πο τῆς Παναγίας. Μὲ τὴν εὐκαιρία αὐτὴ θέλουμε καὶ ἐμεῖς νὰ ποῦμε λίγα λόγια γιὰ τὴν Παναγία, ἡ ὁποία λειτουργεῖ μὲ τρόπο ἀρχετυπικὸ ὡς γυναίκα καὶ ὡς μάνα στὴ συνείδηση τοῦ λαοῦ μας, γνωρίζοντας πόση σημασία ἔχουν τὰ πρότυπα στὴν ἀνθρώπινη ζωή. Ἄν θελήσουμε νὰ ἐντοπίσουμε τὰ σημεῖα ἐκεῖνα ποὺ ἀποδείχνουν ὅτι τὸ πρόσωπο τῆς Παναγίας εἶναι αὐτὸ ποὺ λειτουργεῖ ὡς πρότυπο στὴν λαϊκὴ παράδοση γιὰ τὶς γυναῖκες καὶ τὶς ἐμπνέει, δύο σημεῖα εἶναι νο- Nεανικά Ἀγκυροβολήματα Aγκυροβολή- Δ I M H N I A I O Φ Y Λ Λ A Δ I O T H Σ I E P A Σ M H T P O Π O Λ E Ω Σ I E P A Π Y T N H Σ K A I Σ H T E I A Σ Γ I A T O Y Σ N E O Y Σ Τὸν Αὔγουστο οἱ ὀρθόδοξοι χριστιανοὶ τὸν θεωροῦμε μήνα τῆς Παναγίας ἐξαιτίας τῶν ἑορτῶν, ποὺ μὲ κέντρο τὴν Κοίμηση τῆς Θεομήτορος κυριαρχοῦν ἀπὸ τὴν πρώτη ὥς τὴ τελευταία ἡμέρα. Τὴν περίοδο αὐτὴ βρίσκει ὁ λαός μας τὴν εὐκαιρία νὰ ἐκδηλώσει τὰ πιὸ τρυφερὰ αἰσθήματά του στὴ Μάνα ὅλου τοῦ κόσμου, πράγμα ποὺ φαίνεται στὶς πολλὲς λατρευτικὲς ἐκδηλώσεις στὰ διάφορα προσκυνήματα, στὰ τραγούδια, στὰ προσωνύμια καὶ στὰ ἔθιμα ποὺ δείχνουν τὴν ἰδιαίτερη σχέση τοῦ λαοῦ μας μὲ τὸ πρόσω- T E Y X O Σ 7 5 Ι Ο Υ Λ Ι Ο Σ - Α Υ Γ Ο Υ Σ Τ Ο Σ 2 0 1 3 ΚΑΤΗΧΗΤΙΚΑ Κ ΕΦΑ ΛΑΙΑ Ὀρθόδοξη παράδοση καὶ λαϊκὸς πολιτισμός Τὸ πρόσωπο τῆς Παναγίας ὡς πρότυπο γυναίκας στὸ πλαίσιο τῆς λαϊκῆς παράδοσης
μίζω ἀρκετά. Τὸ πρῶτο ἔχει σχέση μὲ τὸ γεγονὸς ὅτι, ἐνῶ ἡ Παναγία εἶναι μετὰ τὸ Χριστὸ τὸ πιὸ σημαντικὸ πρόσωπο τῆς Ἐκκλησίας, ὅλη Της ἡ ζωὴ μᾶς εἶναι ἄγνωστη, κρυμμένη σὰν τὸν σπόρο μέσα στὴ γῆ νὰ ἐνεργεῖ τὸ μυστήριο τῆς ζωῆς στὴν ἀφάνεια. Ἐπιβεβαιώνεται εὔκολα αὐτὸ ἀπὸ τὴ μελέτη τῆς ζωῆς τῆς πρώτης Ἐκκλησίας τῶν Ἱεροσολύμων, ὅπου ἡ Παναγία δὲ φαίνεται νὰ ἔχει ἐνεργὸ ρόλο σὲ θεσμικὸ ἐπίπεδο. Αὐτὴ ποὺ εἶναι ἡ «πηγὴ τῆς ζωῆς» δὲν μετέχει οὔτε στὴν ἱερωσύνη οὔτε στὴν ὀργάνωση τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς. Τὸ δεύτερο στοιχεῖο εἶναι ἡ θυσιαστικὴ στάση ζωῆς ποὺ σαρκώνει ἀπ ἀρχῆς μέχρι τέλους. Ἀπὸ τὸ «ἰδοὺ ἡ δούλη Κυρίου γένοιτό μοι κατὰ τὸ ρῆμά σου» μέχρι τὸν ἀπέραντο πόνο ποὺ ἔνιωσε κατὰ τὴν σταυρικὴ θυσία τοῦ Υἱοῦ Της ἡ Παναγία ἀναδείχνεται ἀξεπέραστο πρότυπο θυσιαστικῆς ἀγάπης γιὰ τὸ Θεὸ καὶ τὸν ἄνθρωπο. Τὰ δύο αὐτὰ στοιχεῖα ποὺ χαρακτηρίζουν σὲ γενικὲς γραμμὲς τὴ φύση τῆς γυναίκας, στὸ πρόσωπο τῆς Παναγίας καθαρίστηκαν ἀπὸ μικρότητες καὶ ἐγωϊσμοὺς ποὺ ἀλλοιώνουν τὰ ἰδιαίτερα αὐτὰ χαρίσματα τῆς γυναίκας καὶ τὴν μεταμορφώνουν σὲ «στρίγγλα» 1, καὶ δόθηκαν ὡς ἀκριβὴ παρακαταθήκη στὸν κόσμο καθιστώντας ἔτσι τὸ πρόσωπο τῆς Παναγίας πρότυπο γιὰ κάθε γυναῖκα. Ἡ ἐπιλογὴ τοῦ λόγου γιὰ τὴν Θεομήτορα τοῦ Ἁγίου Σιλουανοῦ, τὸ ὁποῖο ἀ κ ο λ ο υ θ ε ῖ καθὼς καὶ τὸ κείμενο τῆς Μαρίας καὶ τῆς Ἀφροδίτης ποὺ κλείνει τὴν ἑνότητα αὐτή, μᾶς βοηθοῦν νὰ ἀποκτήσουμε μιὰ διαφορετικὴ ἀντίληψη γιὰ τὸν τρόπο ποὺ ζεῖ καὶ ἐνεργεῖ ἡ γυναίκα στοὺς πολλαπλοὺς ρόλους της μέσα ἀπὸ τὸ πρόσωπο τῆς μεγάλης Μάνας μας τῆς Παναγίας. παπα - Νικόλας Ἀλεξάκης 1. Τατιάνα Γκορίτσεβα, Πῶς βρῆκα τὸ Θεὸ στὴ Σοβιετικὴ Ἕνωση, ἐκδόσεις Ἀποστολικῆς Διακονίας 1984, σελ. 92 κ. ἑ.
Ἁγίου Σιλουανοῦ: Γιά τή Θεομήτορα «Ὅταν ἡ ψυχή κατέχεται ἀπό τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, τότε, ὤ, πῶς εἶναι ὅλα εὐχάριστα, ἀγαπημένα καί χαρμόσυνα!. Η ἀγάπη, ὅμως, αὐτή συνεπάγεται θλίψη καί ὅσο βαθύτερη εἶναι ἡ ἀγάπη, τόσο μεγαλύτερη εἶναι ἡ θλίψη. Ἡ Θεοτόκος δέν ἁμάρτησε ποτέ, οὔτε κἄν μέ τό λογισμό, καί δέν ἔχασε ποτέ τή χάρη, ἀλλά καί Αὐτή εἶχε μεγάλες θλίψεις. Ὅταν στεκόταν δίπλα στό Σταυρό, τότε ἦταν ἡ θλίψη της ἀπέραντη σάν τόν ὠκεανό, καί οἱ πόνοι τῆς ψυχῆς της ἦταν ἀσύγκριτα μεγαλύτεροι ἀπό τόν πόνο τοῦ Ἀδάμ μετά τήν ἔξωση ἀπό τόν Παράδεισο, γιατί καί ἡ ἀγάπη της ἦταν ἀσύγκριτα μεγαλύτερη ἀπό τήν ἀγάπη τοῦ Ἀδάμ στόν Παράδεισο. Καί ἄν ἐπέζησε, ἐπέζησε μόνο μέ τή θεία δύναμη, μέ τήν ἐνίσχυση τοῦ Κυρίου, γιατί τό θέλημά Του ἦταν νά δεῖ ἡ Θεοτόκος τήν