3.3 Η ίδρυση της Ρώμης και η οργάνωσή της Ιστορία Α Λυκείου ΓΕΛ Παιανίας Φανή Πανογιάννη
Ρωμύλος= απόγονος Αινεία = μυθικός οικιστής ρώμης 753 π.χ. Ίδρυση Ρώμης από τους Ετρούσκους(;) Μεγάλα έργα : αποξήρανση ελών αγορά ιππόδρομος ναός Δία στο Καπιτώλιο. Εκδίωξη Ετρούσκων από Ρωμαίους (τέλη 6ου αι.) 753-509 π.χ. Βασιλείς (6)
Κοινωνική συγκρότηση Πατρίκιοι= Πατρίκιοι ρωμαίοι παλαιών μεγάλων οικογενειών Πελάτες = προστατευόμενοι των πατρικίων. Πληβείοι = το πλήθος = χωρίς πολιτικά δικαιώματα => απαγόρευση γάμου με πατρίκιες
Πολιτική οργάνωση βασιλιάς= βασιλιάς αρχηγός κράτους, = θρησκευτικός ηγέτης, = αρχηγός στρατού, = ανώτατος δικαστής σύγκλητος = 100 =>300 μέλη- οι αρχηγοί των ρωμαϊκών γενών. =θεματοφύλακας παραδόσεων. Εκκλησία του λαού = συγκέντρωση πατρικίων/ πελατών = >επικύρωνε / απέρριπτε αποφάσεις βασιλιά (δια βοής) => αποφάσιζε για ειρήνη ή πόλεμο => εξέλεγε το βασιλιά
3.4 Η συγκρότηση της ρωμαϊκής πολιτείας - Res publica
509 π.χ. εξέγερση πατρικίων κατάργηση της βασιλείας Νέο πολίτευμα = Δημοκρατία (Res Publica) (5ος 1ος αι. π.χ.) Στην πραγματικότητα Αριστοκρατία (των πατρικίων) Συνέπεια: εσωτερικές αναταράξεις, οι πληβείοι διεκδικούν πολιτική ισότητα (5ος -4ος αι. π.χ.) Παράλληλα: στο εξωτερικό επεκτατική πολιτική.
Οι κοινωνικοί αγώνες. Αρχές του 5ου αι. π.χ. ανάδειξη μιας νέας εξουσίας = δήμαρχοι. Αυτοί εκλέγονταν για ένα χρόνο Είχαν ως κύριο έργο την προστασία των πληβείων από τις αυθαιρεσίες των πατρικίων. Θεωρούνταν πρόσωπα ιερά και απαραβίαστα. Είχαν το δικαίωμα να αρνηθούν την ψήφιση ενός νόμου, όταν αυτός προσέβαλλε τα συμφέροντα των πληβείων (veto).
Η πολιτική οργάνωση. Βασικά πολιτικά όργανα της Ρωμαϊκής πολιτείας (Res publica) υπήρξαν: Οι άρχοντες (ύπατοι, δικτάτορας, τιμητές, δήμαρχοι, πραίτωρες, ταμίες, ανθύπατοι) Η σύγκλητος Οι εκκλησίες (φρατρική, λοχίτιδα, φυλετική)
Άρχοντες = εκπρόσωποι της εκτελεστικής εξουσίας Ύπατοι = Ήταν δύο, εκλέγονταν για ένα χρόνο αρχικά, συγκέντρωναν όλες τις εξουσίες που προηγουμένως είχε ο βασιλιάς. Είχαν μεγαλοπρεπή εμφάνιση και ακολουθούνταν από δώδεκα ραβδούχους. Δικτάτορας= Όταν η πολιτεία βρισκόταν σε κρίσιμη κατάσταση, τότε για έξι μήνες όλες οι εξουσίες παραχωρούνταν στο δικτάτορα, δηλαδή έναν εκλεγμένο άρχοντα από τους υπάτους.
Σύγκλητος = σώμα με νομοθετική και εκτελεστική εξουσία και με μεγάλη δύναμη καθ' όλη τη διάρκεια της δημοκρατίας Αποτελούνταν από ισόβια μέλη (τριακόσια στον αριθμό), που προηγουμένως είχαν διατελέσει ανώτατοι άρχοντες. Είχε δικαιοδοσίες σε θέματα οικονομικά, θρησκευτικά και εξωτερικής πολιτικής. Οι αποφάσεις της, τα συγκλητικά δόγματα, είχαν ισχύ νόμου.
