Μακεδνικά Τμ. 33, 22 Τα τυρκικά σχλεία των Καϊλαρίων (Πτλεμαΐδας) και της περιφέρειας τυς κατά τ σχλικό έτς 9394 Βαλσαμίδης Πασχάλης Εταιρεία Μακεδνικών Σπυδών 0.268/makednika.288 Cpyright 22 Πασχάλης Βαλσαμίδης T cite this article: Βαλσαμίδης (22). Τα τυρκικά σχλεία των Καϊλαρίων (Πτλεμαΐδας) και της περιφέρειας τυς κατά τ σχλικό έτς 9394. Μακεδνικά, 33, 255279. http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43
ΤΑ ΤΥΡΚΙΚΑ ΣΧΛΕΙΑ ΤΩΝ ΚΑΪΛΑΡΙΩΝ (ΠΤΛΕΜΑΪΔΑΣ) ΚΑΙ ΤΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΥΣ ΚΑΤΑ Τ ΣΧΛΙΚ ΕΤΣ 9394 Τα Καϊλάρια, η σημερινή Πτλεμαΐδα2, πυ γεωγραφικά ανήκει στη Δυ τική Μακεδνία, επί τυρκκρατίας ήταν η πρωτεύυσα τυ μωνύμυ καζά και υπαγόταν στ σαντζάκι των Σερβίων3. μυσυλμανικός πληθυσμός πυ υπερείχε αριθμητικά εγκαταστάθηκε στα Καϊλάρια επί συλτάνυ Μυράτ Α' (362389) ή Βαγιαζίτ Α' (389403) κατά τα τέλη τυ Μυ αιώνς4. Τύρκς περιηγητής και συγγραφέας τυ Πυ αιώνς Εβλιγιά Τσελεμπή στ έργ τυ Seyahatnâme (Ταξιδιωτικό) μας περιγράφει τα Καϊλάρια ως εξής: Είναι, ενα χωριό μυσυλμανικό μέ διακόσια σπίτια, τζαμί, χάνι5, 6 λυτρό καί μερικά καταστήματα. Ό καδής? τν ΤζνμάΠαζαρί μένει στό χω ριό αυτό. Μας δίδει ακόμη πληρφρίες για τα γύρω χωριά Κυγκάλ μπασί, Σαλίπβα, ΧασάνΚιϊ, και Πκρεβενίκ. Αυτά είναι χωριά καθαρών Ελ λήνων (Ρωμιών) άπιστων7. Στις αρχές τυ ύ αιώνα μυσυλμανικός. τυρκική νμασία πρέρχεται από τ ρήμα Kaymak πυ σημαίνει γλιστρώ. ι Τύρ κι της έδωσαν τ όνμα Καϊλάρια, διότι τ έδαφς της είναι αργιλλώδες και μετά τις βρ χπτώσεις ι άνθρωπι όταν περπατύσαν, γλιστρύσαν. 2. νμάστηκε έτσι πρς τιμή τυ περίφημυ στρατηγύ τυ Μεγάλυ Αλεξάνδρυ, Πτ λεμαίυ τυ Λάγυ, τυ γνωστύ θεμελιωτή της δυναστείας των Πτλεμαίων. Περισσότερα βλ. Λ. Άρβανιτάκης, «Πτλεμαίς Α'», Μεγάλη 'Ελληνική Εγκυκλπαίδεια, τ., σ. 855 Π. Μελανφρύδης, «Πτλεμαΐς», Ήμερλόγιν «Δυτικής Μακεδνίας» (960) 8485 Κ. Χασιώτης, «Πτλεμαΐς: Μία μεγάλη πόλις γεννήθηκε στην Ερδαία», Μακεδνική Ζωή 43 (Δεκέμβρις 969) 3539. 3. Τ σαντζάκι Σερβίων διικητικά διαιρύνταν σε έξι καζάδες: Καϊλαρίων, Σερβίων, Ελασσόνς, Κζάνης, Ανασελίτσης και Γρεβενών. Τ σαντζάκι Σερβίων μαζί με τα σαντζάκια Μναστηριύ, Κρυτσάς, Δίβρης και Ελμπασάν απτελύσαν τ βιλαέτι τυ Μναστηριύ. Για τ βιλαέτι Μναστηριύ βλ. ενδεικτικά. Σωτηρόπυλς, Απαντήσεις πρός Βρράν. Ό Ελλη νισμός τυ βιλαετιύ Μναστηριύ κατά τά τελευταία ετη τής Τυρκκρατίας καί ai σύγχρνι Γιυγκσλαβικί έπιδιώξεις, Άθήναι 962. Πρβλ. Π. Τσάλλη, Γό δξασμέν Μναστήρι, Θεσσα λνίκη 2932. 4. Α. Βακαλόπυλς, 'Ιστρία τυ Νέυ 'Ελληνισμύ, τ. Α, Θεσσαλνίκη 96, σσ. 292. Στην περιχή τυ ΣαρίΓκιλ, της Κζάνης και των Καϊλαρίων την περίδ αυτή εγκα ταστάθηκαν Γιυρύκι, γνωστί ως «Κνιάρι», ι πίι απτελύσαν ιδιαίτερ βηθητικό στρατιωτικό σώμα και υπηρετύσαν ως μεταφρείς πυρβόλων και πυρμαχικών, φρόντιζαν επίσης για τη συντήρηση των δρόμων και γεφυρών. Περισσότερα βλ. Α. Βακαλόπυλς, Ιστρία τής Μακεδνίας, 354833, Θεσσαλνίκη 969, σ. 5 Μ. Καλινδέρης, Γραπτά μνημεία από τή Δυτ. Μακεδνία χρόνων Τυρκκρατίας, Πτλεμαΐς 940, σ. Β. Δημητριάδης, Ή Κεντρική καί Δυτική Μακεδνία κατά τόν Έβλιά Τσελεμπή (είσαγωγήμετάφρασησχόλια), Θεσσαλνίκη 973, σσ. 7879. 5. Han: ξενώνας. 6. Kadi: δικαστής, ιερδίκης. 7. Δημητριάδης, ό.π., σ. 77. http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43
256 Πασχάλης Βαλσαμίδης πληθυσμός τυ καζά ανερχόταν σε 23.575 άτμα, ενώ ελληνικός σε 7.908. D. Brancff αναφέρει ότι την ίδια περίδ ζύσαν Βύλγαρι σχισματικί9 σε μερικά χωριά τυ δυτικύ κυρίως τμήματς τυ καζά0. Σύμφωνα με τηλε γράφημα τυ υπδιικητή Καϊλαρίων πρς τη Γενική Διίκηση Θεσσαλνί κης, με ημερμηνία Φεβρυάριυ 923, στην περιφέρεια Καϊλαρίων ζύσαν 29.2 Τύρκι, 6.270 Έλληνες, 4.8 Βυλγαρσλαβόφωνι και 450 Ρυμανίζντες. ι Τύρκι κάτικι της περιχής ασχλύνταν κυρίως με την κτηντρφία και τη γεωργία. Μετά την απελευθέρωση της Μακεδνίας από τν ελληνικό στρατό η πε ριχή έλαβε ελληνική όψη και διικητικά διαιρέθηκε σε νμύς2 πυ απαρτί ζνταν από υπδιικήσεις και διικητικά τμήματα. Στη συνέχεια δημιυργήθηκε η Γενική Διίκηση Μακεδνίας, η πία ανέλαβε τη διικητική διργά νωση της περιχής3. Ένα από τα βασικά μελήματά της ήταν να καταγράψει τν πληθυσμό και τα σχλεία της Μακεδνίας. Έστειλε εγκύκλι πρς τυς νμάρχες, υπδιικητές και διικητικύς αντιπρσώπυς της Μακεδνίας για την σύνταξιν ενός ακριβύς καί λεπτμερύς πίνακς τής Διικητικής διαιρέσεως τής Μακεδνίας εμφαίνντς άπάσας τάς πόλεις, κώμας καί χω ρία αυτής μετά πάσης άλλης λεπτμέρειας για τη χρήση διαφόρων υπηρε σιών4. 5 ι παλαιές νμασίες των κιντήτων διατηρήθηκαν έως τ 926ι5, πότε άρχισαν να μετνμάζνται με αντίστιχες ελληνικές. Στυς φακέλυς τυ αρχείυ της Γενικής Διίκησης της Μακεδνίας πυ 8. Α. Αρβανίτης, Ή Μακεδνία εικνγραφημένη, εν Άθήναις 909, α. 94. 9. D. Brancff, La Macédine et sa ppulatin chrétienne, Paris 905, a 78. 0. O D. Brancff υπστηρίζει ότι στν καζά Καϊλαρίων κατικύσαν: 5.640 εξαρχικί, 5.040 πατριαρχικί Βύλγαρι,.452 Βλάχι,.5 Έλληνες και 80 Αθίγγανι. Α. Χαλκιόπυλς την ίδια περίδ αναφέρει τρία σχισματικά χωριά: Εμπόρι με 4 κατίκυς, Παλαιχώρι 3 και Ναλμπάντκιϊ 50 κατίκυς. Brancff, ό.π., σ. 78 Α. Χαλκιόπυλς, ' Μακεδ νία εθνλγική στατιστική των βιλαετίων Θεσσαλνίκης καί Μναστηριύ, εν Άθήναις 90, σσ. 0809. Για την απγραφή τυ 905 βλ. Γ. Αδάμυ, «Κζάνη μέσα από τα ανέκδτα αρ χεία τυ ελληνικύ πρξενείυ Ελασσόνς 88292», Δυτικμακεδνικά Γράμματα 5 (994) 233236. Πρβλ. Κ. Σπανός, «απγραφή τυ 904 τυ σαντζακιύ των Σερβίων», Ελιμειακά 2 (22) 8788, 6264.. Ν. Μανάδης, Ερδαία ένας αιώνας, Πτλεμαΐδα 2, σ. 40 (στ εξής: Ερδαία). 2. Μακεδνία διαιρύνταν στυς νμύς Θεσσαλνίκης, Σερρών, Δράμας, Κζάνης και Φλωρίνης. 3. Για τη Γενική Διίκηση Μακεδνίας βλ. Γενική Διίκησις Μακεδνίας συλλγή ργα νικών διατάξεων, εγκυκλίων, διαταγών καί δηγιών τϋ Γενικύ Διικητϋ Μακεδνίας έκδθεΐσαι κατά τό έτς 94, εν Θεσσαλνίκη 94. 4. Βλ. Γενική Διίκησις Μακεδνίας, ό.π., σσ. 233235. 5. Βλ. Πίναξ μετνμασιών πρσφυγικών συνικισμών Μακεδνίας, Θεσσαλνίκη 926 Πίναξ μετυνμασθεισών κιντήτων καί συνικισμών τϋ κράτυς, Άθήναι 929. Στιχεία συστάσεως καί έξελίξεως τών δήμων καί κιντήτων, 26, νμός Κζάνης (Έκδσις τής Κεντρικής ΈνώσεωςΔήμων καί Κιντήτων τής Ελλάδς), Άθήναι 96 Μ. Σταματελάτς Φ. ΒάμβαΣταματελάτυ, Επίτμ γεωγραφικό λεξικό της Ελλάδς, Αθήνα 2. http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43
