρα Β. Η τιμή που θα επικρατούσε θα ήταν η ΡΒ. Περιορισμός των εισαγωγών στα επίπεδα Q 1 Q 2 μέσω της ποσόστωσης θα έχει ως αποτέλεσμα, όπως και στην επιβολή δασμού, την αύξηση της τιμής στο Ρ1, την αύξηση της εγχώριας παραγωγής κατά Q 3 Q 1, και τη μείωση της κατανάλωσης στο Q2 κατά Q 2 Q 4. Όπως και στην περίπτωση του δασμού, οι επιφάνειες των 31

τριγώνων 2+4 συνιστούν καθαρή ζημία στο επίπεδο ευημερίας των καταναλωτών. Στην περίπτωση του ποσοτικού περιορισμού προστίθεται και η επιφάνεια 3 η οποία δεν αποτελεί πλέον έσοδο του Κράτους. Η επιφάνεια αυτή μπορεί να αποτελεί έσοδο-πρόσοδο για τους εγχώριους εισαγωγείς, ή αύξηση των κερδών των ξένων προμηθευτών, ή κατανομή ανάμεσα στις δύο αυτές κατηγορίες. Προκειμένου η απώλεια ευημερίας να παραμείνει στα ίδια επίπεδα με αυτήν απ την επιβολή του δασμού, δηλ. στο άθροισμα των επιφανειών 2+4, θα πρέπει το κράτος της χώρας Α να εκδώσει άδειες εισαγωγής, τις οποίες πουλώντας σε πλειστηριασμό να εισπράξει έσοδα ίσα με την επιφάνεια 3. ιάγραμμα 1.3 Ποσοτικοί ή λοιποί περιορισμοί Ανάλογα με την ποσόστωση είναι και τα αποτελέσματα του εθελούσιου περιορισμού των εισαγωγών από ορισμένες χώρες εξαγωγής, οι οποίες επιδιώκουν την αποκόμιση υψηλότερων κερδών από υψηλές τιμές ανά μονάδα προϊόντος, παρά από μεγάλης κλίμακας πωλήσεις σε χαμηλότερες τιμές. Και στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχουν έσοδα για το Κράτος. Η επιλογή του ενός ή του άλλου μέτρου εξαρτάται απ την ελαστικότητα της προσφοράς σε σχέση με τον επιδιωκόμενο σκοπό. Σε περίπτωση μιας πολύ ανελαστικής 32

Θεωρία της Οικονομικής Ολοκλήρωσης προσφοράς, π.χ. κάποιο αγροτικό προϊόν, μια ύψωση της τιμής μέσω του δασμού θα είχε ελάχιστο αποτέλεσμα στις προσφερόμενες και εισαγόμενες ποσότητες. Ανάλογα αποτελέσματα με την ποσόστωση έχουν πολλές κατηγορίες μη δασμολογικών εμποδίων τα οποία αυξάνουν την τιμή στο εσωτερικό της χώρας πάνω απ τις διεθνείς τιμές, χωρίς να δημιουργούν έσοδα για τη χώρα που τα επιβάλλει. Αντί για εμπόδια που δημιουργούν έσοδα-προσόδους, όπως ο δασμός, έχουμε εμπόδια που αυξάνουν μόνο το κόστος των εισαγωγών. Σύμφωνα με τον Baldwin (1994) υπάρχουν τα εμπόδία που δημιουργούν προσόδους (rent creating barriers), όπως ο δασμός, οι ποσοστώσεις, οι εθελούσιοι εξαγωγικοί περιορισμοί, οι άδειες εισαγωγής κ.λπ. και τα εμπόδια που αυξάνουν το πραγματικό κόστος (cost creating barriers) των εισαγόμενων προϊόντων. Τέτοια είναι π.