ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ

4 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ 4.1 ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ Από το 2002, ο πιθανός αριθµός προβληµατικών χρηστών υπολογίζεται κάθε χρόνο µε την εφαρ- µογή της διεθνώς προτιµώµενης µεθόδου των πολλαπλών εγγραφών (multiple records ή capture-recapture) στα ετήσια δεδοµένα του είκτη Αίτησης Θεραπείας ( ΑΘ). Σε αυτή τη µεθοδολογία η προσαρµογή ενός κατάλληλου στατιστικού µοντέλου στις εγγραφές χρηστών από τρεις πηγές πληροφόρησης (ΚΕΘΕΑ, 18 ΑΝΩ, ίκτυο ΕΚΤΕΠΝ) επιτρέπει την εκτίµηση του µεγέθους του «κρυµµένου πληθυσµού» των χρηστών που δεν παρουσιάστηκαν σε καµία θεραπευτική υπηρεσία κατά τη διάρκεια του έτους. Σύµφωνα µε αυτή τη διαδικασία, ως προβληµατικός χρήστης ορίζεται εκείνος ο οποίος κάποια στιγµή θα ζητήσει τη βοήθεια µιας θεραπευτικής υπηρεσίας για χρήση ηρωίνης. Για το έτος 2008, η εκτίµηση του συνολικού αριθµού χρηστών ηλικίας 15-64 ετών µε κύρια ουσία την ηρωίνη είναι 20.181 µε 95% διάστηµα εµπιστοσύνης (δ.ε.) 17.502-23.391. Αυτή η εκτίµηση είναι στο ίδιο επίπεδο µε τα δυο προηγούµενα χρόνια (20.516 το έτος 2007 και 20.146 το 2006). Πίνακας 4.1: Εκτιµήσεις του αριθµού των προβληµατικών χρηστών µε ηλικία 15-64 ετών και κύρια ουσία την ηρωίνη, ανά φύλο και ηλικία (2008) Εγγραφές Κρυµµένος Εκτίµηση του συνολικού πληθυσµός 1 πληθυσµού Πληθυσµός 95% δ.ε. 2 Σύνολο 3.972 16.209 20.181 17.502-23.391 Φύλο Άνδρες 3.459 13.636 17.095 14.733-19.952 Γυναίκες 513 2.157 2.670 1.898-3.871 Ηλικία 3 25-34 2.375 8.306 10.681 8.957-12.857 35-64 804 4.071 4.875 3.656-6.615 Τόπος διαµονής Αττική 2.082 5.327 7.409 6.505-8.499 1 Εκτίµηση του αριθµού των χρηστών που δεν καταγράφηκαν σε καµία θεραπευτική υπηρεσία κατά το έτος 2008. 2 ιάστηµα εµπιστοσύνης. 3 Παρουσιάζονται ξεχωριστές εκτιµήσεις µόνο στην περίπτωση που ο αριθµός εγγραφών το επιτρέπει. Ο Πίνακας 4.1 παρουσιάζει την ανάλυση του αριθµού προβληµατικών χρηστών ανά φύλο και ηλικία, στο βαθµό που τα δεδοµένα το επιτρέπουν. Ο Πίνακας 4.2 παρουσιάζει τις αντίστοιχες εκτιµήσεις του αριθµού χρηστών που κάνουν ενέσιµη χρήση κατά τον τελευταίο µήνα. Η συνολική εκτίµηση των 8.148 (95% δ.ε. 6.882-9.727) είναι κάπως χαµηλότερη των εκτιµήσεων των προηγουµένων ετών, οι οποίες ήταν σταθερά µεγαλύτερες από 9.000. Όπως έχει επισηµανθεί και σε προηγούµενες Ετήσιες Εκθέσεις, η έλλειψη στοιχείων στην απαιτούµενη µορφή από άλλες πηγές πληροφόρησης εκτός υπηρεσιών θεραπείας, όπως είναι οι ιατρικές υπηρεσίες και η Αστυνοµία, στερεί τη δυνατότητα διασταύρωσης και βελτίωσης των παραπάνω εκτιµήσεων. Σηµειώνεται ότι το 2008 ο αριθµός των ερωτηµατολογίων που συγκέντρωσε ο ΑΘ από τα προγράµµατα υποκατάστασης µειώθηκε κατά 47% σε σύγκριση µε το 2006 (βλ. Ενότητα 4.2), γεγονός το οποίο συνδέεται, εκτός των άλλων, και µε την αναστολή της λειτουργίας του ΕΚΤΕΠΝ κατά το πρώτο εξάµηνο του 2008, κατά τη διάρκεια του οποίου αρκετά προ- 67

Πίνακας 4.2 Εκτιµήσεις του αριθµού των προβληµατικών χρηστών µε ηλικία 15-64 ετών που έκαναν ενέσιµη χρήση κατά τον τελευταίο µήνα, ανά φύλο και ηλικία (2008) Εγγραφές Κρυµµένος Εκτίµηση του συνολικού πληθυσµός 1 πληθυσµού Πληθυσµός 95% δ.ε. 2 Σύνολο 1.771 6.377 8.148 6.882-9.727 Φύλο Άνδρες 1.599 5.497 7.096 5.976-8.504 Γυναίκες 172 1.113 1.285 607-3.022 Ηλικία 3 25-34 1.079 3.709 4.788 3.866-6.014 35-64 323 1.360 1.683 1.127-2.625 Τόπος διαµονής Αττική 758 2.097 2.855 2.294-3.620 1 Εκτίµηση του αριθµού των χρηστών που δεν καταγράφτηκαν σε καµία θεραπευτική υπηρεσία κατά το έτος 2008. 2 ιάστηµα εµπιστοσύνης. 3 Παρουσιάζονται ξεχωριστές εκτιµήσεις µόνο στην περίπτωση που ο αριθµός εγγραφών το επιτρέπει. γράµµατα υποκατάστασης δεν συγκέντρωναν στοιχεία. Λόγω της εξάρτησης του είκτη Προβλη- µατικής Χρήσης από τα δεδοµένα του ΑΘ, οι όποιες παρατηρήσεις σχετικά µε την ποιότητα και την πληρότητα αυτών των δεδοµένων ισχύουν και στην παρούσα Ενότητα. 4.2 ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ ΒΟΗΘΕΙΑ 4.2.1 Εισαγωγή Ο είκτης Αίτησης Θεραπείας ( ΑΘ) αφορά την καταγραφή του αριθµού και των κοινωνικο-δηµογραφικών χαρακτηριστικών, καθώς και των χαρακτηριστικών της χρήσης των ατόµων που ζητούν ή που ξεκινούν θεραπεία στα θεραπευτικά προγράµµατα για προβλήµατα που σχετίζονται µε τη χρήση ναρκωτικών. Ο ΑΘ προσφέρει πολύτιµες πληροφορίες σε σχέση µε την πορεία του φαινοµένου της εξάρτησης στη χώρα, το προφίλ των εξαρτηµένων ατόµων, τις µεταβολές στα µοντέλα χρήσης ουσιών (π.χ. ενέσιµης χρήσης) και τους κινδύνους που συνδέονται µε αυτά (π.χ. µολυσµατικές ασθένειες), καθώς και µε τη συχνότητα εµφάνισης νέων περιπτώσεων Ως θεραπεία για τις ανάγκες του είκτη Αίτησης Θεραπείας ορίζεται οποιαδήποτε δραστηριότητα απευθύνεται άµεσα σε άτοµα που έχουν προβλήµατα µε τη χρήση ναρκωτικών και η οποία στοχεύει στο να βελτιώσει την ψυχολογική, σωµατική ή κοινωνική κατάσταση όσων µε δική τους πρωτοβουλία ζητούν βοήθεια για το πρόβληµά τους µε τα ναρκωτικά. Η θεραπεία παρέχεται συνήθως από εξειδικευµένες υπηρεσίες για χρήστες, αλλά µπορεί επίσης να δοθεί και από γενικές υπηρεσίες που προσφέρουν ιατρική και ψυχολογική βοήθεια σε άτοµα που αντιµετωπίζουν πρόβληµα ναρκωτικών. Ο παραπάνω ορισµός υπό την ευρεία του έννοια περιλαµβάνει: α. παρεµβάσεις οι οποίες στοχεύουν στη µείωση της βλάβης από τα ναρκωτικά σε ενεργούς χρήστες, όπως επίσης και εκείνες που κύριος σκοπός τους είναι η αποτοξίνωση και η αποχή, β. µη ιατρικές, αλλά και ιατρικές παρεµβάσεις, γ. βραχείες παρεµβάσεις σε κρίση ή συµβουλευτική παρέµβαση ή υποστήριξη, καθώς επίσης και περισσότερο δοµηµένα µακροχρόνια προγράµµατα. ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ / ΕΠΙΨΥ, 2000. 68

