Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΠΟΤΑΜΙΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ

Transcript

1 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΠΟΤΑΜΙΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ Μακρή Μαρία, Βιολόγος, Υπ. Διδάκτορας Βλαχόπουλος Κωνσταντίνος, Περιβαλλοντολόγος, Υπ. Διδάκτορας Σφουγγάρης Αθανάσιος, Καθηγητής Διαχείρισης Οικοτόπων και Βιοποικιλότητας

2 Η γεωργία έχει συνεισφέρει σημαντικά στη βιοποικιλότητα. Οι διαφορετικές γεωργικές παραδόσεις αιώνων οδήγησαν στην ανάπτυξη ενός πολύπλοκου συνονθυλεύματος ημιφυσικών ενδιαιτημάτων στο τοπίο. Αυτός ο πλούτος ενδιαιτημάτων προσέλκυσε με τη σειρά του ένα ευρύ φάσμα ειδών πανίδας και χλωρίδας.

3 Η εντατικοποίηση της εκμετάλλευσης της γης για γεωργικούς σκοπούς έχει οδηγήσει στην υποβάθμιση, τη συρρίκνωση ή/και το μετασχηματισμό σημαντικού μέρους των φυσικών οικοσυστημάτων

4 Η εντατικοποίηση της εκμετάλλευσης της γης για γεωργικούς σκοπούς έχει οδηγήσει στην υποβάθμιση, τη συρρίκνωση ή/και το μετασχηματισμό σημαντικού μέρους των φυσικών οικοσυστημάτων Ζόγκαρης κ.ά. (2007)

5 Τα τελευταία 50 χρόνια, η εντατικοποίηση της Γεωργίας (αλλά και η εγκατάλειψή της!) οδήγησε σε δραματική μείωση της αγροτικής βιοποικιλότητας Στην Ευρώπη: οι πληθυσμοί των πουλιών του αγρού έχουν μειωθεί κατά 50% από το 1980 ενώ αυτοί των πεταλούδων έχουν μειωθεί κατά 70% από το 1990 και δε δείχνουν σημάδια επανάκαμψης Μόλις το 15-25% της αγροτικής γης παραμένει Υψηλής Φυσικής Αξίας

6 Οι συνέπειες της απώλειας αγροτικής βιοποικιλότητας έχουν σαν τελικό αποδέκτη τον ίδιο τον αγρότη Από την άλλη, τα διαχειριστικά μέτρα για τη διατήρηση ή αποκατάσταση της βιοποικιλότητας οδηγούν σε οφέλη για τον αγρότη

7 Στη θεσσαλική πεδιάδα, το σύγχρονο αγροτικό τοπίο διαμορφώνεται κατά κύριο λόγο από ομοιογενείς, αροτραίες καλλιέργειες, με ταυτόχρονη ελαχιστοποίηση των πράσινων (ημι)φυσικών δομικών στοιχείων του (φυτοφράχτες, δενδροσυστάδες, βλάστηση αρδευτικών καναλιών, κ.λπ.)

8 Ωστόσο, η παρουσία του συστήματος του Πηνειού ποταμού και οι παραποτάμιες ζώνες βλάστησης που σχηματίζονται στις όχθες του αυξάνουν σημαντικά την ετερογένεια του τοπίου

9 Τι είναι παραποτάμιες ζώνες; Τι αξία έχουν ως οικοσυστήματα; Ζόγκαρης κ.ά. (2007)

10 Πολλοί οργανισμοί εξαρτώνται από τα παραποτάμια οικοσυστήματα και τα χρησιμοποιούν ως καταφύγιο, στάση κατά τη μετανάστευση, ενδιαίτημα τροφοληψίας, φωλεοποίησης, αναπαραγωγής, διαχείμασης

11 Κατά μήκος του ποταμού δημιουργείται ένας «διάδρομος» διασποράς οργανισμών στο αγροτικό τοπίο της Θεσσαλίας. Παράλληλα, τα πράσινα στοιχεία του τοπίου (φυτοφράχτες, δενδροσυστάδες, βλάστηση αρδευτικών καναλιών) δρουν ως «ενδιάμεσοι σταθμοί» στη διασπορά της βιοποικιλότητας προς το εσωτερικό των καλλιεργειών

12 Η Περιοχή Έρευνας περιλαμβάνει τμήμα του υδρολογικού συστήματος του Πηνειού που διαρρέει τη θεσσαλική πεδιάδα και τις γειτονικές στον ποταμό καλλιέργειες, εντός του νομού Λάρισας. Σταθμοί δειγματοληψίας στην περιοχή έρευνας

