ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ 14. 3. 1991 ΥΠΟΘΕΣΗ C-361/89 ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (πρώτο τμήμα) της 14ης Μαρτίου 1991 * Στην υπόθεση C-361/89, που έχει ως αντικείμενο αίτηση του cour d'appel de Paris προς το Δικαστήριο, κατ' εφαρμογή του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΟΚ, με την οποία ζητείται, στο πλαίσιο της ποινικής δίκης που εκκρεμεί ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου κατά Patrice Di Pinto, η έκδοση προδικαστικής αποφάσεως ως προς την ερμηνεία της οδηγίας 85/577/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 20ής Δεκεμβρίου 1985, για την προστασία των καταναλωτών κατά τη σύναψη συμβάσεων εκτός εμπορικού καταστήματος (ΕΕ L 372, σ. 31 ), ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (πρώτο τμήμα), συγκείμενο από τους G. C. Rodríguez Iglesias, πρόεδρος τμήματος, Sir Gordpn Slynn και R. Joliét, δικαστές γενικός εισαγγελέας: J. Mischo γραμματέας: Η. Α. Rühi, κύριος υπάλληλος διοικήσεως, λαμβάνοντας υπόψη τις γραπτές παρατηρήσεις που κατέθεσαν: ο Di Pinto, εκπροσωπούμενος από τον M. Hayat, δικηγόρο Παρισιού, η Γαλλική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από την E. Belliard, υποδιευθυντή της διευθύνσεως νομικών υποθέσεων του Υπουργείου Εξωτερικών, και τον C. Chavanee, κύριο διοικητικό υπάλληλο των κεντρικών διοικητικών υπηρεσιών του ιδίου Υπουργείου, * Γλώσσα διαδικασίας: η γαλλική. Ι -1206
DI PINTO η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, εκπροσωπούμενη από τον R. Μ. Caudwell, του Treasury Solicitor's Department, η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, εκπροσωπούμενη από τη Μ. Κοντού Durande, μέλος της Νομικής Υπηρεσίας, και την G. Pons, γαλλίδα δημόσιο υπάλληλο που έχει τεθεί στη διάθεση της Νομικής Υπηρεσίας, έχοντας υπόψη την έκθεση για την επ' ακροατηρίου συζήτηση, αφού άκουσε τις προφορικές παρατηρήσεις του Ρ. Di Pinto, της Γαλλικής Κυβερνήσεως, της Κυβερνήσεως του Ηνωμένου Βασιλείου, εκπροσωπούμενης από τον Paines, Barriter, και της Επιτροπής κατά τη συνεδρίαση της 14ης Νοεμβρίου 1990, αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις του κατά τη συνεδρίαση της 12ης Δεκεμβρίου 1990, εκδίδει την ακόλουθη Απόφαση 1 Με απόφαση της 17ης Νοεμβρίου 1989, που περιήλθε στο Δικαστήριο στις 29 Νοεμβρίου 1989, το cour d'appel de Paris υπέβαλε, δυνάμει του άρθρου 177 της Συνθήκης, δύο προδικαστικά ερωτήματα ως προς την ερμηνεία της οδηγίας 85/577/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 20ής Δεκεμβρίου 1985, για την προστασία των καταναλωτών κατά τη σύναψη συμβάσεων εκτός εμπορικού καταστήματος (ΕΕ L 372, σ. 31, στο εξής: οδηγία). 2 Τα αιτήματα αυτά ανέκυψαν στο πλαίσιο ποινικής δίκης κατά του Di Pinto για παράβαση του νόμου 72-1137, της 22ας Δεκεμβρίου 1972, περί της προστασίας των καταναλωτών επί κατ' οίκον πωλήσεων [ JORF ( Επίσημη Εφημερίδα της Γαλλικής Δημοκρατίας) της 23.12.1972, στο εξής: νόμος περί κατ' οίκον πωλήσεων]. Όπως και η οδηγία, ο νόμος αυτός προβλέπει ότι ο καταναλωτής που δέχτηκε κατ' οίκον επισκέψεις εμπόρων μπορεί να υπαναχωρήσει από την υποχρέωση του εντός προθεσμίας επτά ημερών και ότι αυτή η δυνατότητα πρέπει να αναφέρεται στη σύμβαση. Ι -1207
ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ 14. 3. 1991 ΥΠΟΘΕΣΗ C-361/89 3 Ο Di Pinto είναι ο διαχειριστής της SARL «Groupement de l'immobilier et du fonds de commerce» που εκδίδει περιοδική επιθεώρηση με τον τίτλο Gl commerce. Le partenaire du commerçant et de la franchise, στην οποία καταχωρούνται προσφορές για πώληση εμπορικών επιχειρήσεων. Για να συγκεντρώσει τις προσφορές αυτές, ο Di Pinto στέλνει αντιπροσώπους του που επισκέπτονται στην κατοικία τους ή στην επιχείρηση τους εμπόρους οι οποίοι, κατά μία πρώτη τηλεφωνική επικοινωνία, εξέφρασαν την επιθυμία να πωλήσουν την επιχείρηση τους. 4 Στις 28 Μαρτίου 1989, το tribunal de grande instance de Paris καταδίκασε τον Di Pinto σε ποινή φυλακίσεως ενός έτους με αναστολή και σε χρηματική ποινή 15 000 γαλλικών φράγκων (FF) διότι, τον Ιούλιο 1985 και κατά τη διάρκεια των ετών 1986 και 1987, παρέβη τον νόμο περί κατ' οίκον πωλήσεων. Ενώ το άρθρο 4 του νόμου αυτού απαγορεύει στους κατ' οίκον πωλητές να δέχονται καταβολή τοις μετρητοίς πριν την πάροδο της επταημέρου προθεσμίας ωρίμου σκέψεως, οι συμβάσεις που συνήψαν οι αντιπρόσωποι του Di Pinto κατά τις κατ' οίκον επισκέψεις τους προέβλεπαν την άμεση καταβολή της τιμής της παροχής, που κυμαινόταν μεταξύ 3 000 και 30 000 FF αναλόγως των διαστάσεων της αγγελίας. Εξάλλου οι συμβάσεις αυτές δεν ανέφεραν τη δυνατότητα των καταναλωτών να υπαναχωρήσουν από την υποχρέωση τους πριν την πάροδο της προθεσμίας ωρίμου σκέψεως. 5 Στις 4 Απριλίου 1989 ο Di Pinto και ο εισαγγελέας άσκησαν κατά της αποφάσεως αυτής έφεση ενώπιον του cour d'appel de Paris. Στις 7 Ιουλίου 1989, το δικαστήριο αυτό, δικάζοντας ερήμην, επικύρωσε την πρωτοβάθμια απόφαση περί ενοχής του Di Pinto και τον καταδίκασε σε φυλάκιση ενός έτους χωρίς αναστολή και σε χρηματική ποινή 15 000 FF. Στις 11 Ιουλίου 1989, ο Di Pinto προσέφυγε κατά της αποφάσεως αυτής ζητώντας να μην εκτελεστεί. 6 Στο πλαίσιο της διαδικασίας αυτής, ο Di Pinto υποστήριξε ότι, αντίθετα προς ό,τι είχε επανειλημμένα κριθεί από το γαλλικό Cour de cassation, οι έμποροι που δέχονται κατ' οίκον επισκέψεις με σκοπό την πώληση των επιχειρήσεων τους δεν απολαύουν της προστασίας που καθιερώνει ο νόμος περί κατ' οίκον πωλήσεων και ότι, διαφορετικά, ο νόμος αυτός θα ήταν αντίθετος προς την οδηγία. 7 Κατά το πρώτο άρθρο του, ο γαλλικός νόμος περί κατ' οίκον πωλήσεων εφαρμόζεται, καταρχήν, σε Ι -1208
DI PINTO «οποιονδήποτε επισκέπτεται ή στέλνει αντιπροσώπους του στην κατοικία ή στον τόπο εργασίας φυσικού προσώπου για να προτείνει την πώληση, τη μίσθωση ή τη μίσθωση-πώληση εμπορευμάτων ή οποιωνδήποτε αντικειμένων ή για να προτείνει την παροχή υπηρεσιών». 8 Το άρθρο 8,1, στοιχείο e, αποκλείει εντούτοις από το πεδίο εφαρμογής του νόμου «τις πωλήσεις, μισθώσεις ή μισθώσεις-πωλήσεις εμπορευμάτων ή αντικειμένων ή παροχές υπηρεσιών που προτείνονται για τις ανάγκες γεωργικής, βιομηχανικής ή εμπορικής εκμεταλλεύσεως ή επαγγελματικής δραστηριότητας». 9 Όσον αφορά την οδηγία, αυτή διευκρινίζει, στο πρώτο άρθρο της, ότι αφορά τις «συμβάσεις παροχής αγαθών ή υπηρεσιών από έμπορο προς καταναλωτή, οι οποίες συνάπτονται: (...) κατά τη διάρκεια επισκέψεως του εμπόρου: i) στο σπίτι του ίδιου ή άλλου καταναλωτή, ii) στον τόπο εργασίας του καταναλωτή, όταν η επίσκεψη δεν γίνεται μετά από ρητή αίτηση του καταναλωτή». ίο Το άρθρο 2 διευκρινίζει ότι: «" καταναλωτής " είναι το φυσικό πρόσωπο το οποίο, με τις συναλλαγές που καλύπτει η παρούσα οδηγία, επιδιώκει σκοπούς που μπορούν να θεωρηθούν άσχετοι με την επαγγελματική του δραστηριότητα - I-1209
ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ 14. 3. 1991 - ΥΠΟΘΕΣΗ C-361/89 " έμπορος " είναι το φυσικό ή νομικό πρόσωπο το οποίο, κατά τις ανωτέρω συναλλαγές, ενεργεί με την εμπορική ή επαγγελματική του ιδιότητα, καθώς και κάθε πρόσωπο που ενεργεί εξ ονόματος ή για λογαριασμό ενός εμπόρου». n Κατ' εφαρμογή του άρθρου 9 τα κράτη μέλη ήταν υποχρεωμένα να συμμορφωθούν προς την οδηγία πριν τις 23 Δεκεμβρίου 1987. 12 Έχοντας αμφιβολίες ως προς την ερμηνεία που πρέπει να δοθεί στην οδηγία, το cour d'appel de Paris υπέβαλε στο Δικαστήριο τα ακόλουθα δύο προδικαστικά ερωτήματα: «1) Τυγχάνει της προστασίας του καταναλωτή, που προβλέπει η οδηγία του Συμβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων της 20ής Δεκεμβρίου 1985, ο έμπορος ο οποίος, προκειμένου να πωλήσει την επιχείρηση του, δέχεται στην κατοικία του την επίσκεψη άλλου εμπόρου; 2) Συμβιβάζεται το άρθρο 8, Ι, στοιχείο e, του νόμου της 22ας Δεκεμβρίου 1972 με την προαναφερθείσα οδηγία και τις λοιπές διατάξεις του κοινοτικού δικαίου περί της προστασίας των καταναλωτών που δέχονται την κατ' οίκον επίσκεψη εμπόρων;» Β Στην έκθεση για την επ' ακροατηρίου συζήτηση αναπτύσσονται διεξοδικώς τα πραγματικά περιστατικά της διαφοράς της κύριας δίκης, η εξέλιξη της διαδικασίας καθώς και οι γραπτές παρατηρήσεις που κατατέθηκαν ενώπιον του Δικαστηρίου. Τα στοιχεία αυτά της δικογραφίας δεν επαναλαμβάνονται κατωτέρω παρά μόνον καθόσον απαιτείται για τη συλλογιστική του Δικαστηρίου. Επί του πρώτου προδικαστικού ερωτήματος u Με το πρώτο ερώτημα του, το cour d'appel de Paris ερωτά κατ' ουσίαν αν ο έμπορος που δέχεται κατ' οίκον επισκέψεις για τη σύναψη συμβάσεως διαφημίσεως σχετικά με την πώληση της επιχειρήσεως του πρέπει να θεωρηθεί ως καταναλωτής προστατευόμενος από την οδηγία. I-1210
DI PINTO 15 Στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει αναφορά στο άρθρο 2 της οδηγίας αυτής. Από τη διάταξη αυτή προκύπει ότι το κριτήριο εφαρμογής της προστασίας έγκειται στη σχέση που συνδέει τις συναλλαγές που αποτελούν το αντικείμενο των κατ' οίκον πωλήσεων με την επαγγελματική δραστηριότητα του εμπόρου: αυτός δεν μπορεί να επικαλεστεί την εφαρμογή της οδηγίας, παρά μόνον αν η πράξη για την οποία δέχεται τις κατ' οίκον επισκέψεις υπερβαίνει το πλαίσιο των επαγγελματικών του δραστηριοτήτων. Το άρθρο 2, που έχει γενική διατύπωση, δεν επιτρέπει να γίνεται, όσον αφορά τις πράξεις που διενεργούνται στο πλαίσιο αυτών των επαγγελματικών δραστηριοτήτων, διάκριση μεταξύ των τρεχουσών πράξεων και αυτών που έχουν εξαιρετικό χαρακτήρα. 16 Οι προπαρασκευαστικές πράξεις για την πώληση εμπορικής επιχειρήσεως, όπως η σύναψη συμβάσεως για την καταχώρηση αγγελίας σε περιοδική επιθεώρηση, συνδέονται με την επαγγελματική δραστηριότητα του εμπόρου - μπορεί βέβαια να οδηγήσουν στο πέρας της δραστηριότητας αυτής, αποτελούν όμως πράξεις διαχειρίσεως που διενεργούνται για να ικανοποιήσουν ανάγκες διαφορετικές από τις οικογενειακές ή προσωπικές ανάγκες του εμπόρου. 1 7 Η Επιτροπή, υποστηρίζοντας την εφαρμογή της οδηγίας στην περίπτωση αυτή, αντιτάσσει ότι ο έμπορος, όταν δέχεται κατ' οίκον επισκέψεις με σκοπό την πώληση της επιχειρήσεως του, είναι απροετοίμαστος όπως ακριβώς και ο απλός καταναλωτής. Επομένως, πρέπει να απολαύει και αυτός της προστασίας που θεσπίζει η οδηγία. 