χρηστών (επίπτωση) µέσω της σύγκρισης των ποσοστών των χρηστών που ζητούν θεραπεία για πρώτη φορά (νέες περιπτώσεις) µε αυτά των χρηστών που έχουν υποβληθεί σε θεραπεία και στο παρελθόν. Το ΕΚΤΕΠΝ εφαρµόζει τον ΑΘ στην Ελλάδα από το 1994. Η συλλογή των στοιχείων γίνεται σε συνεργασία µε το Εθνικό ίκτυο Φορέων του ΑΘ (βλ. Σχεδιάγραµµα 1 στο τέλος του Κεφαλαίου) και στηρίζεται στο Ευρωπαϊκό Πρωτόκολλο (Standard Protocol 2.0) του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου. Το 2008 το δίκτυο του ΑΘ διευρύνθηκε περιλαµβάνοντας νέα προγράµµατα, κάποια από τα οποία είχαν δώσει στοιχεία ήδη από το 2007. Τα προγράµ- µατα αυτά είναι: Ε Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Θεσσαλονίκης, Α Μονάδα Ολοκληρωµένης Θεραπείας Υποκατάστασης (ΜΟΘΥ) Πειραιά, Εξωτερικό Ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων / Μονάδα Υποκατάστασης Κέρκυρας (ΟΚΑΝΑ / Ψυχιατρικό Νοσοκοµείο Κέρκυρας), Μονάδα Υποκατάστασης Βόλου (ΟΚΑΝΑ / Γενικό Νοσοκοµείο Βόλου «Αχιλλοπούλειο»), Μονάδα Υποκατάστασης Πέτρας Ολύµπου (ΟΚΑΝΑ / Ψυχιατρικό Νοσοκοµείο Πέτρας Ολύµπου), Μονάδα Υποκατάστασης Ρίου (ΟΚΑΝΑ / Περιφερειακό Πανεπιστηµιακό Γενικό Νοσοκοµείο Πατρών), Μονάδα Υποκατάστασης Πρέβεζας (OKANA / Γενικό Νοσοκο- µείο Πρέβεζας). Ως Θεραπευτικό Πρόγραµµα για τις ανάγκες του είκτη Αίτησης Θεραπείας ορίζεται η υπηρεσία η οποία παρέχει θεραπεία, όπως αυτή ορίζεται παραπάνω, σε άτοµα µε προβλήµατα ναρκωτικών. Τα θεραπευτικά κέντρα µπορεί να βασίζονται σε δοµές που είναι ιατρικές ή µη ιατρικές, κυβερνητικές ή µη κυβερνητικές, δηµόσιες ή ιδιωτικές, ειδικευµένες ή όχι. ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ/ΕΠΙΨΥ, 2000. Το 2008 συγκεντρώθηκαν από τον ΑΘ στοιχεία για 4.682 άτοµα. Από τα στοιχεία αυτά τα 3.767 (80,5%) προήλθαν από «στεγνά» προγράµµατα, Γράφηµα 4.1: ιαχρονικά στοιχεία για τον αριθµό των τα 475 (10,1%) από προγράµµατα υποκατάστασης ποσοστιαία µεταβολή, ανά τύπο ατόµων που αιτήθηκαν θεραπεία 1 και και τα 440 (9,4%) από προγράµµατος (2002, 2004, 2006, 2008) Κέντρα Άµεσης Πρόσβασης (Γράφηµα 4.1). Να ση- µειωθεί ότι η κατά 47% µείωση, που καταγράφεται µεταξύ 2006 και 2008 στον αριθµό των ερωτη- µατολογίων που προήλθαν από προγράµµατα υποκατάστασης, έχει επηρεαστεί από το γεγονός της αναστολής της λειτουργίας του ΕΚΤΕΠΝ κατά το πρώτο εξάµηνο του 2008, κατά τη διάρκεια του οποίου αρκετά προγράµµατα υποκατάστασης 1 Αφορά τα άτοµα τα οποία αιτήθηκαν θεραπεία και για τα οποία συµπληρώθηκε ερωτηµατολόγιο του ΑΘ δεν συµπλήρωσαν ατο- ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. µικά στοιχεία για το ΑΘ. 69

Στην Ενότητα 4.2.2 παρουσιάζονται τα στοιχεία του Εθνικού ικτύου ΑΘ: Για το 2008 και για το σύνολο των ατόµων, δηλαδή ανεξάρτητα από το αν τα άτοµα αυτά είχαν απευθυνθεί για θεραπεία στο παρελθόν ή όχι (αναφέρονται στο εξής και ως «Όλοι», ενώ τα άτοµα που απευθύνθηκαν για πρώτη φορά στη ζωή τους το 2008 σε κάποιο θεραπευτικό πρόγραµµα για θεραπεία αναφέρονται στο εξής ως «Νέοι πελάτες»). Σε σύγκριση µε το 2002, προκειµένου να καταγραφούν οι βασικές διαχρονικές τάσεις του φαινοµένου και των χαρακτηριστικών του. Το 2002 έχει επιλεγεί επειδή ήταν η πρώτη χρονιά κατά την οποία συγκεντρώθηκαν στο ΕΚΤΕΠΝ στοιχεία από το σύνολο σχεδόν των υπηρεσιών θεραπείας στην Ελλάδα. «Όλοι»: το σύνολο των ατό- µων που ζήτησαν θεραπεία από το δίκτυο του ΑΘ το έτος αναφοράς, ανεξάρτητα από το αν έχουν ξαναπροσπαθήσει να κάνουν θεραπεία απεξάρτησης ή όχι τα προηγού- µενα έτη. «Νέοι πελάτες»: από το σύνολο των ατόµων που κατεγράφησαν από το δίκτυο του ΑΘ το έτος αναφοράς, η οµάδα εκείνων που δήλωσαν ότι κάνουν για πρώτη φορά στη ζωή τους προσπάθεια απεξάρτησης. Στην Ενότητα 4.2.3 παρουσιάζονται ξεχωριστά τα στοιχεία των ατόµων που το 2008 απευθύνθηκαν στα προγράµµατα για θεραπεία, αλλά δεν εντάχθηκαν σε κάποιο θεραπευτικό πρόγραµµα (δηλαδή πελάτες του Κέντρου Υποδοχής, Ενηµέρωσης και Προσανατολισµού, της Μονάδας Άµεσης Βοήθειας και Υποστήριξης του ΟΚΑΝΑ και του Θεραπευτικού Προγράµµατος ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ). 4.2.2 Τα χαρακτηριστικά των χρηστών του ικτύου ΑΘ 1 (N=4.682) Το 2008 συγκεντρώθηκαν στοιχεία για συνολικά 4.682 άτοµα που απευθύνθηκαν σε κάποιο θεραπευτικό πρόγραµµα για θεραπεία. Από αυτούς οι 2.224 (47,7%) ήταν «Νέοι πελάτες». Μεταξύ 2002 και 2008 µειώνεται οριακά το ποσοστό των «Νέων πελατών», από 49,8% το 2002 στο 47,5% του συνόλου των αιτούντων το 2008. Κοινωνικο-δηµογραφικά χαρακτηριστικά Φύλο: Η συντριπτική πλειονότητα των ατόµων που καταγράφηκαν στο ΑΘ το 2008 ήταν άνδρες (86,8%), χωρίς αυτό το ποσοστό να διαφοροποιείται σηµαντικά στους «Νέους πελάτες». Μεταξύ 2002 και 2008, η ποσοστιαία αύξηση του αριθµού των ανδρών που καταγράφηκαν στο ΑΘ είναι σηµαντικά µεγαλύτερη από αυτή των γυναικών για το σύνολο των πελατών («Όλοι») (αύξηση κατά 34,1% στους άνδρες και 3,2% στις γυναίκες). Μάλιστα στους «Νέους πελάτες» η ποσοστιαία µεταβολή του αριθµού των γυναικών είναι αρνητική (-2,4%), ενώ αυτή των ανδρών είναι θετική (29,6%). Συνολικά, κατά την επταετία 2002-2008, αφενός οι άνδρες αποτελούν τη συντριπτική πλειονότητα των ατόµων που κάνουν αίτηση για θεραπεία στο ίκτυο φορέων του ΑΘ (περίπου το 85%), αφετέρου η ποσοστιαία αύξηση του αριθµού τους είναι µεγαλύτερη αυτής των γυναικών (Γράφηµα 4.2). Ηλικία: Η µέση ηλικία των ατόµων που καταγράφηκαν στο ΑΘ το 2008 ήταν τα 29,6 έτη (τυπική 1 εν συµπεριλαµβάνονται τα στοιχεία του Κέντρου Υποδοχής, Ενηµέρωσης και Προσανατολισµού του ΟΚΑΝΑ. 70

