Δείκτες Έρευνας & Ανάπτυξης για δαπάνες και προσωπικό το 2015 στην Ελλάδα

Δείκτες Έρευνας & Ανάπτυξης για δαπάνες και προσωπικό το 2015 στην Ελλάδα Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών Αθήνα 2018

Η έκδοση αυτή παρουσιάζει τους δείκτες για την Έρευνα και Ανάπτυξη (Ε&Α) στην Ελλάδα, το 2015. Τα δεδομένα για τις δαπάνες και το προσωπικό Ε&Α αντλούνται από την ετήσια έρευνα για την παραγωγή των επίσημων στατιστικών Ε&Α, η οποία πραγματοποιείται από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, φορέα του Ελληνικού Στατιστικού Συστήματος, με τη συνεργασία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής. Η συλλογή και η ανάλυση των δεδομένων και η παραγωγή των δεικτών υλοποιείται από το Τμήμα Δεικτών και Δράσεων ΕΤΑΚ, Μονάδα Στατιστικά ΕΤΑΚ. Η παρουσίαση των αποτελεσμάτων και η συγγραφή της παρούσας έκδοσης πραγματοποιείται από το Τμήμα Δεικτών και Δράσεων ΕΤΑΚ, Μονάδα Τεκμηρίωσης Συστήματος ΕΤΑΚ. Προτεινόμενος τρόπος αναφοράς ΕΚΤ (2018), «Δείκτες Έρευνας και Ανάπτυξης για δαπάνες και προσωπικό το 2015 στην Ελλάδα», Αθήνα: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ ΕΙΕ Copyright 2018 Eθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης / Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών δ: Βασιλέως Κωνσταντίνου 48, 11635 Αθήνα τ: 210 7273900 f: 210 7246824 e: ekt@ekt.gr www.ekt.gr Το έργο αυτό διατίθεται με άδεια Creative Commons Αναφορά - Μη-Εμπορική Χρήση - Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Ελλάδα Προκειμένου να δείτε αντίγραφο της άδειας επισκεφθείτε: http://creativecommons.org/licenses/by-ncnd/4.0/deed.el Η παρούσα έκδοση πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του Υποέργου (5) «Παραγωγή δεικτών RIS3 για τα έτη 2016-2023» της Πράξης «Εγκατάσταση Μηχανισμού Παρακολούθησης (MONITORING MECHANISM) της υλοποίησης της εθνικής στρατηγικής RIS3-Συλλογή και επεξεργασία Δεικτών» με κωδικό ΟΠΣ (MIS) 5008067 που υλοποιείται από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα & Καινοτομία (ΕΣΠΑ 2014-2020), με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης-Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης. H έκδοση διατίθεται online στη διεύθυνση http://metrics.ekt.gr ISBN: 321-236-856447-1-9 (print) I 321-236-856447-1-7 (pdf) Σχεδιασμός έκδοσης: Βασίλης Ντουμάνης

Πρόλογος Η παρούσα έκδοση του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης παρουσιάζει τις δαπάνες και το προσωπικό για την Έρευνα και Ανάπτυξη στην Ελλάδα κατά το έτος 2015. Είναι η τρίτη κατά σειρά έκδοση αυτών των εθνικών δεικτών, με τις προηγούμενες να αφορούν στα έτη 2011 και 2013. Εφαρμόζοντας τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό 995/2012, τα στοιχεία αυτά αποστέλλονται στη Eurostat στην προκαθορισμένη περιοδικότητα και κανονικότητα, παραμένοντας προσηλωμένοι στην ποιότητα των στατιστικών και την εφαρμογή του Κώδικα Ορθής Πρακτικής για τις Ευρωπαϊκές Στατιστικές, δίνουμε μεγάλη σημασία στη δημοσιοποίηση, με σαφή και κατανοητή μορφή, των δεικτών που παράγουμε, ώστε να αξιοποιηθούν από αυτούς που διαμορφώνουν πολιτικές, και την κοινωνία ευρύτερα. Ακολουθώντας την δομή των προηγούμενων εκδόσεων, στην παρούσα έκδοση παρουσιάζονται στοιχεία για τις δραστηριότητες Ε&Α στον ακαδημαϊκό, ερευνητικό και επιχειρηματικό τομέα, τις πηγές χρηματοδότησης, το προσωπικό που απασχολείται και την κατηγοριοποίησή του, την περιφερειακή κατανομή των δραστηριοτήτων Ε&Α. Η πλήρης σειρά των στοιχείων, τα μεταδεδομένα και οι εκθέσεις ποιότητας, καθώς και ένας μεγάλος αριθμός ηλεκτρονικών εκδόσεων είναι διαθέσιμα στον δικτυακό μας τόπο http://metrics.ekt.gr/. Δρ Εύη Σαχίνη Διευθύντρια ΕΚΤ

Περιεχόμενα 1. Συνολικοί δείκτες Ε&Α... 2 2. Δαπάνες Ε&Α... 7 3. Προσωπικό Ε&Α... 14 4. Περιφερειακή κατανομή δραστηριοτήτων Ε&Α... 19 5. Συνοπτική παρουσίαση τομέα επιχειρήσεων (BES)... 28 6. Συνοπτική παρουσίαση κρατικού τομέα (GOV)... 37 7. Συνοπτική παρουσίαση τομέα τριτοβάθμιας & μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (HES)... 43 8. Συνοπτική παρουσίαση τομέα ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων (PNP)... 49 9. Μεθοδολογικές σημειώσεις... 54

1

1. Συνολικοί δείκτες Ε&Α Το 2015 στην Ελλάδα δαπανήθηκαν συνολικά 1.703,8 εκατ. ευρώ σε δραστηριότητες Έρευνας και Ανάπτυξης (Ε&Α), ποσό που αντιστοιχεί στο 0,97% του ΑΕΠ. Ο αριθμός του προσωπικού που απασχολήθηκε σε δραστηριότητες Ε&Α, σε ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης, ήταν 49.658 ΙΠΑ, εκ των οποίων 34.708,3 ΙΠΑ ήταν ερευνητές. Πίνακας 1 Συνολικοί δείκτες Ε&Α στην Ελλάδα, 2015 Ένταση Ε&Α (δαπάνες Ε&Α ως % ΑΕΠ) 0,97 Σύνολο δαπανών Ε&Α (εκατ. ) 1.703,8 Προσωπικό Ε&Α (Ισοδύναμα Πλήρους Απασχόλησης) 49.658,0 Προσωπικό Ε&Α (Αριθμός ατόμων) 96.018 Ερευνητές (Ισοδύναμα Πλήρους Απασχόλησης) 34.708,3 Ερευνητές (Αριθμός ατόμων) 60.736 2

Ένταση Ε&Α (δαπάνες Ε&Α ως % του ΑΕΠ) Το 2015, ο δείκτης Ένταση Ε&Α (R&D intensity), με βάση τον οποίο παρακολουθείται η υλοποίηση των στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις επενδύσεις των χωρών μελών σε Ε&Α, ήταν 0,97%. Η Ελλάδα κατατάσσεται 22η μεταξύ των χωρών μελών της ΕΕ28. Διάγραμμα 1 Ένταση Ε&Α (δαπάνες Ε&Α ως % του ΑΕΠ), στην Ελλάδα και τις χώρες της ΕΕ28, 2015 % ΑΕΠ 0.00 0.50 1.00 1.50 2.00 2.50 3.00 3.50 Sweden Austria Denmark Finland Germany Belgium France Slovenia Euro area (19 countries) EU28 Netherlands Czech Republic United Kingdom Ireland Estonia Hungary Italy Luxembourg Portugal Spain Slovakia Lithuania Poland Greece Bulgaria Croatia Malta Latvia Romania Cyprus 2.45 2.23 2.21 2.12 2.03 2.01 1.95 1.70 1.51 1.50 1.38 1.33 1.31 1.28 1.22 1.18 1.04 1.00 0.97 0.96 0.85 0.77 0.63 0.49 0.46 3.26 3.07 3.03 2.90 2.87 Πηγές: Eurostat (http://ec.europa.eu/eurostat/web/science-technology-innovation/data/database, data code: rd_e_gerdtot, τελευταία ενημέρωση: 28.11.2017) ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ2) 3

Δαπάνες Ε&Α (εκατ. ευρώ) Οι συνολικές δαπάνες που διατέθηκαν στην Ελλάδα για την υλοποίηση δραστηριοτήτων Ε&Α, ήταν 1.703,8 εκατ. ευρώ. Η Ελλάδα βρίσκεται στην 16η θέση μεταξύ των χωρών μελών της ΕΕ28. Διάγραμμα 2 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) στην Ελλάδα και τις χώρες της ΕΕ28, 2015 εκατ. 0 20 000 40 000 60 000 80 000 100 000 Germany France United Kingdom Italy Sweden Netherlands Spain Austria Belgium Denmark Finland Poland Czech Republic Ireland Portugal Greece Hungary Slovakia Slovenia Romania Luxembourg Bulgaria Lithuania Croatia Estonia Latvia Cyprus Malta 21 892.0 14 581.4 13 630.0 13 171.8 10 444.2 10 072.4 8 054.3 6 070.9 4 316.5 3 250.2 2 921.4 2 289.1 1 703.8 1 510.9 927.3 853.1 782.1 671.1 433.2 387.0 374.8 302.8 152.3 80.4 67.6 48 643.4 43 878.2 87 188.0 Πηγές: Eurostat (http://ec.europa.eu/eurostat/web/science-technology-innovation/data/database, data code: rd_e_gerdtot τελευταία ενημέρωση: 28.11.2017) ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ1) 4

Προσωπικό Ε&Α και Ερευνητές Το προσωπικό που απασχολήθηκε το 2015 σε δραστηριότητες Ε&Α ανήλθε σε 49.658 ΙΠΑ και οι ερευνητές σε 37.516 ΙΠΑ. Με βάση τα στοιχεία αυτά, η Ελλάδα καταλαμβάνει την 14η θέση μεταξύ των χωρών μελών της ΕΕ28. Διάγραμμα 3 Προσωπικό Ε&Α και Ερευνητές (Ισοδύναμα Πλήρους Απασχόλησης) στην Ελλάδα και τις χώρες της ΕΕ28, 2015 Πηγές Germany United Kingdom France Italy Spain Netherlands Poland Sweden Austria Belgium Portugal Czech Republic Greece Denmark Finland Hungary Ireland Romania Bulgaria Slovakia Lithuania Slovenia Croatia Latvia Estonia Luxembourg Cyprus Malta 0 100 000 200 000 300 000 400 000 500 000 600 000 700 000 800 000 900 000 1000 000 389,604 174,327 338,179 214,227 186,762 112,946 157,921 118,494 138,620 108,761 126,171 78,051 113,576 73,709 103,291 81,005 100,128 56,605 96,018 60,736 85,482 59,985 76,090 55,728 56,235 38,418 49,235 33,091 43,448 27,253 29,591 19,338 28,752 24,396 21,739 17,293 20,633 11,308 17,358 11,089 11,283 7,827 9,889 7,181 6,505 3,134 2,921 2,119 2,375 1,412 Eurostat (http://ec.europa.eu/eurostat/web/science-technology-innovation/data/database, data code: rd_p_persocc τελευταία ενημέρωση: 28.11.2017) ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π1) 670,286 496,953 575,830 369,999 Total R&D personnel Researchers 915,857 586,030 5