χ. οι υπερβολικές γραφειοκρατικές διατυπώσεις και τεχνικές ή περιβαλλοντικές προδιαγραφές, που δημιουργούν αποκλίσεις στις εγχώριες τιμές σε σχέση με τις διεθνείς, απ τη διαφορά των οποίων κανείς δεν επωφελείται. Αυτή αποτελεί ένα κόστος σε πόρους για την υπέρβαση των εμποδίων. Με τη δημιουργία μιας οικονομικής ένωσης η κατάργηση των δασμών μπορεί να υποκατασταθεί σε μεγάλο βαθμό με μη δασμολογικά εμπόδια, κάτω απ την πίεση οργανωμένων εγχωρίων συμφερόντων. Τα εμπόδια αυτά μπορούν να αναδειχθούν εξίσου ή περισσότερο αποτελεσματικά στην επαναφορά του προστατευτισμού απέναντι στον ξένο ανταγωνισμό. Γι αυτό η διαδικασία οικονομικής ολοκλήρωσης πρέπει να είναι συνεχής, αν πρόκειται να δημιουργηθούν τα οφέλη της απελευθέρωσης του εμπορίου στο εσωτερικό της Οικονομικής Ένωσης. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφέρουμε πως η επιβολή δασμολογικών ή μη εμποδίων στο εμπόριο μέσω της ανόδου των τιμών των εισαγομένων προκαλεί έμμεσα και αύξηση του κόστους πολλών εγχώριων προϊόντων και συχνά αυτών που προορίζονται για εξαγωγές οι οποίες δυσχεραίνονται. Αυτό εξαρτάται απ το βαθμό που η εγχώρια παραγωγή χρησιμοποιεί εισαγόμενες εισροές οι οποίες υπόκεινται στα εμπόδια αυτά. Έτσι, με τη δημιουργία μιας οικονομικής Ένωσης και την απομάκρυνση όλων των εμποδίων στο εμπόριο έμμεσα μπορεί να ενισχύεται η εγχώρια παραγωγή ορισμένων κλάδων και οι εξαγωγικές δυνατότητες των χωρών-μελών. 1.4.4 Η περίπτωση των επιδοτήσεων Ένα ακόμη μέσο πολιτικής, που χρησιμοποιείται στα πλαίσια του προστατευτισμού απ τον ξένο ανταγωνισμό και προκαλεί στρεβλώσεις στο διεθνές 33

εμπόριο, είναι οι επιδοτήσεις. Οι επιδράσεις των επιδοτήσεων στο εμπόριο και την ευημερία είναι ανάλογες με αυτές των δασμών. Οι δασμοί και οι επιδοτήσεις είναι στενά υποκατάστατα μεταξύ τους. Γι αυτό η σημασία τους στη διαδικασία της οικονομικής ολοκλήρωσης είναι προφανής. Η επιβολή δασμού στις εισαγωγές σημαίνει συγχρόνως επιβολή φόρου στην εγχώρια κατανάλωση και επιδότηση της εγχώριας παραγωγής για το συγκεκριμένο προϊόν. Μια μείωση ή κατάργηση του δασμού μπορεί να αντισταθμισθεί από αύξηση της επιδότησης. Η επιδότηση μπορεί να αφορά τις εξαγωγές, την εγχώρια παραγωγή ή την εγχώρια κατανάλωση, και να παρέχεται με διάφορους τρόπους και μορφές, άλλοτε άμεσες και εμφανείς και άλλοτε έμμεσες και μη εμφανείς. Οι επιδοτήσεις στις εξαγωγές μιας χώρας είναι συμφέρουσες για τη χώρα αυτή, όταν τα κέρδη των εξαγωγικών επιχειρήσεων που είναι πάνω απ το κόστος παραγωγής υπερβαίνουν το κόστος της επιδότησης για τους φορολογούμενους (Jovanovic Μ. (2002)). Οι επιδοτήσεις προσωποποιούν, κάνουν περισσότερο εμφανή τον ατελή ανταγωνισμό συγκριτικά με τους δασμούς και μπορεί να προκαλέσουν πιέσεις για αντίμετρα από χώρες που πλήττονται απ τις επιδοτήσεις άλλων χωρών. Μια μορφή επιδότησης στην παραγωγή με διάφορες έμμεσες μορφές είναι οι κρατικές προμήθειες, γεγονός που δυσκολεύει τους ξένους παραγωγούς να ανταγωνισθούν στην εγχώρια αγορά της συγκεκριμένης χώρας. Ακόμη, οι επιδοτήσεις μπορούν να στοχεύουν στην προσέλκυση