απόκλιση 7,6 έτη), µε τη µέση ηλικία των γυναικών να είναι χαµηλότερη (28,3 έτη) από αυτή των ανδρών (29,7 έτη) (περισσότερα στοιχεία σχετικά µε τη µέση ηλικία, βλ. παρακάτω). Πάνω από τα µισά άτοµα που αιτήθηκαν θεραπεία το 2008 στο δίκτυο φορέων του ΑΘ (53,6%) ήταν νέοι ηλικίας 19-29 ετών, ενώ ένας στους 3 (32,7%) ήταν ηλικίας µεταξύ 30 και 40 ετών. Έφηβοι (έως 18 ετών) ήταν το 4,2%, ενώ στους «Νέους πελάτες» το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 7% (Γράφηµα 4.3). Μεταξύ 2002 και 2008 αυξήθηκε το ποσοστό των ατόµων Γράφηµα 4.2: «Όλοι» και «Νέοι πελάτες», ανά φύλο (2002, 2008) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. ηλικίας µεταξύ 30 και 40 ετών, ενώ µειώθηκε το ποσοστό των ατόµων µικρότερων ηλικιών (Γράφηµα 4.3). Εκπαιδευτικό επίπεδο: Ως προς το ανώτερο ολοκληρωµένο εκπαιδευτικό επίπεδο, το µεγαλύτερο αναλογικά ποσοστό (36,8%) των ατόµων που καταγράφηκαν στον ΑΘ το 2008 ήταν απόφοιτοι Λυκείου (ή µε µερικά έτη ανώτερων ή ανώτατων σχολών). Το 30,8% ήταν απόφοιτοι Γυµνασίου (ή µε µερικές τάξεις Λυκείου), το 22,3% ήταν απόφοιτοι ηµοτικού (ή µε µερικές τάξεις Γυµνασίου), ενώ το 8,5% είχαν ολοκληρώσει σπουδές σε ανώτερες ή ανώτατες σχολές (Γράφηµα 4.4), χωρίς να υπάρχουν σηµαντικές διαφοροποιήσεις στα αντίστοιχα ποσοστά των «Νέων πελατών». Μεταξύ 2002 και 2008 φαίνεται να αυξάνεται το ποσοστό των ατόµων που αναφέρουν ότι ολοκλήρωσαν το Λύκειο (33,9% το 2002 και 38,8% το 2008) και ανώτερες ή ανώτατες Σχολές (8,1% το 2002 και 8,5% το 2008) (Γράφηµα 4.4). Γράφηµα 4.3: «Όλοι» και «Νέοι πελάτες», ανά ηλικιακή κατηγορία (2002, 2008) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. Υπηκοότητα: Τα άτοµα που απευθύνθηκαν στα θεραπευτικά προγράµµατα του ΑΘ το 2008 ήταν στη συντριπτική τους πλειονότητα ελληνικής υπηκοότητας (94,1%). Από αυτούς που ήταν αλλοδαπής υπηκοότητας (5,9%), η συντριπτική πλειονότητα ήταν υπήκοοι χωρών εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, χωρίς να υπάρχουν διαφορές στα αντίστοιχα ποσοστά των «Νέων πελατών». Μεταξύ 2002 και 2008 αυξήθηκε το ποσοστό των ατόµων αλλοδαπής υπηκοότητας (από 2,2% το 2002 στο 5,9% το 2008). 71

Γράφηµα 4.4: Κατανοµή των ατόµων, ανά εκπαιδευτικό επίπεδο (2002, 2008) Εργασιακή κατάσταση: Η πλειονότητα των ατόµων που απευθύνθηκαν για θεραπεία το 2008 ήταν άνεργοι (61,3%), ένα στα 4 άτοµα (24,6%) είχε σταθερή εργασία και ένα στα 12 άτοµα (8,4%) περιστασιακή απασχόληση. Ένα ποσοστό 4,2% ήταν µαθητές ή σπουδαστές. Στους «Νέους πελάτες» συναντά κανείς µικρότερο ποσοστό ατόµων που αναφέρουν ότι είναι άνεργοι (54,6%) και µεγαλύτερα ποσοστά τόσο ατόµων µε σταθερή απασχόληση (27,6%) όσο και µαθητών ή σπουδαστών (6,6%). Μεταξύ 2002 και 2008 αυξήθηκε το ποσοστό των ατό- µων που ανέφεραν σταθερή απασχόληση (από 19,2% το 2002 στο 24,6% το 2008) (Γράφηµα 4.5). ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. Γράφηµα 4.5: Κατανοµή των ατόµων, ανά εργασιακή κατάσταση (2002, 2008) ΠHΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. ιαµονή: Με τους γονείς ανέφεραν το 2008 ότι ζουν το 63,3% των ατόµων που καταγράφηκαν στο ίκτυο του ΑΘ, µόνοι ζουν το 12,4%, ενώ παρόµοιο ποσοστό (12,4%) ανέφεραν ότι ζουν µε σύζυγο ή σύντροφο (µε ή χωρίς παιδιά) (στους «Νέους πελάτες» το ποσοστό των ατόµων αυτών ανέρχεται στο 14,7%). Εννέα στα 10 άτοµα (89,7%) ανέφεραν σταθερή στέγη και το 9,8% δήλωσαν προσωρινή στέγη ή άστεγοι. Το 14% των χρηστών ανέφεραν ότι συγκατοικούν µε τουλάχιστον άλλον ένα χρήστη (15,8% το αντίστοιχο ποσοστό στους «Νέους πελάτες»). Από όσους συγκατοικούν µε τουλάχιστον άλλον ένα χρήστη, το 52,5% δήλωσε ότι ζει µε τη γονεϊκή οικογένεια, δηλαδή τουλάχιστον 335 οικογένειες στην Ελλάδα είχαν το 2008 περισσότερους από έναν χρήστες ναρκωτικών. Επιπλέον, το 13,3% όσων συγκατοικούν µε χρήστες δήλωσε ότι ζει µε σύζυγο ή σύντροφο χωρίς παιδιά και το 9,6% µε σύζυγο ή σύντροφο µε παιδιά, µε το ποσοστό αυτό να ανέρχεται στο 12,2% στους «Νέους πελάτες». Μεταξύ 2002 και 2008 µειώνεται το ποσοστό των ατόµων που αναφέρουν ότι ζουν µε τη γονεϊκή οικογένεια (72,3% το 2002 και 63,3% το 2008), ενώ υπάρχουν ενδείξεις αύξησης στα ποσοστά των ατόµων που ζουν µόνοι ή µε σύζυγο ή σύντροφο (10,2% και 10,6%, αντίστοιχα, το 2002 και 12,4% και 12,4%, αντίστοιχα, 72