13 Τα πουλιά είναι: Διαδεδομένα Εμφανή Ποικιλόμορφα Εύκολα στην αναγνώριση, μελέτη, απογραφή Υψηλά στις τροφικές αλυσίδες Ευαίσθητα σε περιβαλλοντικές αλλαγές Αντιπροσωπευτικοί εκφραστές συνολικής βιοποικιλότητας

14 Μελέτη και σύγκριση κοινοτήτων πουλιών σε 3 τύπους οικοσυστημάτων Πράσινα στοιχεία Καλλιέργειες Παραποτάμια 60 σταθμοί δειγματοληψίας

15 Συνολικά εντοπίστηκαν 85 είδη πουλιών και στους τρεις τύπους οικοσυστημάτων

16 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η καλή αφθονία του Σαϊνιού (Accipiter brevipes), ενός αρπακτικού σπάνιου στην Ευρώπη, με υψηλό ενδιαφέρον (SPEC2) και άγνωστη βιολογία στη χώρα μας, λόγω και του κρυπτικού χαρακτήρα του. Το είδος εμφανίστηκε 45 φορές στα παραποτάμια οικοσυστήματα του Πηνειού, όπου φωλιάζει και αναπαράγεται.

17 Άλλα είδη που παρουσιάζουν ενδιαφέρον είναι το παγκοσμίως απειλούμενο (κατηγορία κινδύνου VU) Τρυγόνι (Streptopelia turtur), το Κιρκινέζι (Falco naumanni), η Χαλκοκουρούνα (Coracias garrulus), και άλλα

18 Ο υψηλότερος πλούτος ειδών παρατηρήθηκε στα παραποτάμια (71 είδη), ακολούθησαν τα πράσινα στοιχεία (64 είδη) και οι καλλιέργειες (55 είδη) Με χρήση διαφορετικών μοντέλων, ο πραγματικός πλούτος ειδών των 3 τύπων οικοσυστημάτων εκτιμάται αυξημένος κατά μερικά είδη σε σχέση με τον παρατηρούμενο πλούτο ειδών

19 Τα παραποτάμια οικοσυστήματα εμφανίζουν υψηλότερη α- ποικιλότητα (δείκτης Shannon H R =3.259) και ομοιομορφία σε σχέση με τα πράσινα στοιχεία και τις καλλιέργειες Οι καλλιέργειες εμφανίζουν τη μικρότερη α-ποικιλότητα (δείκτης Shannon H C =2.985), αλλά ενδιάμεση ομοιομορφία Διάγραμμα 2. Σύγκριση δεικτών ποικιλότητας Shannon H (α) και ομοιομορφίας (β) στους τρεις τύπους οικοσυστημάτων: R=Παραποτάμια, G=Πράσινα στοιχεία, C=Καλλιέργειες.

20 Τα παραποτάμια έχουν κοινά 54 είδη με τα πράσινα και 45 είδη με τις καλλιέργειες, ενώ πράσινα και καλλιέργειες έχουν 49 κοινά είδη Οι κοινότητες των 3 οικοσυστημάτων περιλαμβάνουν 43 κοινά είδη πουλιών Μεγαλύτερη ομοιότητα μεταξύ τους εμφανίζουν οι κοινότητες πουλιών πράσινων και καλλιεργειών (Horn G,C =0.821) και μικρότερη ομοιότητα μεταξύ τους εμφανίζουν οι κοινότητες παραποτάμιων και καλλιεργειών (Horn R,C =0.654) Πίνακας 2. Εκτίμηση ομοιότητας των κοινοτήτων ορνιθοπανίδας στους τρεις τύπους οικοσυστημάτων: R=Παραποτάμια, G=Πράσινα στοιχεία, C=Καλλιέργειες.

21 Το σύστημα του Πηνειού ποταμού φιλοξενεί σημαντικό πλούτο ειδών ορνιθοπανίδας Στην περιοχή εντοπίζονται είδη υψηλού ενδιαφέροντος (Σαΐνι, Χαλκοκουρούνα, Τρυγόνι, Κιρκινέζι, Μαυροπελαργός, Τσίφτης και άλλα) Η παραποτάμια ζώνη βλάστησης εμφανίζει υψηλότερη ποικιλότητα συγκρινόμενη με τα γειτονικά οικοσυστήματα και διαφοροποιείται ως προς την κοινότητα πουλιών της Τα περισσότερα πουλιά σε αφθονία μετρήθηκαν στα πράσινα στοιχεία (π.χ. φυτοφράχτες). Μεγαλύτερη ομοιότητα μεταξύ τους εμφανίζουν οι κοινότητες των πράσινων στοιχείων και των καλλιεργειών.

22 ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