Τα τυρκικά σχλεία των Καϊλαρίων (Πτλεμαΐδας) τ 9394 257 φυλάσσνται στ Ιστρικό Αρχεί Μακεδνίας εντπίσαμε έγγραφ, στν υπ αριθμό 56 φάκελ, με ημερμηνία 6 Μαΐυ 94, τυ επιθεωρητή των δημ τικών σχλείων Καϊλαρίων Γ. Κόκκινη πρς τη Γενική Διίκηση της Μακε δνίας (Τμήμα Εκπαίδευσης) επισυναπτόμεν με τρεις συμπληρωματικύς πίνακες έναν έμφαίνντα τά πρσόντα καί τόν μισθόν τϋ διδακτικϋ πρσω πικί! των τυρκικών σχλείων... ετερν περιέχντα στατιστικήν των ξένων σχλείων καί τρίτν στατιστικήν τϋ πληθυσμύ... παραλειφθέντων χωρίων. συμπληρωματικός πίνακας τυ πληθυσμύ της εκπαιδευτικής περιφέρειας Καϊλαρίων φέρει ημερμηνία 5 Μαΐυ 94 και την υπγραφή τυ επιθεω ρητή. Στν πίνακα καταγράφνται 9 κινότητες της υπδιίκησης Σόρβιτς6 τυ νμύ Φλωρίνης και 23 της υπδιίκησης Καϊλαρίων7 τυ νμύ Κζά νης. Στν πίνακα αναφέρεται ακόμη αριθμός των κατίκων, η εθνικότητά τυς, καθώς και η μιλύμενη γλώσσα σε κάθε κινότητα. επιθεωρητής μας πληρφρεί ότι ι περισσότερι κάτικι ήταν μυσυλμάνι και μιλύ σαν την τυρκική γλώσσα εκτός από τις κινότητες Κάτω Νεβόλιανη (260 Τύρκι, 7 Έλληνες), Ραδύνιτσα (44 Έλληνες) πυ μιλύσαν τη βυλγαρι κή και στα Καλύβια (Γραμματικύ) ι 540 Έλληνες τη βλάχικη. επιθεωρη τής στν πίνακα, πυ φέρει τν τίτλ Στατιστική των ξένων σχλείων τής έκπ. Περιφέρειας Καϊλαρίων, καταγράφει 32 κινότητες, στις πίες κατά τ σχ λικό έτς 9394 λειτυργύσαν 47 τυρκικά σχλεία και ένα ρυμανικό. Στην κινότητα Κότσιανα (Περαία) σημειώνει «αργεί εφέτς» γεγνός πυ σημαίνει ότι δεν λειτυργύσε σχλή στην κινότητα. Στη στατιστική σημειώ ννται ι νμασίες των κιντήτων, τ είδς των σχλείων, αριθμός των μαθητών, μαθητριών και διδασκάλων, τ κτίρι (δηλ. κιντικό, ιδιωτικό και κυβερνητικό), ι δαπάνες των σχλείων πυ χρηγύνταν από τις κινότητες και ι παρατηρήσεις. πίνακας φέρει ημερμηνία 5 Μαΐυ 94 και την 6. ι κινότητες πυ αναφέρνται στη στατιστική είναι η εξής: Ελεβίση, Νβιγκράτ (857 Τύρκι), Σπάντζα (Φανός) ( Τύρκι), Γυλίτζη (50 Τύρκι), Κάτω Νεβόλιανη (Βαλτό νερα) (340 Τύρκι), Αγιι Θεόδωρι (58 Τύρκι), Χίντσκ (9 Τύρκι), Βράπτσιν (0 Τύρκι), Νβσέλη (8 Τύρκι) και Σωτήρ (243 Τύρκι). Στην υπδιίκηση ακόμη ανήκαν ι κινότητες: Σόρβιτς (5 Έλληνες, 4 Βύλγαρι), Αετός, Γκρνίτσβ (.075 Έλληνες), Εξίσυ (Ξυνό Νερό) (.770 Βύλγαρι, 6 Έλληνες), Λιυμπέτιν (Πεδινό) (240 Τύρκι), Ζέλενιτς (Σκλήθρ) (.50 Βύλγαρι,.0 Τύρκι, 60 Έλληνες), Νέβεσκα (Νυμφαί) (2.0 Έλληνες, 75 Ρυμανίζντες), Νεσνέλη, Πάτελι (Αγις Παντελεήμων) (.530 Έλληνες), Πέτερσκ (Πέτρες) (5 Τύρκι, 2 Βύλγαρι, 0 Έλληνες), Πρεκπάνα (Περικπή) (840 Βύλγα ρι), Ρύδνικ (Ανάργυρι) (70 Τύρκι), Στρέμπρεν (450 Έλληνες, 2 Βύλγαρι), Κάτω Κότρι (750 Βύλγαρι, 80 Έλληνες) και Άνω Κότρι (Υδρύσα) (260 Βύλγαρι). Ιστρικό Αρχεί Μακεδνίας, Γενική Διίκηση Μακεδνίας, φακ. 53, Επαρχία Φλωρίνης. Πίναξ Α' Εθνλγική στατιστική τϋ πληθυσμύ των κατίκων [94], 7. Τις κινότητες αυτές αναφέρυμε στη συνέχεια της μελέτης μας. Από τη στατιστική απυσιάζυν ι παρακάτω κινότητες της υπδιίκησης: Ναλμπάνκιϊ (Περδίκκας), Τρέμπιν (Καρδιά), Φραγκότσι (Ερμακιά), Καραμπυρνάρ (Μαυρπηγή), Κόμαν, Δυρυτλάρ (Πρά στι), Βλάτση, Αίγκα (Μηλχώρι), Παλαιχώρι και Ρακίτα (λυμπιάδα). http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43
258 Πασχάλης Βαλααμίδης υπγραφή τυ επιθεωρητή8. τρίτς πίνακας, πυ τιτλφρείται εκπαιδευ τική Περιφέρεια Καϊλαρίων. Πρσόντα καί μισθός διδακτικϋ πρσωπικύ τών Τυρκικών σχλείων καταγράφει 5 διδασκάλυς. Από τν πίνακα αυτόν μαθαίνυμε τα νόματα των διδασκάλων, τν τόπ καταγωγής τυς, την ηλι κία τυς, την ικγενειακή τυς κατάσταση (άγαμςέγγαμς), τα έτη υπηρε σίας, τη μισθδσία, την κινότητα στην πία δίδασκαν και τις σπυδές τυς. Στν πίνακα αυτό παρατηρύμε ότι πλλά νόματα των διδασκάλων συνδεύνται με τις λέξεις Χότζας (hca), Αφύς ή Χαφύζ (hafiz) και Εφένδης (efendi). Χότζας, στα τυρκικά, σημαίνει διδάσκαλς, ιερδιδάσκαλς, σφός αυτός πυ διαβάζει εδάφια από τ Κράνι κατά την ώρα της πρσευ χής στ τζαμί. χότζας ήταν, επιπλέν υπεύθυνς και τυ τεμένυς. ι Τύρκι στις ημέρες μας ακόμη συνηθίζυν να απκαλύν τν διδάσκαλ χό τζα. Hafiz είναι αυτός πυ μαθαίνει τ Κράνι απ έξω, ενώ efendi ση8. Γενική Διίκηση Μακεδνίας έστειλε εγκύκλι στις διικητικές αρχές της με την πία καλύσε τυς αντιπρσώπυς των μυσυλμανικών κιντήτων να συντάξυν πίνακες όπυ θα καταγράφνται τα χωριά, τα σχλεία, τα τζαμιά, ι τεκέδες, ι μεντρεσέδες και άλλα θρησκευτικά μυσυλμανικά ευαγή καθιδρύματα. εγκύκλις έχει ως εξής: Παρακαλϋμεν δπως καλέσητε τύς έν τή περιφερείς υμών Μυφτήδες, ή Άναπληρωτάς Μυφτήδων, ή πρκρίτυς τών Μυσυλμανικών Κιντήτων καί ζητήσητε παρ αυτών τήν σύν ταξιν καί ταχεΐαν δι υμών ύπβλήν, πρς τ Γραφείν τύ παρ Ήμϊν Νμικύ Συμβύλυ, πι νάκων λεπτμερώς άναγραφόντων τά εις τήν δικαιδσίαν έκάατης περιφέρειας ευρισκόμενα Μυσυλμανικά χωρία, ή Μυσυλμανικός Κινότητας καί τά έν αυτή υπάρχντα Τζαμία, Τε κέδες, Μενδρεσέδες, Σχλεία ή άλλα ευαγή καί θρησκευτικά Μυσυλμανικά καθιδρύματα, συντασσμένυ 'Ελληνιστί δι έκαστν είδς καθιδρύματς ιδιαιτέρυ πίνακας περιλαμβάν ντς εύαναγνώστως τάς έξης λεπτμέρειας. )Τά νόματα τών Χωρίων καί Μυσυλμανικών Κιντήτων. 2) Τά Διικητικά τμήματα, Υπδιικήσεις καί Νμαρχίας, εις ά υπάγνται τά χωρία ή αί Μυσυλμανικί Κινότητες. 3) Τό είδς καί όνμα έκαστυ Τεμένυς, Τεκέ, Σχλείυ ή άλλυ εύαγϋς ή θρησκευτικύ μυσυλμανικύ ιδρύματς. 4) Τό είδς καί τό πσόν τών πρσόδων έκαστυ Τεμένυς, Τεκέ, Σχλείυ ή ιδρύματς κατά μήνα ή κατ έτς. 5) Τό είδς τής έπιτρπής ή τις διαχειρίζεται τάς πρσόδυς έκάστυ ιδρύματς. 6) Τό είδς τής δαπάνης διά τήν συντήρησιν τύτων. 7) Τό όνμα τύ πρϊσταμένυ, ιερωμένυ, έκάστυ τεμένυς ή τεκέ. 8) Τά νόματα τύ διδάσκντς εις έκαστν σχλεϊν ή μενδρεσέ πρσωπικύ. 9) Τόν αριθμόν τών φιτώντων εις έκαστν σχλεϊν ή μενδρεσέ μαθητών ή μαθητριών. 0) Τόν μισθόν έκάστυ ιερωμένυ, διδασκάλυ ή άλλυ τίνς πρϊσταμένυ ή βηθύ τών ιδρυμάτων τύτων. Έν Θεσσαλνίκη τή Ιυνίυ 94 Ό Γενικός Διικητής Μακεδνίας ΘΕΜ. ΣΦΥΛΣ Γενική Διίκησις Μακεδνίας, ό.π., σσ. 6970. Στ Ιστρικό Αρχεί Μακεδνίας, όπυ διασώζεται μέρς των εγγράφων της Γενικής Διίκησης Μακεδνίας, συναντύμε στυς φακέλυς της καταγραφές νμαρχιών, υπδιική σεων σύμφωνα με τις δηγίες της, ι πίες μας παρέχυν χρήσιμες πληρφρίες για τη Μα κεδνία. http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43
Τα τυρκικά σχλεία των Καϊλαρίων (Πτλεμαΐδας) τ 9394 259 μαίνει κύρις. Εμείς πιστεύυμε ότι ι λέξεις hca, hafiz και efendi πυ αντι καθιστύσαν τα επίθετά τυς ήταν τιμητικί τίτλι πυ απέδιδαν σεβασμό στ πρόσωπό τυς. ι ηλικίες των διδασκάλων κυμαίννταν από 70 ετών, ι περισσότερι όμως διδάσκαλι των σχλείων της περιφέρειας Καϊλαρίων ήταν νέι. Επίσης ι περισσότερι ήταν έγγαμι εκτός από έξι αγάμυς και δύ χήρυς. Όσν αφρά στη μόρφωσή τυς ήταν απόφιτι των σχλείων Ιδαδιέ (Idadiye), τυ Διδασκαλείυ Μναστηριύ, της αστικής σχλής Μνα στηριύ, τυ Ιερδιδασκαλείυ Κωνσταντινυπόλεως, της σχλής Σερβίων, των αστικών σχλείων Καϊλαρίων, Μυραλάρ, Εδέσσης, μεντρεσέδων9 κ.ά. Στα σχλεία δίδασκαν εκτός από τυς διδασκάλυς και χτζάδες. ι περισ σότερι διδάσκαλι, από ότι παρατηρύμε στν εν λόγω πίνακα, δίδασκαν στις κινότητες από τις πίες κατάγνταν. ι μισθί πυ λάμβαναν δεν ήταν ικανπιητικί και ήταν ανάλγι με την ικνμική κατάσταση της κι νότητας π.χ. Αχμέτ Εφένδης λάμβανε από την κινότητα Κάτω Καϊλαρίων τ πσό των 33 λιρών Τυρκίας, ενώ από την ίδια κινότητα Διασίν Ιμπραήμ (Yasin ibrahim) 4, Χαφύζ Μυρτιτζά και Αλή Χότζας 9 λίρες Τυρ κίας καθένας, ενώ διδάσκαλς Σαλή Χότζας πυ δίδασκε στην κινότητα Τζελελί πληρωνόταν 3 λίρες Τυρκίας. Τα έτη υπηρεσίας τυς κυμαίννταν από. Πι συγκεκριμένα είκσι έτη υπηρεσίας είχαν μόν 3 από τυς 5 διδασκάλυς, 5 έτη 3, 0 έτη 8 διδάσκαλι, ενώ ι υπόλιπι από 9 έτη. Με βάση τη στατιστική πυ μελετύμε, αλλά και από άλλες πηγές εξάγεται τ συμπέρασμα ότι στα Καϊλάρια, αλλά και σ λόκληρη τη Μακεδνία, με εξαίρεση τη Θεσσαλνίκη2 πυ ήταν η πρωτεύυσά της, ι Τύρκι άρχισαν 9. Medresè: ιερσπυδαστήρι. Για τυς μεντρεσέδες βλ. Μ. Kemal özergin, «Eski bir Rüznâme'ye göre ί stanbul ve Rumeli medreseleri» (ι μεντρεσέδες της Κωνσταντινυπόλεως και των Βαλκανίων σύμφωνα με ένα παλαιό βιβλί καθημερινών εξόδων), Istanbul Universitesi Edebiyat Fakültesi, Tarili Arastirmaian Enstiitüsü 45 (973974) 263290 S. Eyice, «Mescid», Islam Ansiklpedisi, τόμ. 8, Istanbul 993, σσ.. H. Akgündiiz, Osmanli medresè sistemi (T σύστημα των θωμανικών μεντρεσέδων), Istanbul 997 C. Izgi, Osmanli medreselerinde Him ( παιδεία στυς θωμανικύς μεντρεσέδες), τόμ. 2, Istanbul 997.. Από τη θέση αυτή φείλυμε να ευχαριστήσυμε τν Σεβασμιώτατ Μητρπλίτη Κ λωνίας κ. Γαβριήλ, πίς μας δώρισε δύ σπάνια πανεπιστημιακά βιβλία τα πία διδά χθηκε κατά τη διάρκεια των φιτητικών χρόνων τυ στη Φιλσφική Σχλή τυ Πανεπιστημίυ της Κωνσταντινυπόλεως και παρυσιάζυν ιδιαίτερ ενδιαφέρν για την παιδεία της θω μανικής αυτκρατρίας και απτέλεσαν πλύτιμ δηγό για τη μελέτη μας N. Atuf, Tiirkiye maarif tarihi ( ιστρία της τυρκικής παιδείας), τ. 2, Istanbul 93,932. 2. Βλ. Γ. Μωραϊτόπυλς, Ή Θεσσαλνίκη, έν Άθήναις 882, σσ. 3738 Π. Κντγιάννης, «Σχλεία αλλφύλων έν Θεσσαλνίκη», Μακεδνικόν Ήμερλόγιν (Παμμακεδνικϋ Συλλόγυ) έτς Γ' 90, έν Άθήναις 909, σσ. 556 Ν. Ίγγλέσης, 'δηγός τής 'Ελλάδς, Άθήναι 909, σ. 30 A. S. Unver, «Selanik'te yüz eserimiz hakkinda» (Σχετικά με τα εκατό μνημεία μας στη Θεσσαλνίκη), GUneyDgu Avrupa Arastirmaian Dergisi, τόμ., Istanbul 972, σσ. 257260 B. Δημητριάδης, Τπγραφία τής Θεσσαλνίκης κατά τήν επχή τής τυρκκρατίας 43092, Θεσσαλνίκη 983, σσ. 393399 Σ. Λυκάτς, Πλιτειγραφία τής νμαρχιακής πε ριφέρειας τής Θεσσαλνίκης, 923. Μέρς A ' 'Υπδιικήσεις: ΒερρίαςΘεσσαλνίκηςΚατε http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43
260 Πασχάλης Βαλσαμίδης να ιδρύυν τα περισσότερα σχλεία τυς22 στα τέλη τυ 9υ και στις αρχές τυ ύ αιώνα23. Τ γεγνός αυτό φείλεται στη μεγάλη ικνμική ανά πτυξη πυ γνώρισε κατά την περίδ αυτή η Μακεδνία. Στη συνέχεια της μελέτης μας θα αναφερθύμε αναλυτικά, με βάση τα στιχεία πυ μας παρέχει η εν λόγω στατιστική, στις κινότητες της περιφέ ρειας Καϊλαρίων, όπυ λειτυργύσαν τυρκικά σχλεία. Ας σημειωθεί ότι στην υπό εξέταση περιχή λειτυργύσαν και ελληνικά σχλεία24. Υπενθυμί ζυμε ότι υπδιικητής στν συμπληρωματικό πίνακα της στατιστικής των κατίκων της περιχής δεν καταγράφει λόκληρ τν πληθυσμό της, αφύ, ό πως αναφέρει, πρόκειται για συμπληρωματικό πίνακα, με απτέλεσμα να μην γνωρίζυμε τν ακριβή αριθμό των κατίκων ρισμένων κιντήτων πυ αναφέρνται στν πίνακα της στατιστικής των ξένων σχλείων. Δυστυχώς η στατιστική πυ πρηγήθηκε στ Ιστρικό Αρχεί Μακεδνίας δεν σώζεται. Για να έχυμε μια πι λκληρωμένη εικόνα τυ πληθυσμύ των κιντήτων πυ απυσιάζυν από τν πίνακα θεωρύμε σκόπιμα να συμπληρώσυμε αυτές από την πλησιέστερη χρνλγικά μελέτη τυ Αθανασίυ Χαλκιόπυλυ, η πία αναφέρεται στυς κατίκυς των κιντήτων πυ εξετάζυμε. Στη με λέτη μας διατηρύμε την ρθγραφία και τις νμασίες των κιντήτων ό πως καταγράφνται στυς πίνακες όταν μας είναι γνωστή, δίνυμε και τη σημερινή νμασία τυς. Τα Καϊλάρια25 χωρίζνταν σε δύ συνικίες: Άνω Καϊλάρια26 και Κάτω ρίνης, Αθήνα 987, σσ. 0507. 22. Για την ργάνωση της παιδείας βλ. ενδεικτικά. Uzunçarjih, Osmali devletinin ilmiye te kilsti ( ργάνωση της παιδείας εντός τυ θωμανικύ Κράτυς), Ankara 965. 23. Για τα τυρκικά σχλεία τυ σαντζακιύ Θεσσαλνίκης βλ. Π. Βαλσαμίδης, «Τα Τυρ κικά σχλεία στ σαντζάκι Θεσσαλνίκης κατά τ σχλικό έτς 909», Μακεδνικά 3 (997998) 345389. 24. Για τα ελληνικά σχλεία βλ. κυρίως Σ. Παπαδόπυλς, Εκπαιδευτική καί κινωνική δραστηριότητα τϋ ελληνισμύ της Μακεδνίας κατά τόν τελευταί αιώνα της τυρκκρατίας, Θεσσαλνίκη 970, σσ. 7882 Αδάμυ, ό.π., σσ. 253255 Α. Δάρδας, εκπαίδευση στη Δυτική Μακεδνία κατά τν τελευταί αιώνα της τυρκκρατίας ως αυτάμυνα τυ ελληνισμύ, Θεσ σαλνίκη 995, σσ. 7677. 25. Δημήτρις Φιλιππίδης αναφέρει (906) 2.5 Μυσυλμάνυς και 5 Έλληνες, Α. Αρβανίτης 2.0 Τύρκυς και 7 Έλληνες κάτικυς και Α. Χαλκιόπυλς (90) σημειώνει 4.0 Μυσυλμάνυς και 2 Έλληνες, Δ. Φιλιππίδης, Ή Μακεδνία ίστρικώς, έθνλγικώς, γεωγραφικώς, στατιστικώς, έν Άθήναις 906, σ. 79 Αρβανίτης, ό.π., σσ. 9394 Χαλκιόπυλς, ό.π., σ. 08. Πρβλ.. Πυλίυ, «Διικητική διαίρεσις τής Μακεδνίας», Μακεδνικόν Ήμερ λό γιν (Π αμμακεδνικΰ Συλλόγυ) έτς Δ' 9, έν Άθήναις 9,σ. 65 Α. Αδάμυ, ό.π., σ. 233. 26. αρχιμ. Νικηφόρς Μανάδης δημσίευσε έγγραφ, με ημερμηνία 7 Μαρτίυ 95, πυ αφρύσε στην ανέγερση τυ ναύ τυ αγίυ Ιωάννυ Ανω Καϊλαρίων, στ πί διαβάζυμε Ή Πόλις μας, ώς γνωστόν, δέν κατώρθωσε νά απόκτηση 'Ελληνπρεπείς Ναύς άλλ ί υφι στάμενι είναι Τυρκικά Τζαμιά λίαν πεπαλαιμένα καί επικίνδυνα διά τόν περαιτέρω εκκλη σιασμόν μας. Βλ. Ν. Μανάδης, 'Ιερά Μητρόπλις Νέας Πελαγνίας 924930 ή Πτλεμαΐδς http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43
