«ΣΗΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΑΑΙΟΥ ΣΤΙΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ»

«ΣΗΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΑΑΙΟΥ ΣΤΙΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ» ΤΜ Η Μ Α : «Τ Ε Χ Ν Ο Λ Ο Γ ΙΑ Π Ε Τ Ρ Ε Λ Α ΙΟ Υ Κ Α Ι Φ Υ ΣΙΚ Ο Υ Α Ε Ρ ΙΟ Υ» Ο Ν Ο Μ Α Τ Ε Π Ω Ν Υ Μ Ο : ΔΗ Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ ΖΩ ΓΡΑ Φ Ο Σ A M. : 2425 Υ Π Ε Υ Θ Υ Ν Ο Σ Κ Α Θ Η Γ Η Τ Η Σ ; Α Θ Α Ν Α Σ ΙΟ Σ Τ Α Χ Τ Α Τ Ζ Η Σ

I ΓΕΝΙΚΑ (σελ.4) 1. To πολιτικό και οικονομικό όπλο του μαύρου χρυσού (σελ.4) 1.1. Ιστορική αναδρομή (σελ.5) 1.2. Η δεξαμενή της δύσης (σελ.6) 1.3. Οι περιοχές των νέων εντάσεων (σελ.8) 2. Επίδραση του πετρελαίου στην παγκόσμια αγορά (σελ.10) Κίνδυνοι καθυστέρησης της παγκόσμιας ανάπτυξης 3. (σελ.12) 3.1. Ο πρώτος κίνδυνος (σελ.12) 3.2. Ο δεύτερος κίνδυνος (σελ. 13) II Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ (σελ.14) 1. Σημασία των παραγωγικών χωρών στον ενεργειακό χάρτη (σελ.14) α) Πολιτικοοικονομική πλοκή λόγω πετρελαίου (σελ.14) β) Τι γίνεται όταν αποδεσμεύονται στρατηγικά αποθέματα (σελ. 16) γ) Πρωταγωνιστικό ρόλο στην αγορά έχουν Νορβηγία, Μεξικό και Ρωσία, (σελ. 17)

2. Επίδραση των ενεργειακά αναπτυσσόμενων χωρών στην παγκόσμια αγορά του πετρελαίου (σελ.18) α) Ρόλος Κίνας και Ινδίας (σελ.18) β) Η Κίνα διψάει για καύσιμα (σελ.19) III ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΣΤΟ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ (σελ.22) IV ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ ΣΤΙΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ (σελ.25) 1. Ο πόλεμος στο Ιράκ και οι συγκρούσεις στη Νιγηρία ανέβασαν στα ύψη την τιμή του πετρελαίου, (σελ.25) 2. Και οι επιπτώσεις στην ευρωπαϊκή οικονομία, (σελ.27) V ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ - ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΠΙΔΡΑΣΗ (σελ.30) 1. Επίδραση του πετρελαίου στις σχέσεις των χωρών σε περιπτώσεις συγκρούσεων ή συνεργασιών, (σελ.30) 2. Οι σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ - Ρωσίας με κύριο στόχο την ενέργεια, (σελ.32) 3. Μεγάλες πετρελαϊκές βιομηχανίες κάνουν συγχωνεύσεις. (σελ.34)

VI ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ (σελ.38) 1. Οι τιμές του πετρελαίου και τα σενάρια για την παγκόσμια οικονομία, (σελ.38) 1.1. Καυτό ερώτημα (σελ.40) 2. Γιατί ακριβαίνει το πετρέλαιο. (σελ.41) 2.1. Οι ΗΠΑ παίζουν με τα αποθέματα (σελ.42) 2.2. Πως θα κινούντε οι Άραβες (σελ.43) 2.3. Το παιχνίδι των πολυεθνικών (σελ.44) 2.4. Φυσικό αέριο και πετρέλαιο (σελ.45) 2.5. Το αποτέλεσμα (σελ.46) 3. Δημιουργία νέου ορίζοντα στην ενέργεια, (σελ.47) 4. Από την εποχή του πετρελαίου στην εποχή της τεχνολογίας. (σελ.50) 4.1. Τότε και τώρα (σελ.52) 5. Πορεία του πετρελαίου στο μέλλον, (σελ.52) 6. Πως θα κινηθεί ο μαύρος χρυσός, (σελ.58) VII ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ (σελ.59) VIII ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (σελ.60) IX ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ο.Π.Ε.Κ. (σελ.61) X ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΛΛΑΔΑΣ (σελ.63)

I. ΓΕΝΙΚΑ 1. To πολιτικό και οικονομικό όπλο του μαύρου χρυσού Το 2007 βρίσκει την παγκόσμια αγορά του πετρελαίου σε πολύ υψηλά επίπεδα που επηρεάζουν την ανάπτυξη των οικονομιών και την κερδοφορία των επιχειρήσεων. Οι διεθνείς αγορές εμπορευμάτων και μάλιστα αυτές του πετρελαίου θεωρούνται ως οι πλέον ευμετάβλητες του πλανήτη. Οι αγορές πετρελαίου επηρεάζονται από πολλούς παράγοντες: οικονομικούς, πολιτικούς γεωπολιτικούς, ακόμη και μετεωρολογικούς. Επειδή όμως πρόκειται για προθεσμιακές αγορές, δηλαδή για αγορές παραγώγων, τα χρηματιστήρια του πετρελαίου προσφέρονται ιδιαίτερα και για κερδοσκοπικά παιχνίδια. Είναι ένα κερδοσκοπικό τσουνάμι που τίναζει στον αέρα τους προϋπολογισμούς των περισσότερων κυβερνήσεων και τους ισολογισμούς των περισσότερων επιχειρήσεων του πλανήτη. Αφορμή για την εξωφρενική άνοδο των τιμών αποτελούν τα φαινομενικά χαμηλά επίπεδα των παγκοσμίων πετρελαϊκών διαθεσίμων. Ο OPEC το 2006 αύξησε την παραγωγή του στα υψηλότερα επίπεδα από το 1979 και παρά την τεράστια ενεργειακή ζήτηση από τις ραγδαία ανακάμπτουσες οικονομίες του πλανήτη, κυρίως από τις ΗΠΑ, την Κίνα και την Ινδία, τα αποθέματα αποκαταστάθηκαν.

To 2007 βρίσκει την παγκόσμια αγορά πετρελαίου σε πολύ υψηλά επίπεδα. Το υψηλό ενεργειακό κόστος δεν βοηθά ούτε την ανάπτυξη των οικονομιών ούτε την κερδοφορία των επιχειρήσεων. Η παραμονή στην αμερικανική ηγεσία ενός διδύμου (Μπους - Τσένι) με μεγάλες διασυνδέσεις με τον παγκόσμιο πετρελαϊκό κλάδο και η γεωπολιτική αστάθεια στη Μέση Ανατολή σε συνδυασμό με τον πανταχού παρόντα τρομοκρατικό κίνδυνο «εγγυώνται» τη διατήρηση των τιμών σε υψηλά επίπεδα. Πρόεδροι και πρωθυπουργοί πετρελαιοπαραγωγικών κρατών διατυμπανίζουν ότι «η εποχή του φθηνού πετρελαίου έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί». 1.1 Ιστορική αναδρομή Το πετρέλαιο χρησιμοποιήθηκε ως οικονομικό και πολιτικό όπλο πολύ πριν από την ιστορική απόφαση του σεΐχη Ζακί Γιαμανί, υπουργού Πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας, να μειώσει δραστικά τις εξαγωγές των αραβικών χωρών. Η απόφαση αυτή είχε ως στόχο να πιέσει τη Δύση μετά τον τέταρτο αραβοϊσραηλινό πόλεμο του 1973 και έτσι οδηγηθήκαμε στην πρώτη πετρελαϊκή κρίση.. Την αρχή έκαναν οι ΗΠΑ το 1941, όταν «έκοψαν» τις εξαγωγές πετρελαίου προς την Ιαπωνία εξαιτίας της επίθεσης στο Περλ Χάρμπορ. Η απόφαση αυτή προκάλεσε την εισβολή της Ιαπωνίας στο πλούσιο σε πετρέλαιο νησιωτικό σύμπλεγμα της Ινδονησίας, που τότε βρισκόταν υπό ολλανδική κατοχή.

Η Ιαπωνία εξακολουθεί να εξαρτάται ενεργειακώς από τις εισαγωγές πετρελαίου. Μεταπολεμικώς βέβαια έχει στραφεί - όπως και οι περισσότερες χώρες του κόσμου -στα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής, παρά τη γειτνίαση της με τη Ρωσία. Πρώτη που εκμεταλλεύθηκε τον ενεργειακό πλούτο της Μέσης Ανατολής ήταν η Βρετανία, η οποία ως αυτοκρατορική ναυτική υπερδύναμη - προπολεμικώς - είχε φροντίσει να εξασφαλίσει από τα τέλη του 19ου αιώνα ισχυρά πολιτικά και στρατιωτικά ερείσματα στην ευρύτερη περιοχή του Περσικού Κόλπου. Τα πετρελαϊκά κοιτάσματα της Μέσης Ανατολής ανακαλύφθηκαν τη δεκαετία του 1920 και άρχισαν να προσλαμβάνουν στρατηγική σημασία την επόμενη δεκαετία. 1.2 Η δεξαμενή της Δύσης Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος επέφερε την κατάρρευση της βρετανικής αυτοκρατορίας και ανέδειξε ως παγκόσμια οικονομική και στρατιωτική υπερδύναμη τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Μέση Ανατολή - και ειδικότερα ο Περσικός Κόλπος - αναδ,είχθηκε η πρωταρχική δεξαμενή της Δύσης τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου. Οι ΗΠΑ «όφειλαν» να διαφυλάξουν την ασφάλεια των πετρελαϊκών κοιτασμάτων στην περιοχή. Χαρακτηριστική παρέμβαση των ΗΠΑ στην περιοχή αποτελεί η διοργάνωση (με τη συνδρομή της Βρετανίας) του πραξικοπήματος του 1953 στο Ιράν με την ανατροπή του εκλεγμένου πρωθυπουργού Μοχάμαντ Μοσαντέκ από τον σάχη Ρεζά Παχλεβί.