Συμμετοχή στη συνολική απασχόληση Το προσωπικό Ε&Α σε ΙΠΑ ως ποσοστό της συνολικής απασχόλησης της χώρας το 2015 ήταν 1,41% (μέσος όρος της ΕΕ28: 1,32%). Στην Ελλάδα, οι ερευνητές αντιστοιχούν στο 0,98% της συνολικής απασχόλησης, με τη χώρα να κατέχει την 9 η θέση και να βρίσκεται πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ28 (0,84%). Διάγραμμα 4 Προσωπικό Ε&Α και Ερευνητές (ΙΠΑ ως % της συνολικής απασχόλησης) στην Ελλάδα και τις χώρες της ΕΕ28, 2015 Προσωπικό Ε&Α 0 1 1 2 2 3 Ερευνητές 0 1 1 2 2 Denmark Luxembourg Finland Sweden Belgium Austria France Netherlands Slovenia Germany Ireland Euro area (19 countries) Greece United Kingdom Czech Republic EU28 Spain Italy Portugal Estonia Hungary Lithuania Poland Malta Bulgaria Slovakia Croatia Latvia Romania Cyprus 2.24 2.19 2.13 1.81 1.73 1.70 1.60 1.58 1.58 1.57 1.55 1.43 1.41 1.39 1.35 1.32 1.13 1.13 1.13 0.89 0.88 0.81 0.78 0.76 0.75 0.73 0.68 0.64 0.38 0.36 Finland Denmark Sweden Belgium Ireland Luxembourg Austria France Greece United Kingdom Netherlands Portugal Germany Slovenia Euro area (19 countries) EU28 Czech Republic Spain Estonia Lithuania Poland Hungary Slovakia Italy Bulgaria Malta Latvia Croatia Cyprus Romania 1.58 1.56 1.47 1.22 1.13 1.12 1.04 1.03 0.98 0.96 0.95 0.92 0.91 0.88 0.87 0.84 0.77 0.69 0.68 0.62 0.61 0.61 0.60 0.55 0.48 0.45 0.42 0.41 0.25 0.21 Πηγή: Eurostat (http://ec.europa.eu/eurostat/web/science-technology-innovation/data/database, data code: rd_p_perslf, τελευταία ενημέρωση: 28.11.2017) 6

2. Δαπάνες Ε&Α Το 2015 οι συνολικές δαπάνες για δραστηριότητες Έρευνας και Ανάπτυξης στην Ελλάδα ήταν 1.703,8 εκατ. ευρώ. Στον επόμενο πίνακα παρουσιάζεται η κατανομή των συνολικών δαπανών Ε&Α (σε εκατ. ευρώ) ανά τομέα εκτέλεσης Ε&Α 2 και ανά πηγή χρηματοδότησης. Πίνακας 2 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) ανά τομέα εκτέλεσης και πηγή χρηματοδότησης, 2015 1 Τομέας εκτέλεσης Ε&Α (Sector of performance) Σύνολο δαπανών Ε&Α Σύνολο Κράτος Πηγές χρηματοδότησης (Source of Funds) Από τα οποία ΕΣΠΑ Επιχειρήσεις Άλλες εθνικές πηγές Σύνολο Εξωτερικό Από τα οποία ΕΕ BES 561,6 49,5 45,8 462,4-49,7 26,7 GOV 479,4 391,4 166,1 21,5 0,2 66,2 56,9 HES 643,8 458,0 171,4 48,8 43,1 94,0 85,2 PNP 19,1 5,1 4,8 2,4 5,7 5,9 2,1 Σύνολο 1.703,8 904,0 388,1 535,0 49,1 215,7 171,0 Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ3) 1 Διεθνώς, τα στατιστικά στοιχεία Ε&Α αναλύονται σε 4 τομείς, στους οποίους κατηγοριοποιούνται οι φορείς που εκτελούν δραστηριότητες Ε&Α. Στους πίνακες και τα διαγράμματα της παρούσας έκδοσης οι 4 τομείς εκτέλεσης Ε&Α αναφέρονται με τη σειρά και τους συμβολισμούς που υιοθετεί η Eurostat: BES Business Sector: Τομέας επιχειρήσεων GOV Government Sector: Κρατικός τομέας HES Higher Education Sector: Τομέας τριτοβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης PNP Private Non Profit Sector: Τομέας ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων 7

Τομείς εκτέλεσης Ε&Α Το 37,8% (643,8 εκατ. ευρώ) του συνόλου των δαπανών Ε&Α πραγματοποιείται στον τομέα HES. Οι δραστηριότητες Ε&Α στον τομέα των επιχειρήσεων (BES) αντιστοιχούν σε δαπάνες ύψους 561,6 εκατ. ευρώ (33,0% του συνόλου). Στους φορείς του κρατικού τομέα (GOV) δαπανώνται για Ε&Α 479,4 εκατ. ευρώ (28,1% του συνόλου) ενώ ο τομέας των μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων (PNP) δαπανά 19,1 εκατ. ευρώ (1,1%). Διάγραμμα 5 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) ανά τομέα εκτέλεσης Ε&Α, 2015 εκατ. 0.0 200.0 400.0 600.0 800.0 BES 561.6 GOV 479.4 HES 643.8 PNP 19.1 Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ1) Διάγραμμα 6 Ποσοστιαία (%) κατανομή των δαπανών Ε&Α ανά τομέα εκτέλεσης, 2015 HES 37.8% PNP 1.1% BES 33.0% GOV 28.1% Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ1) 8

Πηγές χρηματοδότησης Ε&Α Η κύρια πηγή χρηματοδότησης των δραστηριοτήτων Ε&Α το 2015 είναι το κράτος (Τακτικός Προϋπολογισμός, Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ) με ποσοστό 53,1% (904,0 εκατ. ευρώ). Η ιδιωτική χρηματοδότηση (επιχειρήσεις) συνεισφέρει με 31,4% (535,0 εκατ. ευρώ) ενώ 10,0% (167,4 εκατ. ευρώ) προέρχεται από τη συμμετοχή των ελληνικών φορέων σε προγράμματα Ε&Α που χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Διάγραμμα 7 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) ανά πηγή χρηματοδότησης, 2015 Πηγή χρηματοδότησης Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) Κράτος 904,0 Επιχειρήσεις 535,0 Άλλες εθνικές πηγές 49,1 ΕΕ 171,0 Άλλες πηγές εξωτερικού 44,8 ΕΕ 10.0% Άλλες εθνικές πηγές 2.9% Επιχειρήσεις 31.4% Άλλες πηγές εξωτερικού 2.6% Κράτος 53.1% Σύνολο 1.703,8 Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ3) Διάγραμμα 8 Ανάλυση των τριών κύριων πηγών χρηματοδότησης των δαπανών Ε&Α (σε εκατ. ),2015 Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ3) 9

εκατ. Είδος δαπανών Ε&Α Το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών Ε&Α αφιερώνεται για την κάλυψη του κόστους του ανθρώπινου δυναμικού (1.146,7 εκατ. ευρώ ή 67,3% του συνόλου των δαπανών Ε&Α) και ακολουθεί η κάλυψη άλλων τρεχουσών δαπανών (έξοδα λειτουργίας) (366,7 εκατ. ευρώ ή 21,5% του συνόλου). Οι δαπάνες κεφαλαίου (αγορά εξοπλισμού, γης ή κτιρίων) ανέρχονται σε 190,4 εκατ. ευρώ και έχουν σημαντική παρουσία κυρίως στον τομέα των επιχειρήσεων (110,5 εκατ. ευρώ). Διάγραμμα 9 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) ανά είδος δαπανών, 2015 Είδος δαπάνης Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) Δαπάνες προσωπικού 1.146,7 Άλλες τρέχουσες δαπάνες 366,7 Δαπάνες κεφαλαίου 190,4 Άλλες τρέχουσες δαπάνες 21.5% Δαπάνες κεφαλαίου 11.2% Σύνολο 1.703,8 Δαπάνες προσωπικού 67.3% Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ5) Διάγραμμα 10 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) ανά είδος δαπανών στους τομείς εκτέλεσης BES, GOV και HES, 2015 700 600 500 400 300 200 100 110.5 42.3 111.7 106.7 339.4 330.3 36.9 143.6 463.4 0 BES GOV HES Δαπάνες προσωπικού Άλλες τρέχουσες δαπάνες Δαπάνες κεφαλαίου Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ5) 10

εκατ. Είδος δραστηριοτήτων Ε&Α To 39,1% (666,3 εκατ. ευρώ) του συνόλου των δαπανών Ε&Α δαπανώνται για την υλοποίηση δραστηριοτήτων εφαρμοσμένης έρευνας. Για δραστηριότητες βασικής έρευνας δαπανώνται 611,2 εκατ. ευρώ (35,9% του συνόλου), ενώ για δραστηριότητες πειραματικής ανάπτυξης δαπανώνται 426,3 εκατ. ευρώ (25,0% του συνόλου). Διάγραμμα 11 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. και ως % του συνόλου) ανά είδος έρευνας, 2015 Είδος δραστηριοτήτων Ε&Α Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) Βασική έρευνα 611,2 Εφαρμοσμένη έρευνα 666,3 Πειραματική ανάπτυξη 426,3 Πειραματική Ανάπτυξη 25.0% Βασική Έρευνα 35.9% Σύνολο 1.703,8 Εφαρμοσμένη Έρευνα 39.1% Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ6) Διάγραμμα 12 Δαπάνες (σε εκατ. ) ανά είδος έρευνας και τομέα εκτέλεσης, 2015 400 350 300 250 200 346.1 215.3 193.1 191.7 249.6 280.0 150 100 50 0 94.6 66.4 48.2 5.7 9.9 3.5 Βασική Έρευνα Εφαρμοσμένη Έρευνα Πειραματική Ανάπτυξη 611,2 εκατ. 666,3 εκατ. 426,3 εκατ. BES GOV HES PNP Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ6) 11