Τα τυρκικά σχλεία των Καϊλαρίων (Πτλεμαΐδας) τ 9394 26 Καϊλάρια. Στα Άνω Καϊλάρια λειτυργύσε μία σχλή, στην πία δίδα σκαν Χαφύζ Καζήμ (Kâzim) και Τζεμάλ Χότζας27 28 29 σε 70 μαθητές και 30 μαθήτριες. πρώτς λάμβανε μισθό 24 λίρες Τυρκίας, ενώ δεύτερς 8 λίρες Τυρκίας. Τα έξδα της σχλής ανερχόταν στ πσό των 42 λιρών Τυρκίας. Στα Κάτω Καϊλάρια9 λειτυργύσαν μία αστική και τρεις κινές σχλές. Στην αστική σχλή δίδασκαν δύ διδάσκαλι σε 80 μαθητές. Στις κινές σχλές δίδασκαν τρεις διδάσκαλι. Στην πρώτη φιτύσαν μαθητές και μαθήτριες. Τν ίδι αριθμό συναντύμε και στη δεύτερη, ενώ στην τρίτη 30 μαθητές και 25 μαθήτριες. Στην αστική σχλή δίδασκαν Αχμέτ Εφένδης και Διασίν Ιμπραήμ30 πρώτς λάμβανε μισθό 33 λίρες Τυρ καί Έυρδαίας 930935, Πτλεμαΐδα, σ. 24 (στ εξής: 'Ιερά Μητρόπλις). 27. Τ τζαμί των Ανω Καϊλαρίων μετά τ 923 μετατράπηκε σε ναό, πυ ετιμάτ στν άγι Ιωάννη, και τελύνταν τα της λατρείας περισσότερα από τριάντα χρόνια έως την ανικ δόμηση τυ ναύ τυ αγίυ Ιωάννυ. Βλ. Μανάδης,7ερά Μητρόπλις, ό.π., σσ. 236,265270. 28. ι διδάσκαλι κατάγνταν από τα Καϊλάρια. Χαφύζ Καζήμ γεννήθηκε τ 305 (889) και Τζεμάλ Χότζας τ 3 (884). Και ι δύ ήταν απόφιτι darülmuallimin (σχλή διδασκάλων αρρένων). πρώτς είχε πρϋπηρεσία ένα έτς, ενώ δεύτερς κτώ έτη. ι χρ νλγίες στις παρενθέσεις είναι σύμφωνα με τ χριστιανικό ημερλόγι, ενώ ι λιπές σύμφωνα με τ ισλαμικό ημερλόγι (έτς εγίρας). Βλ. R. Unat, Hier tarihleri milâdi fante çevirme kilavuzu (δηγός πυ μετατρέπει τα έτη εγίρας σε χριστιανικά έτη), Ankara 7994 Yücel DagliCumhure Uçer, Tarih çevirme kilavuzu (δηγός πυ μετατρέπει τις χρνλγίεςημερμηνίες), τόμ. 5, Ankara 997. 29. Τ τζαμί της συνικίας λειτυργύσε από τ 923 ως ναός τυ αγίυ Στεφάνυ, τ πί μετνόμασαν έτσι ι πρόσφυγες από τ Εξάστερ της Ανατλικής Θράκης σε ανάμνηση τυ ναύ της πατρίδας τυς πυ ετιμάτ στν άγι Στέφαν. Εδώ εκκλησιάζνταν μαζί με τυς πρόσφυγες πυ ήρθαν από τυς Επιβάτες έως την 9η Μαΐυ τυ 955, πότε κατεδαφίστηκε, διότι τέθηκε σε λειτυργία νές μώνυμς ναός, πυ θεμελιώθηκε δίπλα τυ την 23η Αυγύστυ 953, και πρωτλειτύργησε τη 5η Μαΐυ 955. αρχιμ. Νικηφόρς Μανάδης δημσίευσε φωτγραφίες τυ τζαμιύ. Βλ. Μανάδης, 'Ιερά Μητρόπλις, ό.π., σσ. 2242244. Για τυς Επιβάτες βλ. «'Επαρχία Σηλυβρίας», Έπετηρίς τύ Θρακικύ Φιλεκπαιδευτικύ Συλλό γυ (872873) 5759, 2 (873874) 9495 Ε. Δράκς, Γά Θρακικά ήτι διαλέξεις περί των εκκλησιαστικών έπαρχιών Σηλυβρίας, Γάνυ καί Χώρας, Μέτρων καί Άθύρων, Μυριφύτυ καί Περιστάσεως, Καλλιυπόλεως καί Μαδύτυ, τεύχς Α',Άθήνησιν 892, σσ. 2738 Α. Σαμ θράκης, Λεξικόν γεωγραφικόν καί ιστρικόν τής Θράκης, Άθήναι 2963, σσ. 8385 Ε. ΣταμύληΣαραντή, Άπό την Ανατλική Θράκη. Ή Σηλυβρία με τά γύρω της χωριά, τ., Άθήναι 956, σ. 5 Α. Μήλλας, Πρπντίδα μια θάλασσα της Ρωμισύνης, Αθήνα 992, σσ. 3536 «Κώδιξ Επιβατών», Θρακικά 4 (940) 260277 Κ. ΒέικυΣεραμέτη, «Επιβάτες Ανατλικής Θράκης. Βιβλιγραφικά στιχεία (829980)», Θρακικά Χρνικά 3 (98098) 9094 C. Κzanglu, Her yönüyle Silivri ( Σηλυβρία απ όλες τις όψεις), Silivri 994, σσ. 6276. Γ. Καριώτης, Μνήμες Επιβατών, [Θεσσαλνίκη] 999 και για τ Εξάστερ βλ. «Επαρχία Σηλυβρίας», Έπετηρίς τύ Θρακικϋ Φιλεκπαιδευτικύ Συλλόγυ 2 (873874) 96 Δράκς, ό.π., σσ. 384 Μ.Α.Σ., «Κώδιξ Έξαστέρυ», Θρακικά 8 (943) 675. Γκέρτσς, Ή Ανατλική Θράκη. Μερική καί σύντμς ιστρία αυτής. Τό Έξάστερν καί ή λαγραφία αύτϋ, Άθήναι 967 Α. Κανιατσάκης, «'Ιστρικές μνήμες. Ανατλική Θράκηθρησκεία καί παιδεία στό Έξά στερν», ΉμερλόγιΛεύκωμα Θρακική 'Εστία Θεσσαλνίκης 3 (984) 6467. 30. ι διδάσκαλι Αχμέτ Εφένδης και Διασίν Ιμπραήμ κατάγνταν από τα Καϊλάρια πρώτς είχε γεννηθεί τ 30 (894), ενώ δεύτερς τ 285 (869). Και ι δύ ήταν απόφιτι http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43
262 Πασχάλης Βαλσαμίδης κίας, ενώ δεύτερς 4. Στις υπόλιπες σχλές δίδασκαν: Χαφύζ Μυρτιζά, Αλή Χότζας πυ λάμβαναν από 9 λίρες Τυρκίας και Ιμάμ Χαφύζ Εγιύπ3 πληρωνόταν 0 λίρες Τυρκίας. συνλική δαπάνη των σχλείων ανερχόταν στ πσό των 75 λιρών Τυρκίας. Στην Ελεβίση ζύσαν 837 Τύρκι. Λειτυργύσε μία σχλή, στην πία δίδασκε Ρετζίπ (Recep) Εφένδης32 σε μαθητές και 5 μαθήτριες πυ λάμβανε μισθό 8 λίρες Τυρκίας. δαπάνη της σχλής ανερχόταν στ πσό των 8 λιρών Τυρκίας. Στ Σύρπβ33 ζύσαν 929 Τύρκι34. Αναφέρεται μία τυρκική σχλή με τρεις διδασκάλυς και 60 μαθητές και 40 μαθήτριες. σχλή ήταν ιδιωτι κή. Τα μαθήματα δίδασκαν Αλή Χότζας, Ασάν Χότζας35, 36 πυ λάμβαναν έκαστς από 8 λίρες Τυρκίας, και Νεμπή Αφύς πυ πληρωνόταν με 0 λίρες Τυρκίας. ετήσια δαπάνη της σχλής ανερχόταν στ πσό των 26 λι ρών Τυρκίας. Στ Κελεμές26, με 248 Τύρκυς κατίκυς37, λειτυργύσε μία κινή της αστικής σχλής Καϊλαρίων. Αχμέτ Εφένδης είχε πρϋπηρεσία ενός έτυς, ενώ Διασίν Ιμπραήμ δεκαπέντε έτη. 3. ι Χαφύζ Μυρτιζά και Ιμάμ Χαφύζ Εγιύπ γεννήθηκαν στα Καϊλάρια πρώτς τ 30 (894) και δεύτερς 3 (884). Αλή Χότζας γεννήθηκε στ Ναλμπάνκιϊ τ 3 (884). Και ι τρεις διδάσκαλι ήταν απόφιτι μεντρεσέδων. Χαφύζ Μυρτιζά και Αλή Χότζας είχαν πρϋπηρεσία ενός έτυς, ενώ Ιμάμ Χαφύζ Εγιύπ δέκα έτη. 32. Ρετζίπ Εφένδης γεννήθηκε τ 302 (886) στ Νβιγκράτ ήταν απόφιτς Ιδαδιέ και είχε πρϋπηρεσία τρία έτη. 33. Τ Σύρπβ ή Σύλπβ μετνμάστηκε σε Αρδασσα. Από έγγραφ τυ Εκκλησιαστικύ Συμβυλίυ τυ ναύ της Μεταμρφώσεως της κινότητας Αρδασσας πρς τ Υπυργεί Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων για την παρχή χρηματικής βήθειας για την αππερά τωση τυ ναύ, πυ δημσίευσε αρχιμ. Νικηφόρς Μανάδης, με ημερμηνία 5 Σεπτεμβρίυ 959, διαβάζυμε... άναφέρωμεν Ύμΐν ότι Μετά τήν Μικρασιατικήν καταστρφήν καί τής άνταλλαγής των πληθυσμών, ήλθμεν εις 'Ελλάδα καί εγκαταστάθημεν εις τό χωρίν πρώην «Συύλπβν» αμιγές θωμανικόν καί μετνμασθέν εις Αρδασσαν... Ευθύς μετά τήν εγκατάστασίν μας έν ετει 923, εύρέθημεν εις ανάγκην να όρίσωμεν τόπν λατρείας καί νά έκκλησιασθώμεν εις μίαν ένταΰθα κειμένην τυρκικήν άχυρώνα. Κατά δέ τήν δι άνταλλαγής φυγήν των Τύρκων, μετατρέφαμεν τό ύπαρχν έτιμόρρπν ήδη τότε τέμενς «Τσαμί» των Τύρκων εις τύπν πρσευχής καί χριστιανικής λατρείας ένθα έκκλησιασθέντες κατά πρώτν τήν 6ην Α ύγυστυ τύ 923 ημέραν τής θείας Μεταμρφώσεως τύ Σωτήρς, ώνμάσαμεν αύτό 'Ιερόν Ναόν Μεταμρφώσεως τυ Σωτήρς... έκκλησιαζόμενι εκττε μέχρι τϋδε πάνττε έπισκευάζντες καί έσωτερικώς ύπυστηρίζντες τύτν έκ τυ φόβυ τής καταρρεύσεως έναλλάσσντες έκάσττε τά σεσήπτα ξύλινα υπστηρίγματα. Εσχάτως όμως τύτ κατέστη τελείως έτιμόρ ρπν καί λίαν επικίνδυνν δτ εκκλησιασμόν. Μανάδης, Ιερά Μητρόπλις, ό.π., σσ. 246247. 34. Χαλκιόπυλς, ό.π., σ. 08, αναφέρει 650 Τύρκυς και Ελληνες κατίκυς. 35. ι διδάσκαλι κατάγνταν από τ Σύρπβ. πρώτς γεννήθηκε τ 295 (879), δεύτερς τ 260 (844) και τρίτς τ 308 (892). ι πρώτι δύ ήταν απόφιτι «μικρύ σχλείυ», ενώ τελευταίς της αστικής σχλής Καϊλαρίων. Αλή Χότζας είχε πρϋπηρεσία τριών ετών, Ασάν Χότζας είκσι και Νεμπή Αφύς δύ ετών. 36. Τ Κελεμές ή κελεμέζ μετνμάστηκε σε Φαράγγι. 37. Στην απγραφή της 9ης Δεκεμβρίυ τυ 9 καταγράφνται 28 άνδρες και 22 γυ http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43