Οι μέθοδοι που χρησιμοποίησε η Ουάσιγκτον για να διασφαλίσει τα πετρελαϊκά της συμφέροντα άρχισαν να αμφισβητούνται έντονα μετά τον Πόλεμο των Έξι Ημερών το 1967 και τη μετέπειτα καταφανώς μεροληπτική πολιτική που ακολούθησε η Ουάσιγκτον στο Μεσανατολικό, ανεχόμενη την προληπτική στρατιωτική δράση των Ισραηλινών. Όπως γράφει ο αναλυτής του BBC Πολ Ρέινολντς, το πόσο μακριά ήταν διατεθειμένες να ψθάσουν οι ΗΠΑ για να διασφαλίσουν τα συμφέροντα τους στη Μέση Ανατολή φαίνεται από τα έγγραφα των Βρετανικών Εθνικών Αρχείων που αποχαρακτηρίστηκαν προσφάτως, τα οποία αποκάλυψαν ότι το 1973 η Ουάσιγκτον είχε καταστρώσει ένα σχέδιο κατάληψης πετρελαιοπηγών της Σαουδικής Αραβίας, του Κουβέιτ και του Άμπου Ντάμπι για να μετριάσει τις επιπτώσεις από το αραβικό πετρελαϊκό εμπάργκο κατά της Δύσης. Μια απάντηση σε όσους θεωρούν αφελή την άποψη ότι οι δύο πόλεμοι των Μπους (πατρός και υιού) στον Περσικό έγιναν για το πετρέλαιο της περιοχής δίνει η μελέτη που εκπόνησε πρόσφατα ένας αμερικανός στρατιωτικός αναλυτής, ο βοηθός καθηγητής της Αεροπορικής Ακαδημίας των ΗΠΑ λοχαγός Κρις Τζέφρις. Στη μελέτη του ο Τζέφρις θεωρεί πιθανή μια μελλοντική στρατιωτική σύρραξη μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης για τον έλεγχο των πετρελαίων της Μέσης Ανατολής. Η εισβολή και κατοχή του Κουβέιτ από τις ιρακινές δυνάμεις του Σαντάμ Χουσεΐν τον Αύγουστο του 1990 συνιστούσε μείζονα απειλή για τη γεωπολιτική σταθερότητα και τα πετρέλαια της 7

περιοχής. Και η Καταιγίδα της Ερήμου που εξαπέλυσε ο πατήρ Μπους το 1991 αποσκοπούσε στην αποκατάσταση της σταθερότητας. Η διαφύλαξη των αμερικανικών συμφερόντων στα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής ήταν στρατηγικός στόχος των ΗΠΑ και στον πόλεμο του υιού Μπους το 2003. Είναι χαρακτηριστικές οι επισημάνσεις του αντιπροέδρου των ΗΠΑ Ντικ Τσένι τον Αύγουστο του 2002.Όπ ο Σαντάμ Χουσεΐν επιδιώκει την ηγεμονία σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή και τον έλεγχο ενός μεγάλου μέρους των ενεργειακών αποθεμάτων τον πλανήτη. 1.3 Οι περιοχές των νέων εντάσεων Με την ανατροπή του Σαντάμ, την κατοχή του Ιράκ και την ισχυρή παρουσία τους στο Αφγανιστάν οι ΗΠΑ δεν έχουν αποκτήσει ούτε τον έλεγχο ούτε την πρωτοβουλία των κινήσεων στη Μέση Ανατολή. Αλλά και μόνο η παρουσία τους στην περιοχή τους παρέχει τη δυνατότητα άμεσης αντίδρασης σε κάθε απειλή του εύθραυστου status quo. Δεν είναι όμως η Μέση Ανατολή η μοναδική γεωγραφική περιοχή του πλανήτη όπου τα πετρελαϊκά συμφέροντα μπορούν να δημιουργήσουν εντάσεις, ακόμη και στρατιωτικές αναφλέξεις. Πολλοί αναλυτές θεωρούν ότι το ενδιαφέρον και οι γεωπολιτικές εντάσεις μετατοπίζονται ήδη προς την περιοχή της Κασπίας Θάλασσας. Υπενθυμίζουν τις ρωσοβρετανικές αντιπαλότητες του 19ου αιώνα για τον έλεγχο της Ασίας,

θεωρώντας ότι αναβιώνουν μετεξελισσόμενες βεβαίως σε αντιπαλότητες ρωσοαμερικανικές. Ειδικότερα το Αζερμπαϊτζάν φαίνεται ότι ανακτά την παλαιά του πετρελαϊκή αίγλη. Γιατί στις αρχές του 20ού αιώνα το Μπακού ήταν η πρωτεύουσα των πετρελαϊκών εξαγωγών. Τα πετρέλαια του Μπακού υπήρξαν στόχος του γερμανικού στρατού κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ύστερα από μια βραχύβια κατοχή των Βρετανών, η πόλη κατέληξε υπό σοβιετική κυριαρχία. Αλλά και κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ο Χίτλερ είχε προβλέψει - και ορθώς - ότι αν η Γερμανία δεν εξασφάλιζε πετρέλαιο από τα όρη του Καύκασού θα έχανε τον πόλεμο. Με τη διάλυση της ΕΣΣΔ οι πρώην σοβιετικές Δημοκρατίες του Καυκάσου μετατράπηκαν σε ανεξάρτητα κράτη. Κατά την περασμένη δεκαετία, επί προεδρίας Μπορίς Γέλτσιν, οι μεγαλύτερες πετρελαϊκές εταιρείες της Δύσης έκλεισαν επωφελέστατες συμφωνίες εκμετάλλευσης των πετρελαίων της Κασπίας. Ο σημερινός πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν έχει ξεκινήσει μια μεγάλη προσπάθεια επανένταξης της περιοχής στη σφαίρα της απόλυτης επιρροής της Μόσχας. Στην προσπάθεια του αυτή έχει βεβαίως απέναντι του τη Δύση και κυρίως τους Αμερικανούς. Γιατί το πετρέλαιο εξακολουθεί να είναι και τον 21ο αιώνα ένα σημαντικό οικονομικό και πολιτικό όπλο.

2. Επίδραση του πετρελαίου στην παγκόσμια οικονομία Μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 οι κεντρικές τράπεζες σε ολόκληρο τον κόσμο προχώρησαν σε απανωτές μειώσεις των επιτοκίων τους για να βοηθήσουν την οικονομία των χωρών τους να ξεπεράσει το σοκ και κυρίως για να αποκατασταθεί η κλονισμένη πίστη των επενδυτών στις σταθερές της ζωής τους. Εν πάση περιπτώσει η αποστολή των κεντρικών τραπεζών εξετελέσθη. Το ηθικό αποκατεστάθη, οι οικονομίες σώθηκαν, τα χρηματιστήρια ανέκαμψαν και το 2004 τα επιτόκια άρχισαν και πάλι να παίρνουν την ανιούσα. Τώρα το πρόβλημα μετατοπίστηκε από την έλλειψη ρευστότητας και τις επενδυτικές φοβίες στην πλεονάζουσα ρευστότητα και στις υπερβολές, σαν και αυτές που έστειλαν τις τιμές των ακινήτων σε επικίνδυνα (για κατάρρευση) ύψη. Απούσα από το «παιχνίδι» η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, που διατηρεί αμετάβλητα τα επιτόκια του ευρώ επί 8 συναπτούς μήνες. Οι επιδόσεις της ευρωπαϊκής οικονομίας ήταν σαφώς κατώτερες από τις επιδόσεις της αμερικανικής τη χρονιά που πέρασε. Αλλά οι επιδόσεις των ευρωπαϊκών κεφαλαιαγορών - και οι αποδόσεις των μετοχών - ξεπέρασαν κατά πολύ τις επιδόσεις της αμερικανικής. Έπειτα από αρκετά σκαμπανεβάσματα, οι γενικοί δείκτες στις τρεις μεγαλύτερες κεφαλαιαγορές της Ευρώπης (ο FTSE-100 του Λονδίνου, ο CAC-40 του Παρισιού και ο DAX της Φραγκφούρτης) έκλεισαν ενισχυμένοι σχεδόν κατά 8% σε 10

σύγκριση με τα επίπεδα που βρίσκονταν στην αρχή του προηγούμενου έτους. Σημειωτέον, από τον Μάρτιο του 2003, από την εποχή δηλαδή που ξεκίνησε ο δεύτερος πόλεμος των Ηνωμένων Πολιτειών στο Ιράκ, οι ευρωπαϊκές αγορές έχουν ενισχυθεί θεαματικά - η ενίσχυση του DAX, για παράδειγμα, πλησιάζει το 100%. Και όλα αυτά παρά την εκτίναξη των τιμών του πετρελαίου σε ύψη-ρεκόρ και παρά την εξόχως διαβρωτική για την ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών προϊόντων ενίσχυση του ευρώ έναντι του δολαρίου και άλλων νομισμάτων. Η εντυπωσιακή οικονομική ανάκαμψη των χωρών της ευρύτερης περιοχής της Ασίας και του Ειρηνικού απεικονίστηκε εν μέρει μόνο στα ταμπλό των τοπικών κεφαλαιαγορών. Η αγορά του Τόκιο, για παράδειγμα, στα μέσα Δεκεμβρίου 2006 είχε χάσει περίπου τα μισά από τα κέρδη που είχε αποκομίσει την άνοιξη και κατάψερε να κλείσει το 2006 ενισχυμένη χάρη σε ένα «ράλι» του τελευταίου δεκαπενθημέρου. Οι γενικοί δείκτες σε μικρότερες ασιατικές αγορές όπως αυτές της Ινδίας και της Ινδονησίας, έφθασαν σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Την «παράσταση» έκλεψε πάντως η αυστραλιανή αγορά. Ο γενικός δείκτης του Χρηματιστηρίου του Σίδνεϊ έκλεισε τη χρονιά 2006 ενισχυμένος περισσότερο από 20%, ευεργετημένος από την εκτίναξη στα ύψη των τιμών των πρώτων υλών.