ξένων επενδύσεων, γεγονός που επίσης μπορεί να προκαλέσει αντίμετρα από άλλες χώρες. Αντίθετα με τους δασμούς, το κόστος των επιδοτήσεων από τους παραλήπτες φέρει ο κρατικός προϋπολογισμός ο οποίος θα πρέπει να βρει πόρους είτε με φορολογία είτε με δανεισμό, γεγονός που προσπαθούν να αποφύγουν οι κυβερνήσεις. Στην περίπτωση των δασμών το κόστος διαχέεται σε πλήθος καταναλωτών και οι επιπτώσεις του δύσκολα μπορούν να μετρηθούν. Όπως και στην περίπτωση του δασμού, οι επιδράσεις της επιδότησης μπορούν να παρουσιασθούν διαγραμματικά σε ένα αντίστοιχο με τα προηγούμενα διαγράμματα που ακολουθεί. 34

Θεωρία της Οικονομικής Ολοκλήρωσης ιάγραμμα 1.4 Επιδράσεις της επιδότησης Με επιδότηση ανάλογη του ύψους του δασμού η καμπύλη της εγχώριας προσφοράς μετατοπίζεται δεξιά στη θέση S S. Η μετατόπιση είναι ανάλογη του μεγέθους της επιδότησης. Λόγω της επιδότησης η εγχώρια παραγωγή αυξάνεται κατά Q 3 Q 1, η τιμή συμπίπτει με τη διεθνή τιμή και η κατανάλωση παραμένει στο ίδιο ύψος OQ 4. Έχουμε μείωση εισαγωγής ισόποση με την αύξηση της εγχώριας παραγωγής και εξοικονομείται συνάλλαγμα ίσο με τις επιφάνειες 5+6. Το κόστος της συνολικής επιδότησης για το κράτος είναι ίσο με τις επιφάνειες 1+2. Το κόστος αυτό θα επιβαρύνει όλους τους φορολογουμένους, οι οποίοι σαν σύνολο συνήθως δε συμπίπτουν με τους καταναλωτές του συγκεκριμένου προϊόντος. Οι τελευταίοι δε θα υποστούν καμία μείωση του πλεονάσματος που απολαμβάνουν στην περίπτωση του ελεύθερου εμπορίου, κάτι που θα συνέβαινε στην περίπτωση του δασμού. Για την οικονομία της χώρας το κόστος απ την επιδότηση είναι η επιφάνεια του τριγώνου 2 που δείχνει το κόστος προστασίας στην παραγωγή, δηλαδή την αναποτελεσματική χρήση των εγχώριων πόρων για το συγκεκριμένο μέγεθος παραγωγής. Τέλος, θα πρέπει να αναφέρουμε τις διαφορές στα διοικητικά-λειτουργικά κόστη του κάθε μέτρου πολιτικής. Τα κόστη είσπραξης και κατανομής των επιδοτήσεων είναι αρκετά υψηλά σε σχέση με την επιβολή δασμών οι οποίοι είναι σχετικά εύκολο να εισπραχθούν. Σε αρκετές 35

περιπτώσεις η αναποτελεσματική διαχείριση των επιδοτήσεων μπορεί να οδηγήσει σε σπατάλες, με την έννοια ότι μπορεί να τις αποκομίσουν επιχειρήσεις που δεν τις δικαιούνται. Σύμφωνα με τα παραπάνω, η χρησιμοποίηση των επιδοτήσεων για την αύξηση της εγχώριας παραγωγής είναι περισσότερο αποτελεσματική απ τους δασμούς και τις ποσοστώσεις, ενώ το κόστος της επιδότησης στην ευημερία είναι μικρότερο απ το κόστος στην ευημερία ισοδύναμων δασμών και ποσοστώσεων (Γεωργακόπουλος Θ., Χρήστου Γ., 1992). 