Τα τυρκικά σχλεία των Καϊλαρίων (Πτλεμαΐδας) τ 9394 263 σχλή. στατιστική πυ μελετύμε δεν αναφέρει τν αριθμό των μαθητών. Μας πληρφρεί μόν ότι στη σχλή δίδασκε Χασάν Τσαύς38. Επίσης δεν γνωρίζυμε τν μισθό τυ διδασκάλυ, καθώς και τη δαπάνη πυ διέθετε η κινότητα για τη σχλή. Στ Τζυμά39 κατικύσαν 802 Τύρκι40. Υπήρχαν τρεις κινές σχλές. Στην πρώτη παρακλυθύσαν τα μαθήματα 30 μαθητές και μαθήτριες, στυς πίυς δίδασκε ένας διδάσκαλς πυ λάμβανε 0 λίρες Τυρκίας. Στη δεύτερη φιτύσαν 30 μαθητές και μαθήτριες, στυς πίυς δίδασκε ένας διδάσκαλς με μισθό 0 λίρες Τυρκίας, ενώ στην τρίτη σχλή υπήρχαν 25 μαθητές και 5 μαθήτριες με ένα διδάσκαλ πυ λάμβανε τ πσό των 0 λι ρών Τυρκίας. Στις σχλές δίδασκαν Μυσταφά Αφύς, Συλεϊμάν Μλτέ και Μυντίν (Muhittin) Αφύς4. συνλική ετήσια δαπάνη των σχ λείων ανέρχνταν στ πσό των 30 λιρών Τυρκίας. Τ Χαϊδαρλή42 κατικείτ από 939 Τύρκυς43. Στην κινότητα αυτή υπήρχαν τρεις κινές σχλές. Στην πρώτη φιτύσαν 8 μαθητές και 2 μα θήτριες, στη δεύτερη 8 μαθητές και 5 μαθήτριες, ενώ στην τρίτη 25 μαθητές και 5 μαθήτριες. Στις σχλές δίδασκαν τρεις διδάσκαλι: Ρετζέπ Αχμέτ, Τζεμάλ Αχμέτ, πυ λάμβαναν από 5 λίρες Τυρκίας καθένας, και Σαλή Αχμέτ πυ πληρωνόταν 7 λίρες Τυρκίας44. συνλική δαπάνη των σχ» λείων ανέρχνταν στ πσό των 7 λιρών Τυρκίας. Στ Ερτυμύσι45, στ πί κατικύσαν 977 Τύρκι46, λειτυργύσαν ναίκες. Πληθυσμός τυ Βασιλείυ τής Ελλάδς κατά τήν άπγραφήν τής 9ης Δεκεμβρίυ 9, έν Άθήναις 92, σ. 73 (στ εξής: Πληθυσμός τΰ Βασιλείυ). 38. Γεννήθηκε στην Κατράνιτσα τ 280 (864) ήταν χότζας και είχε δύ έτη πρϋπηρεσία. 39. Τ 925 μετνμάστηκε Καλλιθέα, ενώ τ 928 Αμύγδαλα (Δ. 9.7.928 ΦΕΚ Α' 56/928) και τ 96 σε Χαραυγή (Β.Δ. 8/22..96 ΦΕΚ Α' /96). 40. Κατά τν Χαλκιόπυλ, ό.π., σ. 09, 7 άτμα. 4. ι διδάσκαλι κατάγνταν από τ Τζυμά. Μυσταφά Αφύς και Μυντίν Αφύς γεννήθηκαν τ 302 (886), ενώ Συλεϊμάν Μλτέ τ 30 (885). Και ι τρεις ήταν απόφι τι τυ διδασκαλείυ Μναστηριύ. Μυσταφά Αφύς είχε πρϋπηρεσία επτά έτη, Συλεϊμάν Μλτέ έξι και Μυντίν Αφύς τέσσερα. 42. Σήμερα νμάζεται Κλείτς. 43. Χαλκιόπυλς σημειώνει 690 Τύρκυς κατίκυς. Στ Χαϊδαρλή υπήρχε τέμενς με την νμασία Abdullah bin Ahmet Aga Carni και στην κάτω συνικία τυ γνωρίζυμε ότι υπήρχε τ Ferci Zade Ahmet bin Mehmet Bey Carni. Χαλκιόπυλς, ό.π., σ. 09 E. Hakki Ayverdi, Atr pa da Osmanli mimârî eserleri (θωμανικά αρχιτεκτνικά μνημεία στην Ευρώπη), τόμ. 4 βιβλί 5, Istanbul 982, σ. 86. 44. ι διδάσκαλι κατάγνταν από τ Χαϊδαρλή. Ρετζέπ Αχμέτ γεννήθηκε τ 3 (884), Τζεμάλ Αχμέτ τ 302 (886) και Σαλή Αχμέτ τ 288 (872). Όλι ήταν απόφιτι κινής σχλής. ι πρώτι δύ διδάσκαλι είχαν πρϋπηρεσία από τρία έτη, ενώ τρίτς δέκα έτη. 45. Είναι η σημερινή Πντκώμη. 46. Χαλκιόπυλς, ό.π., σ. 09, υπστηρίζει ότι κατά τ έτς 90 στην κινότητα ζύσαν 840 Τύρκι. http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43
264 Πασχάλης Βαλσαμίδης δύ κινές σχλές. Στην πρώτη τα μαθήματα παρακλυθύσαν 60 μαθητές και μαθήτριες με ένα διδάσκαλ, ενώ στη δεύτερη τυς 25 μαθητές και 5 μαθήτριες δίδασκε ένας διδάσκαλς. Στις σχλές δίδασκαν: Νεμπή Αφύς πυ λάμβανε μισθό 2 λίρες και Σαλή Αφύς47 για τν πί δεν γνωρί ζυμε τν μισθό τυ. ετήσια δαπάνη της πρώτης σχλής ανερχόταν στ πσό των 2 λιρών Τυρκίας. Όσν αφρά στη δεύτερη σχλή δεν γνωρίζυμε τη δαπάνη της, καθώς και τν μισθό πυ λάμβανε διδάσκαλός της. Στην Αρμπινα48, πυ ζύσαν 35 Τύρκι49, λειτυργύσε μία σχλή. Σ αυτή δίδασκε Μπαϊράμ Αφύς50 σε 30 μαθητές και 0 μαθήτριες με μισθό 4 λίρες Τυρκίας. ετήσια δαπάνη της σχλής ανερχόταν στ πσό των 4 λιρών Τυρκίας. Στην Ινεβα5 συναντύμε 703 Τύρκυς52. Λειτυργύσε μία σχλή, στην πία δίδασκε Κιαζήμ Εφέντης53 σε 30 μαθητές και 0 μαθήτριες. Δεν γνωρίζυμε τν μισθό πυ λάμβανε διδάσκαλς ύτε τις δαπάνες τυ σχ λείυ. Στ Κλάρτς54 ζύσαν 460 Τύρκι55. Υπήρχε μία σχλή, στην πία τα μαθήματα δίδασκε ΙμπτέΤυλά Χότζας56 σε 30 μαθητές και 0 μαθήτριες. Και για αυτή τη σχλή δεν έχυμε πληρφρίες για τν μισθό τυ διδασκάλυ και για τα έξδά της. ύτσενα57 κατικείτ από 682 Τύρκυς58. Λειτυργύσε μία σχλή, στην πία τα μαθήματα δίδασκε διδάσκαλς Αχμέτ Ιμπραήμ59 σε 35 μα47. ι διδάσκαλι κατάγνταν από τ Ερτμύσι. Νεπμή Αφύς γεννήθηκε τ 305 (889) και ήταν απόφιτς τυ διδασκαλείυ Μναστηριύ με πρϋπηρεσία έξι ετών, ενώ Σαλή Αφύς τ 308 (892) και ήταν απόφιτς της αστικής σχλής Καϊλαρίων με πρϋπηρε σία ενός έτυς. 48. Αρμπινα ή Χαρμπίνα ή Άρμπιν νμαζόταν έτσι έως τ 928. Στη συνέχεια μετν μάστηκε Φτελιώνας και από τ 940 έως τ 95 Πτελιών. Σήμερα νμάζεται Πτελεών. 49. Χαλκιόπυλς, ό.π., σ. 09, σημειώνει ότι τ 90 στην κινότητα ζύσαν 280 Τύρ κι. 50. Γεννήθηκε στ Μυρανλί τ 308 (892) ήταν απόφιτς τυ διδασκαλείυ Μναστη ριύ και είχε πρϋπηρεσία δύ ετών. 5. Μετνμάστηκε σε Ακρινή. 52. Κατά τν Χαλκιόπυλ, ό.π., σ. 09, 6 άτμα. 53. Κιαζήμ Εφένδης γεννήθηκε στα Σερβία τ 295 (879) ήταν εφδιασμένς με απλυ τήρι της σχλής των Σερβίων και είχε πρϋπηρεσία ενός έτυς. 54. Κλάρτς ή Κλάρτσα σήμερα νμάζεται Μανιάκι. 55. Σύμφωνα με την απγραφή τυ 9 στην κινότητα κατικύσαν 276 άνδρες και 265 γυναίκες. Πληθυσμός τΰ Βασιλείυ, ό.π.,σ. 72. 56. Γεννήθηκε στ Κλάρτς τ 280 (864) ήταν απόφιτς «μικρύ σχλείυ» και είχε πρϋπηρεσία είκσι ετών. 57. ύτσενα ή ύτσανα. Από τ 928 έως τ 940 έφερε την νμασία Κμνηνό, ενώ σήμερα νμάζεται Κμνηνά. 58. Χαλκιόπυλς, ό.π., σ. 09, αναφέρει 580 Τύρκυς. 59. Αχμέτ Ιβραχήμ γεννήθηκε στην ύτσενα τ 280 (864) ήταν απόφιτς «μικρύ σχ http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43