Οι μεταλλουργίες και οι άλλες εταιρείες εξαγωγής πρώτων υλών της Αυστραλίας έκαναν χρυσές δουλειές εκμεταλλευόμενες την κατακόρυφη αύξηση της ζήτησης στις εκρηκτικά αναπτυσσόμενες Κίνα και Ινδία. Και οι μετοχές τους έδωσαν ισχυρή ώθηση στον δείκτη ASX του Σίδνεϊ. 3. Κίνδυνοι καθυστέρησης της παγκόσμιας ανάπτυξης 3.1 Πρώτος κίνδυνος Αλλά ας δούμε πιο αναλυτικά πώς διαμορφώνεται αυτό το διεθνές περιβάλλον και τι συγκεκριμένα μπορούμε να αναμένουμε ως θετική επίδραση για την οικονομία. Να πούμε κατ' αρχήν ότι για την περίοδο 2006-2007 όλοι οι διεθνείς οργανισμοί προέβλεπαν επιβράδυνση της παγκόσμιας ανάπτυξης σε σχέση με το 2005, η οποία, παραταύτα όμως, κρατήθηκε σε υψηλά επίπεδα. Οι εκτιμήσεις που είχαν γίνει - φυσικά πριν από την θεομηνία στη Νοτιοανατολική Ασία - μιλούσαν για αύξηση του παγκοσμίου ΑΕΠ με ρυθμούς πάνω από 4% το 2006, που είναι αρκετά υψηλοί.βεβαίως το 2005 ο ρυθμός ανάπτυξης έφθασε το 5%, ευνοημένος τόσο από τη θυελλώδη ανάκαμψη στις ΗΠΑ όσο και από τη φρενήρη ανάπτυξη της Κίνας και της Ινδίας. Παρά τη διατήρηση όμως και τη διετία 2005-2006 ικανοποιητικών ρυθμών ανάπτυξης τόσο στην παραγωγή όσο και στο διεθνές εμπόριο, οι διεθνείς οργανισμοί επισημαίνουν ορισμένους κινδύνους που ενδέχεται να ανακόψουν την πρόοδο. 12

Συγκεκριμένα βασικότερο πρόσκομμα στην οικονομική ανάπτυξη αποτελεί η διατήρηση υψηλών τιμών πετρελαίου και η αστάθεια τους. Παρά το γεγονός ότι οι περισσότερες βιομηχανικές οικονομίες που είναι εισαγωγείς πετρελαίου έχουν μειώσει την εξάρτηση τους μέσω της αξιοποίησης εναλλακτικών πηγών ενέργειας, η έντονη άνοδος των τιμών του πετρελαίου έχει ήδη από το 2004 αρνητική επίδραση στην παγκόσμια ανάπτυξη. Η τιμή του πετρελαίου, δηλαδή, παραμένει ο υπ' αρ. 1 παράγων αστάθειας για την παγκόσμια οικονομία. 3.2 Ο δεύτερος κίνδυνος Ο δεύτερος μεγάλος κίνδυνος είναι οι συνεχείς διαταραχές στις συναλλαγματικές ισοτιμίες που εκφράζονται κυρίως με την ανατίμηση του ευρώ ή μάλλον με την κατάρρευση του δολαρίου. Παρά τον σχετικά υψηλό ρυθμό ανάπτυξης της αμερικανικής οικονομίας, τα χρόνια προβλήματα της, όπως αυτά εκφράζονται στο λεγόμενο «δίδυμο έλλειμμα», επιδεινώνονται κυρίως λόγω του πολέμου στο Ιράκ. Συγκεκριμένα το έλειμμα τρεχουσών συναλλαγών στις ΗΠΑ αλλά και το δημοσιονομικό έλλειμμα κινούνται στα απειλητικά επίπεδα του 6% και η κατάσταση αυτή θα οδηγήσει, όπως εκτιμά το ΔΝΤ, σε περιορισμό του ρυθμού ανάπτυξης.

II. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1. Σημασία των παραγωγικών χωρών στον ενεργειακό χάρτη α) Πολιτικοοικονομική πλοκή λόγω πετρελαίου Το γεωπολιτικό παιχνίδι με επίκεντρο το πετρέλαιο έχει σταθεί κατά καιρούς αφορμή για νουβέλες, σενάρια ταινιών και, βεβαίως, βαρύγδουπες στρατηγικές αναλύσεις. Στις ημέρες μας το μεγάλο αυτό παιχνίδι έχει δύο όψεις: από τη μια η χειραγώγηση της τιμής του πετρελαίου και οπό την άλλη το ποιος ελέγχει τα νέα αποθέματα και τη μεταφορά τους. Πρόκειται για ένα θρίλερ με πολλά χρήματα και απρόβλεπτη πλοκή. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η Κεντρική Ασία αναδείχθηκε στο νέο μέτωπο για τις εταιρείες πετρελαίου. Οι πρώτες εκτιμήσεις έκαναν λόγο για παραγωγή 30-40 δισ. βαρέλια πετρελαίου αλλά από τότε έχει μειωθεί δραστικά. Οι πρόσφατες γεωτρήσεις στην περιοχή Κασαγκάν στις ακτές του Καζακστάν προκάλεσαν ένα ακόμη κύμα ευφορίας, το οποίο οι ειδικοί αντιμετωπίζουν με δυσπιστία. Οι περισσότερες εκτιμήσεις συγκλίνουν στην πρόβλεψη ότι η Κασπία δεν θα επηρεάσει την πετρελαϊκή σκηνή ως το 2010.

To αμερικανικό περιοδικό «Newsvi/eek» αποκάλυψε απόρρητα έγγραφο του υπουργείου Δικαιοσύνης των ΗΠΑ, τα οποία έδειχναν με τον πιο γλαφυρό τρόπο πόσο πολυδάπανος είναι ο χορός της διαφθοράς έχει στηθεί γύρω από το κοιτάσματα της Κασπίας. Τρεις οπό τις «μεγάλες αδελφές» της πετρελαϊκής βιομηχανίας, η Mobil, η Amoco και η Phillips, κατηγορούνται ότι δωροδόκησαν με 115 εκατ. δολάρια κυβερνητικούς αξιωματούχους του Καζακστάν και άλλων κεντρασιατικών δημοκρατιών. Οι έρευνες των αμερικανικών υπηρεσιών αποκάλυψαν ένα δίκτυο μεταφοράς μυστικών κονδυλίων από τις τρεις αυτές εταιρείες σε λογαριασμούς του πρώην προέδρου του Καζακστάν Νουρστουλτάν Ναζαρμπάγιεφ. Παλιά κομματικό στέλεχος της σοβιετικής εποχής, ο κ. Ναζαρμπάγιεφ είχε προσλάβει τον αμερικανό πρώην πρέσβη στη Μόσχα και μυστικοσύμβουλο πολλών προέδρων, κ. Ρόμπερτ Στράους, ως σύμβουλο. Ο κ. Στράους με τη σειρά του προσέλαβε τον τραπεζίτη κ. Τζέιμς Γκίφεν, ο οποίος άρχισε πολύ γρήγορα να τροφοδοτεί τους

ελβετικούς λογαριασμούς των ανωτάτων αξιωματούχων του Καζακστάν. Οι αμερικανικές υπηρεσίες εκτιμούν ότι οι έρευνες τους έχουν εντοπίσει απλώς την κορυφή ενός παγόβουνου, καθώς το εύρος της διαφθοράς στην Κεντρική Ασία είναι απίστευτο. Αναφέρουν δε ως χαρακτηριστικό παράδειγμα την πώληση των 40 MIG-5 της αεροπορίας του Καζακστάν στη Βόρεια Κορέα, η οποία έγινε από ιδιώτες χωρίς κρατική έγκριση. β) Τι γίνεται στην αποδέσμευση στρατηγικών αποθεμάτων Το 1975 ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζέραλντ Φορντ αποφάσισε τη δημιουργία των Στρατηγικών Πετρελαϊκών Αποθεμάτων για την αντιμετώπιση ενός πετρελαϊκού εμπάργκο του ΟΠΕΚ. Το ύψος των αποθεμάτων σήμερα βρίσκεται στα 570 εκατομμύρια βαρέλια αργού πετρελαίου, τα οποία είναι αποθηκευμένα σε τεράστιες υπόγειες εγκαταστάσεις κατά μήκος του Κόλπου του Μεξικού. Η κίνηση της κυβέρνησης στη εποχή αυτή είχε πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά, αφού κατ' ουσίαν δεν προκύπτει από πραγματικές ελλείψεις τροφοδοσίας της αγοράς αλλά από την ανάγκη υποχώρησης των τιμών. Αυτό όμως που απασχόλησε τους καταναλωτές είναι η αν η αποδέσμευση των διαθεσίμων θα περιόριζε την επιβάρυνση τους με αυξημένο κόστος θέρμανσης. Σε τελική ανάλυση αυτό είναι και

TO μοναδικό που θα ενδιέφερε τους καταναλωτές όχι μόνο στις ΗΠΑ αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. γ) Πρωταγωνιστικό ρόλο στην αγορά έχουν η Νορβηγία, Μεξικό και Ρωσία Σημαντικό ρόλο στην αγορά διαδραματίζουν πλέον και οι υπόλοιπες πετρελαιοπαραγωγοί χώρες, όπως η Νορβηγία και το Μεξικό, αλλά κυρίως η Ρωσία. Ενδεικτικό είναι ότι ο ΟΠΕΚ επιζητεί απεγνωσμένα τη συνεργασία τους όταν επιθυμεί να μειώσει τις εξαγωγές για να αυξήσει τις τιμές. Τα συμφέροντα της Ρωσίας όμως βρίσκονται σε αντίθετη κατεύθυνση με τα αντίστοιχα του ΟΠΕΚ. Στόχος των πετρελαϊκών εταιρειών της Ρωσίας είναι η αύξηση των εξαγωγών τους. Στόχος του ΟΠΕΚ είναι η διατήρηση ενός ικανοποιητικού γι αυτόν επιπέδου τιμών δια της μειώσεως των εξαγωγών. Αυτό που αποδεικνύεται συχνά είναι η διπλωματική αδυναμία του ΟΠΕΚ να αντεπεξέλθει σε συνθήκες κρίσης που δεν προκαλούνται από τον ίδιο.

