της 18ης Μαΐου 1989 *

THE QUEEN / ROYAL PHARMACEUTICAL SOCIETY OF GREAT BRITAIN, EX OF PHARMACEUTICAL IMPORTERS PARTE ASSOCIATION ΑΠΟΦΑΣΗ TOY ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ της 18ης Μαΐου 1989 * Στην υπόθεση 266/87, που έχει ως αντικείμενο αίτηση του Court of Appeal του Λονδίνου προς το Δικαστήριο, κατ' εφαρμογή του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΟΚ, με την οποία ζητείται, στο πλαίσιο της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου μεταξύ The Queen και Royal Pharmaceutical Society of Great Britain, ex parte Association of Pharmaceutical Importers, η έκδοση προδικαστικής αποφάσεως ως προς την ερμηνεία των άρθρων 30 και 36 της Συνθήκης ΕΟΚ, και στην υπόθεση 267/87, που έχει ως αντικείμενο αίτηση του Court of Appeal του Λονδίνου προς το Δικαστήριο, κατ' εφαρμογή του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΟΚ, με την οποία ζητείται, στο πλαίσιο της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου μεταξύ The Queen και Secretary of State for Social Services, ex parte Association of Pharmaceutical Importres, * :. 1321

18. 5. 1989-1 266 267/87 η έκδοση προδικαστικής αποφάσεως ως προς την ερμηνεία των άρθρων 30 και 36 της Συνθήκης ΕΟΚ. ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ συγκείμενο από τους Ο. Due, πρόεδρο, R. Joliét, Τ. F. O'Higgins και F. Grévisse, προέδρους τμήματος, Sir Gordon Slynn, G. F. Mancini, F. A. Schockweiler, J. C. Moitinho de Almeida και Rodríguez Iglesias, δικαστές, γενικός εισαγγελέας: M. Darmon γραμματέας: Β. Pastor, υπάλληλος διοικήσεως λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που κατέθεσαν: οι Association of Pharmaceutical Importers και λοιποί, προσφεύγοντες της κύριας δίκης, εκπροσωπούμενοι από τους D. Vaughan, QC, και D. Wyatt, barrister, κατόπιν παραγγελίας του S. Kon του γραφείου S. J. Berwin & Co., Solicitors Λονδίνου, η «Royal Pharmaceutical Society of Great Britain», καθής της κύριας δίκης, εκπροσωπούμενη από τον R. Webb, QC, κατόπιν παραγγελίας του Ε. J. R. Hill του γραφείου Walker Martineau, Solicitors Λονδίνου, η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, εκπροσωπούμενη από τον Ε. L. White, μέλος της νομικής της υπηρεσίας, η βρετανική κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από την S. J. Hay, Treasury Solicitor, Queen Ann's Chambers, επικουρούμενη από τους J. Laws και Ν. Paines, barristers, η βελγιια) κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τον Α. Reyn, διευθυντή ευρωπαϊκών υποθέσεων στο Υπουργείο Εξωτερικών, Εξωτερικού Εμπορίου και Συνεργασίας με τις Αναπτυσσόμενες Χώρες, η δανική κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τον J. Molde, νομικό σύμβουλο στο Υπουργείου Εξωτερικών, η ολλανδική κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη κατά την προφορική διαδικασία από τον Μ. Α. Fiestra, 1322