Ἀνάσταση καί ὕστερα μετά τήν Ἀνάληψή Του, νά παραμείνει παρηγοριά καί χαρά τῶν Ἀποστόλων καί τοῦ νεόυ χριστιανικοῦ λαοῦ. Ἐμεῖς δέν φτάνουμε στό πλήρωμα τῆς ἀγάπης τῆς Θεοτόκου, καί γι αὐτό δέν μποροῦμε νά ἐννοήσουμε πλήρως τό βάθος τῆς θλίψεώς Της. Ἡ ἀγάπη Της ἦταν τέλεια. Ἀγαποῦσε ἄπειρα τόν Θεό καί Υἱό της, ἀλλ ἀγαποῦσε καί τό λαό μέ μεγάλη ἀγάπη. Καί τί αἰσθανόταν ἄραγε, ὅταν ἐκεῖνοι, πού τόσο πολύ ἡ ἴδια ἀγαποῦσε καί πού τόσο πολύ ποθοῦσε τή σωτηρία τους, σταύρωναν τόν ἀγαπημένο της Υἱό; Αὐτό δέν μποροῦμε νά τό συλλάβουμε, γιατί ἡ ἀγάπη μας γιά τόν Θεό καί τούς ἀνθρώπους εἶναι λίγη. Κι ὅπως ἡ ἀγάπη τῆς Παναγίας ὑπῆρξε ἀπέραντη καί ἀκατάληπτη, ἔτσι ἀπέραντος ἦταν καί ὁ πόνος της πού παραμένει ἀκατάληπτος γιά μᾶς. Ἄσπιλε Παρθένε Θεοτόκε, πές σέ μᾶς, τά παιδιά σου, πῶς ἀγαποῦσες τόν Υἱό Σου καί Θεό, ὅταν ζοῦσες στή γῆ; Πῶς χαιρόταν τό πνεῦμα Σου γιά τόν Θεό καί Σωτήρα Σου; Πῶς ἀντίκρυζες τήν ὀμορφιά τοῦ προσώπου Του; Πῶς σκεπτόσουν ὅτι Αὐτός εἶναι Ἐκεῖνος, πού Τόν διακονοῦν μέ φόβο καί ἀγάπη ὅλες οἱ δυνάμεις τῶν οὐρανῶν; Πές μας, τί ἔνιωθε ἡ ψυχή σου, ὅταν κρατοῦσες στά χέρια σου τό Θαυμαστό Νήπιο; Πῶς Τό ἀνέτρεφες; Πῶς πονοῦσε ἡ ψυχή Σου, ὅταν μαζί μέ τόν Ἰωσήφ Τόν ἀναζητοῦσες τρεῖς ἡμέρες στήν Ἱερουσαλήμ; Τί ἀγωνία ἔζησες, ὅταν ὁ Κύριος παραδόθηκε στή σταύρωση καί πέθανε στό Σταυρό; Πές μας, τί χαρά αἰσθάνθηκες γιά τήν Ἀνάσταση ἤ πῶς σπαρταροῦσε ἡ ψυχή σου ἀπό τόν πόθο τοῦ Κυρίου μετά τήν Ἀνάληψη;
Οἱ ψυχές μας λαχταροῦν νά γνωρίσουν γιά τή ζωή σου μέ τόν Κύριο στή γῆ, ἀλλά Ἐσύ δέν εὐδόκησες νά τά παραδώσεις ὅλ αὐτά στή Γραφή, ἀλλά κάλυψες μέ σιγή τό μυστήριο Σου.... Ἡ Θεοτόκος δέν παρέδωσε στή Γραφή οὔτε τίς σκέψεις Της οὔτε τήν ἀγάπη Της γιά τόν Υἱό καί Θεό Της οὔτε τίς θλίψεις τῆς ψυχῆς Της κατά τήν ὥρα τῆς σταυρώσεως, γιατί οὔτε καί τότε θά μπορούσαμε νά τά συλλάβουμε. Ἡ ἀγάπη Της γιά τόν Θεό ἦταν ἰσχυρότερη καί φλογερότερη ἀπό τήν ἀγάπη τῶν