ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΜΑΤΑΡΑΓΚΑΣ ΣΧΟΛ. Έτος 2011-2012 Πρόγραµµα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Η Λίµνη Τριχωνίδα Εργασία των µαθητών της Α τάξης Με την συνεργασία της Θεωρ. Κατεύ. Β τάξης Υπεύθυνος Προγράµµατος: Ζέλος Γιάννης 1
Α µέρος Γνωριµία Σύµφωνα µε την παράδοση, στα αρχαία χρόνια υπήρχε µέσα στη λίµνη µια πόλη που βυθίστηκε. Η πόλη αυτή είχε τρεις κώνους και ίσως από εκεί πήρε το όνοµά της. Μια άλλη εκδοχή, µάλλον η επικρατέστερη, είναι ότι πήρε το όνοµά της από την αρχαία πόλη Τριχώνιο που βρίσκεται δίπλα στη λίµνη. H λίµνη Tριχωνίδα βρίσκεται στην καρδιά του Aιτωλικού Πεδίου και είναι η µεγαλύτερη, η γραφικότερη και η πιο άγνωστη της Eλλάδας. Μάλιστα, η απεραντοσύνη και το χρώµα της θυµίζουν περισσότερο θάλασσα «Το πέλαγος της Αιτωλίας» 2
Προσδιορίζεται προς βορρά από το όρος Παναιτωλικό (1924 m), νότια από το όρος Αράκυνθος (900 m), ανατολικά από το Εύηνο ποταµό και δυτικά από τη λίµνη Λυσιµαχία. Η λίµνη Τριχωνίδα, έχει επιφάνεια 97 τ/χλµ., το µέγιστο βάθος της φτάνει τα 58µ. (µε µέσο βάθος 29 µ. ) και περίµετρο 51 χλµ., αποτελεί ένα σηµαντικότατο υγρότοπο µε τεράστια αισθητική, οικολογική και αλιευτική αξία. Τα νερά της εµπλουτίζονται συνεχώς από υπέργειες και υπόγειες πηγές, το δε πλεόνασµα των νερών της περνά στη λίµνη Λυσιµαχία και απ εκεί, µέσω του ποταµού Δίµικου, χύνεται στον Αχελώο. 3
Διαχείριση νερού Στη δυτική πλευρά της λίµνης Τριχωνίδας βρίσκεται µια ενωτική τάφρος που περιλαµβάνει θυρόφραγµα και ενώνει τις δυο «αδελφές» λίµνες Τριχωνίδα και Λυσιµαχία. Με τον τρόπο αυτό, η λίµνη Τριχωνίδα τροφοδοτεί µε ελεγχόµενη ποσότητα νερού (προς την Λυσιµαχία) κάποιες περιοχές για κάλυψη αρδευτικών κυρίως αναγκών. Έτσι µεγάλες ποσότητες νερού καταλήγουν σε χωράφια της Κατοχής, Νεοχωρίου και Μεσολογγίου. 4
Και λίγη ιστορία Επί Τουρκοκρατίας Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, µεταξύ των δυο λιµνών υπήρχε ένας µεγάλος βάλτος, που το χειµώνα µε τις βροχές πληµµύριζε και οι δυο λίµνες φαινόταν σαν µία. Οι κάτοικοι των γύρω περιοχών την ονόµαζαν «Λίµνη του Απόκουρου». Το 1773, ο µουσελίµης του Κάρελι Αλάι µπέης ή Αλάµπεης κατά τους ντόπιους, αποφάσισε και ένωσε τις λίµνες µε ένα µοναδικό σε αρχιτεκτονική µαεστρία έργο, τα περίφηµα «γεφύρια του Αλάµπεη», συνδέοντας έτσι τους κάµπους του Παναιτωλίου µε τους κάµπους των Παπαδατών. Το έργο αυτό αποτελούνταν από ένα λιθόκτιστο δρόµο µήκους 3 χλµ. και πλάτους όσο να περνούν άνετα οι άµαξες, ο οποίος στηριζόταν πάνω σε 370 καµάρες. Το θαυµάσιο αυτό µνηµείο δυστυχώς καταστράφηκε. 5
Ας επιστρέψουµε στη λίµνη Τριχωνίδα Στο µεγαλύτερο τµήµα της η µορφολογία του εδάφους της λίµνης Τριχωνίδας, έχει οµαλή απόληξη µε αποτέλεσµα η ακτή να θυµίζει θαλασσινά ακρογιάλια. 6