Τοϊσέτ ΡΩΣΙΑ Αννκάρσκ / Β. ΚΟΡΕΑ Ν. ΚΟΡΕΑ Θα ολοκληρωθεί περίπου σε 10 χρόνια, θα έχει μήκοβ 4.100 χιλιόμετρα και θα κοστίσει περίπου 15,5 δια. δολάρια 2. Επίδραση των ενεργειακά αναπτυσσόμενων χωρών στην παγκόσμια αγορά του πετρελαίου α) Ο ρόλος Κίνας και Ινδίας Εκτός από τους κερδοσκόπους, που φέρουν το μεγαλύτερο βάρος της ευθύνης για τις 120 ημέρες στα πετρελαϊκά Σόδομα (το τετράμηνο Ιουλίου - Οκτωβρίου 2006) που έζησαν οι καταναλωτές, ανοδικά ώθησαν τις τιμές η τεράστια αύξηση της ενεργειακής ζήτησης στην Κίνα, στην Ινδία και στις ΗΠΑ, όπως επίσης οι γεωπολιτικές εντάσεις στη Μέση Ανατολή (κυρίως στο Ιράκ και στην Παλαιστίνη). Οι κίνδυνοι αυτοί δεν φαίνεται πως θα εκτονωθούν τη χρονιά που διανύουμε. Επίσης δια χειλέων Μπους επιβεβαιώθηκε η πρόθεση της Ουάσιγκτον να «σωφρονίσει» την κυβέρνηση της

Τεχεράνης, για την οποία υπάρχουν επίσης υποψίες ότι αναπτύσσει πυρηνικά προγράμματα. Είναι σαφές ότι ο παράγων «γεωπολιτική αστάθεια» θα συνεχίσει να επηρεάζει τις διεθνείς αγορές πετρελαίου. ΚιφαΛαηγορ* Aoia* Η Global Insight προβλέπει ότι στην αγορά της Νέας Υόρκης η τιμή του αργού θα κυμανθεί εφέτος από 78 ως 81 δολάρια το βαρέλι και στο Λονδίνο η τιμή του πετρελαίου Βόρειας Θάλασσας (τύπου Brent) θα κυμανθεί μεταξύ 75 και 78 δολαρίων το βαρέλι. Το 2004 στη Νέα Υόρκη η μέση τιμή του αργού ήταν 41,47 δολάρια το βαρέλι και στο Λονδίνο η μέση τιμή του Brent ήταν 38,02 δολάρια. β) Η Κίνα διψάει για καύσιμα Η Κίνα έχει μπει σε στάδιο εκρηκτικής οικονομικής ανάπτυξης και, για να διατηρήσει τα υψηλά επίπεδα και να μην αμαυρώσει το επίτευγμα αυτό, η κυβέρνηση του Πεκίνου εισάγει όλο και περισσότερο αργό αγοράζοντας το όσο όσο. 19

Η κεντρική υπηρεσία ενέργειας της Κίνας αναγκάστηκε αυτό το καλοκαίρι να ζητήσει από τις εταιρείες Volkswagen, Sony και General Motors να διακόψουν τη λειτουργία των εργοστασίων τους στη Σανγκάη για μία εβδομάδα, λόγω ελλείψεως ηλεκτρικού ρεύματος. Σε άλλα 5.000 εργοστάσια στην ίδια περιοχή, δόθηκε εντολή να λειτουργούν μόνο τη νύχτα, που είναι χαμηλότερη η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας. Σε 24 κινεζικές επαρχίες που δεν έχουν την οικονομική ευρωστία της Σανγκάης, τα μπλακάουτ είναι φαινόμενο καθημερινό. Κάθε μήνα ο δήμος της Σανγκάης ανεβάζει το τέλος ταξινόμησης καινούργιων αυτοκίνητων σε μια απέλπιδα προσπάθεια μείωσης των πωλήσεων των ενεργοβόρων ιδιωτικών οχημάτων. Εις μάτην όμως: η οικονομική άνθηση συνεπάγεται πολυτέλεια και άνεση μετακίνησης για τους ευημερούντες πολίτες που πληρώνουν αγόγγυστα τέλος 10.000 δολαρίων, προκειμένου να κυκλοφορήσουν μια απαστράπτουσα Μερσεντές. Η άνοδος των τιμών αργού πετρελαίου δεν οφείλεται μόνο στην κατάσταση που επικρατεί στο Ιράκ. Η τεράστια ζήτηση των Κινέζων δίνει ισχυρή ώθηση προς τα άνω. Ένας λαός 1,3 δισ. ανθρώπων απογειώνεται οικονομικώς και ανεβάζει το βιοτικό του επίπεδο, απομυζώντας τα παγκόσμια αποθέματα πετρελαίου. Προ ημερών η κυβέρνηση του Πεκίνου έδωσε στη δημοσιότητα τα στοιχεία για την κατανάλωση καυσίμων. Μέσα σε έναν μόνο μήνα, οι εισαγωγές αργού πετρελαίου παρουσίασαν αύξηση 40%. Η αύξηση της τιμής δεν ενδιαφέρει τους Κινέζους. Κατακλύζουν κυριολεκτικά με τα προϊόντα τους 20

made in China - από ρούχα και παπούτσια ως κομπιούτερ και τηλέφωνα τελευταίας τεχνολογίας - και το εμπορικό τους ισοζύγιο είναι μονίμως ανθηρό. ΓΓ αυτό δεν νοιάζονται για το πόσο θα πληρώσουν το πετρέλαιο αλλά για το πού θα το βρουν. Εξ ου και η κόντρα τους με την Ιαπωνία για τον καινούργιο αγωγό της Σιβηρίας: ποιος θα πάρει περισσότερο πετρέλαιο; Για να εφοδιάσει την ενεργοβόρο βιομηχανία της η Κίνα προχώρησε σε κάτι αδιανόητο: ιδιωτικοποιεί 11 ηλεκτροπαραγωγικές μονάδες για να κατασκευάσει με τα χρήματα που θα εισπράξει νέα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, με δυναμικό ισοδύναμο εκείνου της Βρετανίας! Αν σκεφθεί κανείς ότι πριν από το άλμα του Ιουλίου η Κίνα χρειαζόταν για τη λειτουργία των θερμοηλεκτρικών σταθμών και για καύσιμα κίνησης 800.000 βαρέλια ημερησίως, μπορεί να φαντασθεί πού θα φτάσει η κατανάλωση το 2008 και το 2010. Ευτυχώς οι Κινέζοι δεν βασίζονται μόνο στο πετρέλαιο, αλλά κατασκευάζουν και υδροηλεκτρικές μονάδες, όπως το περιλάλητο φράγμα των Τριών Φαραγγιών αλλά και πυρηνικούς σταθμούς. Και αυτό για να περιορίσουν την κατανάλωση άνθρακα, το μόνο καύσιμο που διαθέτουν σε ανεξάντλητες ποσότητες, το οποίο όμως επιβαρύνει το περιβάλλον σε αφόρητο βαθμό δημιουργώντας προβλήματα ακόμη και σε γειτονικές χώρες, από τη Νότια Κορέα ως την Ιαπωνία. Πρόσφατα μάλιστα αμερικανοί επιστήμονες εντόπισαν ίχνη τοξικής σκόνης στην ατμόσφαιρα των ανατολικών ακτών των ΗΠΑ, που προέρχονταν από τις κινεζικές καμινάδες. Εξ ου και οι πιέσεις 21

που ασκούνται στο Πεκίνο για να περιορίσει την κατανάλωση άνθρακα. Κι οι Κινέζοι όχι μόνο συμφωνούν, αλλά κάνουν ό,τι μπορούν για να καίνε λιγότερο κάρβουνο. Αυτό όμως σημαίνει μεγαλύτερη κατανάλωση πετρελαίου για να μπορέσουν να διατηρήσουν τους ζηλευτούς ρυθμούς της εκρηκτικής ανάπτυξης τους. ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΣΤΟ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ «Θεέ μου, μην πέσει κι άλλο το δολάριο». Η έκκληση αυτή ακούγεται καθημερινά στα dealing rooms της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και των κεντρικών τραπεζών των 12 μελών της ευρωζώνης από τους ευρωπαίους οικονομολόγους, οι οποίοι όσο περήφανοι κι αν αισθάνονται για την ισχυροποίηση του ευρώ έβλεπαν να έρχεται καταστροφή αν - ο μη γένοιτο - καταρρεύσει το δολάριο. Σε περίπτωση πολέμου τα πρώτα θύματα είναι τα χρηματιστήρια της Ευρώπης. Όσο κι αν ακούγεται παράξενο για τους αμύητους στους νόμους των αγορών, η ταχύτατη υποτίμηση του δολαρίου -το οποίο έχασε το 20% της αξίας του έναντι του ευρώ από τις αρχές του 2007 - προβληματίζει τις κυβερνήσεις, τους τραπεζίτες και τους αναλυτές περισσότερο και από την άνοδο των τιμών του πετρελαίου στα 81-82 δολάρια το βαρέλι. Το μεγαλύτερο πρόβλημα που φέρνει η πολεμική ατμόσφαιρα είναι ότι ο συνδυασμός αυτών των παραγόντων επιτείνει την αβεβαιότητα των επενδυτών και των επιχειρηματιών. 22