THE QUEEN / ROYAL PHARMACEUTICAL SOCIETY OF GREAT BRITAIN, EX OF PHARMACEUTICAL IMPORTERS PARTE ASSOCIATION έχοντας υπόψη την έκθεση για την επ' ακροατηρίου συζήτηση και κατόπιν της προφορικής διαδικασίας της 12ης Ιανουαρίου 1989, αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις του κατά τη συνεδρίαση της 10ης Μαρτίου 1989, εκδίδει την ακόλουθη Απόφαση ι Με Διατάξεις της 30ής Ιουλίου 1987, που περιήλθαν στο Δικαστήριο στις 7 Σεπτεμβρίου 1987, το Court of Appeal του Λονδίνου υπέβαλε, δυνάμει του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΟΚ, τρία προδικαστικά ερωτήματα ως προς την ερμηνεία των άρθρων 30 και 36 της Συνθήκης, προκειμένου να κρίνει αν συμβιβάζονται προς τις διατάξεις αυτές ορισμένα εθνικά μέτρα που αφορούν τα φαρμακευτικά προϊόντα τα οποία χορηγούνται αποκλειστικά με ιατρική συνταγή. 2 Τα ερωτήματα αυτά ανέκυψαν στο πλαίσιο δύο ενδίκων διαφορών μεταξύ, αφενός, της Association of Pharmaceutical Importers ( ένωση των εισαγωγέων φαρμακευτικών προϊόντων) και των μελών αυτής της ενώσεως, που πραγματοποιούν παράλληλες εισαγωγές φαρμακευτικών προϊόντων, προελεύσεως άλλων κρατών μελών, τα οποία διαθέτουν στη συνέχεια στο εμπόριο στο Ηνωμένο Βασίλειο και, αφετέρου, της Pharmaceutical Society of Great Britain ( φαρμακευτική εταιρεία της Μεγάλης Βρετανίας υπόθεση 266/87 ) καθώς και του Secretary of State for Social Services ( Υπουργού Κοινωνικών Υπηρεσιών υπόθεση 267/87 ). 3 Συμμορφούμενο προς την απόφαση του Δικαστηρίου της 20ής Μαΐου 1976 ( De Peijper, 104/75, ECR 1976, σ. 613 ), το Ηνωμένο Βασίλειο θέσπισε μία απλοποιημένη διαδικασία για τη χορήγηση αδειών κυκλοφορίας φαρμακευτικών ιδιοσκευασμάτων από παράλληλες εισαγωγές τα οποία έχουν τις ίδιες θεραπευτικές ενέργειες με τα αντίστοιχα ιδιοσκευάσματα που έχουν ήδη λάβει άδεια κυκλοφορίας στο Ηνωμένο Βασίλειο και τα οποία παρασκευάζονται από τον ίδιο παραγωγό ή όμιλο παραγωγών ή από παραχωρησιούχο του παραγωγού του ήδη κυκλοφορούντος κατόπιν αδείας ιδιοσκευάσματος. 1323

ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ 18. 5. 1989 ΣΥΝΕΚΔΙΚΑΖΟΜΕΝΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ 266 ΚΑΙ 267/87 4 Από τη δικογραφία προκύπτει ότι, μεταξύ των 220 περίπου ιδιοσκευασμάτων στα οποία έχει χορηγηθεί άδεια σύμφωνα με αυτή την απλοποιημένη διαδικασία, πενήντα περίπου φέρουν σήμα που διαφέρει από το σήμα του αντίστοιχου ιδιοσκευάσματος, το οποίο έχει ήδη άδεια κυκλοφορίας στο Ηνωμένο Βασίλειο. Προκύπτει επίσης ότι, ακόμα και σ' αυτές τις περιπτώσεις, οι φαρμακοποιοί χορηγούν συχνά το παραλλήλως εισαγόμενο ιδιοσκεύασμα έναντι συνταγής αναφέρουσας ειδικά το σήμα του ιδιοσκευάσματος στο οποίο είχε χορηγηθεί προηγουμένως σχετική άδεια. Αυτή η πρακτική εξηγείται από το γεγονός ότι τα παραλλήλως εισαγόμενα προϊόντα στοιχίζουν φθηνότερα στους φαρμακοποιούς και τους παρέχουν τη δυνατότητα να έχουν μεγαλύτερο περιθώριο κέρδους. 