Χερουβείμ καί τῶν Σεραφείμ, καί ὅλες οἱ δυνάμεις τῶν ἀγγέλων καί ἀ ρ χ α γ γ έ λ ω ν ἐκπλήσσονται μέ Αὐτήν. Ἄν καί ἡ ζωή τῆς Θεοτόκου καλύπτεται ἀπό ἁγία σιγή, ὁ Κύριος φανέρωσε στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας ὅτι ἡ Παναγία ἀγκαλιάζει μέ τήν ἀγάπη Της ὅλον τόν κόσμο καί βλέπει Πνεύματι Ἁγίῳ ὅλους τούς λαούς τῆς γῆς καί, ὅπως καί ὁ Υἱός Της, σπλαγχνίζεται καί ἐλεεῖ τούς πάντες. Ὤ, ἄν γνωρίζαμε πόσο ἡ ἀγαπᾶ ἡ Παναγία ὅλους ἐκείνους πού τηροῦν τίς ἐντολές τοῦ Χριστοῦ, καί πόσο λυπᾶται καί στενοχωρεῖται γιά ἐκείνους πού δέν μετανοοῦν! Τό γνώρισα αὐτό ἐκ πείρας. Δέν ψεύδομαι, λέω τήν ἀλήθεια ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, ὅτι γνωρίζω ἐν πνεύματι τήν Ἄχραντο Παρθένο. Δέν Τήν εἶδα, ἀλλά τό Ἅγιο Πνεῦμα μοῦ ἔδωσε νά γνωρίσω Αὐτήν καί τήν ἀγάπη Της γιά μᾶς. Χωρίς τήν εὐσπλαγχία Της ἡ ψυχή μου θά εἶχε χαθεῖ ἀπό πολύν καιρό. Ἐκείνη, ὅμως, εὐδόκησε νά μ ἐπισκεφθεῖ καί νά μέ νουθετήσει, γιά νά μήν ἁμαρτάνω. Μοῦ εἶπε: «Δέν μοῦ εἶναι ἀρεστά τά ἔργα σου». Τά λόγια Της ἦταν εὐχάριστα, ἤρεμα, μειλίχια, καί συγκίνησαν τήν ψυχή. Πέρασαν πάνω ἀπό σαράντα χρόνια, ἀλλά ἡ ψυχή μου δέν μπορεῖ νά λησμονήσει ἐκείνη τή γλυκειά φωνή, καί δέν γνωρίζω πῶς νά εὐχαριστήσω τήν ἀγαθή καί σπλαγχνική Μητέρα τοῦ Θεοῦ. Ἀληθινά, αὐτή εἶναι ἡ βοήθειά μας ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, καί μόνο τό Ὄνομά της χαροποιεῖ τήν ψυχή. Ἀλλά καί ὅλος ὁ οὐρανός καί ὅλη ἡ γῆ χαίρονται μέ τήν ἀγάπη Της. Ἀξιοθαύμαστο καί ἀκατανόητο πράγμα! Ζεῖ στούς οὐρανούς καί θεωρεῖ ἀδιαλείπτως τή δόξα τοῦ Θεοῦ, ἀλλά δέν λησμονεῖ κι ἐμᾶς τούς φτωχούς καί ἀγκαλιάζει μέ τήν εὐσπλαγχνία Της ὅλη τή γῆ καί ὅλους τούς λαούς. Καί αὐτή τήν Ἄχραντη Μητέρα Του ὁ Κύριος τήν ἔδωσε σέ μᾶς. Αὐτή εἶναι ἡ χαρά καί ἡ ἐπλίδα μας. Αὐτή εἶναι ἡ πνευματική μας Μητέρα, καί βρίσκεται κοντά μας κατά τή φύση ὡς ἄνθρωπος, καί κάθε χριστιανική ψυχή ἑλκύεται πρός Αὐτήν μέ ἀγάπη».