Τα τυρκικά σχλεία των Κα'ίλαρίων (Πτλεμαΐδας) τ 9394 265 θήτες και μαθήτριες και λάμβανε μισθό 5 λίρες Τυρκίας. Στ Τσαλτζίλάρ60 ζύσαν 2.38 Τύρκι6, ενώ λειτυργύσαν τέσσερις σχλές. Στην πρώτη τα μαθήματα παρακλυθύσαν 30 μαθητές και μα θήτριες. δεύτερη είχε 25 μαθητές και 5 μαθήτριες, ενώ η τρίτη και η τέταρ τη είχαν από μαθητές και 5 μαθήτριες. Σε καθεμία από τις σχλές δίδα σκε ένας διδάσκαλς. Τα μαθήματα δίδασκαν ι: Γυσύφ (Yusuf) Χότζας, Αντέμ Χότζας, Ιντρίς Χότζας και σμάν Εφένδης62. πρώτς και τρίτς λάμβαναν από 6 λίρες Τυρκίας, δεύτερς 8 και τέταρτς 4. ι δαπάνες των σχλείων ανέρχνταν συνλικά στ πσό των 24 λιρών Τυρκίας. Στ Κρέμσι6^ βρίσκυμε.236 Τύρκυς64. Στην κινότητα λειτυργύσε μία σχλή πυ δίδασκε Μυχαρέμ Ασάν65 σε 50 μαθητές με μισθό 0 λίρες Τυρκίας. ετήσια δαπάνη της σχλής ανερχόταν στ πσό των 0 λιρών Τυρκίας. Στη Βϊβντίνα66 ζύσαν 38 Τύρκι67. Υπήρχε μία σχλή, στην πία δίδασκε Σαλή Χότζας68. Δεν γνωρίζυμε περισσότερα στιχεία για τη σχ λή. Στ Μυραλάρ69 κατικύσαν 435 Τύρκι70. Λειτυργύσε μία σχλή, στην πία δίδασκε Μυσταφά Βελή7 σε 5 μαθητές και 5 μαθήτριες με μισθό 8 λίρες Τυρκίας. ετήσια δαπάνη της σχλής ανερχόταν στ πσό των 8 λιρών Τυρκίας. Στ Μπαϊρακλή72 ζύσαν 280 Τύρκι73. Υπήρχε μία σχλή, στην πία λείυ» και είχε πρϋπηρεσία δέκα ετών. 60. Σήμερα νμάζεται Φιλώτας. 6. Κατά τν Χαλκιόπυλ, ό.π., σ. 09, ι Τύρκι ήταν 2.250. 62. ι διδάσκαλι κατάγνταν από τ Τσαλτζιλάρ. Γιυσύφ Χότζας γεννήθηκε τ 305 (889), Αντέμ Χότζας και Ιντρίς Χότζας τ 285 (869), ενώ σμάν Εφένδης τ 278 (862). ι διδάσκαλι ήταν απόφιτι Ιδαδιέ. πρώτς είχε πρϋπηρεσία τεσσάρων ετών, δεύτερς κτώ, τρίτς έξι και τέταρτς εννέα. 63. Τ Κρέμσι ή Κρίμσια μετνμάστηκε σε Μεσόβυν. 64. Σύμφωνα με την απγραφή της 9ης Δεκεμβρίυ τυ 9 στην κινότητα κατικύσαν 753 άνδρες και 75 γυναίκες. Πληθυσμός τυ Βασιλείυ, ό.π., σ. 73. 65. Μυχαρέμ Ασάν γεννήθηκε στ Κρέμσι τ 30 (894) ήταν απόφιτς της αστικής σχλής Μναστηριύ και είχε πρϋπηρεσία ενός έτυς. 66. Βϊβντίνα ή Βεβδίνα μετνμάστηκε σε Σπηλιά. 67. Χαλκιόπυλς, ό.π., σ. 09, παρυσιάζει 250 κατίκυς. 68. Καταγόταν από τ Τζυμά και είχε γεννηθεί τ 295 (879) ήταν χότζας στην κινό τητα με πρϋπηρεσία κτώ ετών. 69. Τ Μυραλάρ ή Μυσαλάρ είναι σημερινός Πελαργός. 70. Χαλκιόπυλς, ό.π., σ. 09, μας δίνει τν αριθμό των 4 ατόμων. 7. Γεννήθηκε στ Μυραλάρ τ 290 (874) ήταν απόφιτς της κινής σχλής Μυρα λάρ και είχε πρϋπηρεσία ενός έτυς. 72. (τ) Μπαϊρακλή ή Μπαρακλή μετνμάστηκε σε Εξχή. 73. Κατά τν Χαλκιόπυλ, ό.π., σ. 09, στ Μπαϊρακλή ζύσαν 230 Τύρκι. Τ τέμενς τυ χωριύ έφερε την νμασία Sinan Bey Carni. Hakki Ayverdi, ό.π., σ. 86. http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43
266 Πασχάλης Βαλσαμίδης δίδασκε Ιμέρ (ömer) Χότζας74 75 σε μαθητές και 0 μαθήτριες με αμιβή 2 λίρες Τυρκίας. κινότητα διέθετε για τη συντήρηση της σχλής τ πσό των 05 λιρών Τυρκίας. Στ Κίσελέρ5 συναντύμε.084 Τύρκυς76. Στην κινότητα λειτυρ γύσαν τρία σχλεία. Στ πρώτ φιτύσαν 30 μαθητές και μαθήτριες, στ δεύτερ 30 μαθητές και 0 μαθήτριες και στ τρίτ 30 μαθητές και μαθή τριες. Σε κάθε σχλεί δίδασκε ένας διδάσκαλς, τν πί πλήρωνε η κινό τητα: Νυρεδδίν Μυραλή και Αβδυλάχ Αχμέτ λάμβαναν από 2 λίρες Τυρκίας, ενώ Ισμαήλ Σαλή77 0 λίρες Τυρκίας. κινότητα και για τα τρία σχλεία δαπανύσε τ πσό των 34 λιρών Τυρκίας. Στα Κότσιανα78 ζύσαν 409 Τύρκι79. Δεν έχυμε πληρφρίες για την εκπαιδευτική κατάσταση της κινότητας. Τ Τσιόρι80 κατικείτ από.247 Τύρκυς. Λειτυργύσε μία σχλή πυ δίδασκε Χυσεΐν Χότζας8 σε 60 μαθητές και 30 μαθήτριες με μισθό 2 λί ρες Τυρκίας. ι δαπάνες της σχλής ανέρχνταν στ πσό των 2 λιρών Τυρκίας. Στ Καραγάτς82 βρίσκυμε 88 Τύρκυς83. Υπήρχε μία σχλή, στην πία δίδασκε Μαχμύτ Αφύς84 σε 40 μαθητές και 30 μαθήτριες με μισθό 5 λιρών Τυρκίας. δαπάνη της σχλής ανερχόταν στ πσό των 5 λιρών Τυρκίας. Στ ΚυζνλύΚιϊ85 κατικύσαν 777 Τύρκι86. Λειτυργύσε μία 74. Γεννήθηκε στ Μπα'ίρακλή τ 280 (864) ήταν απόφιτς τυ διδασκαλείυ Μνα στηριύ και είχε πρϋπηρεσία είκσι ετών. 75. Σήμερα νμάζεται Αντίγνς. 76. Χαλκιόπυλς, ό.π., σ. 09, αναφέρει.0 Τύρκυς. 77. ι διδάσκαλι Νυρεδδίν Μυραλή και Ισμαήλ Σαλή κατάγνταν από τ Κισελέρ, ενώ Αβδυλάχ Αχμέτ από τ Νβιγκράτ. πρώτς και τρίτς γεννήθηκαν τ 3 (884), ενώ δεύτερς τ 305 (889). Και ι τρεις ήταν απόφιτι μεντρεσέδων και είχαν πρϋπηρεσία ενός έτυς. 78. Τα Κότσιανα ή Κότσανα είναι η σημερινή Περαία. 79. Κατά τν Χαλκιόπυλ, ό.π., α. 09, κατικύσαν.350 Τύρκι. 80. Τ Τσιόρι ή Τσρ σήμερα νμάζεται Γαλάτεια. 8. Γεννήθηκε τ 280 (864) ήταν απόφιτς τυ διδασκαλείυ της Κωνσταντινύπλης και είχε πρϋπηρεσία ενός έτυς. 82. Μετνμάστηκε σε Μαυρδένδρι. 83. Χαλκιόπυλς, ό.π., σ. 09, μας πληρφρεί ότι στην κινότητα ζύσαν 750 Τύρκι. Τ τέμενς της κινότητας νμαζόταν Budak Bey Carni. Hakki Ayverdi, ό.π., σ. 87. 84. Καταγόταν από τ Καραγάτς και είχε γεννηθεί τ 3 (884) ήταν εφδιασμένς με απλυτήρι της αστικής σχλής Καϊλαρίων και είχε πρϋπηρεσία 0 ετών. Στη στατιστική τυ διδακτικύ πρσωπικύ της περιφέρειας Καϊλαρίων αναφέρεται ακόμη ένας διδάσκαλς Ριφάτ Αφύς πυ γεννήθηκε τ 303 (887) στ Καραγάτς. Ήταν απόφιτς τυ διδασκαλείυ Μναστηριύ με πέντε έτη υπηρεσίας, έγγαμς και λάμβανε μισθό 2 λίρες Τυρκίας. 85. Σήμερα νμάζεται Καρυχώρι. 86. Σύμφωνα με τν Χαλκιόπυλ, ό.π., σ. 09, η κινότητα κατικείτ από 635 Τύρκυς. http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43
Τα τυρκικά σχλεία των Καϊλαρίων (Πτλεμαΐδας) τ 9394 267 σχλή πυ τα μαθήματά της δίδασκε Αχμέτ Νταύτ87 σε 30 μαθητές και μαθήτριες και πληρωνόταν από την κινότητα με τ πσό των 9 λιρών Τυρ κίας. ετήσια δαπάνη της σχλής ήταν 9 λίρες Τυρκίας. Στ ΤζελελΡ8 ζύσαν 24 Τύρκι. Αναφέρεται μία κινή σχλή με 8 μα θητές και διδάσκαλ τν Σαλή Χότζα89 με μισθό 3 λίρες Τυρκίας. κινό τητα πλήρωνε ως δαπάνη για τη σχλή 3 λίρες Τυρκίας. Στ Ίνελί90 κατικύσαν 8 Τύρκι9. Λειτυργύσαν δύ κινές σχ λές. Σε καθεμία φιτύσαν 30 μαθητές και μαθήτριες, τυς πίυς δίδα σκαν Μαχμύτ Χότζας και Ζεκή Χότζας92. πρώτς λάμβανε από την κινότητα 0 λίρες Τυρκίας, ενώ δεύτερς 8. ι δαπάνες της κινότητας για τις σχλές συνλικά ανέρχνταν στ πσό των 8 λιρών Τυρκίας. Στην Τρέπιτσα93 υπήρχε μία κινή σχλή, στην πία ι 25 μαθητές και 5 μαθήτριες παρακλυθύσαν μαθήματα από τν διδάσκαλ Συκρή Μαχ μύτ94, πίς λάμβανε μισθό 5 λίρες Τυρκίας. Τα έξδα της σχλής ανερχόταν στ πσό των 5 λιρών Τυρκίας. Στ Χασάνκι'ί95 λειτυργύσε μία κινή σχλή με 40 μαθητές και μα θήτριες. Τα μαθήματα δίδασκε σμάν Χότζας96 97 με μισθό 2 λίρες Τυρ κίας. δαπάνη της σχλής ανερχόταν στ πσό των 2 λιρών Τυρκίας. Στη Λέρβη9 αναφέρνται δύ κινές σχλές. Στην πρώτη φιτύσαν 50 87. Αχμέτ Νταύτ γεννήθηκε στ Τσυμά τ 295 (879) ήταν απόφιτς της κινής σχλής Τσυμά και είχε πρϋπηρεσία πέντε ετών. 88. Τ χωριό σήμερα δεν κατικείται. 