5 Το άρθρο 58, δεύτερο εδάφιο, του Medicines Act ( νόμος περί φαρμάκων ) του 1968 απαγορεύει τη λιανική πώληση ή τη χορήγηση υπό συνθήκες λιανικής πωλήσεως ορισμένων φαρμακευτικών προϊόντων αν δεν υπάρχει ιατρική συνταγή ( ιατρού, οδοντιάτρου ή κτηνιάτρου ). Κατά γενικό κανόνα, ο ιατρός είναι ελεύθερος είτε να καθορίσει στη συνταγή του το οικείο φάρμακο με τη γενική του ονομασία, είτε να καθορίσει ένα φαρμακευτικό ιδιοσκεύασμα αναφέροντας το σήμα του. 6 Η «Pharmaceutical Society of Great Britain», η οποία είναι η επαγγελματική οργάνωση των φαρμακοποιών, θέσπισε έναν κώδικα δεοντολογίας καθώς και τις Guidance Notes (οδηγό του φαρμακοποιού) που απαγορεύουν, μεταξύ άλλων, στο φαρμακοποιό να αντικαταστήσει, εκτός από περιπτώσεις εκτάκτου ανάγκης, ένα προϊόν το οποίο αναφέρεται ονομαστικά στη συνταγή του ιατρού με άλλο, έστω και αν θεωρεί ότι η θεραπευτική ενέργεια και η ποιότητα αυτού του άλλου προϊόντος είναι η ίδια. Οι εν λόγω κανόνες ορίζουν επίσης ότι, όταν ο φαρμακοποιός εκτελεί μια συνταγή, δεν μπορεί να παραβεί τις οδηγίες του συντάξαντος τη συνταγή ιατρού, εκτός αν αυτό καθίσταται απαραίτητο για την προστασία της υγείας του ασθενούς. 7 Λαμβανομένης υπόψη της προαναφερθείσας πρακτικής ορισμένων φαρμακοποιών να χορηγούν παραλλήλως εισαγόμενα προϊόντα, τα οποία φέρουν άλλο σήμα από το αναφερόμενο στη συνταγή, το συμβούλιο της εταιρείας δημοσίευσε στις 12 Ιουλίου 1986 μια επίσημη ανακοίνωση στην οποία ανέφερε ότι οι προαναφερθέντες κανόνες δεοντολογίας «εφαρμόζονται τόσο στα εισαγόμενα φάρμακα όσο και σ' εκείνα τα οποία έχουν παρασκευασθεί για την αγορά του Ηνωμένου Βασιλείου». Η ανακοίνωση αυτή, την οποία η εταιρεία αρνήθηκε να ανακαλέσει, αποτελεί το αντικείμενο της διαφοράς της κύριας δίκης, η οποία οδήγησε στην αίτηση για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως στην υπόθεση 266/87. 1324

THE QUEEN / ROYAL PHARMACEUTICAL SOCIETY OF GREAT BRITAIN, EX OF PHARMACEUTICAL IMPORTERS PARTE ASSOCIATION 8 Σύμφωνα με δήλωση που έγινε δεκτή από τους διαδίκους της κύριας δίκης στην υπόθεση 267/87 και την οποία κατέθεσε το Court of Appeal, το 95 /ο περίπου των χορηγουμένων έναντι συνταγής φαρμακευτικών προϊόντων χορηγούνται υπό το σύστημα της κοινωνικής ασφαλίσεως ( National Health Service ). Στο πλαίσιο του συστήματος αυτού, η βρετανική κυβέρνηση αφήνει ελεύθερους τους ιατρούς, εκτός από ορισμένες εξαιρέσεις, να καθορίζουν στις συνταγές τους φαρμακευτικά ιδιοσκευάσματα με το σήμα τους, καίτοι ενθαρρύνει τη χρήση γενικών ονομασιών. Όμως σύμφωνα με τους Terms of Service for