Επιστημονικά πεδία Στον κρατικό τομέα (GOV) το μεγαλύτερο ποσοστό των δαπανών Ε&Α καταγράφεται στο επιστημονικό πεδίο 2 Ανθρωπιστικές Επιστήμες (149,0 εκατ. ευρώ ή 31,0% των συνολικών δαπανών του τομέα). Στον τομέα της τριτοβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (HES) το μεγαλύτερο ποσοστό δαπανών Ε&Α (183,5 εκατ. ευρώ ή 28,5% των συνολικών δαπανών του τομέα) καταγράφεται στο πεδίο Επιστήμες Μηχανικού & Τεχνολογία. Στον τομέα των ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων (PNP) το μεγαλύτερο ποσοστό των δαπανών Ε&Α καταγράφεται στο επιστημονικό πεδίο Ανθρωπιστικές Επιστήμες (9,8 εκατ. ευρώ ή 51,3% των δαπανών του τομέα). Πίνακας 3 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) ανά επιστημονικό πεδίο και στους τομείς GOV, HES και PNP, 2015 Επιστημονικό πεδίο GOV HES PNP Φυσικές Επιστήμες 97,2 114,6 2,4 Επιστήμες Μηχανικού & Τεχνολογία 79,4 183,5 1,3 Ιατρική & Επιστήμες Υγείας 92,1 115,2 2,8 Γεωργικές Επιστήμες 38,7 36,2 0,0 Κοινωνικές Επιστήμες 22,9 118,1 2,8 Ανθρωπιστικές Επιστήμες 149,0 76,2 9,8 Σύνολο 479,4 643,8 19,1 Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ4) 2 Ακολουθείται η ταξινόμηση Frascati (Fields of R&D Classification) σε έξι κύρια επιστημονικά πεδία: Φυσικές Επιστήμες (Natural Sciences): Μαθηματικά, Επιστήμες Ηλεκτρονικών Υπολογιστών & Πληροφορικής, Φυσική, Χημεία, Γεωεπιστήμες & Επιστήμες Περιβάλλοντος, Βιολογικές Επιστήμες, Άλλες Φυσικές Επιστήμες. Επιστήμες Μηχανικού και Τεχνολογία (Engineering & Technology): Επιστήμες Πολιτικού Μηχανικού, Ηλεκτρολόγου Μηχανικού, Ηλεκτρονικού Μηχανικού & Μηχανικού ΗΥ, Μηχανολόγου Μηχανικού, Χημικού Μηχανικού, Μηχανική Υλικών, Βιοϊατρική Μηχανική, Μηχανική Περιβάλλοντος, Βιομηχανική Βιοτεχνολογία, Νανοτεχνολογία, Άλλες Επιστήμες Μηχανικού &Τεχνολογίας. Ιατρική και Επιστήμες Υγείας (Medical & Health Sciences): Βασική Ιατρική, Κλινική Ιατρική, Επιστήμες Υγείας, Ιατρική Βιοτεχνολογία, Άλλες Ιατρικές Επιστήμες. Γεωργικές Επιστήμες & Κτηνιατρική (Agricultural and veterinary Sciences): Γεωπονία, Δασολογία και Αλιεία, Επιστήμη Ζωικής Παρα-γωγής, Κτηνιατρική, Γεωργική Bιοτεχνολογία, Άλλες Γεωργικές Επιστήμες. Κοινωνικές Επιστήμες (Social Sciences): Ψυχολογία, Οικονομικά και Διοίκηση Επιχειρήσεων, Εκπαίδευση, Κοινωνιολογία, Νομική Επιστήμη Δίκαιο, Πολιτικές Επιστήμες, Κοινωνική & Οικονομική Γεωγραφία, ΜΜΕ και Επικοινωνίες, Άλλες Κοινωνικές Επιστήμες. Ανθρωπιστικές Επιστήμες & Καλές Τέχνες (Humanities and the arts): Ιστορία & Αρχαιολογία, Γλώσσες & Λογοτεχνία, Φιλοσοφία, Ηθική, Θρησκεία, Τέχνες, Άλλες Ανθρωπιστικές Επιστήμες. 12

Διάγραμμα 13 Ποσοστιαία (%) κατανομή των δαπανών Ε&Α ανά επιστημονικό πεδίο στους τομείς GOV, HES και PNP, 2015 0% 20% 40% 60% 80% 100% GOV 20.3% 16.6% 19.2% 8.1% 4.8% 31.0% HES 17.8% 28.5% 17.9% 5.6% 18.3% 11.8% PNP 12.4% 6.7% 14.8% 14.8% 51.3% Φυσικές Επιστήμες Επιστήμες μηχανικού και Τεχνολογία Ιατρική και Επιστήμες Υγείας Γεωργικές Επιστήμες Κοινωνικές Επιστήμες Ανθρωπιστικές επιστήμες Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ4 13

3. Προσωπικό Ε&Α Το 2015 ως προσωπικό Ε&Α καταγράφηκαν συνολικά στην Ελλάδα 96.018 άτομα, αριθμός που περιλαμβάνει τους ερευνητές και λοιπό προσωπικό Ε&Α. Το προσωπικό Ε&Α σε ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης (ΙΠΑ) 3 ήταν συνολικά 49.658,0 ΙΠΑ. Ο επόμενος πίνακας παρουσιάζει το προσωπικό Ε&Α ανά τομέα εκτέλεσης και είδος απασχόλησης, σε αριθμό ατόμων και σε ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης. Τομέας εκτέλεσης Ε&Α (Sector of performance) Πίνακας 4 Προσωπικό Ε&Α (σε αριθμό ατόμων και ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης) ανά τομέα εκτέλεσης και είδος απασχόλησης, 2015 Αριθμός ατόμων Σύνολο Ερευνητές Λοιπό προσωπικό Προσωπικό Ε&Α (R&D Personnel) Ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης (ΙΠΑ) Σύνολο Ερευνητές Λοιπό προσωπικό BES 11.833 7.107 4.726 8.130,6 5.034,6 3.096,0 GOV 27.936 15.758 12.178 13.627,6 7.255,5 6.372,1 HES 55.467 37.463 18.004 27.383,5 22.148,9 5.234,6 PNP 782 408 374 516,4 269,3 247,1 Σύνολο 96.018 60.736 35.282 49.658,0 34.708,3 14.949,8 Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π1, Π2) 3 Δεδομένου ότι τα άτομα που ανήκουν στο προσωπικό Ε&Α συνήθως απασχολούνται και σε άλλες δραστηριότητες (π.χ. διδασκαλία, διοίκηση, παραγωγή ή προώθηση προϊόντων, κ.λπ.), η μονάδα ΙΠΑ χρησιμοποιείται για τη με συγκρίσιμο τρόπο μέτρηση του προσωπικού Ε&Α. Ο αριθμός των Ισοδυνάμων Πλήρους Απασχόλησης (ΙΠΑ) αποδίδει "θέσεις" πλήρους απασχόλησης, καθώς ένα ΙΠΑ είναι ισοδύναμο με έναν εργαζόμενο πλήρους απασχόλησης. 14

Προσωπικό Ε&Α Στον τομέα HES απασχολούνται σε δραστηριότητες Ε&Α συνολικά 55.467 άτομα (ερευνητές και λοιπό προσωπικό Ε&Α). Τα ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης στον τομέα είναι 27.383,5 (57,8% των συνολικών ΙΠΑ σε Ε&Α στην Ελλάδα). Ακολουθεί ο τομέας GOV με 27.936 άτομα και 13.627,6 ΙΠΑ και ο τομέας BES με 11.833 άτομα και 8.130,6 ΙΠΑ. Διάγραμμα 14 Κατανομή προσωπικού Ε&Α στους τέσσερις τομείς BES, GOV, HES και PNP (αριθμός ατόμων και % στο σύνολο), 2015 Τομέας εκτέλεσης Ε&Α Προσωπικό (αριθμός ατόμων) BES 11.833 GOV 27.936 HES 55.467 PNP 782 Σύνολο 96.018 HES 57.8% PNP BES 0.8% 12.3% GOV 29.1% Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π1) Διάγραμμα 15 Κατανομή προσωπικού Ε&Α στους τέσσερις τομείς BES, GOV, HES και PNP (ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης και % στο σύνολο), 2015 Τομέας εκτέλεσης Ε&Α Προσωπικό (ΙΠΑ) BES 8.130,6 GOV 13.627,6 HES 27.383,5 PNP 516,4 Σύνολο 49.658,0 HES 55.1% PNP 1.0% BES 16.4% GOV 27.4% Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π2) 15

ΙΠΑ Αριθμός ατόμων Είδος απασχόλησης Το 56,0% του συνολικού προσωπικού Ε&Α εργάζονται ως ερευνητές (53.744 άτομα) ενώ οι υπόλοιποι (28.940 άτομα) ως λοιπό προσωπικό Ε&Α. Διάγραμμα 16 Διάρθρωση προσωπικού Ε&Α (αριθμός ατόμων) ανά είδος απασχόλησης και τομέα εκτέλεσης Ε&Α, 2015 40000 37,463 35000 30000 25000 20000 15000 15,758 12,178 18,004 10000 5000 0 7,107 Ερευνητές 4,726 408 374 Λοιπό προσωπικό 60.736 άτομα 35.282 άτομα BES GOV HES PNP Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π1) Διάγραμμα 17 Διάρθρωση προσωπικού Ε&Α (ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης) ανά είδος απασχόλησης και τομέα εκτέλεσης Ε&Α, 2015 25,000 22,148.9 20,000 15,000 10,000 5,000 0 5,034.6 7,255.5 6,372.1 5,234.6 3,096.0 269.3 247.1 Ερευνητές Λοιπό προσωπικό 34.708,3 ΙΠΑ BES GOV HES PNP 14.949,8 ΙΠΑ Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π2) 16

Οι γυναίκες αποτελούν το 43,3% του συνολικού ανθρώπινου δυναμικού σε Ε&Α (41.598 άτομα) και συνεισφέρουν το 39,3% στο σύνολο των ΙΠΑ (19.503,5 ΙΠΑ). Στην κατηγορία των ερευνητών, η συμμετοχή των γυναικών διαμορφώνεται σε 38,0% όσον αφορά τον αριθμό ατόμων και σε 35,3% στα ΙΠΑ. Το μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών στους ερευνητές καταγράφεται στον τομέα ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων (51,2% του αριθμού των ατόμων και 51,0% των ΙΠΑ). Διάγραμμα 18 Ποσοστό (%) γυναικών στο σύνολο του προσωπικού Ε&Α και στους ερευνητές (αριθμός ατόμων και ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης), 2015 Αριθμός ατόμων Συνολικό προσωπικό Ε&Α ΙΠΑ Συνολικό προσωπικό Ε&Α Ερευνητές 38.0% 43.3% Ερευνητές 35.3% 39.3% 56.7% 62.0% 60.7% 64.7% Γυναίκες Άνδρες Γυναίκες Άνδρες Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π1, Π1.Γ, Π2, Π2.Γ) Διάγραμμα 19 Ποσοστό (%) γυναικών στους ερευνητές (αριθμός ατόμων και ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης) ανά τομέα εκτέλεσης Ε&Α, 2015 Ερευνητές - αριθμός ατόμων Ερευνητές - ΙΠΑ 100% 100% 80% 80% 60% 60% 40% 20% 0% 27.6% 43.0% 37.7% 51.2% BES GOV HES PNP 40% 20% 0% 28.2% 44.0% 33.9% 51.0% BES GOV HES PNP Γυναίκες Ανδρες Γυναίκες Ανδρες Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π1, Π1.Γ, Π2, Π2.Γ) 17

Επίπεδο σπουδών Συνολικά, το ανθρώπινο δυναμικό που απασχολείται στην Ελλάδα σε δραστηριότητες Ε&Α χαρακτηρίζεται από υψηλό επίπεδο σπουδών. Το 87% των συνολικών ΙΠΑ το 2015 για Ε&Α προέρχεται από προσωπικό που περιλαμβάνει κατόχους διδακτορικού τίτλου (ISCED8 4 σε ποσοστό 28,8%) και κατόχους μεταπτυχιακού διπλώματος ή πτυχίου/διπλώματος τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (ISCED5, ISCED6, ISCED7 σε ποσοστό 58,2%). Διάγραμμα 20 Επίπεδο σπουδών (ISCED 2011) προσωπικού Ε&Α (σε ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης ΙΠΑ και ως % στο σύνολο ΙΠΑ), 2015 Επίπεδο σπουδών Προσωπικό (ΙΠΑ) ISCED 8 - Διδακτορικό 14.298,5 ISCED 5, 6, 7 - Μεταπτυχιακό, Πτυχίο/Δίπλωμα Παν/μίου, Πολυτεχνείου, ΤΕΙ, Ανοικτού Παν/μίου ISCED 4 και χαμηλότερο -άλλος τίτλος σπουδών 28.890,5 6.469,0 Σύνολο 49.658,0 ISCED 4 και χαμηλότερο 13.0% ISCED 5, 6, 7 58.2% ISCED 8 28.8% Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π4) Διάγραμμα 21 Επίπεδο σπουδών (ISCED 2011) προσωπικού Ε&Α (σε ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης ΙΠΑ και ως % στο σύνολο ΙΠΑ), 2015 100% 80% 60% 40% 20% 0% 9.1% 4.5% 28.2% 19.7% 57.7% 41.7% 50.1% 61.0% 37.8% 6.1% 21.7% 19.3% BES GOV HES PNP ISCED 8 ISCED 5, 6, 7 ISCED 4 και χαμηλότερο Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π4) 4 Ακολουθείται η ταξινόμηση International Standard Classification of Education ISCED 2011 της UNESCO (http://www.uis.unesco.org /Education/Documents/isced-2011-en.pdf) 18