18 Τα επιχειρήματα αυτά δεν μπορούν να γίνουν δεκτά. Πρέπει πράγματι να γίνει δεκτό ότι ένας έμπορος, κανονικά ενημερωμένος, γνωρίζει την αξία της επιχειρήσεως του και κάθε μιας από τις πράξεις που η πώληση της απαιτεί, οπότε, αν αναλάβει κάποια υποχρέωση, δεν το πράττει απερίσκεπτα και επειδή κατελήφθη εξ απίνης. 19 Κατά συνέπεια, στο πρώτο ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι ο έμπορος ο οποίος δέχεται κατ' οίκον επισκέψεις με σκοπό τη σύναψη συμβάσεως διαφημίσεως για την πώληση της επιχειρήσεως του δεν πρέπει να θεωρείται ως καταναλωτής προστατευόμενος από την οδηγία 85/577. Ι-1211
ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ 14. 3. 1991 ΥΠΟΘΕΣΗ C-361/89 Επί του δευτέρου προδικαστικού ερωτήματος 20 Με το δεύτερο ερώτημα του, το cour d'appel de Paris ερωτά κατ' ουσίαν αν η προαναφερθείσα οδηγία εμποδίζει μια εθνική νομοθεσία περί κατ' οίκον πωλήσεο)ν να επεκτείνει την προστασία που θεσπίζει σε εμπόρους, όταν αυτοί δικαιοπρακτούν με σκοπό την πώληση της επιχειρήσεως τους. 2ΐ Πρέπει σχετικά να υπενθυμιστεί ότι κατά το άρθρο 8 η οδηγία «δεν εμποδίζει τα κράτη μέλη να θεσπίζουν ή να διατηρούν σε ισχύ ευνοϊκότερες διατάξεις για την προστασία των καταναλωτών στο πεδίο που καλύπτει η παρούσα οδηγία». 22 Η διάταξη αυτή καθορίζει την ελευθερία που διαθέτουν τα κράτη μέλη στον τομέα που καλύπτει η οδηγία, δηλαδή στην προστασία των καταναλωτών. Δεν μπορεί επομένως να ερμηνευθεί ως απαγορεύουσα τα κράτη να λάβουν μέτρα σε τομέα τον οποίον η οδηγία δεν αφορά, όπως είναι ο τομέας της προστασίας των εμπόρων. 23 Κατά συνέπεια στο δεύτερο προδικαστικό ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι δεν αντιβαίνει προς την οδηγία εθνική νομοθεσία περί κατ' οίκον πωλήσεων η οποία επεκτείνει την παρεχόμενη από την οδηγία προστασία και στους εμπόρους, όταν αυτοί δικαιοπρακτούν με σκοπό την πώληση της επιχειρήσεως τους. Επί των δικαστικών εξόδων 24 Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν η Γαλλική Κυβέρνηση, η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, που κατέθεσαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, δεν αποδίδονται. Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος, σ' αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Ι-1212
DI PINTO Για τους λόγους αυτούς, ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (πρώτο τμήμα), κρίνοντας επί των ερωτημάτων που του υπέβαλε, με απόφαση της 17ης Νοεμβρίου 1989, το cour d'appel de Paris, αποφαίνεται: 1) Ο έμπορος ο οποίος δέχεται κατ' οίκον επισκέψεις με σκοπό τη σύναψη συμβάσεως διαφημίσεως για την πώληση της επιχειρήσεως του δεν πρέπει να θεωρείται ως καταναλωτής προστατευόμενος από την οδηγία 85/577/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 20ης Δεκεμβρίου 1985, για την προστασία των καταναλωτών κατά τη σύναψη συμβάσεων εκτός εμπορικού καταστήματος. 2) Δεν αντιβαίνει προς την οδηγία η εθνική νομοθεσία περί κατ' οίκον πωλήσεων, η οποία επεκτείνει την παρεχόμενη από την οδηγία προστασία και στους εμπόρους, όταν αυτοί δικαιοπρακτούν με σκοπό την πώληση της επιχειρήσεως τους. Rodríguez Iglesias Slynn Joliét Δημοσιεύθηκε σε δημόσια συνεδρίαση στο Λουξεμβούργο στις 14 Μαρτίου 1991. Ο Γραμματέας J.-G. Giraud Ο Πρόεδρος του πρώτου τμήματος G. C Rodríguez Iglesias Ι-1213