Chemists under the National Health Service ( κανόνες που διέπουν τους φαρμακοποιούς υπό το σύστημα της κοινωνικής ασφαλίσεως ), οι φαρμακοποιοί υποχρεούνται να χορηγούν τα αναφερόμενα στις συνταγές προϊόντα. Από αυτό έπεται ότι, εάν ο ιατρός έκανε χρήση της ελευθερίας του να αναφέρει ένα προϊόν με το σήμα του, ο φαρμακοποιός πρέπει να χορηγήσει μόνο το προϊόν που φέρει αυτό το σήμα. Η εφαρμογή αυτού του κανόνα επί των παραλλήλως εισαγομένων φαρμακευτικών ιδιοσκευασμάτων αποτελεί το αντικείμενο της υποθέσεως της κύριας δίκης, η οποία οδήγησε στην αίτηση για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως 267/87. 9 Αφού διαπίστωσε ότι, ύστερα από τη δημοσίευση της προαναφερθείσας ανακοινώσεως της Pharmaceutical Society of Great Britain και την ταυτόχρονη εφαρμογή των Terms of Service στα εισαγόμενα προϊόντα, οι παράλληλες εισαγωγές φαρμακευτικών προϊόντων, που έφεραν άλλο σήμα από το σήμα του ιδιοσκευάσματος στο οποίο είχε χορηγηθεί προηγουμένως σχετική άδεια στο Ηνωμένο Βασίλειο, είχαν ουσιαστικά σταματήσει, η Association of Pharmaceutical Importers ( ένωση εισαγωγέων φαρμακευτικών προϊόντων ) και τα μέλη αυτής της ενώσεως προσέβαλαν αυτά τα δύο μέτρα ενώπιον του Divisional Court και, μετά την απόρριψη του αιτήματος τους από το δικαστήριο αυτό,προσέφυγαν ενώπιον του Court of Appeal. io Αυτό το τελευταίο δικαστήριο ανέστειλε τη διαδικασία και υπέβαλε στο Δικαστήριο ορισμένα προδικαστικά ερωτήματα και δη τα ακόλουθα στην υπόθεση 266/87: «1) Συμβιβάζεται προς το άρθρο 30 της Συνθήκης ΕΟΚ ο εθνικός κανόνας κράτους μέλους δυνάμει του οποίου οι φαρμακοποιοί οφείλουν να χορηγούν, έναντι συνταγής για φάρμακο που αναφέρεται με το σήμα του ή την ονομασία ιδιοσκευάσματος, εφόσον έχει ως αποτέλεσμα να μην επιτρέπει στους φαρμακοποιούς να χορηγούν θεραπευτικώς ισοδύναμο προϊόν για το οποίο έχει χορηγηθεί άδεια κυκλοφορίας από τις αρμόδιες εθνικές αρχές βάσει κανόνων που έχουν θεσπιστεί σύμφωνα με την απόφαση του Δικαστηρίου στην υπόθεση 104/75 και το οποίο παρασκευάζεται από την ίδια εταιρεία ή όμιλο εταιρειών ή αδειούχο της εταιρείας αυτής, φέρει όμως εμπορικό σήμα ή ονομασία ιδιοσκευάσματος σε άλλο κράτος μέλος το οποίο διαφέρει από το εμπορικό σήμα ή την ονομασία ιδιοσκευάσματος που αναφέρεται στη συνταγή ; 1325

ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ 18. 5. 1989 - ΣΥΝΕΚΔΙΚΑΖΟΜΕΝΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ 266 ΚΑΙ 267/87 2) Σε περίπτωση καταφατικής απαντήσεως στο πρώτο ερώτημα, ο εν λόγω εθνικός κανόνας δικαιολογείται από λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας ή προστασίας της βιομηχανικής ή εμπορικής ιδιοκτησίας; 3) Εν πάση περιπτώσει αποτελεί η ανακοίνωση του Συμβουλίου του φαρμακευτικού συλλόγου της Μεγάλης Βρετανίας