το 2008). Τα τελευταία ερµηνεύονται και από το γεγονός ότι όπως προαναφέρθηκε την ίδια περίοδο αυξήθηκε το ποσοστό των ατόµων ηλικίας µεταξύ 30 και 40 ετών και µειώθηκε το ποσοστό των ατόµων µικρότερων ηλικιών. Πηγή παραποµπής Σχεδόν ένα στα 3 άτοµα (30,6%) δήλωσε το 2008 ότι πήρε µόνο του την πρωτοβουλία να ζητήσει θεραπεία, ενώ σχεδόν ένα στα 4 άτοµα (23,3%) είχε την παρότρυνση από φίλους (πιθανόν και άλλους χρήστες που παρακολουθούν ή έχουν ολοκληρώσει κάποιο πρόγραµµα απεξάρτησης) ή από την οικογένεια (22,7%). Το 14,6% παραπέµφθηκαν από άλλες υπηρεσίες υγείας (συµπεριλαµβανοµένων και άλλων θεραπευτικών προγραµµάτων). Τέλος, ένα ποσοστό της τάξης του 2,1% παραπέµφθηκαν από τις δικαστικές υπηρεσίες και την Αστυνοµία. Στους «Νέους πελάτες» φαίνεται ότι η οικογένεια (30%) και οι φίλοι (27,7%) παίζουν σηµαντικότερο ρόλο στο να οδηγήσουν κάποιον στη θεραπεία από ό,τι το ίδιο το άτοµο (17,1%). Μελετώντας τα στοιχεία διαχρονικά, µετά το 2004 µειώνεται το ποσοστό των ατόµων που αναφέρουν τους φίλους ή την οικογένεια ως πηγές παραποµπής, ενώ υπάρχουν τάσεις αύξησης του ποσοστού των ατόµων που πήραν µόνα τους την πρωτοβουλία να ζητήσουν θεραπεία. Χαρακτηριστικά της χρήσης Για την πλειονότητα των ατόµων που απευθύνθηκαν το 2008 για θεραπεία σε κάποιο θεραπευτικό πρόγραµµα του ΑΘ, κύρια ουσία κατάχρησης ήταν η ηρωίνη ή άλλα οπιούχα (85,3%). Ακολουθούν η κάνναβη (8,7%), η κοκαΐνη (4%) και τα ηρεµιστικά ή υπνωτικά χάπια (π.χ. βαρβιτουρικά, βενζοδιαζεπίνες) (1,2%) (Γράφηµα 4.6). Στους «Νέους πελάτες» τα αντίστοιχα ποσοστά της κάνναβης και της κοκαΐνης ως κύριες ουσίες κατάχρησης ήταν το 2008 13% και 5,1%, αντίστοιχα (Γράφηµα 4.7). Γράφηµα 4.6: Κατανοµή των ατόµων, ανά κύρια ουσία κατάχρησης (2002, 2008) Μεταξύ 2002 και 2008 φαίνεται να αυξάνεται το ποσοστό των ατό- ΠHΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. µων που αναφέρουν την κάνναβη και την κοκαΐνη ως κύριες ουσίες κατάχρησης (Γράφηµα 4.6 και Γράφηµα 4.7). Το ποσοστό της κοκαΐνης, ιδιαίτερα, τριπλασιάζεται σχεδόν κατά τη διάρκεια της επταετίας (από 1,4% το 2002 στο 4% το 2008). Η κοκαΐνη είναι η ουσία η οποία παρουσιάζει από το 2002 στο 2008 το µεγαλύτερο ποσοστό αύξησης στις καταγραφές του ΑΘ ως κύρια ουσία κατάχρησης (αύξηση κατά 330,2%), ακολουθούµενη από την κάνναβη (αύξηση κατά 53,2%), αν και ο µικρός αριθµός των περιπτώσεων που αφορούν την εξάρτηση από τις ουσίες αυτές µας αναγκάζει να δούµε τις µεταβολές αυτές µε ιδιαίτερη προσοχή. Την ίδια περίοδο, η ηρωίνη παρουσίασε αύξηση κατά 23,8%, ενώ τα υπνωτικά ή ηρεµιστικά χάπια αύξηση κατά 12%. Η ίδια τάση ποσοστιαίας µεταβολής κατά την επταετία 73

Γράφηµα 4.7: Κατανοµή των «Νέων πελατών», ανά κύρια ουσία κατάχρησης (2002, 2008) 2002-2008 χαρακτηρίζει και τους «Νέους πελάτες» για την κοκαΐνη, την κάνναβη και την ηρωίνη (αύξηση κατά 318,5%, 48% και 18%, αντίστοιχα). Μείωση, αντίθετα, παρατηρείται στις άλλες ουσίες (-42,9%) και τα υπνωτικά ή ηρεµιστικά χάπια (-10%). Παρουσιάζονται παρακάτω τα κοινωνικοδηµογραφικά χαρακτηριστικά των οµάδων των ατόµων που το 2008 ανέφεραν ως κύρια ουσία: α. την ηρωίνη ή άλλα οπιούχα, β. την κάνναβη, γ. την κοκαΐνη και δ. τα ηρεµιστικά ή υπνωτικά χάπια (Γράφηµα 4.8): ΠHΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. Τα άτοµα µε κύρια ουσία κατάχρησης ηρωίνη ή άλλα οπιούχα διαβιούν σε σηµαντικά χα- µηλότερο επίπεδο σε σχέση µε κάποιον άλλον χρήστη, ενώ όπως και οι χρήστες ηρεµιστικών ή υπνωτικών αναφέρουν σε σηµαντικά χαµηλότερο ποσοστό σταθερή απασχόληση. Τέλος, σε αντίθεση µε τους χρήστες κοκαΐνης, έχουν ολοκληρώσει σε χαµηλότερο ποσοστό το Λύκειο. Τα άτοµα µε κύρια ουσία κατάχρησης την κάνναβη έχουν τη χαµηλότερη µέση ηλικία (συγκριτικά µε όλες τις άλλες οµάδες χρηστών), διαβιούν σε σηµαντικά υψηλότερο ποσοστό µε τη γονεϊκή τους οικογένεια και όπως και οι χρήστες κοκαΐνης αναφέρουν σε ση- µαντικά υψηλότερο ποσοστό σταθερή απασχόληση. Σε αντίθεση, ωστόσο, µε τους χρήστες κοκαΐνης, έχουν ολοκληρώσει σε χαµηλότερο ποσοστό το Λύκειο. Τα άτοµα µε κύρια ουσία κατάχρησης την κοκαΐνη διαβιούν σε χαµηλότερο ποσοστό µε τη γονεϊκή τους οικογένεια και είναι σε υψηλότερο ποσοστό κάτοικοι πόλεων. Έχουν ολοκληρώσει σε υψηλότερο ποσοστό το Λύκειο και όπως και οι χρήστες κάνναβης αναφέρουν σε σηµαντικά υψηλότερο ποσοστό σταθερή απασχόληση. Μεταξύ των ατόµων µε κύρια ουσία κατάχρησης τα ηρεµιστικά ή υπνωτικά χάπια υπάρχουν σε υψηλότερο ποσοστό γυναίκες, έχουν την υψηλότερη µέση ηλικία (ειδικά συγκριτικά µε τους χρήστες κάνναβης), διαβιούν σε σηµαντικά χαµηλότερο ποσοστό µε τη γονεϊκή οικογένεια ή µε κάποιον άλλον χρήστη και όπως και οι χρήστες ηρωίνης ή άλλων οπιούχων αναφέρουν σε σηµαντικά χαµηλότερο ποσοστό σταθερή απασχόληση. Καθηµερινή χρήση της κύριας ουσίας κατάχρησης τις τελευταίες 30 ηµέρες (ενδεικτική συµπεριφορά της σοβαρότητας της εξάρτησης) ανέφερε η πλειονότητα (63,1%) των χρηστών που απευθύνθηκαν το 2008 σε προγράµµατα θεραπείας, µε το ποσοστό αυτό να ανέρχεται στο 67,3% στους «Νέους πελάτες». Ειδικότερα, καθηµερινή χρήση ανέφεραν τα 2/3 (67,4%) των χρηστών ηρωίνης ή άλλων οπιούχων (το 74,6% των «Νέων πελατών») και τα 3/4 (75,9%) των εξαρτηµένων από ηρεµιστικά ή υπνωτικά χάπια (το 84% των «Νέων πελατών»). Καθηµερινή χρήση επίσης ανέφερε ένας στους 3 χρήστες κάνναβης (36,4%) και παρόµοια αναλογία χρηστών κοκαΐνης (33,7%). Μεταξύ 2002 και 2008 παρατηρείται συνολικά µείωση του ποσοστού των ατόµων που αναφέρουν καθηµερινή χρήση της κύριας ουσίας (66,1% και 63,1% το 2002 και το 2008, αντί- 74