Οι τρεις εκκλησίες Η φρατρική = η συνέλευση των πατρικίων, έχασε τη δύναμή της την περίοδο της δημοκρατίας διατηρήθηκε μόνο από σεβασμό στην παράδοση. Η λοχίτιδα = η συνέλευση όλων των στρατευμένων πολιτών, πατρικίων και πληβείων. Οι αποφάσεις της παίρνονταν κατά λόχους. Εξέλεγε τους υπάτους, τους τιμητές και τους πραίτωρες. Η φυλετική = στην αρχή ήταν η συνέλευση των πληβείων, μετά όμως την εξίσωση των τάξεων την αποτέλεσαν όλοι οι Ρωμαίοι. Συγκεντρώνονταν κατά φυλές, ανάλογα δηλαδή με τον τόπο της κατοικίας τους. Στη δικαιοδοσία της ήταν η ψήφιση των νόμων και η εκλογή των κατώτερων αρχόντων.
Άρχοντες Τιμητές Ήταν δύο και εκλέγονταν για δεκαοκτώ μήνες. Ως έργο τους είχαν: 1) την τίμηση των πολιτών, δηλαδή την κατάταξή τους ανάλογα με τα περιουσιακά τους στοιχεία, 2) τη σύνταξη του καταλόγου των συγκλητικών, δηλαδή όριζαν ποιοι από τους άρχοντες είχαν το δικαίωμα να εισέλθουν στη σύγκλητο, 3) την κατάρτιση του προϋπολογισμού του κράτους και 4) την επίβλεψη των ηθών, δηλαδή είχαν τη δικαιοδοσία να στερήσουν τα πολιτικά δικαιώματα σ' όποιον πολίτη επιδείκνυε ανήθικη συμπεριφορά.
Η αντιμετώπιση της πολυτέλειας από τον Κάτωνα τους περισσότερους (Ρωμαίους) κυρίως δυσαρέστησε γιατί περιόρισε την πολυτέλεια τους να την πατάξει ριζικά τη στιγμή που η πλειοψηφία είχε επηρεαστεί και διαφθαρεί απ' αυτήν ήταν ακατόρθωτο. Για το λόγο αυτό προσπάθησε με μέθοδο να αντιμετωπίσει τη δύσκολη κατάσταση θέτοντας διατίμηση δεκαπλάσια στα ενδύματα, τα αμάξια, τα γυναικεία κοσμήματα, τα οικιακά σκεύη, όλα όσα άξιζαν περισσότερο από χίλιες πεντακόσιες δραχμές καθόρισε επίσης, την πρόσθετη αξία τους να την εισπράττει ως έσοδο το Κράτος. Προσέθεσε επιπλέον και ένα μικρό φόρο σε όσα (αγαθά) άξιζαν πάνω από χίλιες δραχμές ώστε να βαρεθούν να πληρώνουν και να αντιδράσουν (κάποιοι Ρωμαίοι), όταν έβλεπαν ότι οι απλοί άνθρωποι που ζούσαν απέριττη ζωή και είχαν ίση περιουσία πλήρωναν λιγότερα. Έτσι ήταν αγανακτισμένοι μαζί του εκείνοι που προτιμούσαν να πληρώνουν για να διατηρήσουν την πολυτέλεια, αλλά αγανακτούσαν και εκείνοι που υποχρεώνονταν να εγκαταλείψουν την πολυτέλεια εξαιτίας της φορολογίας. Πλούταρχος, Κάτων 18,2.