που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση Pharmaceutical Journal στις 12 Ιουλίου 1986 ή η απόφαση του εν λόγω Συμβουλίου που παρατίθεται στο από 12 Αυγούστου 1986 έγγραφο, να μην ανακαλέσει την ανακοίνωση αυτή, «μέτρο» κατά την έννοια του άρθρου 30 της Συνθήκης ΕΟΚ;» n Στην υπόθεση 267/87, το Court of Appeal υπέβαλε δύο προδικαστικά ερωτήματα ταυτόσημα στην ουσία προς τα δύο πρώτα ερωτήματα της υποθέσεως 266/87. Για το λόγο αυτό το Δικαστήριο αποφάσισε, με Διάταξη της 11ης Νοεμβρίου 1987, να ενώσει και να συνεκδικάσει αυτές τις δύο υποθέσεις προς διευκόλυνση της διαδικασίας και προς έκδοση κοινής αποφάσεως. 12 Στην έκθεση για την επ' ακροατηρίου συζήτηση αναπτύσσονται διεξοδικώς τα πραγματικά περιστατικά των διαφορών της κύριας δίκης, η εφαρμοστέα εθνική νομοθεσία, η εξέλιξη της διαδικασίας, καθώς και οι υποβληθείσες ενώπιον του Δικαστηρίου παρατηρήσεις. Τα στοιχεία αυτά της δικογραφίας δεν επαναλαμβάνονται πιο κάτω παρά μόνο καθόσον απαιτείται για τη συλλογιστική του Δικαστηρίου. Επί µ n εξετασθεί εάν τα επίδικα μέτρα εμπίπτουν στην απαγόρευση του άρθρου 30 της Συνθήκης ή εάν δικαιολογούνται βάσει του άρθρου 36 της Συνθήκης, πρέπει να επιλυθεί το ζήτημα που θέτει το τρίτο προδικαστικό ερώτημα, αν δηλαδή μπορεί ένα μέτρο μιας επαγγελματικής οργανώσεως, όπως η Pharmaceutical Society of Great Britain, να υπάγεται σ' αυτά τα άρθρα. Μ Ως προς αυτό το ζήτημα, όπως προκύπτει από τη δικογραφία, αυτή η εταιρεία, που έχει νομική προσωπικότητα δυνάμει βασιλικού διατάγματος του 1843 και την ύπαρξη της οποίας αναγνωρίζει επίσης η βρετανική νομοθεσία, αποτελεί τη μοναδική επαγγελματική οργάνωση των φαρμακοποιών. Τηρεί τα μητρώα στα οποία οφείλει να εγγραφεί κάθε φαρμακοποιός για να μπορεί να ασκήσει το επάγγελμα του. Όπως προ- 1326

THE QUEEN/ROYAL PHARMACEUTICAL SOCIETY OF GREAT BRITAIN, EX OF PHARMACEUTICAL IMPORTERS PARTE ASSOCIATION κόπτει από τη Διάταξη περί παραπομπής, η εταιρεία αυτή θεσπίζει κανόνες δεοντολογίας που διέπουν τους φαρμακοποιούς. Τέλος, η βρετανική νομοθεσία έχει συστήσει ένα πειθαρχικό συμβούλιο στα πλαίσια της εταιρείας που μπορεί να επιβάλει κυρώσεις κατά των φαρμακοποιών για επαγγελματικά µ, οι οποίες μπορούν να φθάσουν μέχρι τη διαγραφή από τα μητρώα, οι δε αποφάσεις του μπορούν να προσβληθούν ενώπιον του High Court. is Πρέπει να γίνει δεκτό ότι οι πράξεις μιας επαγγελματικής οργανώσεως, στην οποία η εθνική νομοθεσία έχει παραχωρήσει εξουσίες τέτοιας φύσεως μπορούν να αποτελούν «μέτρα» υπό την έννοια του άρθρου 30 της Συνθήκης, εφόσον μπορούν να επηρεάσουν το εμπόριο μεταξύ κρατών μελών. 