στοιχα). Υπάρχουν, ωστόσο, ενδείξεις αύξησης στους «Νέους πελάτες» (65,7% και 67,3% το 2002 και το 2008, αντίστοιχα), µε την αύξηση αυτή να είναι ιδιαίτερα σηµαντική στους εξαρτηµένους από ηρεµιστικά ή υπνωτικά φάρ- µακα (από 64,3% το 2002 στο 84% το 2008) και στους χρήστες ηρωίνης ή άλλων οπιούχων (από 69,6% το 2002 στο 74,6% το 2008). Γράφηµα 4.8: Σύγκριση κοινωνικο-δηµογραφικών χαρακτηριστικών των ατόµων που ανέφεραν το 2008 ως κύρια ουσία εξάρτησης: α. ηρωίνη ή άλλα οπιούχα, β. την κάνναβη, γ. την κοκαΐνη και δ. τα ηρεµιστικά ή υπνωτικά φάρµακα Με δεδοµένο ότι περισσότερα από 8 στα 10 άτοµα που απευθύνθηκαν το 2008 στα προγράµµατα θεραπείας του ΑΘ ανέφεραν ως κύρια ουσία την ηρωίνη, η εισπνοή από τη µύτη (46,8%) και η ενέσιµη χρήση (33,7%) κατεγράφησαν ως οι συνηθέστεροι τρόποι χρήσης της κύριας ουσίας. Το κάπνισµα ή η εισπνοή αναφέρθηκε από το 17,6% των χρηστών, µε το ποσοστό αυτό να ανέρχεται στο 21,3% στους «Νέους πελάτες». Οι χρήστες ηρωίνης ή άλλων οπιούχων έκαναν χρήση στην πλειονότητά τους από τη µύτη (51,7%), ενώ το 39,2% έκαναν συνήθως ενέσιµη χρήση της ουσίας (τα αντίστοιχα ποσοστά στους «Νέους πελάτες» ΠHΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. ήταν 54% και 37,5%). Και οι χρήστες κοκαΐνης έκαναν στην πλειονότητά τους χρήση της ουσίας από τη µύτη (59,6%), το 32,8% (free base) κάπνισαν ή εισέπνευσαν την ουσία από το στόµα και το 5,5% κάνουν συνήθως ενέσιµη χρήση της ουσίας (τα αντίστοιχα ποσοστά στους «Νέους πελάτες» ήταν 63,1%, 33,3% και 2,7%). Μεταξύ 2003 και 2008 (δεν υπάρχουν στοιχεία για το 2002), παρατηρείται µια σηµαντική αλλαγή στο συνήθη τρόπο χρήσης στους χρήστες ηρωίνης από την ενέσιµη χρήση στην εισπνοή από τη µύτη (51,9% η ενέσιµη χρήση και 31,6% η εισπνοή από τη µύτη το 2003, και 39,2% η ενέσιµη χρήση και 51,7% η εισπνοή από τη µύτη το 2008). ύο στα 3 άτοµα (67,1%) που απευθύνθηκαν το 2008 σε προγράµµατα θεραπείας του ΑΘ ανέφεραν ότι εκτός από την κύρια ουσία κατάχρησης κάνουν χρήση και άλλων ουσιών (πολλαπλή χρήση) (το αντίστοιχο ποσοστό στους «Νέους πελάτες» ήταν 65,2%). Σχεδόν ένα στα 3 άτοµα (30,8%) ανέφερε τη χρήση δύο ουσιών, ένα στα 5 άτοµα (19,7%) ανέφερε τρεις ουσίες, ενώ ένα στα 6 άτοµα (16,5%) ανέφερε την πολλαπλή χρήση τεσσάρων ή πέντε ουσιών τον τελευταίο µήνα. Συνηθέστερες δευτερεύουσες ουσίες χρήσης είναι η κάνναβη (55,3%), τα ηρεµιστικά ή υπνωτικά 75