Marcus Porcius Cato
Κάτων ο Τιμητής (Marcus Porcius Cato,234 149 π.χ.) Πολέμησε εναντίον του Αννίβα, διετέλεσε ταμίας και αγορανόμος, ύπατος. το 184 έγινε τιμητής (κήνσορας) και καταπολέμησε αμείλικτα την πολυτέλεια και τη διαφθορά και την πλεονεξία. Άνθρωπος με συντηρητική ιδιοσυγκρασία και επίμονο χαρακτήρα, υποστήριζε τις εθνικιστικές τάσεις τόσο στην πολιτική ζωή όσο και στη λογοτεχνία. Κράτησε εχθρική στάση στην προσπάθεια να εισαχθεί στη Ρώμη ο ελληνικός πολιτισμός και η ελληνική φιλοσοφία. Έγραψε όλα του τα έργα στα λατινικά και έτσι έγινε θεμελιωτής της φιλολογικής λατινικής γλώσσας. De Agri Cultura =θεωρείται το πρώτο πεζογραφικό κείμενο γραμμένο σε λατινική γλώσσα. Στην εξωτερική πολιτική είχε μόνιμη κατευθυντήρια γραμμή να καταστρέψει την Καρχηδόνα[ «Carthago delenda est»]
ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ Οι αδελφοί Γράκχοι= γιοι του Τιβέριου Σεμπρώνιου Γράκχου[= πραίτωρ και ύπατος] και της Κορνηλίας, κόρης του Σκιπίωνος του Αφρικανού
Πατρίκιοι και πληβείοι Μετά από έναν αιώνα νικηφόρων πολέμων - με τελευταίον τον Γ' Καρχηδονιακό - η ισχύς και ο πλούτος της Ρώμης αυξήθηκαν, χωρίς ωστόσο να βελτιωθεί και η οικονομική κατάσταση των ασθενέστερων τάξεων. Οι συγκλητικοί, η αφρόκρεμα της ανώτερης κοινωνικής τάξης που κυβερνούσε τη Ρωμαϊκή Δημοκρατία, μοιράζονταν μεταξύ τους τις μεγάλες εκτάσεις του Δημοσίου με τη δικαιολογία ότι αυτοί είχαν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν δούλους για τις καλλιέργειες προϊόντων που τροφοδοτούσαν τις αγορές. Επιπλέον οι μικροκτηματίες, που επί έναν αιώνα είχαν επανδρώσει τον ρωμαϊκό στρατό, φεύγοντας για τον πόλεμο άφηναν τα χωράφια τους στο έλεος του πλούσιου γείτονα ο οποίος στην αρχή δάνειζε την ακέφαλη οικογένεια και μετά έπαιρνε το κτήμα αφού τα χρέη δεν μπορούσαν να εξοφληθούν. Ετσι, όσοι στρατιώτες γύριζαν στην πατρίδα δεν έβρισκαν ούτε κτήμα ούτε καν σπίτι. Με τον τρόπο αυτόν δημιουργήθηκαν ολόκληρες στρατιές ακτημόνων πλέον αγροτών που πολιορκούσαν τη Ρώμη.
«Τα άγρια ζώα που ζουν στην Ιταλία έχουν φωλιά και το καθένα διαθέτει ένα λαγούμι στη γη για να κρύβεται και να κοιμάται. Εν τούτοις σε εκείνους που πολεμούν και πεθαίνουν για την Ιταλία, έμεινε μόνο ο αέρας και το φως και τίποτα άλλο Με τα παιδιά και τις γυναίκες τους τριγυρίζουν ανέστιοι και άστεγοι. Οι στρατηγοί όμως τους λένε ψέματα, όταν τους προτρέπουν στις μάχες να χτυπούν τους εχθρούς για να διασωθούν οι τάφοι και τα ιερά. Ωστόσο, κανείς από τόσους Ρωμαίους δεν έχει ούτε βωμό ούτε προγονικό τάφο. Πολεμάει για την καλοπέραση και τον πλουτισμό των άλλων και ενώ τον αποκαλούν κυρίαρχο της οικουμένης, δεν έχει δικό του ούτε ένα βόλο γης.» Πλούταρχος, Τιβέριος Γράκχος, 9,4.