«Ἰδού ἐγώ καί τά παιδία, ἅ μοι ἔδωκας...» Δελφίνι, δελφινάκι πές μας κι ἐσύ πῶς παίρνεις τό μικρό σου καί τό ταξιδεύεις στίς γαλάζιες θάλασσες, τοῦ γνωρίζεις τά θαύματα τοῦ κόσμου καί τήν ὀμορφιά τοῦ βυθοῦ. Κι αὐτό τό μικρό γαντζωμένο πάνω σου, ὅπως ἡ πεταλίδα στό βράχο, ἀνοίγει τά μάτια διάπλατα κι ἀφήνεται στή σιγουριά τῆς ἀγκαλιᾶς σου, ξεκινώντας τό δικό του ταξίδι τῆς ζωῆς. -Καλοκαιρινά δέν ἀρχίσαμε Ἀφροδίτη; -Ναί καί κάπως ποιητικά θά ἔλεγα. Καί ὅλα αὐτά ξεκίνησαν ἀπό ἕνα λῆμμα στό ἀρχαιοελληνικό λεξικό: δελφύς=μήτρα Μιλᾶμε λοιπόν γιά τή μητρότητα. Τό πρόσωπο τῆς μητέρας εἶναι γιά τό μικρό παιδάκι ὁ κόσμος του ὅλος. Ἡ ἴδια ὅμως ἀναζητᾶ κι αὐτή μέ τή σειρά της κάπου νά στηριχθεῖ μέ ἀσφάλεια. Τόσο ἡ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας ὅσο καί ἡ λαϊκή παράδοση στό πρόσωπο τῆς Παναγίας ἀναγνωρίζει τό ἀναμφισβήτητο πρότυπο τῆς Μάνας. Γιά ὅλες τίς γυναῖκες ἡ Παναγία εἶναι τό σημεῖο ἀναφορᾶς. Οἱ ἀρετές τῆς Μεγαλόχαρης, ὅπως ἡ τρυφερότητα, ἡ ἄνευ ὅρων ἀγάπη, ἡ θυσία, ἡ προσφορά, ἡ ὑπομονή, ἡ καρτερικότητα, ἡ ἀφοσίωση, ὁ ἡρωισμός, ἡ προσευχή καί ἡ ἁγιότητα, διαμορφώνουν τή μάνα τοῦ λαοῦ μας. Μητέρες τῆς ἀνοχῆς, τῆς ἀντοχῆς καί τοῦ καμάτου παίρνουν δύναμη ἀπό τή θλιμμένη Παναγιά πού στάθηκε σεπτή μορφή κάτω ἀπό τό σταυρό καί εἶδε νά σταυρώνουν τό γιό της. Κι οἱ μανοῦλες τῆς λαϊκῆς μας παράδοσης, πού δέν τούς ἦταν ἄγνωστος ὁ πόνος τῆς Παναγιᾶς, καθώς καί αὐτές ἔχαναν τά παιδιά τους -τά μοιράζονταν μέ τόν χάρο ἔλεγαν- ἐκφράστηκαν μέ τό μοιρολόι τῆς Παναγιᾶς πού σώζεται σέ διάφορες παραλλαγές. Ὑπόδειγμα ἄνευ ὅρων ἀγάπης ἡ Παναγία καί μᾶλλον ἀπό αὐτή θά ἀντλοῦσε δύναμη ἡ γυναίκα πού ἄναβε τά καντηλάκια τῶν γερμανῶν στρατιωτῶν πού εἶχαν σκοτωθεῖ στήν Κρήτη. Παραθέτουμε τή μαρτυρία τοῦ ΕΡΧΑΡΤ ΚΕΣΤΝΕΡ, Γερμανοῦ συγγραφέα, ὅπως τήν κατέγραψε ὁ ἴδιος: «Μετά τόν πόλεμο, τό 1950, πῆγα γιά πρώτη φορά στή Γερμανική Πρεσβεία στήν Ἀθήνα, καί εἶπα πώς εἶχα πρόθεση νά πάω στήν Κρήτη. Ἀπό τήν Πρεσβεία μοῦ συνέστησαν ἐπειδή ἦταν πολύ ἐνωρίς ἀκόμα καί