4. Περιφερειακή κατανομή δραστηριοτήτων Ε&Α Στον επόμενο πίνακα παρουσιάζονται οι βασικοί δείκτες για τις δαπάνες και το προσωπικό Ε&Α στις 13 διοικητικές περιφέρειες της χώρας (NUTS 2) 5. Περιφέρεια Πίνακας 5 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) και προσωπικό Ε&Α (σε αριθμό ατόμων και ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης) ανά περιφέρεια, 2015 6 Τομείς Εκτέλεσης (NUTS 2)* Σύνολο BES GOV HES PNP Προσωπικό Ε&Α Αριθμός ατόμων ΑΤΤΙΚΗ 966,9 453,2 230,1 269,9 13,8 47.427 24.426,0 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 201,4 38,0 59,5 100,9 3,0 14.915 7.624,0 ΚΡΗΤΗ 134,7 9,2 66,9 57,5 1,1 6.793 4.048,0 ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 106,9 14,9 30,1 62,0 0,0 7.013 2.994,0 ΘΕΣΣΑΛΙΑ 59,9 2,5 19,0 38,4 0,1 3.506 1.953,0 ΗΠΕΙΡΟΣ 47,5 3,5 7,4 36,4 0,3 3.714 1.776,0 ΑΝ.ΜΑΚΕΔΟΝ- ΘΡΑΚΗ ΙΠΑ 47,1 5,7 9,9 31,4 0,1 3.628 1.726,0 ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 42,4 27,3 8,4 6,6 0,1 1.657 1.030,0 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 31,1 3,3 17,6 31,4 0,1 2.296 1.247,0 ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 20,0 2,1 11,2 6,6 0,2 1.390 760,0 ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 18,8 1,1 6,9 10,8 0,1 1.523 743,0 ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 15,6 0,8 5,7 9,1 0,0 1.189 866,0 ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 11,3 0,1 6,9 4,0 0,4 967 463,0 ΣΥΝΟΛΑ 1.703,8 561,6 479,4 643,8 19,1 96.018 49.658,0 *η σειρά στον πίνακα ακολουθεί τις δαπάνες Ε&Α Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ10, Π16, Π18) 5 Τα στοιχεία απεικονίζουν την περιφερειακή κατανομή των δραστηριοτήτων Ε&Α και όχι της έδρας των φορέων. 6 Τυχόν διαφορές μεταξύ του αθροίσματος των επιμέρους τιμών και των τιμών που αναγράφονται ως σύνολα οφείλονται σε στρογγυλοποιήσεις. 19

Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ευρώ) ανά περιφέρεια To 56,7% του συνόλου των δαπανών Ε&Α της χώρας ή 966,9 εκατ. ευρώ δαπανάται στην Περιφέρεια Αττικής. Η Κεντρική Μακεδονία με 201,4 εκατ. ευρώ συμμετέχει στο 11,8% του συνόλου και η Περιφέρεια Κρήτης με 134,7 εκατ. ευρώ στο 7,9%. Διάγραμμα 22 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) ανά περιφέρεια NUTS2, 2015 εκατ. 0 200 400 600 800 1000 1200 ΑΤΤΙΚΗ 966.9 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 201.4 ΚΡΗΤΗ 134.7 ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 106.9 ΘΕΣΣΑΛΙΑ 59.9 ΗΠΕΙΡΟΣ 47.5 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ 47.1 ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 42.4 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 31.1 ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 20.0 ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 18.8 ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 15.6 ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 11.3 Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ10) 20

Χάρτης 1 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) ανά περιφέρεια NUTS2, 2015 21

Ένταση Ε&Α (Δαπάνες Ε&Α ως % του ΑΕΠ) ανά περιφέρεια Η περιφέρεια Κρήτης κατατάσσεται πρώτη ως προς την ένταση δαπανών Ε&Α για το 2015, με ποσοστό δαπανών Ε&Α 1,53% του ΑΕΠ της περιφέρειας. Ακολουθούν η Δυτική Ελλάδα (1,34%), η Ήπειρος (1,22%) και η Αττική (1,15%) με ένταση δαπανών Ε&Α μεγαλύτερη του 0,97% που αντιστοιχεί στο σύνολο της χώρας. Διάγραμμα 23 Ένταση Ε&Α (Δαπάνες Ε&Α ως % του ΑΕΠ) ανά περιφέρεια NUTS2, 2015 % ΑΕΠ 0.00% 0.20% 0.40% 0.60% 0.80% 1.00% 1.20% 1.40% 1.60% 1.80% ΚΡΗΤΗ 1.53% ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΗΠΕΙΡΟΣ ΑΤΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 1.34% 1.22% 1.15% 0.97% 0.85% 0.77% 0.68% 0.67% 0.55% 0.50% 0.48% 0.40% ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 0.19% 22

Χάρτης 2 Ένταση Ε&Α (Δαπάνες Ε&Α ως % του ΑΕΠ) ανά περιφέρεια NUTS2, 2015 23

Προσωπικό Ε&Α (Ισοδύναμα Πλήρους Απασχόλησης) ανά περιφέρεια Στην περιφέρεια Αττικής καταγράφονται 24.426 ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης σε δραστηριότητες Ε&Α ή 49,2% του συνόλου της χώρας. Στην Κεντρική Μακεδονία 7.624 ΙΠΑ (15,4% του συνόλου) και στην Κρήτη 4.048 ΙΠΑ (8,2% του συνόλου). Διάγραμμα 24 Προσωπικό Ε&Α (σε ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης) ανά περιφέρεια NUTS2, 2015 ΑΤΤΙΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΡΗΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΗΠΕΙΡΟΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΡΑΚΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 0 5,000 10,000 15,000 20,000 25,000 30,000 ΙΠΑ 24,426.0 7,624.0 4,048.0 2,994.0 1,953.0 1,776.0 1,726.0 1,247.0 1,030.0 866.0 760.0 743.0 463.0 Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π18) 24

Χάρτης 3 Προσωπικό Ε&Α (σε ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης) ανά περιφέρεια NUTS2, 2015 25

Προσωπικό Ε&Α (ως % της συνολικής απασχόλησης) ανά περιφέρεια Στην περιφέρεια Κρήτης καταγράφεται το υψηλότερο ποσοστό (1,97%) προσωπικού Ε&Α (σε ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης) στη συνολική απασχόληση της περιφέρειας. Στην Αττική, το ποσοστό αυτό διαμορφώνεται στο 1,85%, στην Ήπειρο στο 1,73% και στην Δυτική Ελλάδα στο 1,47%, πάνω από την τιμή 1,40% που αντιστοιχεί στο σύνολο της χώρας. Διάγραμμα 25 Προσωπικό Ε&Α (σε ΙΠΑ ως % της συνολικής απασχόλησης) ανά περιφέρεια NUTS2, 2015 ΙΠΑ ως % συνολικής απασχόλησης 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 ΚΡΗΤΗ ΑΤΤΙΚΗ ΗΠΕΙΡΟΣ 1.73 1.85 1.97 ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΕΛΛΑΔΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 1.47 1.40 1.29 1.21 1.17 ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ 0.95 0.89 0.88 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 0.58 0.67 ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 0.36 26

Τομείς Εκτέλεσης Ε&Α ανά περιφέρεια Η συνεισφορά των τομέων εκτέλεσης Ε&Α στη διαμόρφωση των συνολικών δαπανών και του συνολικού χρόνου απασχόλησης Ε&Α διαφοροποιείται σε κάθε περιφέρεια. Τα σχετικά στοιχεία παρουσιάζονται στα διαγράμματα 26 και 27. Διάγραμμα 26 Ποσοστιαία (%) κατανομή δαπανών Ε&Α σε κάθε περιφέρεια NUTS2 ανά τομέα εκτέλεσης Ε&Α, 2015 100% 80% 60% 40% 20% 0% BES GOV HES PNP Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ10) Διάγραμμα 27 Ποσοστιαία (%) κατανομή προσωπικού (σε ΙΠΑ) σε κάθε περιφέρεια NUTS2 ανά τομέα εκτέλεσης Ε&Α, 2015 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% BES GOV HES PNP Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π18) 27

5. Συνοπτική παρουσίαση τομέα επιχειρήσεων (BES) Ο τομέας των επιχειρήσεων (Business Enterprises Sector, BES) 7 περιλαμβάνει τις επιχειρήσεις, τους οργανισμούς και τα ιδρύματα, κύρια δραστηριότητα των οποίων είναι η παραγωγή προϊόντων ή υπηρεσιών (πλην των υπηρεσιών μεταδευτεροβάθμιας ή τριτοβάθμιας εκπαίδευσης). Στον τομέα περιλαμβάνονται οι δημόσιες επιχειρήσεις καθώς και οι ιδιωτικοί μη κερδοσκοπικοί φορείς που παρέχουν υπηρεσίες σε επιχειρήσεις. Πίνακας 6 Συνολικοί δείκτες Ε&Α για τον τομέα BES, 2015 Ένταση Ε&Α (δαπάνες Ε&Α ως % ΑΕΠ) 0,32 Σύνολο δαπανών Ε&Α (εκατ. ) 561,6 Προσωπικό Ε&Α (Αριθμός ατόμων) 11.833 Προσωπικό Ε&Α (Ισοδύναμα Πλήρους Απασχόλησης) 8.130,6 Ερευνητές (Αριθμός ατόμων) 7.107 Ερευνητές (Ισοδύναμα Πλήρους Απασχόλησης) 5.034,6 7 Καλύπτονται οι κλάδοι οικονομικής δραστηριότητας (NACE rev.2) και οι τάξεις μεγέθους απασχόλησης που αναφέρονται στον Ευρωπαϊκό Κανονισμό 995/2012. 28

Ένταση Ε&Α (δαπάνες Ε&Α ως % του ΑΕΠ) Διάγραμμα 28 Ένταση Ε&Α του τομέα BES (δαπάνες Ε&Α του τομέα BES ως % του ΑΕΠ), στην Ελλάδα και τις χώρες της ΕΕ28, 2015 % of ΑΕΠ 0.00 0.50 1.00 1.50 2.00 2.50 Sweden Austria Germany Finland Denmark Belgium Slovenia France EU28 Netherlands United Kingdom Czech Republic Hungary Ireland Italy Bulgaria Estonia Luxembourg Spain Portugal Poland Croatia Malta Slovakia Greece Lithuania Romania Latvia Cyprus 0.85 0.78 0.70 0.69 0.66 0.64 0.58 0.47 0.43 0.40 0.33 0.32 0.29 0.21 0.15 0.11 1.12 1.11 1.05 1.00 1.31 1.44 1.72 1.68 1.93 1.89 2.00 2.18 2.28 Πηγή: Eurostat (http://ec.europa.eu/eurostat/web/science-technology-innovation/data/database, data code: rd_e_gerdtot, τελευταία ενημέρωση: 28.11.2017) 29

Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ευρώ) Διάγραμμα 29 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) στον τομέα BES, στην Ελλάδα και τις χώρες της ΕΕ28, 2015 εκατ. 0 10,000 20,000 30,000 40,000 50,000 60,000 70,000 Germany France United Kingdom Italy Sweden Netherlands Austria Belgium Spain Denmark Finland Ireland Poland Czech Republic Hungary Portugal Slovenia Greece Romania Luxembourg Bulgaria Slovakia Croatia Estonia Lithuania Latvia Malta Cyprus 12,886.4 10,218.2 7,669.0 7,498.5 7,076.4 6,920.0 5,139.2 4,047.3 2,233.0 2,010.3 1,765.0 1,109.6 1,036.5 650.6 561.6 344.1 341.8 319.0 259.2 192.0 139.5 106.7 37.6 36.7 19.5 31,668.2 28,775.4 60,952.0 Πηγές: Eurostat (http://ec.europa.eu/eurostat/web/science-technology-innovation/data/database, data code: rd_e_gerdtot, τελευταία ενημέρωση: 28.11.2017) ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ1) 30

Πηγές χρηματοδότησης Πηγή χρηματοδότησης Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) Κράτος 49,5 Επιχειρήσεις* 462,4 Άλλες εθνικές πηγές 0,0 ΕΕ 26,7 Άλλες πηγές εξωτερικού 23,0 Σύνολο 561,6 Κράτος 8.8% Επιχειρήσεις 82.3% ΕΕ 4.8% Άλλες πηγές εξωτερικού 4.1% * αυτοχρηματοδότηση Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ3) Είδος δαπανών Είδος δαπανών Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) Προσωπικού 339,4 Άλλες τρέχουσες δαπάνες 111,7 Κεφαλαίου 110,5 Σύνολο 561,6 Άλλες τρέχουσες δαπάνες 19.9% Δαπάνες κεφαλαίου 19.7% Δαπάνες προσωπικού 60.4% Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ5) 31

ΙΠΑ αριθμός ατόμων Προσωπικό Ε&Α Διάγραμμα 30 Προσωπικό Ε&Α στον τομέα BES (αριθμός ατόμων) ανά είδος απασχόλησης και φύλο, 2015 8,000 7,000 6,000 Άνδρες Γυναίκες 5,000 4,000 3,000 5,145 3,035 2,000 1,000 0 1,962 1,691 Ερευνητές Άλλο προσωπικό Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π1, Π1.Γ) Διάγραμμα 31 Προσωπικό Ε&Α στον τομέα BES (ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης) ανά είδος απασχόλησης και φύλο, 2015 6,000 5,000 Άνδρες Γυναίκες 4,000 3,000 3,615.04 2,000 1,981.94 1,000 0 1,419.57 Ερευνητές 1,114.00 Άλλο προσωπικό Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π2, Π2.Γ) 32

Αριθμός απασχολουμένων Αριθμός ατόμων Φύλο και ηλικία ερευνητών Διάγραμμα 32 Ερευνητές στον τομέα BES (αριθμός ατόμων) ανά ηλικία και φύλο, 2015 3 600 3 200 2 800 2 400 2 000 1 600 1,622 2,206 Άνδρες Γυναίκες 1 200 800 400 0 929 116 754 911 19 38 216 253 41 2 εως 25 25-34 35-44 45-54 55-64 >65 Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π11) Διάγραμμα 33 Δαπάνες Ε&Α στον τομέα BES (σε εκατ. ) ανά τάξη μεγέθους απασχόλησης, 2015 εκατ. 0 50 100 150 200 250 300 350 0-9 27.3 10-49 38.2 50-249 121.9 250-499 41.0 >=500 333.2 Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ9) 33

Αριθμός απασχολουμένων αριθμός απασχολουμένων Διάγραμμα 34 Κατανομή δαπανών Ε&Α στον τομέα BES (σε εκατ. ) ανά πηγή χρηματοδότησης στις διάφορες τάξεις μεγέθους απασχόλησης, 2015 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 0-9 36.0% 45.2% 18.7% 10-49 21.9% 56.9% 21.2% 50-249 21.4% 59.5% 19.1% 250-499 2.9% 87.0% 10.2% >=500 1.2% 96.1% 2.7% Κράτος Επιχειρήσεις Εξωτερικό Άλλες εθνικές πηγές Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ9) Διάγραμμα 35 Προσωπικό Ε&Α στον τομέα BES (σε ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης) ανά τάξη μεγέθους απασχόλησης, 2015 ΙΠΑ 0 500 1,000 1,500 2,000 2,500 3,000 3,500 4,000 0-9 750 10-49 1050 50-249 1888 250-499 656 >=500 3787 Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π15) 34

Πίνακας 7 Δαπάνες Ε&Α στον τομέα BES (σε εκατ. και ως % επί του συνόλου των δαπανών του τομέα) ανά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας, 2015 Βασικοί τομείς οικονομικής δραστηριότητας και επικρατέστεροι κλάδοι κάθε τομέα (κωδικοί NACE rev2) εκατ % συνόλου δαπανών Ε&Α Τομέας Υπηρεσιών (45-82) 392,9 70,0% Χρηματοπιστωτικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες (64-66) 164,0 29,2% Ενημέρωση και επικοινωνία (58-63) 77,0 13,7% Xονδρικό και λιανικό εμπόριο επισκευή μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσικλετών (45-47) Επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες (69-75) 90,1 16,0% 58,9 10,5% Αλλοι τομείς υπηρεσιών 3,0 0,5% Τομέας Μεταποίησης (10-33) 149,7 26,7% Παραγωγή βασικών φαρμακευτικών προϊόντων και φαρμακευτικών σκευασμάτων (21) 49,0 8,7% Κατασκευή μεταλλικών προϊόντων, ηλεκτρονικών υπολογιστών, ηλεκτρονικών και οπτικών προϊόντων, ηλεκτρονικού εξοπλισμού, μηχανοκίνητων οχημάτων λοιπού εξοπλισμού μεταφορών (25-30)) 42,2 7,5% Βιομηχανία τροφίμων & ποτοποιΐα (10-11) 19,5 3,5% Παραγωγή οπτάνθρακα και προϊόντων διύλισης πετρελαίου / Παραγωγή χημικών ουσιών και προϊόντων/ Κατασκευή προϊόντων από ελαστικό (καουτσούκ) και πλαστικές ύλες(19,20,22) 16,4 2,9% Παραγωγή βασικών μετάλλων (24) 9,2 1,6% Αλλοι τομείς μεταποίησης 13,5 2,4% Άλλοι τομείς 18,9 3,4% Παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος, φυσικού αερίου, ατμού και κλιματισμού (35) 7,8 1,4% Παροχή νερού επεξεργασία λυμάτων, διαχείριση αποβλήτων και δραστηριότητες εξυγίανσης (36-39) 2,4 0,4% Κατασκευές (41-43) 3,1 0,6% Γεωργία, δασοκομία και αλιεία (01-03) 1,8 0,3% Ορυχεία Λατομεία (05-09) 1,3 0,2% Άλλοι τομείς 2,6 0,5% Σύνολο 561,6 100% 35

Διάγραμμα 36 Δαπάνες Ε&Α στον τομέα των Υπηρεσιών (45-82 ) (σε εκατ. ), 2015 εκατ. 0.0 50.0 100.0 150.0 200.0 164.0 Χρηματοπιστωτικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες (64-66) Ενημέρωση και επικοινωνία (58-63) 77.0 90.1 Xονδρικό και λιανικό εμπόριο επισκευή μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσικλετών (45-47) 58.9 Επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες (69-75) Μεταφορά και αποθήκευση (49-53) 2.4 0.5 Αλλοι τομείς υπηρεσιών Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ8) Διάγραμμα 37 Δαπάνες Ε&Α στον κλάδο της Μεταποίησης (σε εκατ. ), 2015 εκατ. 0.0 10.0 20.0 30.0 40.0 50.0 60.0 Κατασκευή μεταλλικών προϊόντων, ηλεκτρονικών υπολογιστών, ηλεκτρονικών και οπτικών προϊόντων, ηλεκτρονικού εξοπλισμού, μηχανοκίνητων οχημάτων λοιπού εξοπλισμού μεταφορών (25-30)) Παραγωγή βασικών φαρμακευτικών προϊόντων και φαρμακευτικών σκευασμάτων (21) 42.2 49.0 Βιομηχανία τροφίμων & ποτοποιΐα (10-11) Παραγωγή οπτάνθρακα και προϊόντων διύλισης πετρελαίου / Παραγωγή χημικών ουσιών και προϊόντων/ Κατασκευή προϊόντων από ελαστικό (καουτσούκ) και πλαστικές ύλες(19,20,22) 16.4 19.5 Παραγωγή βασικών μετάλλων (24) 9.2 Παραγωγή άλλων μη μεταλλικών ορυκτών προϊόντων (23) Εκτυπώσεις και αναπαραγωγή προεγγεγραμμένων μέσων (18) Παραγωγή κλωστοϋφαντουργικών υλών (13) Αλλοι τομείς μεταποίησης 4.4 3.1 2.7 3.3 Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ8) 36

6. Συνοπτική παρουσίαση κρατικού τομέα (GOV) Ο κρατικός τομέας (Government Sector, GOV) περιλαμβάνει φορείς με δραστηριότητες Ε&Α που εποπτεύονται από διάφορα Υπουργεία, όπως τα Ερευνητικά Κέντρα που εποπτεύονται από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας 8, άλλοι Δημόσιοι Ερευνητικοί Φορείς 9, Εφορείες Αρχαιοτήτων, Αρχαιολογικά Ινστιτούτα, Μουσεία, Δημόσια Νοσοκομεία, Ανεξάρτητες Αρχές κ.ά. Πίνακας 8 Συνολικοί δείκτες Ε&Α για τον τομέα GOV, 2015 Ένταση Ε&Α (δαπάνες Ε&Α ως % ΑΕΠ) 0,27 Σύνολο δαπανών Ε&Α (εκατ. ) 479,4 Προσωπικό Ε&Α (Αριθμός ατόμων) 27.936 Προσωπικό Ε&Α (Ισοδύναμα Πλήρους Απασχόλησης) 13.627,6 Ερευνητές (Αριθμός ατόμων) 15.758 Ερευνητές (Ισοδύναμα Πλήρους Απασχόλησης) 7.255,5 8 Με αλφαβητική σειρά: Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών, Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (συμπεριλαμβάνεται και το Κέντρο Έρευνας Τεχνολογίας και Ανάπτυξης Θεσσαλίας), Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστηµών «Δηµόκριτος», Εθνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Ελληνική Επιτροπή Ατοµικής Ενέργειας, Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ, Ερευνητικό Κέντρο Βιοιατρικών Ερευνών «Aλ. Φλέµινγκ», Ερευνητικό Κέντρο Καινοτοµίας στις Τεχνολογίες της Πληροφορίας των Επικοινωνιών και της Γνώσης «ΑΘΗΝΑ», Ίδρυµα Τεχνολογίας και Έρευνας, Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας «Νόησις». 9 Αναφέρονται ενδεικτικά: η Ακαδημία Αθηνών, το Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών, ο Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός Δήμητρα, το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, το Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων, το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων "Διόφαντος", οι Εφορείες Αρχαιοτήτων, τα Αρχαιολογικά Ινστιτούτα, τα Δημόσια Μουσεία, τα Δημόσια Νοσοκομεία, κ.α. 37