1.4.5 Προσδιοριστικοί παράγοντες και προϋποθέσεις των επιδράσεων στο εμπόριο και την ευημερία Η εμφάνιση των παραπάνω στατικών επιδράσεων, το μέγεθος και η έκταση που αυτές εμφανίζονται, καθώς και το συνολικό αποτέλεσμα θετικό ή αρνητικό το οποίο προσδιορίζει το βαθμό επιτυχίας της ένωσης με βάση αυτές, εξαρτώνται απ τους παρακάτω παράγοντες και προϋποθέσεις. α) Η παραγωγική δομή των οικονομιών των χωρών που συμμετέχουν στην ένωση, αν αυτές είναι ανταγωνιστικές ή συμπληρωματικές. Η ανταγωνιστικότητα των οικονόμων που συμμετέχουν στην ένωση με επικαλυπτόμενες παραγωγικές δομές, δηλ. παράγουν πολλά ομοειδή προϊόντα, αποτελεί σημαντικό παράγοντα και προϋπόθεση για μεγαλύτερη ένταση του ανταγωνισμού στο εσωτερικό της Ένωσης, μεγαλύτερα περιθώρια για κυριαρχία των ανταγωνιστικών παραγωγών και ημιουργίας Εμπορίου απ την οποία θα προκύψουν οι θετικές επιδράσεις. Θα υπάρξουν περισσότερες ευκαιρίες για εξειδίκευση και εμπόριο, βελτίωση της κατανομής των παραγωγικών πόρων και άρα της κοινωνικής ευημερίας. Αντίθετα, όταν οι οικονομίες που πριν τη δημιουργία της Ένωσης ήταν συμπληρωματικές, οι παραπάνω δυνατότητες είναι περιορισμένες, δεδομένου ότι οι χώρες αυτές είχαν ήδη εξειδικευθεί και αναπτύξει το εμπόριο μεταξύ τους, σαν αναγκαίο επακόλουθο των διαφορετικών παραγωγικών δομών τους. Μια γραφική παρουσίαση των παραπάνω δίνεται στο Σχήμα 1.1 που ακολουθεί. 36

Θεωρία της Οικονομικής Ολοκλήρωσης Σχήμα 1.1 Επικαλυπτόμενες και συμπληρωματικές παραγωγικές δομές Τo σχήμα 1.1(α) δείχνει την περίπτωση δύο οικονομιών που είναι αρχικά ανταγωνιστικές. Η γραμμοσκιασμένη επιφάνεια δείχνει το βαθμό επικάλυψης της παραγωγής της Α και της Β. Αντίθετα, στο σχήμα 1.1 (β) παρουσιάζονται δύο οικονομίες με αρχικά σχεδόν συμπληρωματικές παραγωγικές δομές, όπου ή γραμμοσκιασμένη επιφάνεια είναι σχετικά πολύ μικρή, πράγμα που δείχνει το πολύ χαμηλό βαθμό επικάλυψης στην παραγωγή των δύο χωρών. Έτσι, σύμφωνα με τα παραπάνω, όταν π.χ. βιομηχανικές χώρες, όπως ήταν κατά κύριο λόγο οι χώρες που αρχικά αποτέλεσαν την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, δημιουργούν Τελωνειακή Ένωση, τα αναμενόμενα οφέλη θα είναι σημαντικά. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι μετά την Ένωση και σε μια περίοδο στην οποία η ημιουργία Εμπορίου και η αποτελεσματικότερη κατανομή των παραγωγικών συντελεστών έχει σε μεγάλο βαθμό συντελεσθεί, οι οικονομίες τείνουν να γίνουν λιγότερο επικαλυπτόμενες λόγω της «υνητικής συμπληρωματικότητας» (Caves R. and Jones R., 1973) που συνεπάγεται η διαδικασία της ενοποίησης. β) Όσο μεγαλύτερο είναι το μέγεθος της Ένωσης (μετρούμενο με το μερίδιό της στο παγκόσμιο εμπόριο και την παραγωγή), τόσο μεγαλύτερες είναι οι δυνατότητες για δημιουργία εμπορίου και μεγαλύτερες οι πιθανότητες, λόγω του μεγάλου μεγέθους, οι πλέον αποτελεσματικοί και χαμηλότερου κόστους παραγωγοί να βρίσκονται στο εσωτερικό της Ένωσης. Ενώ, αντίθετα, σε μικρού μεγέθους