Γράφηµα 4.9: Σύγκριση κοινωνικο-δηµογραφικών χαρακτηριστικών: α. των ατόµων που ανέφεραν ενέσιµη χρήση τις 30 τελευταίες ηµέρες πριν από την αίτηση για θεραπεία και β. των ατόµων που δεν ανέφεραν ενέσιµη χρήση τις 30 τελευταίες ηµέρες πριν από την αίτηση για θεραπεία, το 2008 χάπια (46,8%) και η κοκαΐνη (34,6%) (τα ποσοστά στους «Νέους πελάτες» είναι 59,1%, 42,6%, και 33,5% για την κάνναβη, τα ηρεµιστικά ή υπνωτικά χάπια και την κοκαΐνη, αντίστοιχα). Με χαµηλότερα ποσοστά αναφέρονται τα άλλα διεγερτικά (10,1%), η ηρωίνη ή τα άλλα οπιούχα (7,7%), το αλκοόλ (7,3%), και τα παραισθησιογόνα (6,7%). Μεταξύ 2002 και 2008 παρατηρείται µείωση του ποσοστού των ατόµων που αναφέρουν πολλαπλή χρήση ουσιών (από 79,2% το 2002 στο 67,1% το 2008), µε τη µείωση αυτή να χαρακτηρίζει εξίσου και τους «Νέους πελάτες» (από 76,6% το 2002 στο 65,2% το 2008). Τα άτοµα που απευθύνθηκαν το 2008 στα προγράµµατα θεραπείας του ΑΘ άρχισαν την παράνοµη χρήση ουσιών κατά µέσο όρο όταν ήταν 16 ετών (τυπική απόκλιση 3,4 έτη), µε τους άνδρες και γυναίκες να µην παρουσιάζουν διαφορές στην ηλικία πρώτης παράνοµης χρήσης (περισσότερα στοιχεία σχετικά µε τη µέση ηλικία, βλ. παρακάτω). Η µεγάλη πλειονότητα των χρηστών (84,5%) ανέφερε την κάνναβη ως την ουσία πρώτης χρήσης ναρκωτικών ουσιών µε µέσο όρο την ηλικία των 15,8 ετών (το αντίστοιχο ποσοστό στους «Νέους πελάτες» ήταν 86%). Πολύ χαµηλότερο ποσοστό ατόµων ανέφερε την ηρωίνη ή τα οπιούχα (6,2% µε µέσο όρο τα 19,2 έτη) και τα υπνωτικά ή ηρεµιστικά χάπια (3,8% στην ηλικία των 15,9 ετών) ως ουσία πρώτης χρήσης. Μεγαλύτερο ποσοστό ανδρών (85,5%) από ό,τι γυναικών (77,4%) αναφέρουν στο ιστορικό τους την κάνναβη ως πρώτη ουσία χρήσης. Αντίθετα, µεγαλύτερο ποσοστό γυναικών (11,4%) από ό,τι ανδρών (5,4%) αναφέρουν ως πρώτη ουσία χρήσης την ηρωίνη ή τα άλλα οπιούχα, ενώ το ίδιο ισχύει και για την κοκαΐνη (2% των γυναικών και 1% των ανδρών). Μεταξύ 2002 και 2008 η κάνναβη παραµένει η ουσία µε την οποία τα άτοµα του ΑΘ ξεκινούν την παράνοµη χρήση, µάλιστα το ποσοστό της αυξάνεται αναλογικά µε τις άλλες παράνοµες ουσίες (από 76,6% το 2002 σε 84,5% το 2008). Επίσης, µεταξύ 2002 και 2008 µειώθηκε το ποσοστό των ατόµων που ανέφεραν τα ηρε- µιστικά ή υπνωτικά χάπια ως ουσία πρώτης παράνοµης χρήσης (από 8,4% το 2002 στο 3,8% το 2008). ΠHΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. Συµπεριφορά υψηλού κινδύνου Επτά στους 10 χρήστες (70,2%) που το 2008 προσέγγισαν κάποιο πρόγραµµα του ΑΘ για θεραπεία έχουν κάνει ενέσιµη χρήση τουλάχιστον µία φορά σε όλη τους τη ζωή. Από αυτούς, οι µισοί έχουν κάνει και κοινή χρήση σύριγγας. Σχεδόν τέσσερις στους 10 χρήστες (38,1%) δήλωσαν το 2008 ότι έκαναν ενέσιµη χρήση τις τελευταίες 30 ηµέρες. Από αυτούς, ένας στους τέσσερις έκανε 76

κοινή χρήση σύριγγας κατά την ίδια περίοδο. Στους «Νέους πελάτες», το ποσοστό αυτών που ανέφεραν ενέσιµη χρήση ήταν 58,8%. Σχεδόν οι µισοί από αυτούς έχουν κάνει και κοινή χρήση σύριγγας. Επιπλέον, ένας στους 3 «Νέους πελάτες» (35,6%) ανέφεραν ενέσιµη χρήση τις τελευταίες 30 ηµέρες. Σχεδόν το ένα τρίτο αυτών έκανε και κοινή χρήση σύριγγας κατά την ίδια περίοδο. Εξετάζοντας τα κοινωνικο-δηµογραφικά χαρακτηριστικά των ατόµων που το 2008 ανέφεραν ενέσιµη χρήση τις 30 τελευταίες ηµέρες πριν από την αίτηση για θεραπεία και αυτών που δεν ανέφεραν ενέσιµη χρήση κατά την ίδια περίοδο, παρατηρείται ότι τα άτοµα που ακολουθούν πρακτικές υψηλού κινδύνου είναι σε υψηλότερο ποσοστό άνδρες, ενώ σε χαµηλότερα ποσοστά αναφέρουν σταθερή στέγη, σταθερή απασχόληση και απολυτήριο Λυκείου (Γράφηµα 4.9). Γράφηµα 4.10: Ενέσιµη χρήση τις τελευταίες 30 ηµέρες στις κατηγορίες «Όλοι» και «Νέοι πελάτες», ανά φύλο (2002, 2008) Μεταξύ 2002 και 2008 παρατηρείται µείωση του ποσοστού της ενέσιµης χρήσης (80,4% το 2002 και 70,2% το 2008 για ενέσιµη χρήση σε όλη τη ζωή και 50,3% το 2002 και 38,1% το 2008 για τις τελευταίες 30 η- µέρες). Η ίδια τάση χαρακτηρίζει και τα δύο φύλα τόσο σε «Όλους» όσο και στους «Νέους πελάτες» (βλ. Γράφηµα 4.10 για χρήση τις τελευταίες 30 ηµέρες). Μεταξύ 2002 και 2008 παρατηρείται επίσης µείωση του ποσοστού της κοινής χρήσης σύριγγας µεταξύ αυτών που αναφέρουν χρήση έστω και µία φορά τις τελευταίες 30 ηµέρες (34,8% το 2002 και 27,2% το 2008 για κοινή χρήση σύριγγας τις τελευταίες 30 ηµέρες). Και σε αυτή την περίπτωση, η ίδια τάση χαρακτηρίζει και τα δύο φύλα τόσο σε «Όλους» όσο και στους «Νέους πελάτες» (βλ. Γράφηµα 4.11 για κοινή χρήση σύριγγας τις τελευταίες 30 ηµέρες). ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. Γράφηµα 4.11: Κοινή χρήση σύριγγας τις τελευταίες 30 ηµέρες (µεταξύ των ενδοφλέβιων χρηστών τις τελευταίες 30 ηµέρες) στις κατηγορίες «Όλοι» και «Νέοι πελάτες», ανά φύλο (2002, 2008) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. 77

Μέση ηλικία Η µέση ηλικία των ατόµων που προσέγγισαν κάποιο πρόγραµµα για θεραπεία ήταν το 2008 τα 29,6 έτη (τυπική απόκλιση 7,6 έτη). Μεταξύ 2002 και 2008, η µέση ηλικία των ατόµων που αιτήθηκαν θεραπεία αυξήθηκε κατά ένα έτος (28,5 έτη το 2002 και 29,6 έτη το 2008). Ο µέσος όρος ηλικίας έναρξης της παράνοµης χρήσης είναι τα 16 έτη (τυπική απόκλιση 3,4 έτη), της έναρξης χρήσης της κύριας ουσίας κατάχρησης τα 20 έτη (τυπική απόκλιση 5,4 έτη) και της πρώτης ενέσι- µης χρήσης τα 21,8 έτη (τυπική απόκλιση 5,4 έτη). Η µέση ηλικία των «Νέων πελατών» οι οποίοι κατεγράφησαν από το είκτη το 2008 ήταν τα 29,2 έτη (τυπική απόκλιση 8,3 έτη), αυξηµένος σε σύγκριση µε το 2002 (27,8 έτη, τυπική απόκλιση 8,6 έτη). Ο µέσος όρος ηλικίας έναρξης της παράνοµης χρήσης είναι τα 16,6 έτη (τυπική απόκλιση 3,7 έτη), της έναρξης χρήσης της κύριας ουσίας κατάχρησης τα 20,9 έτη (τυπική απόκλιση 6 έτη) και της πρώτης ενέσιµης χρήσης τα 22,9 έτη (τυπική απόκλιση 5,8 έτη), αυξηµένος σε σύγκριση µε το 2002 (21,7 έτη, τυπική απόκλιση 5,4 έτη). Γράφηµα 4.12: Μέση ηλικία: α. έναρξης παράνοµης χρήσης, β. έναρξης κύριας ουσίας κατάχρησης, γ. έναρξης ενέσιµης χρήσης και δ. αίτησης θεραπείας, στους «Νέους πελάτες», ανά φύλο (2002, 2008) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. Οι άνδρες, σύµφωνα µε τα στοιχεία του 2008 για τους «Νέους πελάτες», καταγράφουν κατά ένα έτος υψηλότερο µέσο όρο ηλικίας συγκριτικά µε τις γυναίκες (29,3 έτη και 28,2 για τους άνδρες και τις γυναίκες, αντίστοιχα). Επιπλέον, οι άνδρες ξεκινούν την παράνοµη χρήση ουσιών σε σχετικά µικρότερη ηλικία (16,5 έτη) σε σύγκριση µε τις γυναίκες (17,1 έτη). Ωστόσο, ακολούθως, γυναίκες και άνδρες καταγράφουν σχεδόν ίδιους µέσους όρους ηλικίας έναρξης χρήσης της κύριας ουσίας κατάχρησης (20,9 έτη και 20,6, αντίστοιχα) και µέσης ηλικίας πρώτης ενέσι- µης χρήσης (22,9 έτη και 23 έτη για τους άνδρες και τις γυναίκες, αντίστοιχα) (Γράφηµα 4.12). ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΤΟΥ ΑΘ 2008 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Κοινωνικο-δηµογραφικά χαρακτηριστικά Το 86,8% των αιτούντων είναι άνδρες. Η µέση ηλικία των χρηστών είναι τα 29,6 έτη, 29,7 έτη των ανδρών και 28,3 έτη των γυναικών. Το 53,6% είναι νέοι 19-29 ετών. Το 32,7% είναι άτοµα ηλικίας 30-40 ετών. Ένα ποσοστό 5,9% είναι αλλοδαπής υπηκοότητας. 78

