ΚΕΡΥΝΕΙΑ: Πηγή ποιητικής έμπνευσης του Κώστα Μόντη

0331 «Τ αληθινό μπόι του ανθρώπου μετριέται με το μέτρο της Λευτεριάς» Γ. Ρίτσος ΚΕΡΥΝΕΙΑ: Πηγή ποιητικής έμπνευσης του Κώστα Μόντη 18 ος Παγκύπριος Διαγωνισμός Δοκιμίου του Δήμου Κερύνειας για τα Λύκεια, τις Τεχνικές και Ιδιωτικές Σχολές για τη σχολική χρονιά 2014-2015 Μάρτιος 2015

Εισαγωγή Ο Κώστας Μόντης, ένας από τους σπουδαιότερους νεότερους πνευματικούς δημιουργούς όχι μόνο της Κύπρου αλλά και του ευρύτερου Ελληνισμού, έχει κατ εξοχήν εκφράσει τους διαρκείς αγώνες και τις δραματικές αγωνίες του κυπριακού Ελληνισμού. Όπως εύστοχα παρατηρεί ο Ν. Ορφανίδης (1996), ο Μόντης εκφράζει μέσα από το έργο του «τη σπαρακτική εμπειρία του αλυτρωτισμού και του εθνικού καημού του ελληνισμού της Kύπρου, παράλληλα με μια κυρίαρχη υπαρξιακή αγωνία και ένα ανθρωπισμό που συναντάται με το γνωμικό επιγραμματικό λόγο και τον εξιδανικευμένο ερωτισμό της δημοτικής ποιητικής παράδοσης της Kύπρου» (σ.14). Ο Κώστας Μόντης γεννήθηκε στην Αμμόχωστο το 1914. Ο πατέρας του Θεόδουλος καταγόταν από τη Λάπηθο και η μητέρα του Καλομοίρα από την Αμμόχωστο. Αποφοίτησε από το Παγκύπριο Γυμνάσιο Λευκωσίας και σπούδασε νομική και οικονομικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Μετά από άρνηση της αποικιοκρατικής διοίκησης να του επιτρέψει να ασκήσει τη δικηγορία στο νησί, εργάστηκε ως ιδιωτικός υπάλληλος, δημοσιογράφος, καθηγητής σε σχολεία της Λευκωσίας και της Μόρφου, γενικός γραμματέας της Εμποροβιομηχανικής Ομοσπονδίας Κύπρου και διευθυντής του Τμήματος Τουρισμού (1961-1976). Δραστηριοποιήθηκε πολιτικά ως καθοδηγητής της Ε.Ο.Κ.Α. στην επαρχία Λευκωσίας. Παντρεύτηκε την Έρση Κωνσταντίνου με την οποία απέκτησε τρεις γιους και μια κόρη. Στο χώρο της λογοτεχνίας ασχολήθηκε με την ποίηση, την πεζογραφία και το θέατρο. Για το έργο του τιμήθηκε κατά καιρούς με πολλά σημαντικά βραβεία και διακρίσεις στην Κύπρο, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (Παπαλεοντίου, 2006). Απεβίωσε στη Λευκωσία το 2004. Το έργο του Μόντη είναι αναπόδραστα συνυφασμένο με την ιστορική πορεία της Κύπρου. Άνθρωπος με «οξεία ιστορική αντίληψη και οξεία κοινωνική, δηλαδή πολιτική συνείδηση» (Αθανασοπούλου, 2008, σ.177), ο Μόντης συμμετέχει στους εθνικούς αγώνες του 1931 και του 1955-59, παραμένοντας «αθεράπευτα ενωτικός». Η τουρκική εισβολή του 1974 και η συνεπακόλουθη κατοχή μέρους της πατρίδας μας κυριολεκτικά συγκλόνισε και σφράγισε ανεξίτηλα την ψυχή αλλά και το έργο του ποιητή. Ο σπαραγμός και η οδύνη του για το δράμα της Κύπρου εκφράζεται μέσα από την ποιητική του δημιουργία των τελευταίων του 30 χρόνων. Στη συνέχεια θα επιχειρήσουμε να ιχνηλατήσουμε μέρος αυτής της δημιουργίας, που συνδέεται άμεσα με την πόλη-σύμβολο του αγώνα επιστροφής, την Κερύνεια μας. Θα προσπαθήσουμε να αναζητήσουμε και να γνωρίσουμε την Κερύνεια μέσα από το έργο του Κώστα Μόντη. Παράλληλα, μέσα από τα ποιήματά του θα δούμε κριτικά και θα σχολιάσουμε συνοπτικά τον τρόπο, με τον οποίο ο Μόντης αντικρίζει γεγονότα και καταστάσεις. Τα ποιήματα, για πρακτικούς λόγους, χωρίζονται και εξετάζονται στις ακόλουθες ενότητες: (α) Πριν την εισβολή, (β) Πενταδάκτυλος, (γ) Προς τη θάλασσα της Κερύνειας, (δ) Το αρχαίο ναυάγιο της Κερύνειας, (ε) Νοσταλγία, και (στ) Γράμματα προς τη μητέρα. Προηγείται μια ποσοτική ανάλυση της συχνότητας με την οποία η Κερύνεια παρουσιάζεται στο ποιητικό του έργο.

