ºπ ƒøª. ª ƒ Àƒ π ø π ƒπ

ºπ ƒøª ƒã À ƒπ π Ã π ª À π µ π ªπÃ π ª ƒ Àƒ π ø π ƒπ ÙËÓ appleôúâ ÙË appleôï Ù Ú Ë ˆ ÙË appleúô, Ó ÌÂÛ ÛÙÈ ÌÔÚ- Ê ÙˆÓ ÓıÚÒappleˆÓ appleô ÛËÌ Â Ó Ì ÙÔ ÁÒÓÂ Î È ÙÈ ı Û Â ÙÔ ÙfiÓ ÙÔÓ ÙfiappleÔ, Í ˆÚÈÛÙ ı ÛË Î Ù ÂÈ Ë ÌÔÚÊ ÙÔ ıóôì ÚÙ Ú Ú ÈÂappleÈÛÎfiappleÔ appleúè ÓÔ. Ú ÈÂapple ÛÎÔappleÔ appleúè Ófi apple ÚÍÂ Ó ÏËıÈÓfi ıó Ú Ë ÁÈ ÙÔÓ appleúè Îfi ÏÏËÓÈÛÌfi. ÓÂ Ì ÙÈÎfi apple Ù Ú Î È Ê ÛÈÎfi Ú ËÁfi ÙˆÓ applefi Ô ÏˆÓ Ú ÁÈ ˆÓ ÛÙ Ì Ú ÚfiÓÈ ÙË Ô ÚÎÔÎÚ Ù apple Ú - ÌÂÈÓ ÈÎ ˆ ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ ˆ Ó applefi ÙÔ ÁÓˆÛÙfiÙÂÚÔ Ú ÈÂappleÈÛÎfiappleÔ ÙË ÙÔÎ Ê ÏË ÎÎÏËÛ ÙË appleúô ÂÍ ÈÙ ÙÔ Ì ÚÙ ÚÈÎÔ ı Ó ÙÔ ÙÔ applefi ÙÔ Ô ÚÎÔ ÙÔ 1821. ÂapplefiÌÂÓË ÙÚÈÂÙ ÛËÌ Â ÂÙ È Ì ÙÚÂÈ Û Ó fiìâóâ ÂappleÂÙÂ Ô appleô Û ÂÙ ÔÓÙ È Ì ÙË ˆ, ÙÔ ÚÁÔ Î È ÙË ı Û ÙÔ ıóôì ÚÙ Ú appleúè ÓÔ. Ô 2010 Û ÌappleÏËÚÒÓÔÓÙ È 200 ÚfiÓÈ applefi ÙËÓ ÓÔ Ô ÙÔ appleúè ÓÔ ÛÙÔÓ Ú ÈÂappleÈÛÎÔappleÈÎfi ıúfióô ÙË ÎÎÏËÛ ÙË appleúô, ÙÔ 2011 ÔÏÔÎÏËÚÒÓÔÓÙ È 190 ÚfiÓÈ applefi ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈÎ ı Û ÙÔ Î È ÙÔ 2012 ÎÏ - ÓÔ Ó 200 ÚfiÓÈ applefi ÙËÓ Ú ÛË ÙÔ ÛËÌ ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ ÚÁÔ ÙÔ, ÙÔ ÁÎ appleú Ô ÌÓ Û Ô. Ú appleâ ÈÎfi π À - À 09 62

πûùôúèîfi Ο Κυπριανός γεννήθηκε το 1756 στο Στρόβολο, τούτο όµως δεν είναι εξακριβωµένο. Ο πατέρας του Γεώργιος καταγόταν από το Στρόβολο και η µητέρα του Μαρία από τα Καµπιά. Σε νεαρή ηλικία ο Κυπριανός εισήλθε ως δόκιµος στο µοναστήρι της Παναγίας του Μαχαιρά που βρισκόταν κοντά στα Καµπιά, απ όπου πήρε και το επώνυµο Μαχαιριώτης. Στο µοναστήρι ο Κυπριανός διδάσκεται τα πρώτα του γράµµατα. Το 1768 µάλιστα, είχε ως δάσκαλο του ένα µαθητή του µεγάλου λόγιου και πνευµατικού ιεράρχη Ευγένιου Βούλγαρη. Συνεχίζει τις σπουδές του για τρία χρόνια στο Ελληνοµουσείον Λευκωσίας το οποίο στεγαζόταν στο κτήριο της Παλιάς Αρχιεπισκοπής. Το 1781 χειροτονείται διάκονος από τον Αρχιεπίσκοπο Χρύσανθο. υο χρόνια αργότερα µεταβαίνει στη Μολδοβλαχία όπου παρακολουθεί ανώτερα θεολογικά και φιλολογικά µαθήµατα στην ανώτερη Ελληνική σχολή του Ιασίου κοντά στον ηγεµόνα Μιχαήλ Σούτσο. Στη Μολδοβλαχία χειροτονείται στο δεύτερο βαθµό της ιεροσύνης. Με την επιστροφή του στην Κύπρο το 1802 ο Κυπριανός προσελήφθη ως Οικονόµος στην Αρχιεπισκοπή όπου κοντά στον Αρχιεπίσκοπο Χρύσανθο και το δραγοµάνο Χατζηγεωργάκη Κορνέσιο αναδεικνύει τις ηγετικές και διπλωµατικές του ικανότητες. Εκείνη την εποχή στην Κύπρο όπως και σε όλο τον Ελληνικό χώρο επικρατεί το σκοτάδι της Τουρκοκρατίας. Η φτώχεια, η εξαθλίωση, η τροµοκρατία και η έλλειψη κάθε µορφής ελευθερίας, είναι τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν τις συνθήκες διαβίωσης των Ελλήνων Χριστιανών στις αρχές του 19 ου αιώνα. Μέσα σ αυτές τις άθλιες συνθήκες το 1804 ο κόσµος εξεγείρεται, η εξέγερση όµως αποτυγχάνει. Στα γεγονότα του 1804 αναδεικνύεται η µορφή του Κυπριανού που χάρη στους έξυπνους διπλωµατικούς του χειρισµούς του καταφέρνει να αποτρέψει τους Τούρκους από το να λεηλατήσουν την Αρχιεπισκοπή και να προβούν σε βιαιότητες κατά των Ελλήνων. Η σωτήρια παρέµβαση του Κυπριανού ωθεί τους πολίτες, µε την έγκριση του γηραιού Αρχιεπισκόπου Χρυσάνθου, να του παραδώσουν τη διαχείριση τόσο των πολιτικών όσο και των εκκλησιαστικών πραγµάτων του τόπου. Ο δε Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος προχείρισε τον νεαρό Κυπριανό σε Μέγα Οικονόµο. Όµως οι καιροί είναι πολύ δύσκολοι. Το έτος 1809 σηµαδεύεται από την καρατόµηση του φίλου του Κυπριανού, δραγουµάνου Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου στην Κωνσταντινούπολη. Την 1 η Οκτωβρίου 1810 ο υπέργηρος και άρρωστος µε βαριάς µορφής ποδάγρα, Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος πεθαίνει, και την 30 η του ιδίου µηνός, ο Κυπριανός ενθρο- 63 Ú appleâ ÈÎfi π À - À 09

νίζεται ως νέος Αρχιεπίσκοπος νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου. Έτσι έµελλε να είναι ο ηγέτης του Κυπριακού Ελληνισµού κατά την ιστορικότερη στιγµή της νεότερης ιστορίας του Ελληνικού Έθνους, την Επανάσταση του 1821. Ô ÚÁÔ ÙÔ Ú ÈÂappleÈÛÎfiappleÔ appleúè ÓÔ Μεγάλο είναι το εθνικό και πνευµατικό έργο που επιτελέστηκε επί Αρχιεπισκοπίας του Κυπριανού. Ο δραστήριος και ικανός Κυπριανός οικοδοµεί σχολεία, ανεγείρει, επεκτείνει και ανακαινίζει εκκλησίες, προσπαθεί να στηρίξει οικονοµικά τους ραγιάδες στο νησί. Ακόµα καταβάλλει προσπάθειες για καταπολέµηση της ακρίδας που εκείνα τα χρόνια αποτελούσε αληθινή µάστιγα για το νησί και καταβάλλει προσπάθειες για την ιατρική αντιµετώπιση διαφόρων ασθενειών. Γνωρίζοντας ότι η διατήρηση της Εθνικής Συνείδησης και η διεκδίκηση της ελευθερίας είναι πρώτιστα θέµα µόρφωσης ο Κυπριανός έδωσε ιδιαίτερη έµφαση στην Παιδεία. Από τα έργα του ξεχωρίζει η δηµιουργία το 1812 της Ελληνικής σχολής Λευκωσίας που µετέπειτα ονοµάστηκε σε Παγκύπριο Γυµνάσιο, το ιστορικότερο εκπαιδευτικό ίδρυµα του νησιού, φάρος Ελληνικής και Χριστιανικής Παιδείας. Η πολυτιµότερη όµως προσφορά του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού στην Κύπρο και σε ολόκληρο το Έθνος θα γινόταν λίγα χρόνια αργότερα, και δεν ήταν άλλη από την ίδια του τη ζωή. ı Û ÙÔ ıóôì ÚÙ Ú appleúè ÓÔ Ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός υπήρξε µέλος της Φιλικής Εταιρείας και αναµείχθηκε στην προπαρασκευή