Ανήκει στο υδατικό διαµέρισµα της Δυτικής Στερεάς που περιλαµβάνει τις (φυσικές) λίµνες Τριχωνίδα, Λυσιµαχεία, Οζερό και Αµβρακία και έχει άµεση σχέση µε το ποταµό Αχελώο. Τροφοδοτείται µε νερό, από: Την επιφανειακή απορροή της ευρύτερης περιοχής µέσω µικρών χειµάρων. Από ανάβλυση υπογείων νερών, κάτω από την επιφάνειά της. Από γειτονικές επιφανειακές πηγές. 7
Χρήσεις γης: Οι κύριες οικονοµικές δραστηριότητες στην υδρολογική λεκάνη της λίµνης Τριχωνίδας, είναι: η γεωργία η κτηνοτροφία καθώς και δραστηριότητες του δευτερογενούς τοµέα όπως ελαιοτριβεία, σφαγεία και τυροκοµεία. 8
Περιβαλλοντικές αξίες Βλάστηση Παλαιότερα, γύρω από την Τριχωνίδα (και τη Λυσιµαχία), υπήρχαν πλούσια παραλίµνια δάση τόσο πυκνά, που ήταν δύσκολο να τα διαβεί κανείς. Αποτελούνταν από φράξους, ιτιές, πλατάνια, σκλήθρα, λεύκες, λυγαριές κ.ά, και πρόσφεραν καταφύγιο σε πολλά σπάνια είδη ζώων και πουλιών. Η περιοχή ήταν από παλιά τόπος κυνηγιού, για ντόπιους και ξένους περιηγητές. Σήµερα, η παραλίµνια βλάστηση της Τριχωνίδας είναι πιο αραιή, αλλά παραµένει πάντα πλούσια. Αποτελείται από αιωνόβια πλατάνια, φράξους, ιτιές, λεύκες, καβάκια, σκλήθρα, λυγαριές, κυπαρίσσια, δάφνες, ευκαλύπτους, καλαµιές, βούρλα, ψαθιά κλπ. 9
Θερµο-Μεσογειακά παραλίµνια δάση Στις πλαγιές των παραλίµνιων λόφων, κυριαρχεί η µεσογειακή µακκία βλάστηση, που απαρτίζεται από σχίνα, κουµαριές, ρείκια, φιλύκια, κουτσουπιές, χαρουπιές, τρικουκιές, παλιούρια, ασφάκες και θυµάρι. Λίγο πιο έξω από το χωριό Πετροχώρι, υπάρχει ακόµα ένα αρκετά µεγάλο κατάλοιπο δάσους, µε αιωνόβιες ήµερες βελανιδιές. Υπάρχουν ακόµα στον Αράκυνθο και καστανοδάση, µε πολλά αιωνόβια δέντρα. 10
Λουλούδια, φυτά Κίτρινη ίριδα των βάλτων Στην ευρύτερη περιοχή της λίµνης Τριχωνίδας, υπάρχουν σπάνια λουλούδια, όπως νούφαρα, κυκλάµινα, γλαδιόλες, ανεµώνες, ίριδες, καµπανούλες, έρικες και πλήθος ορχιδέες. Την άνοιξη λοιπόν που ζωντανεύει η φύση και ξυπνάει το χώµα, µια πληµµυρίδα από λουλούδια και χρώµατα κόκκινα, κίτρινα, µώβ, λιλά, κλπκατηφορίζει από τις κορυφές και τις πλαγιές των λόφων, δίνοντας άλλη διάσταση στο τοπίο. ορχιδέα 11
Ασβεστούχοι βάλτοι Ο πλέον σηµαντικός οικότοπος της λίµνης Τριχωνίδας, είναι οι Ασβεστούχοι Βάλτοι, οι οποίοι χαρακτηρίζονται «οικότοποι προτεραιότητας» από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Κυρίαρχο φυτό είναι το κλάδιο ή «κοψιάς», διάφορα είδη σπαθόχορτου µαζί µε ψαθιά και αγριοκάλαµα. Οι Ασβεστούχοι Βάλτοι έχουν µεγάλη περιβαλλοντική σηµασία, διότι αποτελούν δείκτη των υδρολογικών και περιβαλλοντικών συνθηκών της περιοχής. Σήµερα θα τους συναντήσουµε στη νότια πλευρά της Καψοράχης, κοντά στο Τριχώνιο και στο Δαφνιά. 12