Ένταση Ε&Α (δαπάνες Ε&Α ως % του ΑΕΠ) Διάγραμμα 38 Ένταση Ε&Α του τομέα GOV (δαπάνες Ε&Α του τομέα GOV ως % του ΑΕΠ) στην Ελλάδα και τις χώρες της ΕΕ28, 2015 % of ΑΕΠ 0.00 0.05 0.10 0.15 0.20 0.25 0.30 0.35 0.40 0.45 Germany Czech Republic Luxembourg Slovakia Slovenia France Greece EU28 Netherlands Poland Finland Belgium Spain Croatia Bulgaria Romania Italy Lithuania Hungary Estonia Latvia Austria Malta Sweden United Kingdom Portugal Denmark Cyprus Ireland 0.3 0.29 0.27 0.24 0.24 0.24 0.24 0.23 0.23 0.21 0.2 0.19 0.18 0.18 0.18 0.16 0.16 0.14 0.13 0.11 0.11 0.08 0.07 0.06 0.05 0.33 0.39 0.38 0.41 Πηγές: Eurostat (http://ec.europa.eu/eurostat/web/science-technology-innovation/data/database, data code: rd_e_gerdtot, τελευταία ενημέρωση: 28.11.2017). ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ2) 38

Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ευρώ) Διάγραμμα 39 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) στον τομέα GOV, στην Ελλάδα και τις χώρες της ΕΕ28, 2015 εκατ. 0 2,000 4,000 6,000 8,000 10,000 12,000 14,000 Germany France Italy United Kingdom Spain Netherlands Poland Belgium Czech Republic Sweden Finland Austria Greece Romania Slovakia Hungary Luxembourg Denmark Portugal Ireland Slovenia Croatia Bulgaria Lithuania Latvia Estonia Malta Cyprus 2,910.6 2,889.4 2,520.0 1,633.5 1,053.0 929.4 663.2 501.1 496.2 481.1 479.4 299.2 258.3 200.8 197.4 186.1 144.9 136.0 115.2 92.0 90.0 66.5 39.0 32.7 11.8 11.1 6,357.5 12,485.6 Πηγές: Eurostat (http://ec.europa.eu/eurostat/web/science-technology-innovation/data/database, data code: rd_e_gerdtot, τελευταία ενημέρωση: 28.11.2017). ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ1) 39

Πηγές χρηματοδότησης Πηγή χρηματοδότησης Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) Κράτος 391,4 Επιχειρήσεις* 21,5 Άλλες εθνικές πηγές 0,2 ΕΕ 56,9 Άλλες πηγές εξωτερικού 9,2 Σύνολο 479,4 * στο κράτος περιλαμβάνονται και τα ίδια έσοδα των φορέων του κρατικού τομέα Κράτος 81.7% ΕΕ 11.9% Επιχειρήσεις 4.5% Άλλες πηγές εξωτερικού 1.9% Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ3) Είδος δαπανών Είδος δαπανών Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) Προσωπικού 330,3 Άλλες τρέχουσες δαπάνες 106,7 Κεφαλαίου 42,3 Σύνολο 479,4 Άλλες τρέχουσες δαπάνες 22.3% Δαπάνες κεφαλαίου 8.8% Δαπάνες προσωπικού 68.9% Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ5) 40

ΙΠΑ αριθμός ατόμων Προσωπικό Ε&Α Διάγραμμα 40 Προσωπικό Ε&Α στον τομέα GOV (αριθμός ατόμων) ανά είδος απασχόλησης και φύλο, 2015 18,000 16,000 14,000 12,000 10,000 8,000 6,000 4,000 2,000 0 8,986 6,772 Ερευνητές 6,564 5,614 Άλλο προσωπικό Άνδρες Γυναίκες Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π1, Π1.Γ) Διάγραμμα 41 Προσωπικό Ε&Α στον τομέα GOV (ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης) ανά είδος απασχόλησης και φύλο, 2015 8,000 7,000 6,000 5,000 4,000 3,942.6 3,656.3 Άνδρες Γυναίκες 3,000 2,000 1,000 3,313.0 2,715.8 0 Ερευνητές Άλλο προσωπικό Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π2, Π2.Γ) 41

Αριθμός ατόμων Φύλο και ηλικία ερευνητών Διάγραμμα 42 Ερευνητές στον τομέα GOV (αριθμός ατόμων) ανά ηλικία και φύλο, 2015 5 600 5 200 4 800 4 400 4 000 3 600 3 200 2 800 2 400 2 000 1 600 1 200 800 400 0 2,932 2,643 Άνδρες 1,956 Γυναίκες 954 2,103 2,174 1,530 382 675 256 121 32 εως 25 25-34 35-44 45-54 55-64 >65 Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π11) 42

7. Συνοπτική παρουσίαση τομέα τριτοβάθμιας & μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (HES) Ο τομέας τριτοβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Higher Education Sector, HES) περιλαμβάνει τα Πανεπιστήμια, τα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, τα Ερευνητικά Πανεπιστημιακά Ινστιτούτα, τα Κέντρα Τεχνολογικής Έρευνας, τα αναγνωρισμένα από το Κράτος Ιδιωτικά Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΙΕΚ), τα Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία, άλλες σχολές & ακαδημίες 10. Πίνακας 9 Συνολικοί δείκτες Ε&Α για τον τομέα HES, 2015 Ένταση Ε&Α (δαπάνες Ε&Α ως % ΑΕΠ) 0,37 Σύνολο δαπανών Ε&Α (εκατ. ) 643,8 Προσωπικό Ε&Α (Αριθμός ατόμων) 55.467 Προσωπικό Ε&Α (Ισοδύναμα Πλήρους Απασχόλησης) 27.383,5 Ερευνητές (Αριθμός ατόμων) 37.463 Ερευνητές (Ισοδύναμα Πλήρους Απασχόλησης) 22.148,9 10 Ανώτατες Εκκλησιαστικές Ακαδημίες, Στρατιωτικές Σχολές, Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας κ.ά 43

Ένταση Ε&Α (δαπάνες Ε&Α ως % του ΑΕΠ) Διάγραμμα 43 Ένταση Ε&Α του τομέα HES (δαπάνες Ε&Α του τομέα HES ως % του ΑΕΠ) στην Ελλάδα και τις χώρες της ΕΕ28, 2015 % of ΑΕΠ 0.00 0.20 0.40 0.60 0.80 1.00 1.20 Denmark Sweden Austria Finland Netherlands Estonia Lithuania Portugal Slovakia Belgium Germany Czech Republic EU28 France United Kingdom Greece Spain Italy Latvia Ireland Poland Malta Cyprus Luxembourg Slovenia Croatia Hungary Romania Bulgaria 0.72 0.71 0.64 0.62 0.58 0.57 0.51 0.5 0.5 0.48 0.46 0.45 0.42 0.37 0.34 0.34 0.31 0.29 0.29 0.25 0.24 0.24 0.22 0.2 0.17 0.09 0.05 0.87 0.99 Πηγές: Eurostat (http://ec.europa.eu/eurostat/web/science-technology-innovation/data/database, data code: rd_e_gerdtot, τελευταία ενημέρωση: 28.11.2017) ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ2) 44

Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ευρώ) Διάγραμμα 44 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) στον τομέα HES, στην Ελλάδα και τις χώρες της ΕΕ28, 2015 εκατ. 0 5,000 10,000 15,000 20,000 Germany United Kingdom France Italy Netherlands Sweden Spain Denmark Austria Belgium Finland Poland Portugal Czech Republic Ireland Greece Slovakia Lithuania Hungary Romania Estonia Luxembourg Croatia Slovenia Latvia Cyprus Bulgaria Malta 5,653.0 4,393.3 3,916.1 3,704.0 2,682.8 2,468.2 2,056.9 1,480.5 1,246.4 1,017.6 809.5 764.0 643.8 406.1 216.4 183.0 136.4 125.2 123.2 90.9 86.9 75.6 42.6 23.4 23.0 9,864.3 11,035.0 15,344.2 Πηγές: Eurostat (http://ec.europa.eu/eurostat/web/science-technology-innovation/data/database, data code: rd_e_gerdtot, τελευταία ενημέρωση: 28.11.2017) ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ1) 45

Πηγές χρηματοδότησης Διάγραμμα 45 Δαπάνες Ε&Α στον τομέα HES (σε εκατ. και ως % του συνόλου του τομέα) ανά πηγή χρηματοδότησης, 2015 Πηγή χρηματοδότησης Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) Κράτος 458,0 Επιχειρήσεις* 48,8 Άλλες εθνικές πηγές 43,1 ΕΕ 85,2 Άλλες πηγές εξωτερικού 8,8 Σύνολο 643,8 * στις «Άλλες εθνικές πηγές» περιλαμβάνονται τα ίδια έσοδα των φορέων του τομέα HES, η χρηματοδότηση από ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά ιδρύματα, κληροδοτήματα, κ.α. Κράτος 71.1% ΕΕ 13.2% Επιχειρήσεις 7.6% Άλλες εθνικές πηγές 6.7% Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ3) Είδος δαπανών Είδος δαπανών Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) Προσωπικού 463,4 Άλλες τρέχουσες δαπάνες 143,6 Κεφαλαίου 36,9 Σύνολο 643,8 Άλλες τρέχουσες δαπάνες 22.3% Δαπάνες κεφαλαίου 5.7% Δαπάνες προσωπικού 72.0% Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ5) 46

ΙΠΑ αριθμός ατόμων Προσωπικό Ε&Α Διάγραμμα 46 Προσωπικό Ε&Α στον τομέα HES (αριθμός ατόμων) ανά είδος απασχόλησης και φύλο, 2015 40,000 35,000 30,000 25,000 20,000 15,000 10,000 5,000 0 23,328 14,135 Ερευνητές 7,021 10,983 Άλλο προσωπικό Άνδρες Γυναίκες Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π1, Π1.Γ) Διάγραμμα 47 Προσωπικό Ε&Α στον τομέα HES (ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης) ανά είδος απασχόλησης και φύλο, 2015 25,000 20,000 Άνδρες Γυναίκες 15,000 14,648.9 10,000 5,000 7,500.0 1,903.6 3,331.0 0 Ερευνητές Άλλο προσωπικό Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π2, Π2.Γ) 47

Αριθμός ατόμων Φύλο και ηλικία ερευνητών Διάγραμμα 48 Ερευνητές στον τομέα HES (αριθμός ατόμων) ανά ηλικία και φύλο, 2015 12,000 10,000 Άνδρες Γυναίκες 8,000 6,000 4,000 2,000 0 5,952 5,809 5,789 4,369 430 5,114 3,585 3,013 1,867 979 350 206 εως 25 25-34 35-44 45-54 55-64 >65 Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π11) 48

8. Συνοπτική παρουσίαση τομέα ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων (PNP) Ο τομέας ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων (Private Non Profit Sector, PNP) περιλαμβάνει μη εμπορικά, ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά ιδρύματα που παρέχουν υπηρεσίες στους πολίτες, όπως οι επαγγελματικές και επιστημονικές ενώσεις, οι οργανισμοί παροχής βοήθειας, οι ανθρωπιστικές οργανώσεις, τα συνδικάτα, οι ενώσεις καταναλωτών, κ.λπ. 11 Πίνακας 10 Συνολικοί δείκτες Ε&Α για τον τομέα PNP, 2015 Ένταση Ε&Α (δαπάνες Ε&Α ως % ΑΕΠ) 0,01 Σύνολο δαπανών Ε&Α (εκατ. ) 19,1 Προσωπικό Ε&Α (Αριθμός ατόμων) 782 Προσωπικό Ε&Α (Ισοδύναμα Πλήρους Απασχόλησης) 516,4 Ερευνητές (Αριθμός ατόμων) 408 Ερευνητές (Ισοδύναμα Πλήρους Απασχόλησης) 269,3 11 Αναφέρονται (ενδεικτικά και όχι εξαντλητικά): το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, το Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής, η Ελληνική Συνεργαζόμενη Ογκολογική Ομάδα, το Ίδρυμα Λαμπράκη, το Ίδρυμα ΘΩΡΑΞ, η περιβαλλοντική οργάνωση ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ, η WWW Ελλάς, το Ινστιτούτο Θεραπείας & Περιβάλλοντος, το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας του καρκίνου κ.ά 49