της Ελληνικής Επανάστασης. Το πότε µυήθηκε ο Κυπριανός στη Φιλική Εταιρεία δεν είναι ακριβώς γνωστό. Το 1820 συναντάται µε τον Φιλικό ηµήτριο Ίπατρο στον οποίο υπόσχεται οικονοµική βοήθεια για την επερχόµενη Εθνεγερσία. Η υπόγεια κρύπτη στο κτίριο του Παγκυπρίου Γυµνασίου πιστεύεται ότι είχε χρησιµοποιηθεί για την απόκρυψη Φιλικών που είχαν επισκεφτεί µυστικά την Κύπρο. Η Κύπρος δεν µπορούσε να εξεγερθεί, κυρίως λόγω της µεγάλης απόστασης που τη χώριζε από τις εστίες της Επανάστασης αλλά και της µικρής απόστασης από τη Μικρά Ασία. Γι αυτό ακριβώς το λόγο αποφασίζεται να µην δηµιουργηθεί ένοπλος ξεσηκωµός στη Μεγαλόνησο, αλλά η Κύπρος να στηρίζει την Επανάσταση µε οικονοµική βοήθεια. Όταν έφτασε το πλήρωµα του χρόνου, η Κύπρος συνδράµει την Επανάσταση µε χρή- µατα, εφόδια καθώς και µε εθελοντές. Εν τούτοις πολλοί Κύπριοι µετέβησαν στα Ú appleâ ÈÎfi π À - À 09 64

επαναστατηµένα µέρη και προσχώρησαν στα ένοπλα σώµατα. Αρκετοί δε, έχυσαν το αίµα τους για την ελευθερία και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ένα περίπου µήνα µετά την έναρξη της επανάστασης εκδόθηκε σουλτανικό διάταγµα στην Κύπρο για να παραδώσουν οι Έλληνες όλα τα όπλα που είχαν στην κατοχή τους. Ο Κυπριανός παράλληλα, έχοντας υπόψη τις πραγµατικότητες και γνωρίζοντας την εκδικητική µανία των Τούρκων, εκδίδει σχετική εγκύκλιο καλώντας τους Έλληνες να παραµείνουν νοµοταγείς. Ακόµα δίνει διαβεβαιώσεις νοµιµοφροσύνης στον Τούρκο κυβερνήτη της Κύπρου. Αυτές οι ενέργειες του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού είναι παρό- µοιες και για τους ίδιους λόγους µε τις ενέργειες του Οικουµενικού Πατριάρχου Γρηγορίου του Ε στην Κωνσταντινούπολη, και µοναδικό σκοπό είχαν να προστατεύσουν τον άµαχο Ελληνικό πληθυσµό από βιαιοπραγίες. Οι Τούρκοι όµως εκτελούν τον Πατριάρχη Γρηγόριο στις 10 Απριλίου 1821, Κυριακή του Πάσχα. Οι όποιες ελπίδες για να ακολουθήσει αργότερα η Κύπρος τα άλλα επαναστατηµένα Ελληνικά µέρη εξανεµίστηκαν όταν οι Τούρκοι αποφάσισαν τη σφαγή επιφανών προσώπων του νησιού στερώντας του έτσι την φυσική ηγεσία του και κατατροµοκρατώντας τον πληθυσµό. ιοικητής της Κύπρου τα χρόνια εκείνα ήταν ο θηριώδης Κουτσιούκ Μεχµέτ. Χρησιµοποιώντας δόλο, µε δικαιολογία την ακρόαση σουλτανικών φιρµανιών, µάζεψε όλη την πολιτική και εκκλησιαστική ηγεσία της νήσου στη Λευκωσία. Όταν έγινε αυτό τους ανάγγειλε τη θανατική τους καταδίκη. Την 9 η Ιουλίου 1821 άρχισε η µεγάλη σφαγή των Αρχιερέων και των προκρίτων του νησιού. Πρώτα οι Τούρκοι απαγχόνισαν τον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό. Ακολούθησε ο αποκεφαλισµός των Μητροπολιτών Πάφου Χρύσανθου, Κιτίου