Καλαµώνες Στις ρηχές παράκτιες περιοχές, οι καλαµώνες προσφέρουν καταφύγιο στην άγρια πανίδα, ενώ λειτουργούν και ως «φίλτρα» για τις κάθε είδους απορροές που έρχονται προς τη λίµνη από τα γειτονικά εδάφη, τις καλλιέργειες και τις κάθε είδους απορρίψεις στερεών απορριµµάτων (σκουπίδια και µπάζα), αλλά και υγρών λυµάτων και αποβλήτων. 13
Ιχθυοπανίδα Το γνωστότερο ψάρι στη λίµνη είναι η αθερίνα. Η Τριχωνίδα είναι η µοναδική γνωστή υδατοσυλλογή γλυκού νερού όπου ζεί και αναπαράγεται η αθερίνα. Η αθερίνα αποτελεί µια πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση θαλασσινού ψαριού που, σε άγνωστη γεωλογική εποχή, εισήλθε στη λίµνη και προσαρµόστηκε απόλυτα στο γλυκό νερό. Η λίµνη Τριχωνίδα είναι µια από τις σηµαντικότερες σε ψάρια, λίµνες της Ελλάδας. Τα είδη των ψαριών της διακρίνονται σε: 1. Ενδηµικά της Ελλάδας: Ψάρια που εµφανίζονται και σε άλλες περιοχές όπως είναι η δροµίτσα, η γουρνάρα, το στρωσίδι, η ντάσκα, η µπριάνα, η λιάρα ή τροχιός και ο λουρογωβιός. 14
2. Ενδηµικά της Αιτωλ/νίας: Ψάρια που εµφανίζονται µόνο στις λίµνες και στα ποτάµια του νοµού, όπως είναι το γλανίδι, η τσερούκλα και η τριχωνοβελονίτσα. 3. Ενδηµικά της Τριχωνίδας: Ψάρια που ζούν µόνο στα νερά της λίµνης Τριχωνίδας και πουθενά αλλού στο κόσµο. Τέτοιο ψάρι είναι ο νανογωβιός. Ονοµάστηκε έτσι, λόγω του ότι αποτελεί το µικρότερο ψάρι στην Ευρώπη και ένα από τα µικρότερα σπονδυλωτά στο κόσµο (ενηλικιώνεται σε µέγεθος µικρότερο από 2 cm). 15
Ιδιαίτερα πλούσια είναι η πανίδα από θηλαστικά που συναντά κανείς στη λίµνη Τριχωνίδα. Η βίδρα, που απειλείται µε εξαφάνιση σε ολόκληρη την Ευρώπη, βρίσκει καταφύγιο στη περιοχή της Τριχωνίδας. Η περιοχή είναι πλούσια και σε ερπετά και σε αµφίβια. Μπορούµε να συναντήσουµε το δεντροβάτραχο και άλλα είδη βατράχων καθώς και το φρύνο και τον πρασινόφρυνο. 16
Ερπετά - αµφίβια Από τα ερπετά, έχουν βρεί ιδανικούς βιότοπους για διατροφή και αναπαραγωγή, δυο είδη νεροχελώνας (βαλτοχελώνα και ποταµοχελώνα), αλλά και χερσοχελώνες (η µεσογειακή χελώνα και η κρασπεδοχελώνα). Εκτός από τα νερόφιδα της περιοχής, άλλα είδη φιδιών είναι η οχιά, ο σαπίτης, η σαΐτα, ο τυφλίτης, ο λαφίτης κ.ά.. Συναντάµε επίσης και σηµαντικό αριθµό από σαύρες, διαφόρων ειδών. 17
Ορνιθοπανίδα Το περιβάλλον της Τριχωνίδας έχει µεγάλη ορνιθολογική σηµασία και τούτο γιατί αποτελεί µεταξύ των άλλων, χώρο διαχείµασης υδρόβιων πουλιών και σηµαντικό σταθµό κατά τη διάρκεια της αποδηµίας τους, καθώς και χώρο φωλιάσµατος για υδρόβια και αρπακτικά πουλιά. Έχουν παρατηρηθεί πάνω από 200 είδη πουλιών, τα περισσότερα από τα οποία είναι απειλούµενα και προστατεύονται. 18
Είδη πουλιών: Ο Πορφυροτσικνιάς Ο Σταχτοτσικνιάς Ο Κρυπτοτσικνιάς Ο Μικροτσικνιάς Ο Λευκοτσικνιάς Το Τσικνάκι Η Εγκρέτα Ο σπάνιος Αργυροτσικνιάς και επίσης Κορµοράνοι, Φαλαρίδες, Νανοβουτηχτάρια, Γερακίνες, Ερωδιοί, Γλάροι, Τρίγγες, Αλκυόνες, Πάπιες κ.ά. 19