ύο στους 3 (63,3%) µένουν µε την οικογένειά τους, ένας στους 8 (12,4%) µένει είτε µε σύζυγο ή σύντροφο (µε ή χωρίς παιδιά) είτε µόνος. Η συντριπτική πλειονότητα (89,7%) µένουν σε σταθερή στέγη. Το 14% των ατόµων δηλώνουν ότι συγκατοικούν µε χρήστες. Το 61,3% δηλώνουν άνεργοι, το 24,6% σταθερή απασχόληση, ενώ το 8,4% περιστασιακή απασχόληση. Το 36,8% έχουν ολοκληρώσει το Λύκειο, το 30,8% το Γυµνάσιο, το 22,3% το ηµοτικό και το 8,5% κάποια ανώτερη ή ανώτατη σχολή. Ιστορικό θεραπείας Ποσοστό 47,7% δεν έχουν υποβληθεί ποτέ σε θεραπεία («νέοι πελάτες»). Η ιδία πρωτοβουλία (30,6%), η προτροπή φίλων (23,3%) και η οικογένεια (22,7%) είναι οι σηµαντικότερες πηγές παραποµπής σε κάποιο πρόγραµµα. Χαρακτηριστικά χρήσης Η ηρωίνη ή τα άλλα οπιούχα αναφέρεται ως η κύρια ουσία κατάχρησης για τη συντριπτική πλειονότητα (85,3%), ακολουθούµενη από την κάνναβη (8,7%) και την κοκαΐνη (4%). ύο στα 3 άτοµα (63,1%) κάνουν καθηµερινή χρήση της κύριας ουσίας. Ο πιο δηµοφιλής συνήθης τρόπος χρήσης της κύριας ουσίας είναι από τη µύτη (46,8%), ακολουθούµενη από την ενέσιµη χρήση (33,7%) και το κάπνισµα ή την εισπνοή (17,6%). Το 32,9% αναφέρουν κατάχρηση µίας µόνο ουσίας, ενώ ένας στους 3 (36,2%) αναφέρει κατάχρηση τριών ή περισσοτέρων ουσιών. Η µέση ηλικία έναρξης της παράνοµης χρήσης είναι τα 16 έτη. Η έναρξη της παράνοµης χρήσης γίνεται για την πλειονότητα των χρηστών µε κάνναβη (84,5%, στην ηλικία κατά µέσο όρο των 15,8 ετών), ενώ σαφώς µικρότερα είναι τα ποσοστά των χρηστών που ξεκίνησαν µε ηρωίνη ή τα άλλα οπιούχα (6,2% σε ηλικία κατά µέσο όρο των 19,2 ετών) ή υπνωτικά ή ηρεµιστικά χάπια (3,8% σε ηλικία κατά µέσο όρο των 15,9 ετών). Συµπεριφορά υψηλού κινδύνου Η πλειονότητα (70,2%) έχουν κάνει ενέσιµη χρήση τουλάχιστον µία φορά σε όλη τους τη ζωή, ενώ από αυτούς ένας στους 2 (53,4%) αναφέρει κοινή χρήση σύριγγας. Το 38,1% έχουν κάνει ενέσιµη χρήση τον τελευταίο µήνα, ενώ από αυτούς ο ένας στους 4 (27,6%) έχει κάνει την ίδια περίοδο και κοινή χρήση σύριγγας. Η µέση ηλικία της πρώτης ενέσιµης χρήσης είναι τα 21,8 έτη, ενώ στους νέους πελάτες τα 22,9 έτη. 4.2.3 Τα χαρακτηριστικά των χρηστών εκτός θεραπευτικών δοµών (N=888) Στην Ενότητα αυτή παρουσιάζονται συνοπτικά τα χαρακτηριστικά των ατόµων που απευθύνθηκαν το 2008 για βοήθεια στο Κέντρο Υποδοχής, Ενηµέρωσης και Προσανατολισµού (ΚΥΕΠ) και της Μονάδας Άµεσης Βοήθειας και Υποστήριξης (ΜΑΒΥ) του ΟΚΑΝΑ και στο Θεραπευτικό Πρόγραµµα ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ. Κοινωνικο-δηµογραφικά χαρακτηριστικά Το 86,3% των αιτούντων είναι άνδρες. Η µέση ηλικία των χρηστών είναι τα 33,7 έτη, 34 έτη των ανδρών και 31,3 έτη των γυναι- 79