Τιβέριος Γράκχος 162-133 π.x. ο Τιβέριος, εξελέγη το 134 π.x. δήμαρχος (tribunus plebis), δηλαδή εκπρόσωπος των πληβείων. Εισηγητής της αγροτικής μεταρρύθμισης. H πρότασή του ήταν να μην μπορούν οι κάτοχοι μεγάλων κτημάτων (latifundia) να πάρουν από τη δημόσια αγροτική περιουσία περισσότερα από 1.000 πλέθρα (jugerum=2.524 τ.μ.), [500 + 250 +250] Αναδιανομή γης : από τη δημόσια κτηματική περιουσία μοιραζόταν 30πλέθρα σε κάθε φτωχή οικογένεια αγροτών με το δικαίωμα να τα κληροδοτούν στους απογόνους τους, όχι όμως και να τα πουλάνε =>αποκλεισμός του ενδεχομένου να εκβιάζονται οι μικροκτηματίες και να πουλάνε την περιουσία τους στους μεγαλοκτηματίες. ο Τιβέριος ζήτησε να παραχωρηθεί στους φτωχούς αγρότες το κληροδότημα που είχε αφήσει στον λαό της Ρώμης ο Ατταλος Γ' ώστε να μπορέσουν να αγοράσουν τα απαραίτητα εργαλεία για να καλλιεργήσουν τη γη που τους είχε παραχωρηθεί. H αντίδραση στην πρόταση του Τιβέριου ήταν τόσο βίαιη που έφθασε ως τη δολοφονία του. H Σύγκλητος κατηγόρησε τον Τιβέριο ότι ήθελε να επιβάλει τυραννίδα και έστειλαν εναντίον του ένα δήθεν εξαγριωμένο πλήθος πολιτών. Ο Τιβέριος δολοφονήθηκε μαζί με άλλους τριακόσιους οπαδούς του και τα πτώματά τους ρίχθηκαν στον Τίβερη.
Γάιος Γράκχος 154-121 π.x. 123 π.χ. Εκλέχτηκε δήμαρχος. Οι μεταρρυθμίσεις του=εμπνευσμένες από το έργο του Τιβέριου. Έθεσε σε εφαρμογή τον αγροτικό νόμο. Ψήφισε μια σειρά νέων μέτρων που βελτίωναν τη θέση των ακτημόνων. Ίδρυσε αποικίες στις κατακτημένες περιοχές της Ιταλίας και εγκατέστησε ακτήμονες. Καθιέρωσε τη διανομή σιταριού για τους φτωχούς της Ρώμης. Μείωσε τα χρόνια της στράτευσης και αύξησε το στρατιωτικό μισθό. Επιδίωξε και να περιορίσει τη δράση της συγκλήτου. Συγκρότησε δικαστήρια από ιππείς, που εκδίκαζαν υποθέσεις καταχρήσεων από τους συγκλητικούς εμπόδισε τη δυνατότητα που είχαν να επιλέγουν τις συγκλητικές επαρχίες. Οι συγκλητικοί τον εξουδετέρωσαν στρέφοντας μέρος του λαού εναντίον του όταν πρότεινε να αναγνωριστούν ως ρωμαίοι πολίτες όλοι οι λατίνοι της ιταλικής χερσονήσου. Οι οπαδοί του εξοντώθηκαν και ο ίδιος, για να αποφύγει την ατίμωση, διέταξε ένα δούλο του να τον σκοτώσει.
Η μεταρρυθμιστική προσπάθεια των Γράκχων στόχευε στον έλεγχο της κοινωνικής ανισότητας, στην αποκατάσταση μεγάλου μέρους των ακτημόνων και στην αποδυνάμωση των συγκλητικών. Το έργο των Γράκχων ουσιαστικά απέτυχε. Λίγοι ευεργετήθηκαν από τα μέτρα και αποτέλεσαν μια νέα δυναμική κοινωνική ομάδα.
Μέσα του 5ου αι. π.χ. οι πληβείοι με τους αγώνες τους πέτυχαν για πρώτη φορά την καταγραφή του εθιμικού δικαίου (Δωδεκάδελτος) ΑΣΚΗΣΗ: Με βάση την πηγή 5 να εξηγήσετε τη σημασία που είχε η Δωδεκάδελτος στην πορεία της πολιτικής εξίσωσης των πληβείων με τους πατρικίους. Σε μικρό χρονικό διάστημα καταργήθηκε ο νόμος που δεν επέτρεπε τους γάμους μεταξύ των δύο τάξεων. Μετά από σκληρούς αγώνες ενός περίπου αιώνα κατόρθωσαν να αποκτήσουν και πολιτική ισότητα. Τον 4ο αι. π.χ. τους παραχωρήθηκε το δικαίωμα να εκλέγονται στο αξίωμα του υπάτου και αργότερα, στα τέλη του ίδιου αιώνα, το δικαίωμα να εκλέγονται στο αξίωμα του «μεγίστου αρχιερέως».