Έντοµα Τα έντοµα που µπορούµε να συναντήσουµε στη περιοχή της Τριχωνίδας εκτός από τις πεταλούδες, είναι οι λιβελούλες ή ελικοπτεράκια, όταν πετούν δραστήρια πάνω από τα νερά, ψάχνοντας για την τροφή τους που αποτελείται από κάποια άλλα έντοµα. Άλλα θηλαστικά Τέλος, λόγω της πλούσιας παραλίµνιας βλάστησης στη γύρω περιοχή, βρίσκουµε: Σκαντζόχειρους, Αλεπούδες, Νυφίτσες, Λαγούς, Ασβούς κλπ. 20
Β µέρος Ρύπανση Υποβάθµιση περιβάλλοντος Δραστηριότητες που συνεισφέρουν περισσότερο ή λιγότερο στην υποβάθµιση του περιβάλλοντος και στην επιβάρυνση µε ρύπους της περιοχής γύρω από την λίµνη Τριχωνίδα, είναι µεταξύ άλλων: η εντατική αγροτική εκµετάλλευση (λιπάσµατα, φυτοφάρµακα κ.λ.π.) η ελεύθερη απόρριψη αστικών λυµάτων τα απόβλητα βιοτεχνιών τα απόβλητα κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων οι ανεξέλεγκτες αποθέσεις στερεών απορριµάτων οι εκχερσώσεις της παραλίµνιας βλάστησης, των συστάδων δέντρων ή και των παραλίµνιων δασών οι επιχωµατώσεις υγροτοπικών περιοχών. 21
Λιπάσµατα Η εντατικοποίηση της αγροτικής εκµετάλλευσης, σε συνδυασµό µε την αλόγιστη χρήση λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων, συντελούν στην υποβάθµιση του περιβάλλοντος και στην επιβάρυνση της περιοχής µε ρύπους, επικίνδυνους για την ανθρώπινη υγεία. 22
Κτηνοτροφία Η κτηνοτροφία στη λεκάνη απορροής της Τριχωνίδας, παρουσιάζει µεγάλη ανάπτυξη και η κύρια µορφή της είναι η ελεύθερη βοσκή των ζώων. 23
Γεωκτηνοτροφικές µονάδες µεταποίησης Στη περιοχή της Τριχωνίδας, υπάρχουν αγροτοβιοτεχνικές µονάδες, όπως ελαιοτριβεία, τυροκοµεία και σφαγεία καθώς και άλλες µικρές µονάδες. 24
Επιχωµατώσεις Οι επιχωµατώσεις δηµιουργούνται µε σκοπό την ευκολότερη πρόσβαση στη λίµνη, είτε για λόγους αναψυχής είτε για τη δηµιουργία κτισµάτων αλλά και για την επέκταση των καλλιεργούµενων εκτάσεων. Αλλοιώνουν την ακτογραµµή της λίµνης, καταστρέφουν τη βιοποικιλότητα και πιθανότατα αποτελούν και εστίες ρύπανσης, όταν τα υλικά τους δεν είναι αδρανή. 25
Στερεά απορρίµατα Η απόριψη γίνεται σε πολλές, συνήθως µη εγκεκριµένες περιοχές. Το φαινόµενο αυτό παρατηρείται και σε άλλες περιοχές γύρω από τη λίµνη. Σηµαντικές ποσότητες απορρίπτονται στις κοίτες χειµάρρων, στις πλαγιές, στους δρόµους ακόµη και σε περιοχές στην ακτή της λίµνης. 26
Μαγική και ανεξερεύνητη, γεµάτη χρώµατα και µοναδικές φυσικές οµορφιές, η λίµνη Τριχωνίδα, η µεγαλύτερη της Ελλάδας, µας προκαλεί να τη γνωρίσουµε. 27
Οι µαθητές της Α Λυκείου: Α 1 : Ακαρέπη Α., Ασηµακοπούλου Ι., Γεωργίου Χ., Γκούβρα Μ., Ζίκο Α., Καλλιµάνης Δ., Κοτσαντώνης Β., Κουτσαντώνη Χ., Λυκογιώργου Μ., Μητσόπουλος Π., Παπαδοπούλου Δ., Πολυχρόνη Γ., Σαλάππας Μ., Σκαρµούτσος Ε., Τραγουλιά Α., Τσαπάρας Ά. Με την ευγενή συνεργασία της Θεωρητικής Κατεύθυνσης της Β Τάξης ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ._ 28