κών. Το 39,6% είναι νέοι 19-29 ετών και το 37,3% ηλικίας 30-40 ετών. Το 23% είναι άτοµα άνω των 41 ετών και µόνον το 0,1% είναι άτοµα µικρότερα των 18 ετών. Ένα ποσοστό 11,6% είναι αλλοδαπής υπηκοότητας. Ένας στους 2 (49%) ζει µε την οικογένειά του, ένας στους 5 (21,3%) ζει µόνος και σχεδόν ένας στους 6 (18%) ζει µε σύζυγο ή σύντροφο (µε ή χωρίς παιδιά). Η συντριπτική πλειονότητα (80,8%) αναφέρουν σταθερή στέγη. Σχεδόν ένα στα 5 άτοµα (19,1%) δηλώνει ότι συγκατοικεί µε άλλους χρήστες. Το 67% δηλώνουν άνεργοι, το 16,1% σταθερή απασχόληση και το 14,9% περιστασιακή απασχόληση. Το 30,5% έχουν ολοκληρώσει το Λύκειο, το 30,5% το Γυµνάσιο, το 29,1% το ηµοτικό και το 6% κάποια ανώτερη ή ανώτατη σχολή. Ιστορικό θεραπείας Ένα ποσοστό 55,4% δεν έχουν υποβληθεί ποτέ σε θεραπεία («Νέοι πελάτες») Η πλειονότητα (66,9%) πήραν οι ίδιοι πρωτοβουλία για να απευθυνθούν σε κάποιο πρόγραµµα. Ακολουθούν η προτροπή φίλων (17,8%) και η οικογένεια (4,5%) ως σηµαντικότερες πηγές παραποµπής. Χαρακτηριστικά χρήσης Η ηρωίνη ή τα άλλα οπιούχα αναφέρονται ως κύρια ουσία κατάχρησης για τη συντριπτική πλειονότητα (97,2%), ακολουθεί η κάνναβη (1,7%). Εννέα στα 10 άτοµα (89,9%) κάνουν καθηµερινή χρήση της κύριας ουσίας. Ο πιο δηµοφιλής συνήθης τρόπος χρήσης της κύριας ουσίας είναι από τη µύτη (58,4%), ακολουθεί η ενέσιµη χρήση (30%), ενώ κάπνισµα ή εισπνοή αναφέρει ένας στους 10 (10,4%). Το 22,6% αναφέρουν κατάχρηση µίας µόνο ουσίας, ενώ ένας στους 2 (52%) αναφέρει κατάχρηση τριών ή περισσοτέρων ουσιών. Η µέση ηλικία έναρξης της παράνοµης χρήσης είναι τα 16,4 έτη. Η έναρξη της παράνοµης χρήσης γίνεται για την πλειονότητα των χρηστών µε κάνναβη (73,6%, στην ηλικία κατά µέσο όρο των 15,9 ετών), ενώ σαφώς µικρότερα είναι τα ποσοστά των χρηστών που ξεκίνησαν µε ηρωίνη ή τα άλλα οπιούχα (12,5% σε ηλικία κατά µέσο όρο των 20,5 ετών) ή υπνωτικά ή ηρεµιστικά χάπια (4,4% σε ηλικία κατά µέσο όρο των 16,2 ετών). Συµπεριφορά υψηλού κινδύνου Η συντριπτική πλειονότητα (83,1%) έχουν κάνει ενέσιµη χρήση τουλάχιστον µία φορά σε όλη τους τη ζωή, ενώ από αυτούς ένας στους 2 (55,3%) αναφέρει κοινή χρήση σύριγγας. Το 44,5% έχουν κάνει ενέσιµη χρήση τον τελευταίο µήνα, ενώ από αυτούς ο ένας στους 4 (25,3%) έχει κάνει την ίδια περίοδο και κοινή χρήση σύριγγας. Η µέση ηλικία της πρώτης ενέσιµης χρήσης είναι τα 22,3 έτη. 4.3 ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ Το 2008: Η εκτίµηση του συνολικού αριθµού χρηστών ηλικίας 15-64 ετών µε κύρια ουσία την ηρωίνη είναι 20.181 µε 95% διάστηµα εµπιστοσύνης 17.502-23.391, αριθµός που παρα- µένει σταθερός σε σύγκριση µε το 2006. 80

Ο ΑΘ κατέγραψε 4.682 άτοµα, µε τους µισούς από αυτούς να απευθύνονται για θεραπεία για πρώτη φορά στη ζωή τους, µε τη συντριπτική πλειονότητα να προσεγγίζουν «στεγνά» προγράµµατα. Οι καταγραφές του ΑΘ που αφορούν τα προγράµµατα υποκατάστασης ήταν κατά 47% µειωµένες, γεγονός που συνδέεται και µε την αναστολή της λειτουργίας του ΕΚΤΕΠΝ κατά το πρώτο εξάµηνο του 2008. Η πλειονότητα των ατόµων ήταν κυρίως Έλληνες, άνδρες, µε µέση ηλικία τα 29,6 έτη, άνεργοι, που ζουν µε τους γονείς τους, ξεκίνησαν µε κάνναβη αλλά είναι εξαρτηµένοι από την ηρωίνη ή άλλα οπιούχα, µε καθηµερινή χρήση της ουσίας, και µάλιστα σε συνδυασµό µε άλλες παράνοµες ουσίες (πολλαπλή χρήση), κυρίως κάνναβη. Οι περισσότεροι έχουν κάνει ενέσιµη χρήση, και µάλιστα, σε υψηλό ποσοστό, κοινή χρήση σύριγγας. Μεταξύ 2002 και 2008: Μειώθηκε οριακά το ποσοστό των «Νέων πελατών». Αυξήθηκε η αναλογία των ανδρών έναντι των γυναικών, ενώ µειώθηκε και το ποσοστό των µικρότερων σε ηλικία ατόµων που απευθύνθηκαν στα θεραπευτικά προγράµµατα. Αυξήθηκε σηµαντικά το ποσοστό των ατόµων αλλοδαπής υπηκοότητας. Αυξήθηκε το ποσοστό των ατόµων που ολοκλήρωσαν το Λύκειο και ανώτερες ή ανώτατες σχολές και το ποσοστό των ατόµων που ανέφεραν σταθερή απασχόληση. Αυξήθηκε η αναλογία των ατόµων που αναφέρουν την κάνναβη και την κοκαΐνη ως την κύρια ουσία κατάχρησης, µάλιστα µε το ποσοστό της κοκαΐνης σχεδόν να τριπλασιάζεται µεταξύ 2002 και 2008. Μειώθηκε το ποσοστό της ενέσιµης χρήσης και της κοινής χρήσης σύριγγας, αλλά παράλληλα άλλαξε και ο συνήθης τρόπος χρήσης στους χρήστες ηρωίνης, από την «ένεση» στη «µύτη». ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΦΩΤΙΟΥ,CLIVE RICHARDSON, AΡΓΥΡΩ ΑΝΤΑΡΑΚΗ 81

Σχεδιάγραµµα 4.1: ΕΘΝΙΚΟ ΙΚΤΥΟ ΕΙΚΤΗ ΑΙΤΗΣΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ (ΟΚΑΝΑ) 24 Μονάδες Υποκατάστασης (Αθήνα, Πειραιάς, Θεσσαλονίκη, Αγρίνιο, Λαµία, Λάρισα, Λιβαδειά, Ρόδος, Χαλκίδα, Χανιά, Βόλος, Κέρκυρα, Κατερίνη, Πάτρα, Πρέβεζα) 2 «Στεγνά» Προγράµµατα Ενηλίκων (Αθήνα και Πάτρα) 4 Προγράµµατα Εφήβων (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Ρέθυµνο) 1 Μονάδα Άµεσης Πρόσβασης (Αθήνα) ΜΟΝΑ Α ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΤΟΞΙΚΟΜΑΝΩΝ 18 ΑΝΩ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΤΤΙΚΗΣ (ΨΝΑ) Συµβουλευτικός Σταθµός Ενηλίκων Τµήµα Οικογενειακής Συµβουλευτικής και Θεραπείας Τµήµα Εφήβων και Νέων Κέντρο Υποδοχής Εξαρτηµένων Γυναικών ΙΚΤΥΟ ΕΙΚΤΗ ΑΙΤΗΣΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΚΕΝΤΡΟ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ (ΚΕΘΕΑ) 15 Προγράµµατα Ενηλίκων (Αθήνα, Πειραιάς, Θεσσαλονίκη, Αλεξανδρούπολη, Ηράκλειο, Καβάλα, Λάρισα, Λασίθι, Τρίκαλα, Ιωάννινα, Κιλκίς, Μυτιλήνη, Γιαννιτσά) 8 Προγράµµατα Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων (Αθήνα, Πειραιάς, Θεσσαλονίκη, Βόλος, Ηράκλειο, Πάτρα) 1 Κέντρο Άµεσης Πρόσβασης (Αθήνα) 1 Ειδικό Πρόγραµµα Εξαρτηµένων Μητέρων (Θεσσαλονίκη) 7 Ειδικά Προγράµµατα Κρατουµένων, Υπόδικων/Αποφυλακισµένων (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ηράκλειο Κρήτης, Βόλος) ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ (ΟΚΑΝΑ) ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (ΨΝΘ) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΘΗΣΕΑΣ» ήµος Καλλιθέας (Ενηλίκων) Κέντρο Υποδοχής, Ενηµέρωσης και Προσανατολισµού (Ενηλίκων) Τµήµα Αποκατάστασης Εξαρτηµένων Ατόµων Πρόγραµµα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτηµένων Ατόµων «ΑΡΓΩ» (Ενηλίκων) ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ (Ιδιωτικό Κέντρο ενηλίκων στην ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΩΝ Αθήνα) 82