89. Σαλή Χότζας καταγόταν από τ Τζυμά και είχε γεννηθεί τ (270) 854 ήταν από φιτς της αστικής σχλής Τζυμά και είχε πρϋπηρεσία ενός έτυς. 90. Σήμερα νμάζεται Ανατλικό. 9. Χαλκιόπυλς, ό.π., σ. 09, σημειώνει 650 Τύρκυς. Από έγγραφ τυ κιντικύ συμβυλίυ, με ημερμηνία 0 Αυγύστυ 925, πυ απευθύνεται πρς τν νμάρχη Κζάνης με σκπό την ανέγερση σχλείυ στην κινότητα, πληρφρύμαστε ότι ι Τύρκι μετά την ανταλ λαγή των πληθυσμών άφησαν μόν καλύβες, ετιμόρρπυς ικιακύς και ένα μικρό τέμενς, τ πί χρησιμπιύσαν ι πρόσφυγες για δύ σχλικά έτη ως εκκλησία και σχλεί. Μανάδης, Ευρδαία, ό.π., σσ. 2. 92. ι διδάσκαλι γεννήθηκαν στ Ίνελι τ 3 (884). Μαχμύτ Χότζας ήταν απόφι τς της αστικής σχλής Καϊλαρίων, ενώ Ζεκή Χότζας της αστικής σχλής Μναστηριύ. πρώτς είχε πρϋπηρεσία ενός έτυς, ενώ δεύτερς έξι. 93. Είναι σημερινός Άγις Χριστόφρς. Κατά τν Χαλκιόπυλ, ό.π., σ. 08, κατικύνταν από 3 Τύρκυς και Έλληνες. Τ τέμενς τυ χωριύ έφερε την νμασία Cater Bey Carni. Hakki Ayverdi, ό.π., σ. 87. 94. Συκρή Μαχμύτ γεννήθηκε στην Τρέπιστα τ 297 (88) ήταν χότζας και είχε πρ ϋπηρεσία τριών ετών. 95. Μετνμάστηκε σε Ασβεστόπετρα. Κατά τν Χαλκιόπυλ, ό.π., σ. 08, κατικύσαν 5 Τύρκι και 25 Έλληνες. Τ 9 ζύσαν 997 άτμα. Πληθυσμός τϋ Βασιλείυ, ό.π., σ. 73. 96. Γεννήθηκε στ Χασάνκιϊ τ 275 (859) ήταν απόφιτς μεντρεσέ με πρϋπηρεσία δέκα ετών. 97. Είναι η σημερινή Αναρράχη. Χαλκιόπυλς, ό.π., σ. 09, σημειώνει.2 Τύρκυς http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43
268 Πασχάλης Βαλσαμίδης μαθητές και μαθήτριες, στυς πίυς δίδασκε ένας διδάσκαλς, ενώ στη δεύτερη τα μαθήματα δίδασκε ένας διδάσκαλς σε 30 μαθητές και 5 μαθή τριες. Στις σχλές δίδασκαν Ραμαντάν (Ramazan) Αφύς και Μαχμύτ Αφύς98. 99 πρώτς λάμβανε λίρες Τυρκίας, ενώ δεύτερς 4. ι δαπά νες των σχλείων ανέρχνταν συνλικά στ πσό των 25 λιρών Τυρκίας. Για την κινότητα Εμπρίυ" γνωρίζυμε μόν ότι διδάσκαλς ήταν Συκρή Χότζας, πίς λόγω ασθένειας εγκατέλειψε τη θέση τυ. Στ Κυννφι0 λειτυργύσε μία κινή σχλή, στην πία φιτύσαν μαθητές και μαθήτριες. Τα μαθήματα δίδασκε διδάσκαλς Σιυαϊπ Φεράτ02 με μισθό 0 λίρες Τυρκίας. δαπάνη της σχλής ανερχόταν στ πσό των 0 λιρών Τυρκίας. Στην Κατράνιτσα03 υπήρχαν δύ κινές σχλές. πρώτη είχε 30 μαθη τές και 5 μαθήτριες και η δεύτερη 5 μαθητές και 8 μαθήτριες. Τα μαθή ματα δίδασκαν ι διδάσκαλι Ιμπέτ Χασάν και Ντεμίρ Σελήμ04. πρώτς λάμβανε ως μισθό τ πσό των 8 λιρών Τυρκίας, ενώ δεύτερς 6. ι δα πάνες των σχλείων ανέρχνταν συνλικά στ πσό των 4 λιρών Τυρκίας. Στ Γραμματικό05 λειτυργύσε μία σχλή06 πυ δίδασκε Μυσά και 30 Έλληνες κατίκυς. 98. Ραμαντάν Αφύς και Μαχμύτ Αφύς κατάγνταν από τη Δέρβη. πρώτς γεν νήθηκε τ 290 (874), ενώ δεύτερς τ 302 (886). Ραμαντάν Αφύς ήταν εφδιασμένς με απλυτήρι της αστικής σχλής Καϊλαρίων και Μαχμύτ Αφύς ήταν απόφιτς της αστι κής σχλής Μναστηριύ. 99. Χαλκιόπυλς, ό.π., σ. 08, αναφέρει 4 Τύρκυς, 4 βυλγαρίζντες σχισματι κύς και 4 Έλληνες. Από την απγραφή τυ 9 πληρφρύμαστε ότι στην κινότητα κα τικύσαν.80 άτμα. Πληθυσμός τϋ Βασιλείυ, ό.π., σ. 72. Για τ Εμπόρι ενδειτικά βλ. Α. Κιαχίδης, «Εμπόριν Πτλεμαΐδς», Μακεδνική Ζωή (Νέμβρις 967) τεύχ. 8, σσ. 45.. Γεννήθηκε στ Σύρπβ τ 265 (849). Δεν γνωρίζυμε τη μόρφωσή τυ, ενώ είχε πρϋπηρεσία ενός έτυς. 0. Τ Κυνύφι ή Κνύφι μετνμάστηκε σε Έλς από τ 928 έως τ 955 και στη συν έχεια σε Δρσερό. Σύμφωνα με την απγραφή της 9ης Δεκεμβρίυ 9, στην κινότητα ζύσαν 462 άτμα. Πληθυσμός τυ Βασιλείυ, ό.π., σ. 73. 02. Γεννήθηκε στα Καϊλάρια τ 290 (874) ήταν απόφιτς της Ιερατικής σχλή Μνα στηριύ και είχε πρϋπηρεσία δέκα ετών. 03. κινότητα σήμερα νμάζεται Πύργι. Χαλκιόπυλς, ό.π., σ. 09, αναφέρει μόν.350 Έλληνες. 04. ι διδάσκαλι κατάγνταν από την Κατράνιτσα. Ιμπέτ Χασάν γεννήθηκε τ 305 (889), ενώ Ντεμίρ Σελίμ τ 297 (88). Και ι δύ ήταν χτζάδες. πρώτς είχε πρϋπηρε σία κτώ ετών και δεύτερς ενός έτυς. 05. Χαλκιόπυλς, ό.π., σ. 08, στην κινότητα αυτή καταγράφει (90) μόν 5 Έλ ληνες. Στην απγραφή τυ 9 στ Γραμματίκβ συναντύμε 842 κατίκυς και στ Ανω Γραμματίκβ (Καλύβια) 450 κατίκυς. Πληθυσμός τϋ Βασιλείυ, ό.π., σ. 72. 06. στατιστική πυ φέρει τν τίτλ Στατιστική των ξένων σχλείων τής περιφέρειας Καϊλαρίων σημειώνει στα Καλύβια Γραμματικύ μία Ρυμανική σχλή με δύ διδασκάλυς και μία διδασκάλισσα. Δεν μας δίνει τν αριθμό των μαθητών και την ετήσια δαπάνη της. Στ Μα κεδνικό μερλόγι τυ έτυς 908 δημσιεύθηκε στατιστική των βιλαετίων Θεσσαλνίκης και http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43
Τα τυρκικά σχλεία των Καϊλαρίων (Πτλεμαΐδας) τ 9394 269 λιάς07 σε μαθητές και μαθήτριες με μισθό των 5 λιρών Τυρκίας. δαπάνη της σχλής ανερχόταν σε 5 λίρες Τυρκίας. Τα Τυρκικά σχλεία για τα πία κάναμε λόγ, με βάση τα ανέκδτα και εκδμένα στιχεία πυ είχαμε στη διάθεσή μας, συνέχισαν να λειτυρ γύν καννικά μετά την απελευθέρωση της Μακεδνίας (92)08 έως την ανταλλαγή των πληθυσμών (92 3)09, όταν ι Τύρκι αναγκάστηκαν να εγκαταλείπυν την περιχή και να εγκατασταθύν στην Τυρκία. Μναστηριύ των ελληνικών, βυλγαρικών, ρυμανικών και σερβικών σχλείων. καζάς Καϊλαρίων, όπως γνωρίζυμε, διικητικά υπαγόταν στ βιλαέτι Μναστηριύ. Στη στατιστική δεν αναφέρεται Ρυμανική σχλή, σημειώννται μόν 6 ελληνικά σχλεία με 23 διδασκάλυς και 896 μαθητές και βυλγαρικά με 8 διδασκάλυς και 366 μαθητές. «Σχλεία ελληνικά, βυλ γαρικά, ρυμανικά, σέρβικά εν Μακεδνία», Μακεδνικόν Ήμερλόγιν (Παμμακεδνικΰ Συλλόγυ) έτς A ' 908, έν Άθήναις 908, σ. 287. 07. Γεννήθηκε τ 295 (879) στ Γραμματικό ήταν απόφιτς της αστικής σχλής Εδέσ σης και είχε πρϋπηρεσία τεσσάρων ετών. 08. Βλ. «Ό Γενικός Διικητής είς τά εκπαιδευτήρια Καϊλαρίων», χώ της Μακεδνίας, φ. 430, 28 Απριλίυ 99. 09. Για την ανταλλαγή των πληθυσμών και τη συνθήκη της Λωζάννης βλ. Πράξεις ΰπγραφεΐσαι έν Λωζάννη τη 30 Ιανυάριυ καί τη 24 Ιυλίυ 923, (έκ τϋ Εθνικύ τυπγρα φείυ), έν Άθήναις 923 Σύμβασιςπερί τής άνταλλαγής τών ελληνικών καί τυρκικών πληθυ σμών Ελληνιστί καί Τυρκιστί (ΰπγραφείσα έν Λωζάννη τή 30 'Ιανυάριυ 923) καί αί δηλώσεις τϋ άρχηγυϋ τών έλευθερφρόνων κ. Ίιάννυ Μεταξύ, έν Άθήναις 924 Κ. Σβλό πυλς, Ή ελληνική εξωτερική πλιτική μετά τήν συνθήκην τής Λωζάννης. Ή κρίσιμς καμπή (ΊύλιςΔεκέμβρις 928), Θεσσαλνίκη 977 Α. Τσυλΰφης, Ή ανταλλαγή ελληνικών καί τυρκικών πληθυσμών καί ή έκτίμησις τών εκατέρωθεν έγκαταλειφθεισών περιυσιών, Αθήνα 989 Τ. Aghnide, The Ecumenical Patriarchate f Cnstantinple in the light f the treaty f Lausanne, New Yrk 964 K. Ari, Biiyiik miibadele. TUrkiye'ye zrunlu gôç (923925) ( μεγάλη ανταλλαγή. υπχρεωτική μετανάστευση πρς την Τυρκία (923925)), Istanbul 995. Πρβλ. R. Kaplanglu, Bursa'da miibadele (923930 Yunanistan gôçmenleri) [ ανταλλαγή στην Πρύ σα. (Πρόσφυγες από την Ελλάδα 923930)], Istanbul 999. http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43