To παγκόσμιο Εμπόριο Δεν κρύβεται η ανησυχία για τη διατάραξη της ισορροπίας στο παγκόσμιο εμπόριο εξαιτίας της μεγάλης υποχώρησης του αμερικανικού νομίσματος: Ο μηχανισμός της αγοράς ως σήμερα έχει λειτουργήσει εξισορροπητικά. Με την υποτίμηση του δολαρίου διευκολύνεται η αμερικανική οικονομία να περιορίσει το μεγάλο έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο. Ωστόσο, αν η υποχώρηση του δολαρίου συνεχιστεί με τον ίδιο ρυθμό, το πρόβλημα μπορεί να αντιστραφεί, καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση και η ίαπωνία θα αντιμετωπίσουν πρόβλημα ανταγωνιστικότητας. Αν υπερτιμηθούν το ευρώ, το ελβετικό φράγκα, το γεν, τότε θα υπάρξουν επιπτώσεις στις εξαγωγές».π.χ. Για την ευρωπαϊκή οικονομία οι επιπτώσεις του πολέμου στο Ιράκ είναι ορατές στα χρηματιστήρια. Η πολεμική ατμόσφαιρα που επικρατεί έχει οδηγήσει σε μεγάλες απώλειες, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται αρνητικά η ψυχολογία αλλά και το εισόδημα των καταναλωτών. Έτσι η πολυπόθητη ανάκαμψη που στηρίζεται στις καταναλωτικές δαπάνες είναι βραδύτατη, καθώς, εκτός από τις ζημιές χαρτοφυλακίου που έχουν οι επενδυτές, με τις εχθροπραξίες οι καταναλωτές περιορίζουν τις αγορές τους. Μια πτώση κατά 20% των μετοχών, σύμφωνα με τα μοντέλα των διεθνών οργανισμών, οδηγεί σε μείωση κατά 0,4% του ΑΕΠ της ευρωζώνης τον πρώτο χρόνο και κατά 0,3% τον δεύτερο, ενώ 23

μια άνοδος κατά 10 δολ. των τιμών του πετρελαίου έχει αρνητικό αντίκτυπο κατά 0,2% στην ανάπτυξη της ευρωζώνης τον πρώτο χρόνο και κατά 0,4% τον δεύτερο. Τα χρηματιστήρια και το άλμα του πετρελαίου πλήττουν τους καταναλωτές Η εμπιστοσύνη των καταναλωτών θα ισχυροποιηθεί εντυπωσιακά λόγω της αναφερόμενης βελτίωσης στις οικονομικές προοπτικές που θα φέρει η μεγάλη πτώση των τιμών πετρελαίου από μια ταχύτατα θετική εξέλιξη στον πόλεμο κατά του Ιράκ. Και τα χρηματιστήρια θα ανέβουν. Να θυμίσουμε ότι όλες οι αρνητικές εκτιμήσεις είχαν αποτυπωθεί στις χρηματοοικονομικές αγορές πριν από την εισβολή των Δυτικών στο Κουβέιτ και με την αισιόδοξη εξέλιξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων τα χρηματιστήρια άρχισαν να ανακάμπτουν. Η ανάληψη της στρατιωτικής δράσης κατά του Ιράκ, τότε είχε κατακόρυφα μειώσει την οικονομική και πολιτική αβεβαιότητα που μισούν οι αγορές.

IV ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ ΣΤΙΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ 1. Ο πόλεμος στο Ιράκ και οι συγκρούσεις στη Νιγηρία ανέβασαν στα ύψη την τιμή του πετρελαίου Οι δολιοφθορές στις πετρελαιοπηγές του Ιράκ αποτέλεσαν μία από τις αιτίες για τις οποίες οι τιμές του πετρελαίου έσπασαν κάθε ρεκόρ. - Οι ιρακινές εξαγωγές Με μικρά αλλά σταθερά βήματα οι τιμές του πετρελαίου σκαρφάλωσαν στα πολύ υψηλά και ωστόσο μη ανεκτά από τις ενεργειακώς εξαρτώμενες χώρες επίπεδα των 80 δολαρίων το βαρέλι. Και φαίνεται ότι θα παραμείνουν στα επίπεδα αυτά επί μακρόν.

- Η φυλετική βία στη Νιγηρία Άλλος ένας παράγοντας που επηρεάζει ανοδικά τις τιμές του πετρελαίου είναι η έξαρση της φυλετικής βίας στη Νιγηρία. Η Κυβέρνηση της χώρας επέβαλε την απαγόρευση της κυκλοφορίας στην πόλη Γουάρι, που βρίσκεται κοντά στην πλουσιότερη σε πετρελαϊκά κοιτάσματα περιοχή της χώρας, κοντά στο δέλτα του ποταμού Νίγηρα. Η Νιγηρία είναι η μεγαλύτερη πετρελαιοπαραγωγός χώρα της Αφρικής. Η κατάσταση στη Νιγηρία ενδεχομένως να ομαλοποιηθεί σύντομα. Αλλά η επιστροφή του ιρακινού πετρελαίου στις αγορές της Δύσης δεν φαίνεται να 'ναι εύκολη υπόθεση. Και αυτό ηχεί απογοητευτικό για τις πετρελαϊκές και της κατασκευαστικές εταιρείες, αμερικανικές και ευρωπαϊκές, που συνωστίζονται για να συμμετάσχουν στην περίφημη «ανοικοδόμηση του Ιράκ». Από την άλλη πλευρά όμως θα παρατηρούσε κανείς ότι η διατήρηση των τιμών του πετρελαίου στα σημερινά επίπεδα ευνοεί (έστω και βραχυπρόθεσμα) όχι μόνο τον ΟΠΕΚ αλλά και μεγάλα πετρελαϊκά συμφέροντα στις ΗΠΑ, αφού καθιστά εκμεταλλεύσιμα πολλά αμερικανικά κοιτάσματα. Και είναι παγκοσμίως γνωστοί οι στενοί δεσμοί του τεξανού προέδρου, του αντιπροέδρου του και πολλών συνεργατών τους με τον κλάδο των πετρελαίων

2. Οι επιπτώσεις στην ευρωπαϊκή οικονομία Υπό το κράτος των στρατιωτικών Επιχειρήσεων στη Μέση Ανατολή και τις συνακόλουθες εξελίξεις στη διεθνή αγορά πετρελαίου, τελεί πλέον η ανάκαμψη της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας οικονομίας, η οποία στη φάση αυτή βρίσκεται κυριολεκτικά στο ξεκίνημα της. Αν ακόμη ληφθεί υπόψη ότι σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις της Eurostat, της επίσημης στατιστικής υπηρεσίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο εναρμονισμένος δείκτης τιμών καταναλωτή σε ετήσια βάση θα παρουσιάσει ελαφρά άνοδο και θα διαμορφωθεί στο 2,5% έναντι πληθωρισμού της τάξης του 2,4% το 2006, τότε το μέλλον της ευρωπαϊκής οικονομίας εμπεριέχει αυτόματα υψηλό βαθμό αβεβαιότητας.

EniiOKio κΐυΐρικών ιραιΐϊζών ItevoAoKiYOpis Ευρώπη - Dot Φραγκνούρηκ - Η Ευρωπαϊκή οικονομία Εξάλλου πρέπει να επισημανθεί ότι ειδικά στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής οικονομίας η κατάσταση όχι μόνο χαρακτηρίζεται σήμερα από ιδιαίτερη αβεβαιότητα αλλά είναι και εξαιρετικά εύθραυστη. Γιατί, όπως διαπιστώνεται από τα πλέον πρόσφατα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η εμπιστοσύνη των καταναλωτών στην Ευρώπη δεν παρουσίασε σημαντική βελτίωση σε σύγκριση με την αντίστοιχη βελτίωση που παρατηρήθηκε στις ΗΠΑ. Ήδη η ανάκαμψη της Γηραιάς Ηπείρου αναμένεται να είναι συγκριτικά βραδύτερη λόγω της ανόδου της τιμής του πετρελαίου. Επιπλέον η μη αναμενόμενη άνοδος του πληθωρισμού στα 2,5%, σύμφωνα με τις αρχικές εκτιμήσεις της Eurostat, αποτελεί αυτή καθεαυτήν δυσοίωνη πρόβλεψη, καθώς από καθαρά τεχνική άποψη και μόνο, αναμενόταν πτώση του εναρμονισμένου δείκτη τιμών καταναλωτή. 28

ο πληθωρισμός ανήλθε σταδιακά στην Ευρώπη στα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων ετών με αποτέλεσμα η αποκλιμάκωσής του, εφέτος την ίδια περίοδο να θεωρείται αναμενόμενη και για καθαρά τεχνικούς λόγους. Επιπλέον η αύξηση των πληθωριστικών πιέσεων ενδέχεται να έχει άμεσες επιπτώσεις στις διεκδικήσεις των εργατικών συνδικάτων κατά τη σύναψη των νέων συλλογικών συμβάσεων εργασίας, όπως ήδη διαφαίνεται από τις εξελίξεις στη Γερμανία, τη μεγαλύτερη οικονομία της ζώνης του ευρώ. Το γεγονός αυτό θα οδηγήσει σε κλιμάκωση του πληθωρισμού, έστω και αν ως σήμερα οι απαιτήσεις των εργατικών συνδικάτων ήταν συγκρατημένες με βάση τον στόχο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για τη διατήρηση της σταθερότητας των τιμών. Τέλος, όπως είναι γνωστά, η αύξηση των πληθωριστικών πιέσεων οδηγεί αυτόματα όχι μόνο σε μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος των καταναλωτών και σε μείωση της ζήτησης, με αποτέλεσμα την επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης, αλλά αποτρέπει και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.

V. ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ - ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΠΙΔΡΑΣΗ 1. Επίδραση του πετρελαίου στις σχέσεις των χωρών σε περιπτώσεις συγκρούσεων ή συνεργασιών Μετά τις πρώτες επίσημες αντιδράσεις των ΗΠΑ στα αποτελέσματα της τριμερούς συνάντησης κορυφής της Αθήνας (Ελλάδα - Ρωσία - Βουλγαρία) - με έμφαση στην πολιτική δέσμευση των τριών χωρών να προωθήσουν την κατασκευή του πετρελαιαγωγού Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολη αλλά και να διευρύνουν τη μεταξύ τους ενεργειακή συνεργασία - είναι προφανές ότι αυτό αποκτά ξεχωριστό ενδιαφέρον, λόγω της στρατηγικής σημασίας που αποδίδει η Ουάσιγκτον στην ενέργεια και κυρίως στη λεγόμενη «ευρωατλαντική ενεργειακή ασφάλεια». Σε αυτό το σκληρό γεωστρατηγικό παιχνίδι η Ουάσιγκτον εμφανίζεται αποφασισμένη να περιορίσει τον ενεργειακό ρόλο της Ρωσίας, αποτρέποντας τη «μονοπωλιακή εξάρτηση» της Ευρώπης από τη ρωσική πλευρά και ενισχύοντας με κάθε τρόπο τις χώρες της Κασπίας και της Μαύρης θάλασσας «να παράγουν και να εξάγουν όσο περισσότερο πετρέλαιο και αέριο μπορούν». Σύμφωνα με τις διαβεβαιώσεις της αμερικανικής πλευράς, στόχος της Ουάσιγκτον είναι να οριοθετήσει και όχι να εκμηδενίσει τον ενεργειακό ρόλο της Ρωσίας «σε όφελος του ανταγωνισμού και άρα των καταναλωτών». Προς Θεού, δεν είμαστε κατά της Gazprom gas» είχε τονίσει στη συνέντευξη του στο «Βήμα» (7/9) ο αμερικανός πρεσβευτής 30

στην Αθήνα κ. Τσαρλς Ρις, υπενθυμίζοντας ότι «η Gazprom ήδη τροφοδοτεί-την ΕΕ με το 80% του μη ευρωπαϊκού φυσικού αερίου και έχει αποδειχθεί για πολλά χρόνια συνεπής τροφοδότης. Αλλά ο ανταγωνισμός είναι καλό πράγμα, όπως καλό πράγμα είναι και οι νέες πηγές τροφοδοσίας». Στο ίδιο μήκος κύματος, ο βοηθός υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ υπογραμμίζει στη δήλωση του προς «Το Βήμα της Κυριακής» ότι «δεν θεωρούμε τις σχέσεις ΗΠΑ - Ρωσίας ένα παιχνίδι με νικητές και ηττημένους. Η Ρωσία έχει σημαντικό ρόλο να παίξει στην κάλυψη μέρους των ευρωπαϊκών ενεργειακών αναγκών. Αλλά το Αζερμπαίτζάν και οι χώρες της Κεντρικής Ασίας έχουν επίσης σημαντικό ρόλο να παίξουν βοηθώντας την Ευρώπη να καλύψει αυτές τις ίδιες ενεργειακές ανάγκες» τονίζει με νόημα ο αμερικανός αξιωματούχος. Τόσο ο ίδιος όσο και ο Ρις διαβεβαιώνουν επίσης πως το Μπακού «θέλει και μπορεί» να καλύψει τις ανάγκες του νέου αεραγωγού Τουρκίας - Ελλάδας - Ιταλίας. Είναι προφανές ότι η Ελλάδα, λόγω της σταδιακής μετεξέλιξης της από χώρας-καταναλώτριας ενέργειας σε ενεργειακό κόμβο, αποκτά ρόλο σε αυτό το σκληρό γεωπολιτικό παιγνίδι, γεγονός που της ανοίγει νέες διαπραγματευτικές δυνατότητες αλλά ταυτοχρόνως τη θέτει ενώπιον περίπλοκων διλημμάτων που απαιτούν λεπτούς και προσεκτικούς χειρισμούς.

2. Οι σχέσεις μεταξύ Η.Π.Α. - Ρωσίας με κύριο στόχο την ενέργεια Το πλήρες κείμενο της αποκλειστικής δήλωσης του αμερικανού βοηθού υφυπουργού Εξωτερικών κ. Μάθιου Μπράιζα προς «Το Βήμα της Κυριακής» έχει ως εξής: Δεν αντιμετωπίζουμε τις σχέσεις μας με τη Ρωσία σαν ένα παιχνίδι με νικητές και ηττημένους. Η Ρωσία έχει σημαντικό ρόλο να παίξει καλύπτοντας ορισμένες από τις ενεργειακές ανάγκες της Ευρώπης. Αλλά το Αζερμπαϊτζάν και οι χώρες της Κεντρικής Ασίας έχουν επίσης έναν σημαντικό ρόλο να παίξουν βοηθώντας την Ευρώπη να καλύψει αυτές τις ίδιες ανάγκες. Έτσι, ο απώτερος στόχος των ΗΠΑ είναι να βοηθήσουν τις εταιρείες και τις χώρες που βρίσκονται γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα και τη Θάλασσα της Κασπίας να παράγουν και να μεταφέρουν στην παγκόσμια αγορά όσο το δυνατόν περισσότερο πετρέλαιο και αέριο. Τα επόμενα χρόνια θα υπάρξει μεγάλη ευρωπαϊκή ζήτηση για να απορροφηθούν μεγάλες ποσότητες αερίου που θα παράγεται στη Σιβηρία, όπως και στην περιοχή της Κασπίας. Την ώρα που η Ελλάδα αγωνίζεται να προσφέρει στους καταναλωτές της μια ευρύτερη γκάμα ενεργειακών πηγών, αναζητώντας πολλαπλούς προμηθευτές, προσφέρει σημαντική συμβολή στην ευρωατλαντική ενεργειακή ασφάλεια.

ο πρόεδρος Πούτιν στέκεται μπροστά στον χάρτη της μεγάλης, αλλά και ισχυρής, Ρωσίας. Οι γείτονες της Ελλάδος στην Ιταλία και στα Δυτικά Βαλκάνια, όπως και στη Βουλγαρία και στη Ρουμανία, αγωνιούν να διευρύνουν τις πηγές προμήθειας φυσικού αερίου, στρεφόμενοι προς το Αζερμπαϊτζάν, το οποίο αποδεδειγμένα διαθέτει επαρκείς ποσότητες αποθεμάτων φυσικού αερίου έτσι ώστε να μπορεί να χρηματοδοτηθεί και να κατασκευάσει τόσο τον αγωγό Τουρκίας - Ελλάδας -Ιταλίας όσο και την πρώτη φάση του αγωγού του Ναμπούκο. Για μας βασική πρόκληση είναι να βοηθήσουμε τις αρμόδιες εταιρίες να δουλέψουν μαζί για την υλοποίηση αυτών των σχεδίων.

3. Μεγάλες πετρελαϊκές βιομηχανίες κάνουν συγχωνεύσεις Κάποτε ήταν συνεταίροι στην πανίσχυρη αυτοκρατορία Ροκφέλερ, δημιουργώντας μια βιομηχανία πετρελαίου όμοια της οποίας δεν συναντούσε κανείς σε ολόκληρο τον πλανήτη. Σήμερα η Exxon και η Mobil σμίγουν ξανά τις δυνάμεις τους για να διαχειριστούν περίπου 21 δισεκατομμύριο βαρέλια πετρελαίου και αερίου, τόση δηλαδή ενέργεια όση χρειάζεται ο πλανήτης για να καλύψει τις ανάγκες του για περισσότερο από ένα χρόνο. Τα κύματα αυτής της συνεργίας φαίνονται και στην Ελλάδα, αλλάζοντας ασφαλώς το τοπίο της εγχώριας αγοράς. ΕΑΠΕ φωτογραφία των εγκαταστάσεων της εταιρείας στον Ασπρόπυργο Η συγχώνευση των δύο «γιγάντων» είχε πολλαπλούς στόχους: τη μείωση του κόστους, την ενίσχυση της παρουσίας τους στις πετρελαιοπαραγωγές χώρες ιδιαίτερα τη Σαουδική 34

Αραβία και το Ιράν και τη δημιουργία ενός πανίσχυρου οργανισμού ικανού να αντισταθεί με αποτελεσματικότερο τρόπο στην τρομακτική πτώση των διεθνών τιμών πετρελαίου. Μόνο που η συνένωση σήμανε και απώλεια εργασίας για 12.000 εργαζομένους. - Προηγήθηκε η συμφωνία με την ΒΡ Βασικό ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί από τους διοικούντες του ενιαίου συγκροτήματος Exxon-Mobil ήταν ποια στάση θα κρατούσαν απέναντι στις επιμέρους συμφωνίες που η κάθε πλευρά είχε υπογράψει με τρίτες εταιρείες. Μία από αυτές ήταν και η συμφωνία μάρκετινγκ που είχε υπογράψει η Mobil με την British ΡβίΓοΙουπι (ΒΡ) και η οποία είχε πεδίο εφαρμογής σε ολόκληρη τη Γηραιά Ήπειρο. Στην Ελλάδα η κοινοπραξία μάρκετινγκ BP-Mobil είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια τεράστια εμπορική εταιρεία πετρελαιοειδών, η οποία μάλιστα κατέχει και την πρώτη θέση μεταξύ όλων των εταιρειών. Η ενιαία BP-Mobil ελέγχει στην Ελλάδα 1.590 πρατήρια συνολικής χωρητικότητας 54.095 κυβικών μέτρων. Η επιχείρηση αυτή ελέγχει με αυτόν τον τρόπο το 22% του συνολικού δικτύου πρατηρίων και περίπου το 20% της συνολικής τους χωρητικότητας. Η συνεργασία BP-Mobil, είναι μια στρατηγικής σημασίας συμφωνία 35

Τα μεγέθη των δύο εταιρειών συνηγορούν στην παραττάνω διαπίστωση αφού η κεφαλαιοποίηση της Exxon ανέρχεται σε 176 δισ. δολάρια ενώ της Mobil σε 60 δισ. δολάρια. Η Exxon κάνει εξόρυξη πετρελαίου σε 30 χώρες ενώ η συνολική της δραστηριότητα εξαπλώνεται σε 75 χώρες. Από την άλλη πλευρά, η Mobil με μια παρόμοια δομή κατέχει τα μισά περίπου μεγέθη τόσο σε επίπεδο ενεργητικού όσο και σε επίπεδο εσόδων. - Η συνεργασία της ΒΡ με την Amoco Μια ακόμη εξαιρετικής σημασίας συμφωνία στον πετρελαϊκό χώρο είναι και αυτή της British Petroleum (BP) με την αμερικανική Amoco. Στη νέα σύνθεση του μετοχικού κεφαλαίου η μεν ΒΡ κατέχει το 60%, η δε Amoco το 40%, γεγονός που δίδει το «δικαίωμα» στην ΒΡ να κάνει λόγο για τη μεγαλύτερη βρετανική εταιρεία πετρελαίου. Ενδεικτικό του συσχετισμού δυνάμεων μεταξύ των δύο εταιρειών είναι το γεγονός ότι η μεν ΒΡ είχε κατά το 1997 έσοδα της τάξεως των 71 δισ. δολαρίων, η δε Amoco της τάξεως των 36 δισ. δολαρίων.