16 Επομένως στο τρίτο προδικαστικό ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι οι πράξεις ενός επαγγελματικού συλλόγου όπως η Pharmaceutical Society of Great Britain, o οποίος θεσπίζει κανόνες δεοντολογίας για τους ασκούντες το επάγγελμα αυτό και σε μια επιτροπή του οποίου η εθνική νομοθεσία παρέχει πειθαρχική εξουσία που φθάνει μέχρι και διαγραφής από τα μητρώα των προσώπων τα οποία έχουν την άδεια ασκήσεως του επαγγέλματος, είναι δυνατόν να συνιστούν «μέτρα» κατά την έννοια του άρθρου 30 της Συνθήκης ΕΟΚ. µ n Πρέπει να σημειωθεί ότι δυνάμει του άρθρου 30 της Συνθήκης «οι ποσοτικοί περιορισμοί επί των εισαγωγών, καθώς και όλα τα μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος, απαγορεύονται μεταξύ των κρατών μελών». Κατά πάγια νομολογία του Δικαστηρίου (βλέπε πρωτίστως την απόφαση της 11ης Ιουλίου 1974, Dassonville, 8/74, ECR 1974, σ. 837 ), αποτελεί μέτρο ισοδυνάμου αποτελέσματος κάθε μέτρο το οποίο μπορεί να παρεμβάλει εμπόδια, άμεσα ή έμμεσα, πραγματικά ή δυνητικά στο ενδοκοινοτικό εμπόριο. 18 Κατά τη Διάταξη περί παραπομπής στην υπόθεση 266/87, οι διάδικοι της κύριας δίκης δέχονται ότι 50 περίπου παραλλήλως εισαγόμενα προϊόντα, που φέρουν διαφορετικά σήματα από τα ισοδύναμα προϊόντα στα οποία έχει ήδη χορηγηθεί άδεια στο Ηνωμένο Βασίλειο, διετίθεντο στο εμπόριο σ' αυτό το κράτος μέλος σε μεγάλες ποσότητες για μερικά χρόνια, αλλά η εισαγωγή τους σταμάτησε ουσιαστικά το καλοκαίρι του 1986, κατά τη διάρκεια του οποίου δημοσιεύτηκε η ανακοίνωση με την οποία η Phar- 1327

18. 5. 1989 266 267/87 maceutical Society of Great Britain επεσήμανε τον δεοντολογικό κανόνα που απαγορεύει στους φαρμακοποιούς να αντικαθιστούν ένα ονομαστικά καθοριζόμενο στη συνταγή προϊόν με ένα άλλο, ακόμα και αν το τελευταίο έχει την ίδια θεραπευτική ενέργεια, επιβεβαίωσε δε το ότι αυτός ο κανόνας εφαρμόζεται τόσο στα εισαγόμενα όσο και στα εγχώρια προϊόντα. 19 Υπό τις συνθήκες αυτές και παρά το ότι ο αιτιώδης σύνδεσμος αμφισβητείται μεταξύ των διαδίκων, το Δικαστήριο δεν μπορεί να απορρίψει την άποψη σύμφωνα με την οποία ο εν λόγω κανόνας μπορεί, υπό τις ιδιαίτερες περιστάσεις της υποθέσεως, να παρεμβάλει εμπόδια στο ενδοκοινοτικό εμπόριο. Για το λόγο αυτό και χωρίς να είναι αναγκαίο να κριθεί εάν, γενικά, ένας κανόνας που απαγορεύει στο φαρμακοποιό να αντικαταστήσει το φάρμακο το οποίο καθόρισε στη συνταγή του ο θεράπων ιατρός με ένα άλλο προϊόν που έχει την ίδια θεραπευτική ενέργεια, αποτελεί μέτρο ισοδυνάμου αποτελέσματος, υπό την έννοια του άρθρου 30 της Συνθήκης, πρέπει να εξετασθεί εάν ένας τέτοιος κανόνας μπορεί να δικαιολογηθεί δυνάμει του άρθρου 36 ( δεύτερο ερώτημα). 