οἱ πληγές ἀπό τή γερμανική κατοχή ἀνεπούλωτες, νά λέγω πώς εἶμαι Ἑλβετός τουρίστας. Ἀλλά ἐγώ τούς ἤξερα τούς Κρῆτες. Ἀπό τήν πρώτη στιγμή εἶπα πώς ἤμουν Γερμανός. Καί ὄχι μόνον δέν κακόπαθα, ἄλλα ξανάζησα παντοῦ ὅπου πέρασα, τή θρυλική κρητική φιλοξενία. Ἕνα σούρουπο καθώς ὁ ἥλιος βασίλευε, ἐπῆγα στό γερμανικό νεκροταφεῖο, μέ μόνον συντροφιά τίς τελευταῖες ἡλιαχτίδες. Ἔκανα ὅμως λάθος. Ὑπῆρχε ἐκεῖ μιά ζωντανή ψυχή. Ἦταν μία μαυροφορεμένη γυναίκα. Μέ μεγάλη μου ἔκπληξη τήν εἶδα νά ἀνάβει κεριά στούς τάφους τῶν Γερμανῶν νεκρῶν τοῦ πολέμου, καί νά πηγαίνει μεθοδικά ἀπό μνῆμα σέ μνῆμα. Τήν πλησίασα καί τήν ἐρώτησα. Συγγνώμην κυρία μου εἶσθε ἀπό ἐδῶ; Μάλιστα κύριε. Καί γιατί τό κάνετε αὐτό; Οἱ Γερμανοί σκότωσαν τούς Κρητικούς. Ἡ ἀπάντηση πού πῆρα μόνον στήν Ἑλλάδα μποροῦσε νά δοθεῖ. Παιδί μου, μοῦ εἶπε ἡ ἁπλοϊκή αὐτή γυναίκα. Ἀπό τήν προφορά σου φαίνεσαι ξένος καί δέν θά γνωρίζεις τί συνέβη ἐδῶ τό 1941 1944. Ὁ ἄντρας μου σκοτώθηκε εἰς τή μάχη τῆς Κρήτης καί ἔμεινα μέ τόν μονάκριβό μου γιό. Μοῦ τόν πῆραν οἱ Γερμανοί ὅμηρο στά 1943 καί ἀπέθανε σέ στρατόπεδο συγκεντρώσεως στό Σαζενχάουζεν. Δέν ξέρω ποῦ εἶναι θαμμένο τό παιδί μου. Ξέρω ὅμως πώς ὅλα τοῦτα ἦταν παιδιά μιᾶς μάνας, σάν κι ἐμένα. Καί ἀνάβω ἕνα κερί στή μνήμη τους, ἐπειδή οἱ μάνες τους δέν μποροῦν νά ἔλθουν ἐδῶ κάτω. Σίγουρα μία ἄλλη μάνα θά ἀνάβει τό καντήλι στή μνήμη τοῦ γιοῦ μου». Αὐτή ἡ ὁρμή τῆς μητρικῆς ψυχῆς, πού ἀγκαλιάζει ὅλα τά παιδιά τοῦ κόσμου σάν τή Παναγιά θεωρώντας τα ἰσότιμα μέ τά δικά της φαίνεται καί στήν ὑπέροχη αὐτή συνήθεια τῶν παλαιϊνῶν μαμάδων νά θηλάζουν τά ξένα παιδιά ὅταν οἱ μητέρες αὐτῶν ἀδυνατοῦσαν νά τό κάνουν λόγῳ κάποιας ἀσθένειας. Σίγουρα συγκλονιστικό τό βίωμα νά ἀγκαλιάζεις, νά θρέφεις καί ἐν τέλει νά ἀγαπᾶς ἕνα ἄγνωστο ἕως τότε παιδάκι. Ὁ κόσμος διαπλατύνεται, ὁ ὁρίζοντας ἀνοίγει καί ἡ ἀγάπη μία φωτεινή ἀπέραντη θάλασσα. Καί τά παιδιά αὐτῶν τῶν μανάδων, αὐτά πού μοιράστηκαν τό ἴδιο γάλα, δένονταν σάν ἀδέλφια καί δέν εἶναι λίγα αὐτά τά παραδείγματα στήν παράδοση τοῦ λαοῦ μας. Ἐκεῖ πού ὁ νόμος τῆς ἀγάπης καταργεῖ τή βιολογική νομοτέλεια, ἐκεῖ συναντοῦμε