Μελέτιου και Κυρηνείας Λαυρέντιου καθώς και πολλών προκρίτων και προυχόντων του νησιού. Εν τω µεταξύ στο νησί φτάνουν 4000 στρατιώτες από την Αίγυπτο. Ακολουθεί ένα όργιο αίµατος και λεηλασιών εις βάρος των Ελλήνων του νησιού. Οι καρατοµήσεις συνεχίστηκαν µέχρι και τις 14 Ιουλίου και συνολικά µαρτύρησαν 470 άνθρωποι. Ο Σουηδός επισκέπτης Μπέργκρεν έγραψε «η Παναγία ντύθηκε στα µαύρα. Πολλά σπίτια ήταν έρηµα και πιτσιλισµένα στο αίµα». Οι εκτεταµένες σφαγές συνοδεύτηκαν από δηµεύσεις και αρπαγές περιουσιών εκ των οποίων το µερίδιο του λέοντος καρπώθηκε ο αιµοσταγής και διεφθαρµένος Κουτσιούκ Μεχµέτ. 65 Ú appleâ ÈÎfi π À - À 09

Την επόµενη µέρα της σφαγής αντιπροσωπεία από ιερείς και προκρίτους ζήτησαν από τον Κουτσιούκ Μεχµέτ τα λείψανα των µαρτύρων και τα έθαψαν στον περίβολο του Ιερού Ναού Παναγίας της Φανερωµένης. Το 1871, όταν χαλάστηκε ο παλιός ναός για να κτιστεί ο υφιστάµενος, τα οστά τάφηκαν σε κοινό τάφο κάτω από την Αγία Τράπεζα. Το 1921, µε τη συµπλήρωση 100 χρόνων από τη θυσία των Επισκόπων, οικοδοµήθηκε το γνωστό µαυσωλείο από Πεντελικό µάρµαρο στον περίβολο της Φανερωµένης, στο οποίο εναποτέθηκαν οριστικά τα οστά των Εθνοµαρτύρων. «9 Ë πô Ï Ô 1821, ÂÓ Â ÎˆÛ» ƒˆìèôû ÓË ÂÓ Ê Ï Û ÓfiÙ È ÈÚË ÙÔ ÎfiÛÌÔ Ó Ó ÂÓ Â Ú ıëîâ ÁÈ Ó ÙËÓ ÈÍËÏÂ Ë Ó Ó ÁÈ Ù ÛÛÈ appleâè ÙËÓ appleô Ù Ë Ô Âfi ÌÔ. ƒˆìèôû ÓË ÂÓ Ó ı fióù Ô ÎfiÛÌÔ Ï Ë. µ Û ÏË ªÈ ËÏ Ë «9 Ë πô Ï Ô 1821, ÂÓ Â ÎˆÛ». Βασίλης Μιχαηλίδης Στη συνείδησή µας η θυσία του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού έχει ταυτιστεί µε τον Εθνικό µας ποιητή Βασίλη Μιχαηλίδη και µε το έργο του «9 η Ιουλίου 1821, εν Λευκωσία». Η 9 η Ιουλίου αποτελεί το πιο γνωστό, ίσως, έργο του Βασίλη Μιχαηλίδη (1850 1917). Είναι επικό έργο, που χωρίζεται σε 24 ραψωδίες και αποτελείται από 560 δεκαπεντασύλλαβους στίχους. Η ακριβής χρονολογία του έργου είναι άγνωστη, υπολογίζεται όµως ότι γράφτηκε µεταξύ των ετών 1884 1895, ενώ εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1911. Ο Άγγλος περιηγητής Carne που είδε τον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό πριν την 9 η Ιουλίου αναφέρει ότι ο µάρτυρας του είπε ότι γνώριζε πως ο θάνατος του δεν είναι µακριά. Κι ενώ γνωρίζει ότι το µαρτυρικό του τέλος ήταν θέµα χρόνου, επιλέγει να µην εγκαταλείψει το ποίµνιό του ως καλός ποιµενάρχης και να µαρτυρήσει µαζί του. Η συνειδητή επιλογή του θανάτου κοντά στο ποίµνιό του, παρά της εγκατάλειψης και της φυγής, τον οδήγησε ουσιαστικά στην αθανασία. Ο Βασίλης Μιχαηλίδης αποδίδει εξαίρετα το σκεπτικό της αυτοθυσίας του Κυπριανού, «ÂÓ Ê Έ ÎÈfiÚÔÁÏÔ, ÁÈ Ù, Ó Ê ˆ, Ô Ê Îfi ÌÔ Ó Ó ÁÂÓ ı Ó ÙÈÎfiÓ ÂÈ ÙÔ ƒˆìèô ÙÔ ÙfiappleÔ. Ú appleâ ÈÎfi π À - À 09 66