http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43
ΠΑΡΑΡΤΜΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΙ ΠΙΝΑΚΕΣ ΤΩΝ ΤΥΡΚΙΚΩΝ ΣΧΛΕΙΩΝ ΚΑΪΛΑΡΙΩΝ (ΠΤΛΕΜΑΪΔΑΣ) ΚΑΙ ΤΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΥΣ ΚΑΤΑ Τ ΣΧΛΙΚ ΕΤΣ 9394 http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43
http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43
; CO Μ in. CM 'Ρ ) cg c Μ < ) ν Γ" 'P CO m m m CM CM http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43 m 30 35 ιδιωτικό O' I 25 30 30 κυβερνητικά Δαπάνες κινότητας 42 2.3 8,...... 460 682 25 κτίρω Ό CM < Q/. ύτσενα 2. Τζαλτζιλάρ 22.» Μανιάκι Κμνηνά Φιλώτας 9. Κλάρτς 30 35 703 40 CM 8. Ινέβα Πτελεών CM Πντκώμη 939 25 m c Ερτυμΰσι 5. 929 30 30 70 Κ λείτς Φαράγγι Χαραυγή OJ < 9. Τζυμά «8. Κελεμές 7. Σΰριτβ 3 < \ Q/ ' d 6. Ελεβίση αστική Π τλεμαΐδα m LL6 09 'Ρ 2. Κάτω Καϊλάρια ν σ\ Ό CM ÇZ Κάτικι Είδς σχλής Μαθητές Μαθήτριες Διδάσκαλι CM 8ΡΖ Νέα νμασία CM Ό 09 Παλαιό νμασία Στατιστική των τυρκικών σχλείων της περιφέρειας Καϊλαρίων. Li8. LV Ό Πίνακας Τα τυρκικά σχλεία των Καϊλαρίων (Πτλεμαΐδας) τ 9394 273 m Ό CO m CM 'Ρ
Πασχάλης Βαλσαμίδης 05 CS in in in O CS CO CO cs Ζ CS in in cs 2 cs 50 «n CO CO 30 30 25 40 50 CO cs CO in cs Ä Â â ä Ä ä ä.236 CO 435 274 in \ CO in cs «η ν in Ä Ä Ä Ä Ä Ä Ä Ä Ä Ä P s 3 ä U Γραμματικό CO CO QJ ) 5 Δρσερό Π ύργι QJ 'O H ö QJ QJ c/o Q ' 3 Ασβεστόπετρα C U» Q/ 8Ό 'ö QJ Of < http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43» 46. Κ υνύφι 47. Γραμματικό ν CO 45. Κατράνιτσα 38. Γ"' CO 44.» ) 42.» 43. Εμπόρι 40. Χ ασάνκιϊ 4. Δέρβη CO 34. Καραγάτς» 30. 28. Μ παϊρακλή 29. Κισελέρ 27. Μ υραλάρ (26. Βϊβντίνα CO (N 24.» 25. Κρέμσι Ä 35. Κυζυλύκιϊ 36. Τζελελί Σήμερα δεν κατικείται Α νατλικό cc. Ό C Γαλάτεια P 0 Σπηλιά Π ελαργός Εξχή Αντίγνας ; Ä.084 280 Ä 24 ä.247 LLL 40 30 cs 30 CS 09».409 Κότσιανα 32. ν
. I S ΧΡ 'Ρ θ CS =L 'Ρ Q/. < fr in W J' 'Ρ θ = 'ö ZL 50 es (Ν fr 'Ρ g σχλείυ Διδασκαλεί Μ ναστηριύ in es Γ" 50 fr en 885 Κ αϊλαρίων Αστική Σχλή 50 fr ) S Ρ 'fr Cu in http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43 άγαμς 'Ρ Ρετζέπ Αχμέτ en Μ υντίν Αφύς en Χ αϊδαρλή m Κ ινό σχλεί 6. 864 886 έγγαμς Τζυμά 'fr 892 Μικρύ On 3. Τζυμά 879 Χ ασάν Τσαύς Μ υσταφά Αφύς Σύρπβ ) 'Ρ 2. Κελεμές Ασάν Χότζα Νεμπή Αφύς Αλή Χ ότζα fr fr 9. Σύρπβ Ιδαδιέ 05 Νβιγκράτ "3 Ρεζέπ Εφένδης χ ι ϊ Q/ 8. Ελεβίση ' Αλή Χ ότζα Χ αφύζ Μ υρτιζά / 'ö Τζεμάλ Χότζα 3. Κάτω Καϊλάρια Αχμέτ Εφένδης Άνω Κ αϊλάρια Τόπς Έτς Σπυδές Έτη πρ Μισθός ικγενειακή γεννήσεως \γεννήσεως ϋπηρεσίας Λ.Τ. κατάσταση άγαμς dariilmuallimin 24 884 έγγαμς Αστική Σχλή άγαμς 894 33 Κ αϊλαρίων έγγαμς 894 άγαμς έγγαμς Ναλμπάν 988 νματεπώνυμ 05 698 Κινότητα Χότζας Ανήκει στην υπδιίκηση Σόρβιτς Παρατη ρήσεις Πίνακας 2. Πρσόντα και μισθός διδακτικύ πρσωπικύ των τυρκικών σχλείων της εκπαιδευτικής περιφέρειας Καϊλαρίων Τα τυρκικά σχλεία των Καϊλαρίων (Πτλεμαΐδας) τ 9394 275 'Ρ /
Σαλή Α φύς νθ m ; 'Ρ VO (Ν 3 'OJ Γ"" cs 864 d CS Μ παϊρακλή άγαμς έγγαμς 879 874 / S Τζυμά Μ υραλάρ / 862 894 Os =L http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43 S ί α ) Ρ Ζ Ισμαήλ Σαλή / 'CO ) Ρ Αβδυλάχ Αχμέτ» «η Αστική Σχλή Μ ναστηριύ Κινή Σχλή Μ υραλάρ Διδασκαλεί Μ ναστηριύ ' 34. 33. Κισελέρ Ιμέρ Χότζα 32. Μ παϊρακλή «ÇO 3. Μ υραλάρ Σαλή Χ ότζα Μ υσταφά Βελή 30. Βϊβντίνα έγγαμς σμάν Εφένδης Μ υχαρέμ Ασάν 864 Διδασκαλεί Μ ναστηριύ Σχλή Σερβίων Μ ικρύ σχλείυ Αστική Σχλή Κ αϊλαρίων Διδασκαλεί Μ ναστηριύ 29. Κρέμσι cé. Qj Αχμέτ Ιμπραήμ Γυσύφ Χ ότζα Αντέμ Χ ότζα CS 24. ύτσενα 25. Τσαλτζιλάρ Κλάρτς 879 864 Καζήμ Εφένδης ΙμπτέΤυλά Χ ότζα 23. Κλάρτς CS \ 2 2. Ινέβα Γ" άγαμς in 892 Μ υρανλί Μ παϊράμ Αφύς d 892 2. Άρμπινα». Ερτυμΰσι έγγαμς c CS CS CS 688 9. Ερτυμΰσι VO CO 872 889 698 698 688 Τζεμάλ Αχμέτ Σαλή Αχμέτ Νεμπή Α φύς Χ ότζας 276 Πασχάλης Βαλσαμίδης / S ' ) g CCL 'Ρ Ζ m c
Αχμέτ Νταύτ 40. Κ υζυλύκ ιϊ 4. Τζελελί J' Ό 'Ρ << S 'ö ) Β'S Μαχμύτ Αφύς 886 859 874 Τί» c 47. 879 VO Δέρβη Γ^ S Αστική Σχλή Καϊλαρίων Αστική Σχλή Μ ναστηριύ CS Of H Ραμαντάν Αφύς τ} m 'S 46. Δέρβη in Συκρή Μ αχμύτ σμάν Χότζα m Χ ασάνκιϊ 45. CO 884 (Ν Ζεκή Χ ότζα CS» m 43. <Ν Αστική Σχλή Κ αϊλαρίων Αστική Σχλή Μ ναστηριύ Ίνελι 854 Μαχμύτ Χότζα Τζυμά 864 42. Ίνελι ) ' Ριφάτ Αφύς 39. Καραγάτς Ιερδιδασκα λεί Κωνσταντι νυπόλεω ς Αστική Σχλή Καϊλαρίων Διδασκαλεί Μ ναστηριύ Κινή Σχλή Τζυμά έγγαμς» Μαχμύτ Αφύς 38. Καραγάτς Χ υσεΐν Χ ότζα 37. Τσιόρι 36. Κότσιανα Χότζας Γνωρίζυμε μόν τν αριθμό των κατίκων της κινότητας Τα τυρκικά σχλεία των Καϊλαρίων (Πτλεμαΐδας) τ 9394 Tf m http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43 277
278 Πασχάλης Βαλσαμίδης http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43
Τα τυρκικά σχλεία των Καϊλαρίων (Πτλεμαΐδας) τ 9394 279 SUMMARY Paschalis Valsamidis, The Turkish Schls in Kailaria (Ptlemaïda) and the Surrunding Area in the Schl Year 9394. This paper deals with the Turkish schls that were perating in Kailaria, as Ptlemaida was then called, and neighburing villages in Western Macednia in the 934 schl year. The research was based n archival material frm the Histrical Archives f Macednia. On the basis f the unpublished dcuments that we have at ur dispsal, in the 32 cmmunes registered at this time there were a ttal f 48 schls 47 Turkish and Rmanian. We present these cmmunes with the names by which they were knwn then and nw, the type f schl (e.g. kin, where the rudiments f reading and writing were taught, astik, a five r sixclass primary schl, etc.) and schlhuse (cmmunal, private, state), the names f the teachers, their birthplace, age, educatin, marital status, years f service, salary in the cmmune, and the assciated schl csts that were brne by the cmmunes. The Turkish schls in Kailaria and the surrunding district perated nrmally until the exchange f ppulatins (923), when the Turks were frced t leave the area and resettle in Turkey. http://epublishing.ekt.gr epublisher: EKT Dwnladed at 08/0/6 05:6:43 Pwered by TCPDF (www.tcpdf.rg)