τήν ἑλληνίδα μάνα νά προσεύχεται κάτω ἀπό τό εἰκόνισμα τῆς Παναγίας γιά τά παιδιά ὅλου τοῦ κόσμου, ἀλλά καί γι αὐτά πού τῆς ἐμπιστεύτηκε ὁ Υἱός τῆς Παρθένου γιά νά τά μεγαλώσει: «Θεέ μου, βλέπε ὅλου τοῦ κόσμου τά παιδιά καί μένα τά δικά μου», γιατί ὅπως ἡ Παναγιά εἶναι μητέρα ὅλων τῶν πιστῶν ἔτσι καί ἡ χριστιανή μάνα εἶναι ἐν δυνάμει μανούλα καί γιά τά ἄλλα παιδιά. Κατ οἶκον ἐκκλησία λέγεται ἀλλιῶς τό χριστιανικό σπίτι, καί οἱ ἑλληνορθόδοξες μητέρες πρωτίστως μέ τό δικό τους παράδειγμα δίδασκαν στά παιδιά τους τή χριστιανική πίστη. Σέ χρόνια δύσκολα δίχως γιατρούς καί φάρμακα, οἱ μανάδες ζητοῦσαν τή βοήθεια τοῦ Χριστοῦ καί τῶν Ἁγίων, ὅταν κινδύνευαν τά παιδιά τους, καί μαζί μέ τή σωτηρία τῶν σωμάτων ἄνοιγε ὁ δρόμος γιά τή σωτηρία τῆς ψυχῆς. Διηγεῖται ὁ Γέροντας Ἰάκωβος Τσαλίκης, «ὅταν ἤμουν μικρό παιδί, ἔπαθα τέτοιο σοβαρό κρυολόγημα, πού ἔπεσα στό κρεβάτι μέ μεγάλη δύσπνοια καί φοβερό πόνο στήν ἀριστερή πλευρά τοῦ θώρακα. Γιατρός στό χωριό δέν ὑπῆρχε καί ἡ μόνη καταφυγή μας ὁ Θεός καί οἱ Ἅγιοί Του. Εἴχαμε στό σπίτι μας μιά μικρή ἀσημένια εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Χαραλάμπη, θαυματουργή, ἕως ἑξακοσίων ἐτῶν, πού τή φέραμε ἀπό τή Μικρά Ἀσία πατρογονικό κειμήλιο. Ἡ μητέρα μου λοιπόν, ἔκανε πολλή προσευχή καί μετάνοιες παρακαλώντας τόν Ἅγιο. Τότε βλέπω ἕνα χέρι Ἱερέως ἀπό τόν καρπό καί κάτω, νά περνάει πάνω ἀπό τό κεφάλι μου, νά κατεβαίνει στό στῆθος μου στό σημεῖο πού πονοῦσα, ὅπου μέ σταύρωσε καί μέ χάιδεψε. Ἀμέσως πέρασε ὁ πόνος καί ἡ δύσπνοια καί ἔγινα καλά». Πρότυπο θυσίας γιά ὅλες τίς γυναῖκες εἶναι ἡ Παναγία γιατί δέχτηκε νά θυσιάσει τόν Υἱό της τόν μονογενή γιά τή σωτηρία τῶν ἀνθρώπων. Βλέπουμε στήν παράδοση τοῦ τόπου μας τίς μητέρες νά διαπνέονται ἀπό τό ἴδιο θυσιαστικό πνεῦμα καί νά κατευοδώνουν ἀλύγιστες τά παιδιά τους στόν πόλεμο γιά τό καλό της πατρίδας, δίνοντας τούς τό εἰκόνισμα τῆς Παναγίας ξέροντας ὅτι ἴσως καί νά μήν τά ξαναδοῦν. Ἄξιο παράδειγμα ἡ περίπτωση τῆς Λέλας Καραγιάννη, ἡρωίδας τῆς ἐθνικῆς ἀντίστασης, γνωστῆς ὡς Μπουμπουλίνας (τό ψευδώνυμο δέν εἶναι τυχαῖο, καθότι πράγματι καταγόταν ἀπό τή θρυλική Μπουμπουλίνα τοῦ 1821). Πολύτεκνη μητέρα 7