20 Επ' αυτού πρέπει να γίνει δεκτό ότι, από τους αναφερόμενους στο άρθρο 36 λόγους γενικού συμφέροντος, μπορεί να ληφθεί υπόψη μόνο η προστασία της υγείας. Πράγματι, ένας κανόνας ο οποίος απαγορεύει στον έμπορο να αντικαταστήσει το φέρον ένα συγκεκριμένο σήμα παραγγελόμενο προϊόν με άλλο, έστω και με τη συναίνεση του καταναλωτή, υπερβαίνει το μέτρο που είναι αναγκαίο για την προστασία της βιομηχανικής και εμπορικής ιδιοκτησίας. Πρέπει εξάλλου να προστεθεί ότι, ναι μεν το Δικαστήριο, με την απόφαση της 10ης Οκτωβρίου 1978 ( Centrafarm, 3/78, ECR 1978, σ. 1823 ) έκρινε δικαιολογημένο, υπό την έννοια του άρθρου 36, το δικαίωμα του δικαιούχου ενός προστατευόμενου σε ένα κράτος μέλος σήματος να απαγορεύει σε τρίτους να θέτουν σε κυκλοφορία στην αγορά ένα εμπόρευμα με το σήμα αυτό, έστω και αν το εμπόρευμα αυτό διετίθετο νόμιμα στο παρελθόν σε άλλο κράτος μέλος με άλλο σήμα το οποίο κατείχε εκεί ο ίδιος δικαιούχος, επιφυλάχθηκε όμως ρητά για την περίπτωση που η πρακτική της χρησιμοποιήσεως διαφορετικών σημάτων για το ίδιο προϊόν αποσκοπεί στην τεχνητή στεγανοποίηση των αγορών. 2ΐ Αντίθετα, οι κανόνες που αφορούν τις σχέσεις μεταξύ ιατρών και φαρμακοποιών και ιδίως οι σχετικοί με την ελευθερία του θεράποντος ιατρού όσον αφορά την έκδοση των συνταγών και την ενδεχόμενη δυνατότητα του φαρμακοποιού να χορηγήσει άλλο φάρμακο αντί του αναφερομένου στη συνταγή αποτελούν μέρος του εθνικού συστήματος δημόσιας υγείας. Εφόσον τα θέματα αυτά δεν ρυθμίζονται από την κοινοτική 1328

THE QUEEN / ROYAL PHARMACEUTICAL SOCIETY OF GREAT BRITAIN, EX PARTE ASSOCIATION OF PHARMACEUTICAL IMPORTERS νομοθεσία, εναπόκειται στα κράτη μέλη, εντός των ορίων που χαράσσει το άρθρο 36, να αποφασίσουν για το επίπεδο προστασίας της υγείας και της ζωής των ανθρώπων το οποίο θέλουν να εξασφαλίσουν και για τον τρόπο με τον οποίο θα επιτευχθεί αυτό το επίπεδο. 22 Κανένα στοιχείο της δικογραφίας δεν παρέχει τη δυνατότητα στο Δικαστήριο να διαπιστώσει ότι ένας κανόνας ο οποίος απαγορεύει στους φαρμακοποιούς να αντικαθιστούν ένα ονομαστικά καθοριζόμενο στη συνταγή φάρμακο με άλλο, έστω και αν έχει την ίδια θεραπευτική ενέργεια, υπερβαίνει το μέτρο που είναι αναγκαίο για την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού, δηλαδή να έχει ο θεράπων ιατρός την πλήρη ευθύνη για τη θεραπεία του ασθενούς. Ειδικότερα το Δικαστήριο δεν μπορεί να μη λάβει υπόψη τους λόγους ψυχοσωματικής φύσεως οι οποίοι, σύμφωνα με τις παρατηρήσεις που κατέθεσαν η Pharmaceutical Society of Great Britain και πολλές κυβερνήσεις κρατών μελών, ενδέχεται να υπαγορεύουν στον ιατρό να καθορίσει στη συνταγή του ένα συγκεκριμένο φαρμακευτικό ιδιοσκεύασμα και όχι το γενικό προϊόν ή άλλο φαρμακευτικό ιδιοσκεύασμα που έχει την ίδια θεραπευτική ενέργεια. 23 Εξάλλου, ούτε από τους ισχυρισμούς της Associations of Pharmaceutical Importers προκύπτουν στοιχεία βάσει των οποίων να μπορεί να αποδειχθεί ότι η εφαρμογή ενός τέτοιου γενικού κανόνα στα προϊόντα που εισάγονται από άλλα κράτη μέλη, όπου επιτρέπεται η διάθεση τους στην αγορά, αποτελεί μέσο αυθαίρετων διακρίσεων ή συγκεκαλυμμένο περιορισμό στο εμπόριο μεταξύ κρατών μελών, υπό την έννοια της τελευταίας φράσεως του άρθρου 36. 