Εγκαταστάσεις της ΒΡ στην Αλάσκα από το κοίτασμα του όρμου Prudhoe. Σε ό,τι αφορά εξάλλου την πολυσυζητημένη συμφωνία Shell - Texaco δεν καρποφόρησε, αφού οι δύο πλευρές δε βρήκαν κανάλια επικοινωνίας. -Τι κάνει η κρατική ΕΚΟ Η ελληνική ΕΚΟ παρά το μικρό σε σχέση με τους πολυεθνικούς κολοσσούς μέγεθος της φαίνεται να παίζει έναν ολοένα και καθοριστικότερο ρόλο στην εγχώρια αγορά πετρελαιοειδών. Παρ' όλα αυτά η ηγεσία του κρατικού πετρελαϊκού τομέα είχε πειστεί ότι η ανάπτυξη του ομίλου των Ελληνικών Πετρελαίων συμβαδίζει με την αξιοποίηση άλλων παραγόντων, μεταξύ των οποίων της εξορυκτικής δραστηριότητας στο εξωτερικό, της ανάπτυξης της πετροχημικής βιομηχανίας και της παραγωγής και εμπορίας των λιπαντικών. 37

VI. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 1. Οι τιμές του πετρελαίου και τα σενάρια για την παγκόσμια οικονομία Η άνοδος της τιμής του πετρελαίου κατά το διάστημα των τελευταίων εβδομάδων για μία ακόμη φορά πυροδότησε ανησυχίες για ένταση των πληθωριστικών πιέσεων, ενδεχόμενη αύξηση των επιτοκίων και επιδείνωση των προοπτικών οικονομικής ανάκαμψης της παγκόσμιας οικονομίας. Τέτοιου είδους εξελίξεις τις περισσότερες φορές ευνοούν την κινδυνολογία και την εμφάνιση πανικού, ο οποίος συχνά αποτελεί τη βάση στην οποία στηρίζονται διάφορα σενάρια καταστροφής. Μια πρώτη προσέγγιση του ζητήματος οδηγεί στο ευνόητο; η αύξηση της τιμής της ενέργειας προκαλεί αλυσιδωτές αντιδράσεις στην οικονομία, με πιθανότερη κατάληξη τον περιορισμό των ρυθμών ανάπτυξης. Πολλοί οικονομικοί αναλυτές απορρίπτουν τις συγκρίσεις της σημερινής εποχής με τη δεκαετία του 1970. Όπως επισημαίνεται, η εξάρτηση της παγκόσμιας οικονομίας από το πετρέλαιο είναι σήμερα πολύ μικρότερη από ό,τι ήταν πριν από 30 χρόνια. Σήμερα οι πετρελαιοπαραγωγοί δεν έχουν επιβάλει κανενός είδους εμπάργκο. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η Σαουδική Αραβία, η οποία μοιάζει περισσότερο να μεταφέρει τα αμερικανικά επιχειρήματα στους κύκλους του OPEC, παρά να προσπαθεί να δημιουργήσει προβλήματα.

Η στάση αυτή των Σαουδαραβών έχει περισσότερο πολιτική βάση και σχετίζεται άμεσα με τις εξελίξεις των τελευταίων ετών, με την αμερικανική κατοχή του Ιράκ, με τις επικείμενες προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ και με τη διαδικασία διαδοχής στον θρόνο της Σαουδικής Αραβίας. Η Σαουδική Αραβία ήταν η πρώτη που ανακοίνωσε επισήμως την πρόθεση της να προχωρήσει σε αύξηση της παραγωγής. Ακολούθησαν ανάλογες ανακοινώσεις από το Κουβέιτ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Ιράν και την Ινδονησία, δια στόματος Πουρνόμο Γιουσγκιαντόρο, ο οποίος είναι και πρόεδρος του OPEC. Αρνητική στάση όσον αφορά την προοπτική αύξησης της παραγωγής εξέφρασε μόνον η Βενεζουέλα, όπου εξακολουθούν να ασκούνται πολλών ειδών πιέσεις για ανατροπή του προέδρου Ούγκο Τσάβες. Με δεδηλωμένη την πρόθεση των μισών μελών του OPEC να προχωρήσουν σε αύξηση της παραγωγής, πρέπει να θεωρείται δεδομένη η επικύρωση της σχετικής απόφασης στην επικείμενη σύνοδο του οργανισμού στις αρχές Ιανουαρίου 2008. Πέραν αυτών, υπάρχει η μεγάλη αναταραχή στη Μέση Ανατολή, ο μαινόμενος πόλεμος στο Ιράκ και η κλιμάκωση της βίας μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστινίων. Τα γεγονότα αυτά έχουν σε κάθε περίπτωση μεγάλη ψυχολογική επίδραση και εντείνουν τις ανησυχίες για το ενδεχόμενο της δημιουργίας προβλημάτων στην τροφοδοσία της παγκόσμιας αγοράς.

1.1 Καυτό ερώτημα Το καυτό ερώτημα παραμένει: Τι επίπτωση θα έχουν οι πρόσφατες αυξήσεις των πετρελαϊκών τιμών; Την απάντηση προσπάθησαν να δώσουν πολλά στελέχη του τραπεζικού κλάδου, που συμμετείχαν σε σχετική έρευνα του πρακτορείου Reuters την προηγούμενη εβδομάδα. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις τους, η επίπτωση των πρόσφατων ανατιμήσεων θα είναι μάλλον περιορισμένη και θα αντιστοιχεί σε ετήσια βάση μόλις σε 0,3% της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας των 50 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Αυτό σημαίνει ότι θα υπάρχει κάποια επίπτωση στους ρυθμούς ανάπτυξης, όμως δύσκολα μπορεί να μιλήσει κανείς για ανακοπή της ανάκαμψης της παγκόσμιας οικονομίας. Σημειωτέον ότι η εκτίμηση αυτή λαμβάνει ως δεδομένο ότι οι τιμές θα παραμείνουν στα επίπεδα των 75 δσλαρίων ανά βαρέλι. Η μέση τιμή του πετρελαίου το τελευταίο εξάμηνο βρίσκεται στο επίπεδο των 81,4 δολ. ανά βαρέλι το μπρεντ και στα 78 το αργό πετρέλαιο της αμερικανικής αγοράς. Όσον αφορά την ανάπτυξη, υπάρχει ένα στοιχείο που εκφράζει με χαρακτηριστικό τρόπο τους οικονομικούς συσχετισμούς: αν δεχθεί κάποιος ότι η αύξηση των τιμών είναι αποτέλεσμα υψηλής ζήτησης και ότι στα θεμελιώδη στοιχεία της πετρελαϊκής αγοράς δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα, θα πρέπει να κατανοεί ότι η υψηλή ζήτηση είναι αποτέλεσμα οικονομικής ανάκαμψης.

Αν όλα αυτά ισχύουν, η ανάκαμψη θα πρέπει να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας, κάτι που με τη σειρά του θα αυξήσει την κατανάλωση και έτσι θα αντισταθμιστούν οι αρνητικές επιπτώσεις από την αύξηση της τιμής του πετρελαίου. 2. Γιατί ακριβαίνει το πετρέλαιο Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, έχει τεθεί σε εφαρμογή σχέδιο των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών πετρελαίου το οποίο αποκαλείται «τελευταία αναλαμπή τιμών». Ενώ πριν από δέκα χρόνια όποιος μιλούσε για μεγάλα κοιτάσματα στην Κασπία εθεωρείτο περίπου... γραφικός, τώρα όλοι παραδέχονται οτι ευρίσκονται προ του μεγαλύτερου ίσως κοιτάσματος πετρελαίου που βρέθηκε ποτέ και προσεγγίζει σε αποθέματα τα 500 δισ. βαρέλια! Ήδη μόλις προχθές στη Νότια Κασπία, στα χωρικά ύδατα του Ιράν (αν και δεν έχει οροθετηθεί υφαλοκρηπίδα στη μεγαλύτερη λίμνη του κόσμου), ανακαλύφθηκε νέο κοίτασμα που μπορεί να δώσει τουλάχιστον 3 δισ. βαρέλια! Η ημερήσια κατανάλωση πετρελαίου παγκοσμίως είναι περίπου 70 εκατ. βαρέλια, από τα οποία τα 25-30 εκατ. βαρέλια παράγονται από τα κράτη-μέλη του ΟΠΕΚ ενώ τα υπόλοιπα από μεγάλους παραγωγούς εκτός του Οργανισμού, όπως η Ρωσία, το Μεξικό και η Νορβηγία. Ουσιαστικά, και από άποψη πετρελαϊκών αποθεμάτων, στην Κασπία Θάλασσα ανακαλύφθηκε μια «νέα Αραβική χερσόνησος», σύμφωνα με κορυφαίο στέλεχος της Shell στο Λονδίνο.