παιδιῶν, μέχρι τόν πόλεμο τοῦ 40 ἦταν ἁπλά ἄλλη μιά μανούλα πού μεγάλωνε ἥσυχα, ἥσυχα τά παιδάκια της. Ὅταν ὅμως ἄρχισε ἡ γερμανική κατοχή ἄρχισε σιγά σιγά νά ἀναπτύσσει ἀντιστασιακή δράση μαζί μέ τόν σύζυγό της καί μέ τά μεγαλύτερά της παιδιά. Λίγο πρίν τό τέλος τῆς κατοχῆς καί τήν ἀπελευθέρωση, τόν Ἰούλιο τοῦ 1944, συνελήφθη ἀπό τήν Γκεστάπο μαζί μέ τά πέντε ἀπό τά παιδιά της. Βασανίστηκε στά μπουντρούμια τῶν Ἔς-Ἔς χωρίς ὅμως νά λυγίσει. Δέν λύγισε οὔτε ὅταν οἱ Γερμανοί ἀπείλησαν νά ἐκτελέσουν τά παιδιά της. Στόν Γερμανό πού τήν ἀνέκρινε ἀπάντησε: «Τά παιδιά μου, ἐγώ τά γέννησα, δικά μου εἶναι, ἀλλά πρέπει νά ξέρεις ὅτι πρωτίστως ἀνήκουν στήν πατρίδα μας. Πρόσεξε καλά, καί πάλι σοῦ λέω ὅτι αὐτά δέν ξέρουν τίποτα καί ἄδικα θά τά σκοτώσεις». Λόγια συγκλονιστικά, λόγια πού σέ κάνουν νά ἀνατριχιάζεις, λόγια τῆς ἑλληνίδας Μάνας. Γιά τήν ἱστορία, τά παιδιά της γλίτωσαν τήν ἐκτέλεση, ὄχι ὅμως καί ἡ ἴδια πού πέθανε ψέλνοντας τόν Ἐθνικό Ὕμνο, τόν ὕμνο πρός τήν Ἐλευθερία γιά τήν ὁποία θυσιάστηκε. «Πρέπει νά εἴμαστε ὑπερήφανοι πού πεθαίνουμε γιά τήν πατρίδα μας καί πρέπει νά πεθάνουμε σάν Ἕλληνες Νά δείξουμε στούς Γερμανούς πώς ὁ Ἕλλην δέν φοβᾶται τό θάνατο, ὅταν πρόκειται γιά τήν πατρίδα». Ἡ Παναγία εἶναι ἡ ὁδηγός, εἶναι ἡ προστάτιδα, εἶναι ἡ παρηγοριά, εἶναι ἡ ἐλπίδα, εἶναι ἡ χαρά, εἶναι, εἶναι καί τί δέν εἶναι. Δέν εἶναι τυχαῖο βέβαια τό πλῆθος τῶν προσωνυμίων πού τῆς ἔχουν ἀποδοθεῖ: παραμυθία, βρεφοκρατούσα, γαλακτοτροφοῦσα καί ἄλλα. Ὅλα αὐτά φανερώνουν τόν πολυδιάστατο χαρακτήρα τῶν ἀρετῶν της. Μιμήτρια Της ἡ Ἑλληνίδα μάνα πού εἴτε δρώντας ἐν κρυπτῷ εἴτε λάμποντας σάν ἄστρο - πρός δόξαν Θεοῦ- μεγάλωσε τά παιδάκια της (καί Της) κρατώντας τα ἀπό τό χεράκι καί δείχνοντας τους τόν δρόμο τόν καλό καί τόν εὐλογημένο. Συνεχιστές αὐτῆς τῆς παράδοσης οἱ σύγχρονες μητέρες ἄς ἀτενίζουμε τό πρόσωπο τῆς Παναγίας, προστρέχοντας στή χάρη Της, ὅπως οἱ παλαιότερες γιά νά ἀποτελεῖ καί γιά μᾶς πρότυπο μάνας καί σημεῖο ἀναφορᾶς στή ζωή μας. Ἀφροδίτη Μακρυνάκη Μαρία Βεριγάκη