ψ ÙË Û ÚÙÔıËÏÂÈ Ó ÂÈ ÙÔÓ Ï ÈÌfiÓ ÙÔ ÎfiÛÌÔ ; Ú ÙÔ Á Ì Ó ÙÔ appleôïïô ÂÓ Î ÏÏÈÔÓ ÙÔ appleèûîfiappleô». Η µορφή του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού παρουσιάζεται να υπερβαίνει τα εγκόσµια όταν αγέρωχα απαντά στον αιµοδιψή Κουτσιούκ Μεχµέτ: «Ê ÍÂ Ì Ô ÏÏÔ Ù È ÁÂÓ ÙÔ Á Ì Ó Ì Ï Ù ÈÓ, Ì ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Ì Ù ÂÏÏÂÈfiÓ Ù È È ÙÔ ƒˆìèô ÙÚ Ô ÏÏÈ, ÌÌ Í Ú appleˆ Ï ÓÙÚÔÓ fióù ÎÔapple Î Ù ÈÓ ÚÈÁ ÚÔ ÙÔ appleâù ÛÛÔÓÙ È ÙÚ ÎfiÛÈ apple Ú appleô ÏÈ. Ô ÓÈÓ ÓÙ Ó Ó ÙÚÒ ÙËÓ ÁËÓ ÙÚÒÂÈ ÙËÓ ÁËÓ ı ÚÎ Ù È, ª Ù Â ÓÔÓ apple ÓÙ ÙÚÒÂÙ È Ù È È Ù È ÓÔÓ Î Ù Ï Ù È». Η «9 η Ιουλίου», ένα µεγαλειώδες έργο αποτέλεσε για πολλά χρόνια και αποτελεί διδακτικό έπος για τους Ελληνόπαιδες του νησιού, µεταδίδοντας ανάµεσα στις γενιές τον πόθο για ελευθερία που µέχρι τις µέρες µας παραµένει αδικαίωτος. Είναι τυχαίο άραγε το γεγονός ότι το ρόλο του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού είχε υποδυθεί κάποτε µε µεγάλη επιτυχία ένας νεαρός µαθητής γυµνασίου από τη Λύση, ονόµατι Γρηγόρης Αυξεντίου, σε σχολική θεατρική παράσταση του έργου στο χωριό του; ª ÚÙ Ú ÙË ÛÙˆ Î È ÙË ÙÚ Ô Οι Τούρκοι, κατά την προσφιλή τους τακτική, ζήτησαν από τον Αρχιεπίσκοπο να εξισλαµισθεί µε αντάλλαγµα τη ζωή του. Ο Κυπριανός αρνείται και βαδίζει συνειδητά το δρόµο του Μαρτυρίου. Όπως µαρτυρεί ο εβραϊκής καταγωγής προτεστάντης Ιωσήφ Γούλφ, ο Κυπριανός απέρριψε χωρίς δεύτερη σκέψη την πρόταση εξισλαµισµού του και προσήλθε στο µαρτύριο µε τις φράσεις «Κύριε ελέησον, Χριστέ ελέησον». Η άρνηση του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού να εγκαταλείψει το ποίµνιό του, µε την ελπίδα να το γλιτώσει από τον όλεθρο και να βαδίσει συνειδητά προς το εκούσιο µαρτύριο, όπως ο Σωκράτης, 2 χιλιετηρίδες πριν, και ο Χρυσόστοµος Σµύρνης 100 χρόνια µετά, τον κατάταξε ανάµεσα στους ήρωες και τους νεοµάρτυρες του Γένους και του χάρισε µια θέση στην Αθανασία. Επιπρόσθετα, η άρνησή του να απαρνηθεί την Πίστη του Χριστού, κάτι που θα έσωζε τη ζωή του, δίνει άλλες διαστάσεις στη θυσία του. Είναι αρκετό και µόνο να θεωρείται άγιος Μάρτυρας του Χριστού κάποιος ο οποίος έτυχε µαρτυρικού θανάτου, εξ αιτίας και µόνον της οµολογίας της Πίστεώς του. Στην περίπτωση του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού υπάρχουν γραπτές µαρτυρίες για το γεγονός της οµολογίας Πίστεως του προ του θανάτου του και µάλιστα από ξένους. Αυτό τον κατατάσσει στους Άγιους Μάρτυρες της Εκκλησίας µας, κάτι που στην συνείδηση του λαού είναι ήδη. Αυτό που αποµένει, είναι η αναγνώριση της Αγιότητας του από την Εκκλησία. 67 Ú appleâ ÈÎfi π À - À 09