Μετά την ανακάλυψη αυτή η παραγωγή και εκμετάλλευση (άρα και η προσφορά) πετρελαίου αναμένεται μέσα στην επόμενη διετία σχεδόν να διπλασιαστεί. Σύμφωνα με τα δεδομένα αυτά, οι μεγάλες εταιρείες, διαβλέποντας υπερπαραγωγή πετρελαίου αλλά και ταχεία διείσδυση του φυσικού αερίου τα επόμενα τρία-πέντε χρόνια στην παγκόσμια αγορά, προετοιμάζονται για μείωση των τιμών πετρελαίου. Επιθυμούν συνεπώς να κρατήσουν προσωρινά υψηλά τις τιμές και να συσσωρεύσουν υπερκέρδη τα οποία θα χρησιμοποιήσουν ώστε να επενδύσουν σε άλλους τομείς της παγκόσμιας οικονομίας, εξίσου κερδοφόρους. Για να καταστεί όμως οικονομικά βιώσιμη η επένδυση εξόρυξης και εκμετάλλευσης του μεγάλου κοιτάσματος της Κασπίας, θα πρέπει οι τιμές του πετρελαίου να ξεπερνούν τα 75 δολάρια το βαρέλι. Στο πλαίσιο αυτό, και σε συνδυασμό με τις χαμηλές αποδόσεις των κοιτασμάτων της Βόρειας Θάλασσας τα τελευταία τρία χρόνια, παρατηρείται συνδυασμένη προσπάθεια των μεγάλων πολυεθνικών συγκροτημάτων για «εκτόξευση» των τιμών πάνω από τα 75 δολάρια. 2.1 Οι ΗΠΑ «παίζουν» με τα αποθέματα Στην αύξηση των τιμών συντείνει και η απόφαση των ΗΠΑ να μειώσουν τα στρατηγικά τους αποθέματα, γεγονός που συνεπάγεται την απορρόφηση ολοένα και μεγαλύτερων ποσοτήτων από τη διεθνή αγορά. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο η 42

επίτροπος της ΕΕ για θέματα ενέργειας ζήτησε τη μείωση των τιμών του πετρελαίου από τον πρόεδρο του διεθνούς οργανισμού και υπουργό Πετρελαίου της Βενεζουέλας κ. Αλί Ροντρίγκες. Οι 15 χώρες-μέλη της Ένωσης θα επιθυμούσαν μια τιμή του αργού γύρω στα 65 δολάρια το βαρέλι. Η ΕΕ υποτίθεται ότι συνεργάζεται με τις ΗΠΑ για συντονισμό των προσπαθειών με στόχο τη μείωση των διεθνών τιμών του πετρελαίου, αλλά οι τελευταίες δεν δείχνουν πολύ μεγάλη... ζέση να πιέσουν. Όπως προκύπτει από τις ανακοινώσεις του Αμερικανικού Ινστιτούτου Πετρελαίου (API), τα αμερικανικά αποθέματα πετρελαίου είναι μειωμένα κατά 10,3% του αντίστοιχου περσινού επιπέδου. Επίσης, τα αμερικανικά αποθέματα των προϊόντων διύλισης είναι μειωμένα κατά 18,4% από τα επίπεδα του προηγουμένου χρόνου. Ο υπουργός Πετρελαίου των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων κ. Αλ Νασίρι προσπάθησε πρόσφατα να διασκεδάσει τις ανησυχίες που προξένησαν στις διεθνείς αγορές πετρελαίου οι δηλώσεις του κουβεϊτιανού ομολόγου του, σύμφωνα με τις οποίες δεν πρόκειται να υπάρξει αύξηση της παραγωγής εκτός των πλαισίων του μηχανισμού του ΟΠΕΚ πριν από την επόμενη σύνοδό του. 2.2 Πώς θα κινούνται οι Άραβες Σίγουρα δεν είναι τυχαία η πρόσφατη δήλωση-«βόμβα» του σαουδάραβα υπουργού Πετρελαίου κ. Αλί αλ Να'Γμι, ο οποίος τόνισε σε συνέντευξη του ότι η παραγωγή πετρελαίου διεθνώς επαρκεί να καλύψει ολόκληρη τη ζήτηση και ότι το αληθινό 43

πρόβλημα είναι η τεχνητή έλλειψη που προκαλούν οι μεγάλες πολυεθνικές, οι οποίες παράγουν επίτηδες λανθασμένα μείγματα βενζίνης που δεν μπορούν να περάσουν στην κατανάλωση. Ουδείς υποτιμά την ισχυρή πολιτική επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή. Αλλωστε οι Ηνωμένες Πολιτείες ενώ έχουν τη δυνατότητα να πιέσουν τις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες ώστε οι τελευταίες να μειώσουν έστω και λίγο τις τιμές δεν το πράττουν (ή το κάνουν με μεγάλη... χλιαρότητα), αφού οι ίδιες δεν έχουν πρόβλημα επάρκειας. Συνεπώς η συνεχιζόμενη παραμονή των διεθνών τιμών σε υψηλό επίπεδα πλήττει ιδιαίτερα μόνο την Ευρώπη και την Ιαπωνία, κάτι που φαίνεται πως αυτή την εποχή συμφέρει και τους Αμερικανούς. 2.3 Το παιχνίδι των πολυεθνικών Ναι μεν τα κοιτάσματα ανήκουν πλέον σε μεγάλες κοινοπραξίες με επικεφαλής δυτικές πολυεθνικές (κυρίως Shell, ΒΡ, Amoco) και με τη συμμετοχή και των εγχώριων κρατικών μονοπωλίων, αλλά οι ηγεσίες των κρατών αυτών, του Καζακστάν, του Τουρκμενιστάν, του Ουζμπεκιστάν και του Αζερμπαϊτζάν, φαίνεται ότι καλοβλέπουν την πάλαι ποτέ «πολιτική κοιτίδα» τους, τη Μόσχα.

Ας μη λησμονούμε ότι οι κυριότεροι ηγέτες των κρατών αυτών ήταν οι γενικοί γραμματείς των σοβιετικών κομμουνιστικών κομμάτων στις χώρες τους επί «υπαρκτού σοσιαλισμού» αλλά και οι «ισχυροί βραχίονες» του μπρεζνιεφικού καθεστώτος. Περιμένουν όμως τις πρώτες ύλες δυτικότερα, και συγκεκριμένα στην περιοχή της Ελλάδας και της Τουρκίας, όπου βρίσκεται σε εξέλιξη το «παιχνίδι του Νότιου Αγωγού». Πρόσφατα η General Electric εγκατέλειψε την κοινοπραξία μεταφοράς του φυσικού αερίου από το Τουρκμενιστάν στη Δύση, αφήνοντας το βάρος στη Shell. 2.4 Φυσικό αέριο και πετρέλαιο Σημαντικό ρόλο στις πετρελαϊκές εξελίξεις και στον σχεδιασμό των πολυεθνικών έχει η δυνατότητα μεταφοράς μεγάλων ποσοτήτων φυσικού αερίου από την Κεντρική Ασία προς τη Δύση. Όσο πιο γρήγορα μεταφερθούν από το Τουρκμενιστάν και το Ιράν οι ποσότητες φυσικού αερίου τόσο πιο γρήγορα θα μειωθούν και οι τιμές των πετρελαιοειδών. Εδώ ακριβώς εντοπίζεται και ο ρόλος του λεγόμενου Νότιου Αγωγού Φυσικού Αερίου (ΝΑΦΑ). Το έργο της υποθαλάσσιας σύνδεσης (επειδή θα συνδέει και την Ιταλία και συνεπώς όλο το ευρωπαϊκό δίκτυο) μπορεί να έχει σημαντική επιδότηση από τα γενικά κονδύλια της ΕΕ και όχι μόνο από το ΚΠΣ.

ο πολιτικός κίνδυνος είναι χαμηλός και συνεπώς το κόστος ασφάλισης του έργου χαμηλότερο. Πέραν των ανωτέρω η Ελλάδα μπορεί να εξελιχθεί σε αξιόλογο τροφοδοτικό κόμβο των βαλκανικών χωρών διοχετεύοντας σε Αλβανία, Fyrom και Βουλγαρία μέτριες αρχικά ποσότητες, που μπορούν να αυξηθούν στο μέτρο που οι οικονομίες των χωρών αυτών αναπτύσσονται. 2.5 Το αποτέλεσμα Κατά συνέπεια η παγκόσμια οικονομία αντιμετωπίζει μια διπλή απειλή από τη στάσιμη προσφορά και τα μειωμένα αποθέματα; Τα αποθέματα αργού πετρελαίου στις ΗΠΑ βρίσκονται στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 24 ετών. Ακόμη πιο σημαντικό ωστόσο είναι το γεγονός ότι τα χαμηλά αποθέματα καυσίμων στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη αναγκάζουν τα διυλιστήρια να προτιμούν την παραγωγή πετρελαίου κίνησης από την παραγώγή πετρελαίου θέρμανσης. Τον περασμένο χειμώνα τα αποθέματα πετρελαίου θέρμανσης βρίσκονταν ήδη στα χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων 10 ετών. Αυτόν τον χειμώνα τα αποθέματα θα είναι λιγότερα κατά 50% στις Ηνωμένες Πολιτείες και κατά 20% στην Ευρώπη. Αυτές οι αυξήσεις των τιμών θα οδηγήσουν σε υψηλότερες τιμές και άλλα πετρελαϊκά προϊόντα. Ήδη οι αμερικανοί παραγωγοί φυσικού αερίου προβλέπουν την αύξηση των τιμών κατά 50% τον χειμώνα. 46