24 Επομένως, στα δύο πρώτα προδικαστικά ερωτήματα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι μια εθνική διάταξη κράτους μέλους, σύμφωνα με την οποία οι φαρμακοποιοί οφείλουν να χορηγούν, έναντι συνταγής στην οποία ένα φάρμακο αναφέρεται με το σήμα του ή την εμπορική του ονομασία, μόνο προϊόντα που φέρουν αυτό το σήμα ή αυτή την ονομασία, μπορεί να δικαιολογείται από λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας βάσει του άρθρου 36 της Συνθήκης, ακόμα και όταν έχει ως αποτέλεσμα να μην επιτρέπει στους φαρμακοποιούς να πωλούν προϊόν ισοδύναμης θεραπευτικής αξίας, για το οποίο έχει χορηγηθεί άδεια κυκλοφορίας από τις αρμόδιες εθνικές αρχές, βάσει διατάξεων που έχουν θεσπιστεί σύμφωνα με την απόφαση του Δικαστηρίου της 20ής Μαΐου 1976 στην υπόθεση 104/75, και το οποίο παρασκευάζεται από την ίδια εταιρεία ή τον ίδιο όμιλο εταιρειών ή ακόμα από κάτοχο αδείας της εταιρείας αυτής, πλην όμως φέρει σήμα ή ονομασία σε άλλο κράτος μέλος, διαφορετική από την αναφερόμενη στη συνταγή. 1329

ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ 18. 5. 1989 ΣΥΝΕΚΔΙΚΑΖΟΜΕΝΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ 266 ΚΑΙ 267/87 Eiti δικαστικών εξόδων 25 Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν οι κυβερνήσεις του Βελγίου, της Δανίας, του Ηνωμένου Βασιλείου και των Κάτω Χωρών, καθώς και η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων που κατέθεσαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, δεν αποδίδονται. Δεδομένου ότι η διαδικασία έχει ως προς του διαδίκους της κύριας δίκης το χαρακτήρα παρεμπίπτοντος, που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ' αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Για τους λόγους αυτούς ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ, κρίνοντας επί των ερωτημάτων που του υπέβαλε με Διατάξεις της 30ής Ιουλίου 1987, το Court of Appeal του Λονδίνου, αποφαίνεται: 1) µ, «Pharmaceutical Society of Great Britain», µ µ µ µ µ µ, «µ» 30. 2) µ µ µ µ, µ µ µ µ µ, µ µ µ µ µ ß 36, µ µ µ µ µ, µ, ß µ µ 1330

THE QUEEN / ROYAL PHARMACEUTICAL SOCIETY OF GREAT BRITAIN, EX PARTE ASSOCIATION OF PHARMACEUTICAL IMPORTERS 20ής Μαΐου 1976 στην υπόθεση 104/75, και το οποίο παρασκευάζεται από την ίδια εταιρεία ή τον ίδιο όμιλο εταιρειών ή ακόμα από κάτοχο αδείας της εταιρείας αυτής, πλην όμως φέρει σήμα ή ονομασία σε άλλο κράτος μέλος, διαφορετική από την αναφερόμενη στη συνταγή. Due Joliét O'Higgins Grévisse Slynn Mancini Schockweiler Moitinho de Almeida Rodríguez Iglesias Δημοσιεύτηκε σε δημόσια συνεδρίαση στο Λουξεμβούργο, στις 18 Μαΐου 1989. Ο γραμματέας J.-G. Giraud Ο πρόεδρος Ο. Due 1331