Τελωνειακές Ενώσεις οι αποτελεσματικοί και χαμηλού κόστους παραγωγοί είναι πιθανό να βρίσκονται έξω απ την Ένωση και να κυριαρχούν οι αρνητικές επιδράσεις απ τη μεταστροφή του εμπορίου. Οι τελευταίες φυσικά τείνουν να εξαλειφθούν, όταν η Ένωση τείνει στην άριστη λύση, δηλαδή τείνει να συμπεριλάβει σ αυτή όλον τον υπόλοιπο κόσμο, όπου έχουμε μόνο δημιουργία εμπορίου. γ) Οι αποκλίσεις στο κόστος παραγωγής των προϊόντων που παράγονται απ τις χώρες πριν την Ένωση δημιουργούν περιθώρια για ανάπτυξη 37

του εμπορίου μετά την Ένωση. Όσο μεγαλύτερες είναι οι αποκλίσεις αυτές, τόσο μεγαλύτερη είναι η δημιουργία εμπορίου και τα οφέλη που προκύπτουν απ αυτήν. δ) Συνυφασμένο με τις αποκλίσεις στο κόστος παραγωγής είναι και το ύψος των δασμών πριν την Ένωση, που σκοπεύει να καλύψει και να προστατεύσει την εγχώρια παραγωγή απ τους ξένους παραγωγούς με το χαμηλότερο κόστος. Όσο υψηλότερο είναι το ύψος των δασμών στα προϊόντα των χωρών που δημιουργούν την Τελωνειακή Ένωση, τόσο μεγαλύτερα είναι τα περιθώρια για δημιουργία εμπορίου και εκδήλωση των θετικών επιδράσεων απ αυτό. Αντίθετα, όσο χαμηλότερο είναι το ύψος του κοινού εξωτερικού δασμολογίου απέναντι στις Τρίτες χώρες, τόσο μικρότερη είναι η έκταση των αρνητικών επιδράσεων απ τη μεταστροφή του εμπορίου. Αν συμβαίνει το ύψος αυτό να είναι χαμηλότερο απ αυτό που υπήρχε πριν την Ένωση και είχε θεσπίσει κάθε χώρα χωριστά, τότε μειώνονται σημαντικά οι αρνητικές επιδράσεις. Οι τελευταίες μπορούν να μειωθούν ακόμη και με πιθανές προτιμησιακές συμφωνίες της Ένωσης με ορισμένες χώρες ή για ορισμένα προϊόντα. ε) Το κόστος μεταφοράς αποτελεί επίσης σημαντικό παράγοντα ο οποίος καθορίζει την έκταση των παραπάνω επιδράσεων στο εμπόριο και την ευημερία. Όσο μεγαλύτερη είναι η απόσταση και λιγότερες οι μεταφορικές δυνατότητες ανάμεσα στις χώρες μέλη της Ένωσης, τόσο μεγαλύτερο είναι το κόστος μεταφοράς το οποίο τεχνητά αλλοιώνει τις διαφορές στο πραγματικό κόστος παραγωγής και περιορίζει τα περιθώρια για την ανάπτυξη του εμπορίου και των επιδράσεων που συνεπάγεται αυτό. Ολόκληρη η παραπάνω ανάλυση, στηρίζεται στις πραγματικές διαφορές που οφείλονται στο διαφορετικό κόστος παραγωγής. Για το λόγο αυτό, οικονομικές ενώσεις δημιουργούν οι χώρες που γειτνιάζουν μεταξύ τους. Η αύξηση της αποτελεσματικότητας των μεταφορών, καθώς και η απλοποίηση των διαδικασιών στα σύνορα που μειώνουν τα μεταφορικά κόστη, αποτελούν βασική επιδίωξη της διαδικασίας ολοκλήρωσης μιας οικονομικής ένωσης. Τέλος, θα πρέπει να επαναλάβουμε τις παραπάνω υποθέσεις που έχουν σχέση με ελαστικότητα ζήτησης και προσφοράς, σύμφωνα με τις οποίες, όσο περισσότερο ελαστική είναι η ζήτηση και η προσφορά, τόσο εύκολα η πρώτη προσανατολίζεται προς τον παραγωγό με το χαμηλό κόστος και τόσο περισσότερο η δεύτερη εκμεταλλεύεται τα περιθώρια που της δίνει η ανταγωνιστικότητα στη μεγαλύτερη αγορά. Γενικά μιλώντας, μπορούμε να πούμε με βάση τα παραπάνω πως όσο μεγαλύτερες σε έκταση και σημασία 38