Ένταση Ε&Α (δαπάνες Ε&Α ως % του ΑΕΠ) Διάγραμμα 49 Ένταση Ε&Α του τομέα PNP (δαπάνες Ε&Α του τομέα PNP ως % του ΑΕΠ) στην Ελλάδα και τις χώρες της ΕΕ28*, 2015 % of ΑΕΠ 0.00 0.01 0.02 0.03 0.04 0.05 0.06 0.07 0.08 Cyprus 0.07 Italy 0.04 Estonia 0.03 France 0.03 United Kingdom 0.03 EU28 0.02 Portugal 0.02 Finland 0.02 Belgium 0.01 Bulgaria 0.01 Czech Republic 0.01 Denmark 0.01 Greece 0.01 * Στο διάγραμμα εμφανίζονται μόνο οι χώρες που δηλώνουν διακριτά τον τομέα PNP από τους άλλους τομείς εκτέλεσης Ε&Α Πηγές: Eurostat (http://ec.europa.eu/eurostat/web/science-technology-innovation/data/database, data code: rd_e_gerdtot, τελευταία ενημέρωση: 28.11.2017) ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ2) 50

Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ευρώ) Διάγραμμα 50 Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) στον τομέα PNP, στην Ελλάδα και την ΕΕ28*, 2015 εκατ. 0 200 400 600 800 1,000 United Kingdom 874.2 France Italy 706.9 753.4 Belgium Austria Finland Portugal Denmark Sweden Spain Greece Czech Republic Cyprus Poland Estonia Slovakia Bulgaria Romania Slovenia Netherlands 55.6 51.3 46.9 35.4 29.5 27.2 27.0 19.1 12.6 12.2 6.8 5.4 3.7 2.4 2.3 0.3 0.0 * Στο διάγραμμα εμφανίζονται μόνο οι χώρες που δηλώνουν διακριτά τον τομέα PNP από τους άλλους τομείς εκτέλεσης Ε&Α Πηγές: Eurostat (http://ec.europa.eu/eurostat/web/science-technology-innovation/data/database, data code: rd_e_gerdtot, τελευταία ενημέρωση: 28.11.2017) ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ1) 51

Πηγές χρηματοδότησης Διάγραμμα 51 Δαπάνες Ε&Α στον τομέα PNP (σε εκατ. και ως % του συνόλου του τομέα) ανά πηγή χρηματοδότησης, 2015 Πηγή χρηματοδότησης Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) Κράτος 5,1 Επιχειρήσεις 2,4 Άλλες εθνικές πηγές* 5,7 ΕΕ 2,1 Άλλες πηγές εξωτερικού 3,8 Σύνολο 19,1 2.4 12.6% Κράτος 26.7% Ιδία χρηματοδότηση 29.8% ΕΕ 11.0% Άλλες πηγές εξωτερικού 19.9% * στις «Άλλες εθνικές πηγές» περιλαμβάνεται η ιδία χρηματοδότηση του τομέα PNP. Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ3) Είδος δαπανών Διάγραμμα 52 Δαπάνες Ε&Α στον τομέα PNP (σε εκατ. και ως % του συνόλου του τομέα) ανά είδος δαπανών, 2015 Είδος δαπανών Δαπάνες Ε&Α (σε εκατ. ) Προσωπικού 13,6 Άλλες τρέχουσες δαπάνες 4,8 Κεφαλαίου 0,7 Σύνολο 19,1 Δαπάνες κεφαλαίου Άλλες 3.7% τρέχουσες δαπάνες 25.1% Δαπάνες προσωπικού 71.2% Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Δ5) 52

ΙΠΑ αριθμός ατόμων Προσωπικό Ε&Α Διάγραμμα 53 Προσωπικό Ε&Α στον τομέα PNP (αριθμός ατόμων) ανά είδος απασχόλησης και φύλο, 2015 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 199 134 209 240 Άνδρες Γυναίκες Ερευνητές Άλλο προσωπικό Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π1, Π1.Γ) Διάγραμμα 54 Προσωπικό Ε&Α στον τομέα PNP (ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης) ανά είδος απασχόλησης και φύλο, 2015 300 250 Άνδρες Γυναίκες 200 150 132.30 85.00 100 50 0 137.00 Ερευνητές 162.00 Άλλο προσωπικό Πηγή: ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/statistika-etak/datatables, κωδικός στοιχείων: Π2, Π2.Γ) 53

9. Μεθοδολογικές σημειώσεις Σύντομη περιγραφή δεδομένων Οι επίσημες στατιστικές Έρευνας και Ανάπτυξης - Ε&Α (Research & Development R&D statistics) παράγουν δείκτες για το προσωπικό που απασχολείται σε δραστηριότητες Ε&Α καθώς και για τις (εσωτερικές) δαπάνες που πραγματοποιούνται για τις δραστηριότητες αυτές σε όλους τους τομείς της οικονομίας: Επιχειρήσεις (Business Enterprise Sector BES), Κρατικός Τομέας (Government Sector GOV), Τομέας Τριτοβάθμιας και Μεταδευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Higher Education Sector HES), Τομέας Ιδιωτικών μηκερδοσκοπικών Ιδρυμάτων (Private non-profit PNP) καθώς και για το σύνολο της χώρας. Από τα στατιστικά δαπανών προκύπτει ο δείκτης Ένταση Ε&Α (R&D intensity) ως ποσοστό (%) των δαπανών Ε&Α στο ΑΕΠ της χώρας. Σημασία δεικτών Οι δαπάνες Ε&Α συνυπολογίζονται στο ΑΕΠ των χωρών καθώς, σύμφωνα με το αναθεωρημένο Ευρωπαϊκό Σύστημα Λογαριασμών ESA 2010 12, καταγράφονται ως δαπάνες παγίου κεφαλαίου. Ο δείκτης Ένταση Ε&Α (Δαπάνες Ε&Α ως % επί του ΑΕΠ) είναι ένας από τους εννέα βασικούς δείκτες (headline indicators) που χρησιμοποιούνται για την παρακολούθηση της προόδου της στρατηγικής EU2020 και αφορά τον στόχο δαπανών Ε&Α σε ποσοστό 3% του ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο δείκτης Ένταση Ε&Α (Δαπάνες Ε&Α ως % επί του ΑΕΠ) συμπεριλαμβάνεται στους βοηθητικούς δείκτες (auxiliary indicators) του Macroeconomic Imbalance Procedure (MIP) Scoreboard, τον πίνακα αποτελεσμάτων που χρησιμοποιείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την έγκαιρη προειδοποίηση για την παρακολούθηση των μακροοικονομικών ανισορροπιών των κρατών μελών της ΕΕ. Κάλυψη τομέων δραστηριότητας Τα στατιστικά στοιχεία Ε&Α (δαπάνες και προσωπικό) συλλέγονται και αναλύονται ανά τομέα εκτέλεσης Ε&Α (Sector of R&D performance),τον τομέα δηλαδή στον οποίο διεξάγονται οι δραστηριότητες Ε&Α. Οι φορείς, οι οποίοι υλοποιούν δραστηριότητες Ε&Α και αποτελούν τις στατιστικές μονάδες από τις οποίες συλλέγονται τα στοιχεία, κατηγοριοποιούνται σε τέσσερις τομείς εκτέλεσης Ε&Α ως εξής: Τομέας επιχειρήσεων (Business Enterprise Sector BES): περιλαμβάνει τις επιχειρήσεις, τους οργανισμούς και τα ιδρύματα, κύρια δραστηριότητα των οποίων είναι η παραγωγή προϊόντων ή υπηρεσιών (εκτός από μεταδευτεροβάθμια ή τριτοβάθμια εκπαίδευση). Επιπλέον, ο τομέας αυτός περιλαμβάνει τις δημόσιες επιχειρήσεις, ιδιωτικούς μη κερδοσκοπικούς φορείς που παρέχουν υπηρεσίες σε επιχειρήσεις. Καλύπτονται οι κλάδοι οικονομικής δραστηριότητας (NACE Rev.2) και οι τάξεις μεγέθους απασχόλησης που αναφέρονται στον Ευρωπαϊκό Κανονισμό 995/2012. Τομέας Τριτοβάθμιας & Μεταδευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Higher Education Sector - HES): περιλαμβάνει τα Πανεπιστήμια, τα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, τα Ερευνητικά Πανεπιστημιακά Ινστιτούτα, τα Κέντρα Τεχνολογικής Έρευνας, τα αναγνωρισμένα από το Κράτος Ιδιωτικά ΙΕΚ, τα Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία, άλλες σχολές & ακαδημίες. Κρατικός Τομέας (Government Sector - GOV): περιλαμβάνει φορείς με δραστηριότητες Ε&Α που εποπτεύονται από διάφορα Υπουργεία όπως: τα Ερευνητικά Κέντρα που εποπτεύονται από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (με αλφαβητική σειρά: Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών, Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (συμπεριλαμβάνεται και το Κέντρο Έρευνας Τεχνολογίας και Ανάπτυξης Θεσσαλίας), Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστηµών «Δηµόκριτος», Εθνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Ελληνική Επιτροπή Ατοµικής Ενέργειας, Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ, Ερευνητικό Κέντρο Βιοιατρικών Ερευνών «Aλ. Φλέµινγκ», 12 Ευρωπαϊκός Κανονισμός 549/2013 54

Ερευνητικό Κέντρο Καινοτοµίας στις Τεχνολογίες της Πληροφορίας των Επικοινωνιών και της Γνώσης «ΑΘΗΝΑ», Ίδρυµα Τεχνολογίας και Έρευνας), οι άλλοι Δημόσιοι Ερευνητικοί Φορείς (ενδεικτικά και όχι εξαντλητικά: η Ακαδημία Αθηνών, το Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών, ο Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός Δήμητρα, το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, το Εθνικό Κέντρο Βιώσιμης & Αειφόρου Ανάπτυξης, το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, το Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων, το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων "Διόφαντος", κ.α.), οι Εφορείες Αρχαιοτήτων, τα Αρχαιολογικά Ινστιτούτα, τα Δημόσια Μουσεία, τα Δημόσια Νοσοκομεία, κ.α.. Τομέας Ιδιωτικών Μη Κερδοσκοπικών Ιδρυμάτων (Private Non Profit Sector PNP): O τομέας αυτός περιλαμβάνει μη εμπορικά, ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά ιδρύματα που παρέχουν υπηρεσίες στους πολίτες, όπως επαγγελματικές και επιστημονικές ενώσεις, οι οργανισμοί παροχής βοήθειας, οι ανθρωπιστικές οργανώσεις, τα συνδικάτα, οι ενώσεις καταναλωτών, κ.α. Αναφέρονται (ενδεικτικά και όχι εξαντλητικά): το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, το Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής, η Ελληνική Συνεργαζόμενη Ογκολογική Ομάδα, το Ίδρυμα Λαμπράκη, το Ίδρυμα ΘΩΡΑΞ, η περιβαλλοντική οργάνωση ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ, η WWW Ελλάς, το Ινστιτούτο Θεραπείας & Περιβάλλοντος, το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας του καρκίνου κ.α. Έννοιες & ορισμοί των βασικών μεταβλητών Οι βασικές έννοιες και ορισμοί, τα καθιερωμένα σχήματα ταξινομήσεων και οι οδηγίες για την παραγωγή των στατιστικών στοιχείων για την Έρευνα και Ανάπτυξη - Ε&Α αναφέρονται στο εγχειρίδιο Frascati (ΟΟΣΑ, 2002). Έρευνα & Ανάπτυξη E&A (Research & Development R&D) Σύμφωνα με το εγχειρίδιο Frascati, ως Έρευνα και Ανάπτυξη θεωρείται η δημιουργική εργασία που αναλαμβάνεται σε συστηματική βάση προκειμένου να αυξηθεί το απόθεμα της γνώσης, συμπεριλαμβανομένης της γνώσης του ατόμου, του πολιτισμού και της κοινωνίας, και της χρήσης αυτού του αποθέματος της γνώσης για την επινόηση νέων εφαρμογών. Με τον όρο Ε&Α καλύπτονται τρεις δραστηριότητες: η βασική έρευνα, η εφαρμοσμένη έρευνα και η πειραματική ανάπτυξη. H βασική έρευνα είναι πειραματική ή θεωρητική εργασία που γίνεται με κύριο σκοπό την απόκτηση νέων γνώσεων σχετικά με τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά φαινομένων και παρατηρήσιμων γεγονότων, χωρίς να αποβλέπει σε συγκεκριμένη εφαρμογή ή χρήση. Η εφαρμοσμένη έρευνα είναι επίσης πρωτότυπη έρευνα με σκοπό την απόκτηση νέας γνώσης. Έχει ωστόσο, κυρίως, έναν συγκεκριμένο πρακτικό σκοπό ή στόχο. Η πειραματική ανάπτυξη είναι η συστηματική εργασία, η οποία αντλεί από τις γνώσεις που έχουν αποκτηθεί από την έρευνα και την πρακτική εμπειρία και στοχεύει στην παραγωγή νέων υλικών, προϊόντων και συσκευών, στην εγκατάσταση νέων διαδικασιών, συστημάτων και υπηρεσιών ή στην ουσιαστική βελτίωση αυτών που ήδη παράγονται ή είναι εγκατεστημένα. Η Ε&Α καλύπτει όχι μόνο τις δραστηριότητες που υλοποιούνται σε τυπικούς ερευνητικούς φορείς ή τμήματα Ε&Α αλλά ευρύτερα όλες τις δραστηριότητες Ε&Α που υλοποιούνται είτε περιστασιακά είτε σε φορείς ή τμήματα που υλοποιούν και άλλες δραστηριότητες. Δαπάνες (εσωτερικές) για Ε&Α (intramural R&D expenditure) Οι δαπάνες για Έρευνα και Ανάπτυξη που καταγράφονται στα στατιστικά στοιχεία αφορούν τις εσωτερικές δαπάνες (intramural expenditure). Ως εσωτερικές δαπάνες θεωρούνται όλες οι δαπάνες για Ε&Α που γίνονται εντός των φορέων (στατιστικών μονάδων), ανεξάρτητα από την πηγή χρηματοδότησης. Περιλαμβάνουν τόσο τις τρέχουσες δαπάνες (κόστος προσωπικού, άλλες τρέχουσες δαπάνες όπως έξοδα λειτουργίας ενοίκια, τηλεφωνικά κ.ά. αναλώσιμα, ταξίδια, συνδρομές κ.λπ.) όσο και τις δαπάνες κεφαλαίου (αγορά εξοπλισμού, γης και κτιρίων). Οι δραστηριότητες Ε&Α που γίνονται με αναθέσεις σε εξωτερικούς συνεργάτες ή άλλους φορείς και πραγματοποιούνται εκτός του φορέα (extramural expenditure) δεν συμπεριλαμβάνονται στους δείκτες Ε&Α. Προσωπικό Ε&Α (R&D personnel) Το προσωπικό Ε&Α περιλαμβάνει τους ερευνητές καθώς και όλα τα πρόσωπα που συμβάλλουν άμεσα στην πραγματοποίηση των δραστηριοτήτων Ε&Α, χωρίς τη συμμετοχή 55

των οποίων το ερευνητικό έργο δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί (π.χ. τεχνικοί, εργάτες, παρασκευαστές, προγραμματιστές, διοικητικοί κ.λπ.). Συμπεριλαμβάνονται επίσης όσοι ασχολούνται με τον σχεδιασμό και τη διαχείριση των εργασιών άλλων ερευνητών Το προσωπικό Ε&Α κατανέμεται σε δύο κατηγορίες απασχόλησης με βάση το είδος της εργασίας που προσφέρει στην έρευνα: Ερευνητές: Επιστήμονες που πραγματοποιούν δραστηριότητες Ε&Α με στόχο τη σύλληψη και τη δημιουργία νέων γνώσεων, προϊόντων, διαδικασιών, μεθόδων και συστημάτων. Στους ερευνητές εντάσσονται και όσοι προετοιμάζουν διδακτορική διατριβή. Λοιπό προσωπικό Ε&Α: Προσωπικό που συμμετέχει σε δραστηριότητες Ε&Α εκτελώντας επιστημονικά και τεχνικά καθήκοντα, συνήθως υπό την καθοδήγηση των ερευνητών (π.χ. τεχνικοί, προγραμματιστές, παρασκευαστές, προσωπικό που συλλέγει βιβλιογραφικό υλικό, υλοποιεί στατιστικές έρευνες και συνεντεύξεις, κ.λπ.), καθώς και προσωπικό που εκτελεί διάφορες εργασίες που συνδέονται άμεσα με δραστηριότητες Ε&Α και είναι απαραίτητες για την ολοκλήρωσή τους (π.χ. εργάτες, γραμματείς ή άλλοι διοικητικοί υπάλληλοι). Ισοδύναμο πλήρους απασχόλησης - ΙΠΑ (Full Time Equivalent FTE) Το ΙΠΑ Ισοδύναμο Πλήρους Απασχόλησης χρησιμοποιείται για τη με συγκρίσιμο τρόπο μέτρηση του απασχολούμενου προσωπικού σε Ε&Α και υπολογίζεται με βάση τον χρόνο που κάθε άτομο αφιερώνει σε δραστηριότητες Ε&Α. Ως εκ τούτου, ένας εργαζόμενος πλήρους απασχόλησης σε Ε&Α κατά τη διάρκεια ενός έτους λογίζεται ως ένα ΙΠΑ ενώ ένας μερικής απασχόλησης λογίζεται ως ποσοστό ενός ΙΠΑ σε αναλογία με τις ώρες απασχόλησής του σε Ε&Α. Περισσότεροι ορισμοί υπάρχουν διαθέσιμοι στο Γλωσσάρι Όρων του ΕΚΤ (http://metrics.ekt.gr/el/lexicon/2). Νομικό πλαίσιο Διενεργούμενη έρευνα Οι στατιστικές Έρευνας και Ανάπτυξης καταρτίζονται στο πλαίσιο εφαρμογής του Ευρωπαϊκού Κανονισμού 995/2012 (ισχύει για τα στοιχεία του 2012 και εφεξής). Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, φορέας με θεσμικό ρόλο τη συγκέντρωση, τεκμηρίωση και διάθεση επιστημονικού και τεχνολογικού περιεχομένου (www.ekt.gr), διενεργεί τη συλλογή και επεξεργασία των στατιστικών στοιχείων Ε&Α από τον Απρίλιο 2012. Το ΕΚΤ είναι φορέας και εθνική αρχή (ΦΕΚ 3482/05.10.2017) του Ελληνικού Στατιστικού Συστήματος. Η παραγωγή των στατιστικών στοιχείων που παρουσιάζονται στην παρούσα έκθεση πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (Μνημόνια Συνεργασίας 28.01.2014 και 04.06.2016). Η έρευνα διεξάγεται σε όλους τους φορείς οι οποίοι είναι γνωστό ότι υλοποιούν δραστηριότητες Ε&Α. Το ΕΚΤ έχει αναπτύξει και διατηρεί Μητρώο των ελληνικών φορέων με δραστηριότητες Ε&Α, σε όλους τους επιμέρους τομείς εκτέλεσης BES, GOV, HES και PNP. Τα στοιχεία συλλέχθηκαν με ηλεκτρονικά ερωτηματολόγια από τους φορείς που ανήκουν στο μητρώο, με απογραφή στους τομείς GOV, HES και PNP και με συνδυασμό απογραφής και δειγματοληψίας στον τομέα BES. Το μητρώο επικαιροποιείται σε συστηματική βάση. Σε συνδυασμό με τη συλλογή στοιχείων μέσω ερωτηματολογίων, με στόχο τη μείωση του φόρτου των ερωτώμενων φορέων, τη μείωση του χρόνου συλλογής και την παράλληλη βελτίωση της ποιότητας των στοιχείων, χρησιμοποιήθηκαν τα ακόλουθα διοικητικά δεδομένα, τα οποία παρείχαν στο ΕΚΤ οι αρμόδιοι φορείς: Τομέας HES: Στοιχεία χρηματοδότησης και προσωπικό ΑΕΙ Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας & Θρησκευμάτων / Γενική Διεύθυνση Οικονομικών Υπηρεσιών & Γενική Διεύθυνση Ανώτατης Εκπαίδευσης Τομέας GOV: Στοιχεία χρηματοδότησης και προσωπικό φορέων Υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού / Διεύθυνση Οικονομικής Διαχείρισης & Διεύθυνση Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Στοιχεία χρηματοδότησης και προσωπικού Δημοσίων Νοσοκομείων - Υπουργείο Υγείας / Διεύθυνση Οικονομικού & Διεύθυνση Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης (ηλεκτρονική πλατφόρμα ESY.net). 56

Τα συλλεχθέντα στοιχεία ελέγχθηκαν για την ορθότητά τους και διορθώθηκαν, όπου ήταν απαραίτητο, σε συνεργασία με τους φορείς. Επίσης πραγματοποιήθηκε έλεγχος της συνάφειας των υποβληθέντων στοιχείων με δευτερογενή στοιχεία από τις βάσεις δεδομένων που αναφέρονται στη συνέχεια. Τα στοιχεία παρείχαν στο ΕΚΤ οι αρμόδιοι για την τήρηση των βάσεων φορείς. Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα Ειδική Υπηρεσία ΟΠΣ Βάση δεδομένων ecorda - Ευρωπαϊκή Επιτροπή Βάση δεδομένων με στοιχεία ισολογισμών επιχειρήσεων ICAP Επίσημα στατιστικά στοιχεία για τις κρατικές πιστώσεις για Ε&Α (δείκτης GBARD) στοιχεία που συλλέγονται από το ΕΚΤ και υποβάλλονται στη Eurostat. Για την επεξεργασία και ανάλυση των στοιχείων ακολουθήθηκε η ενδεδειγμένη στατιστική μεθοδολογία καθώς και οι οδηγίες της Eurostat για τη συγκεκριμένη έρευνα που εκπονείται με εναρμονισμένο τρόπο σε όλες τις χώρες-μέλη. 57