Θεωρία της Οικονομικής Ολοκλήρωσης είναι οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των χωρών-μελών και όσο μικρότερες είναι οι εισαγωγές σε μέγεθος και σημασία με τον έξω κόσμο, τόσο περισσότερα τα οφέλη, λόγω φιλελευθεροποίησης του εμπορίου, και τόσο μικρότερες οι ζημιές, λόγω στρέβλωσης του εμπορίου, με τη δημιουργία της Τελωνειακής Ένωσης. 1.4.6 Οι δυναμικές επιδράσεις της τελωνειακής ένωσης Σκοπός της μέχρι τώρα ανάλυσης, η οποία δε λαμβάνει υπόψη τον παράγοντα χρόνο, υπήρξε η διερεύνηση των στατικού χαρακτήρα επιδράσεων, θετικών και αρνητικών, που προκύπτουν άμεσα απ τη δημιουργία μιας τελωνειακής ή άλλης μορφής οικονομικής Ένωσης. Εκτός όμως απ τις επιδράσεις αυτές, εξετάζοντας τις επιπτώσεις απ τη δημιουργία μιας οικονομικής ένωσης διαχρονικά, παρατηρούμε ότι υπάρχουν πολλές άλλες δυναμικού χαρακτήρα επιδράσεις καθοριστικής σημασίας για την αξιολόγηση της Ένωσης. Οι επιδράσεις αυτές, που οφείλονται στις διαρθρωτικές αναπροσαρμογές των οικονομιών της Ένωσης, μπορεί να είναι τέτοιας έκτασης, ώστε να υπερβαίνουν τις όποιες αρνητικές επιδράσεις που αναφέρθηκαν προηγούμενα σε στατικό επίπεδο. Για το λόγο αυτό, η σημασία τους που αυξάνεται διαχρονικά είναι καθοριστική για την επιτυχία της Ένωσης. Η βελτίωση του επιπέδου ευημερίας μιας οικονομικής Ένωσης δεν προέρχεται μόνο απ την αποτελεσματικότερη κατανομή των παραγωγικών συντελεστών, που σημαίνει μετακίνηση κατά μήκος των ορίων της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων της οικονομίας, αλλά και απ την προώθηση και ενίσχυση της αναπτυξιακής διαδικασίας, που σημαίνει προς τα έξω μετατόπιση της καμπύλης αυτής (Root F., 1990). Οι δυναμικές επιδράσεις προέρχονται και είναι αποτέλεσμα του μεγάλου μεγέθους αγοράς που δημιουργείται, σε συνδυασμό με τον εντεινόμενο ανταγωνισμό. Στην εκτεταμένη αυτή αγορά, παραγωγοί και καταναλωτές έχουν ελεύθερη πρόσβαση στις εθνικές αγορές όλων των χωρών-μελών στις οποίες εμποδίζονταν πριν απ το πλήθος των εμποδίων στις εισαγωγές. Η απομάκρυνση του εμποδίου που λέγεται μικρό μέγεθος αγοράς, το οποίο θέτει φραγμούς στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, οδηγεί στη δημιουργία μιας μεγάλης αγοράς, στα πλαίσια της οποίας μπαίνουν σε κίνηση νέες δυνάμεις και μηχανισμοί ανάπτυξης. Οι ευνοϊκές επιπτώσεις απ την αυξανόμενη ένταση του ανταγωνισμού δεν περιορίζονται μόνο στις τιμές και στα κόστη, αλλά μέσω αυτών προωθείται η τεχνολογική πρόοδος, διευρύνονται οι επιλογές του καταναλωτή, βελτιώνεται η ποιότητα των αγαθών 39