Κύριο Μέρος Εξετάζοντας κάποιος αριθμητικά τις άμεσες αναφορές στην Κερύνεια, θα έβρισκε ότι δεν καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος του μεγάλου όγκου των ποιημάτων του Μόντη. Συνοψίζοντας τα στοιχεία, η Βαλεντίνα Σαλτέ (2011) παρατηρεί ότι σε ένα σύνολο 2500 σελίδων με χιλιάδες έντιτλα και άτιτλα ποιήματα η Κερύνεια αναφέρεται συνολικά 71 φορές σε 50 μόλις ποιήματα. Ελάχιστα από αυτά έχουν γραφτεί πριν τα γεγονότα του 1974, ενώ τα περισσότερα αφορούν στην τουρκική εισβολή και κατοχή. Η εισβολή «δηλώνεται ρητά σε 35 από αυτά, τα οποία αναλογούν στο περίπου του συνόλου των ποιημάτων της εισβολής» (σ. 10). Ανάλογες είναι και οι αναφορές στον Πενταδάκτυλο: 47 ονομαστικές αναφορές σε 37 ποιήματα, εκ των οποίων οι 22 είναι αναφορές στον τίτλο του ποιήματος. Οι αριθμοί αυτοί, βέβαια, δεν περιλαμβάνουν τις έμμεσες αναφορές ούτε τις γενικότερες αναφορές στη θάλασσα και στο βουνό της Κύπρου, έστω και αν αυτές συχνά αφορούν στην Κερύνεια και στον Πενταδάκτυλο. (α) Πριν την εισβολή Ελάχιστες οι αναφορές της ποίησης Μόντη στην Κερύνεια πριν την εισβολή. Πρώτη αναφορά το 1946 στο ποίημα «Μελαγχολία στην Κερύνια», ένα «σκοτεινό» και καταθλιπτικό ποίημα, γεμάτο θλίψη και απαισιοδοξία. («Βαρειές, αφόρητα βαρειές πέφτουν κι ασάλευτες οι σκιές», «σαν αρρωστιάρικες ψυχές», «με τη δική μου Θε μου- σκιά που πέφτει από απ όλες πιο βαρειά, έτσι καθώς περνώ σκυφτά, μονάχος πια στον κόσμον όλο»). Το 1962 στο ποίημα «Γρηγόρης Αυξεντίου και Κυριάκος Μάτσης» ο Μόντης αναφέρεται στη «μεγάλη πλάτη της βουνοσειράς της Κερύνιας», όπου «γράφαμε μ άσπρη κιμωλία τα πρώτα επαναστατικά συνθήματα» και «διαισθανόμαστε τη μεγάλη στιγμή» των ηρώων. Όπως εύστοχα επισημαίνει η Βαλεντίνα Σαλτέ (2011), ο Μόντης συχνά παραλληλίζει την ιστορία της Κύπρου με την ιστορία της Κρήτης («Βλέπετε, λοιπόν, πως δεν ήταν τυχαία τ αρσενικά ονόματα του Μαχαιρά και του Πενταδάκτυλου και του Κίσαβου και του Ψηλορείτη»). (β) Πενταδάκτυλος Ο Πενταδάκτυλος (και η Κερύνεια) «εμπνέουν το δέος, κεντρίζουν την ποιητική έκφραση» (Σαλτέ, 2011, σ.3) του Μόντη, ο οποίος το 1969 γράφει: «Και ο Πενταδάκτυλος εκπέμπη στίχους». Η εισβολή του 1974 και η συνεπακόλουθη κατοχή μετέτρεψε στην ποίηση του Μόντη τον Πενταδάκτυλο (και την Κερύνια) σε «καθολικό σύμβολο της ψυχής του ελληνισμού της Kύπρου, της διαχρονικής του παρουσίας και αντοχής, της καρτερίας, της υπομονής, του πείσματος, της περηφάνιας» (Ορφανίδης, 1996, σ.7). Χαρακτηριστικό είναι το πιο κάτω απόσπασμα σε κυπριακή διάλεκτο: «Μεμ με θωρείτε χαμηλόν τζ έτσι καλοσυνάτον, τζ όσος είμαι πουπάνω που τη γην, είμαι τζιαι δκυο φορές πουκάτω», στο οποίο έχουμε προσωποποίηση του βουνού και εντοπιότητα, σε αντίθεση με άλλα ποιήματά του Μόντη, όπου παρουσιάζεται η οικουμενική διάσταση του κυπριακού δράματος (Γαλάζης, 2008). Όπως επισημαίνει ο Νίκος Ορφανίδης (1996), ο προσωποποιημένος Πενταδάκτυλος στην ποίηση του Μόντη άλλοτε διαλέγεται με τον ίδιο τον ποιητή και άλλοτε απευθύνεται στους

εισβολείς, που θα φύγουν όπως έφυγαν τόσοι και τόσοι κατακτητές. «Ελάτε τώρα! Έχω δει σαν εσάς, έχουν δει τα μάτια μου σαν εσάς!». Η πρώτη φράση («Ελάτε τώρα!») εκπέμπει βεβαιότητα, σιγουριά, άνεση και περιφρόνηση, ενώ στη συνέχεια («Έχω δει σαν εσάς, έχουν δει τα μάτια μου σαν εσάς!») προεκτείνει αυτή την περήφανη στάση. Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται και οι στίχοι: «Καλά οι καινούργιοι, μα εσείς έχετε ξανάρθει θαρρώ», στο οποίο είναι προφανής η ιστορική διάσταση του έργου του Μόντη (Παπαλεοντίου, 2006). Ο διάλογος του ποιητή με τον Πενταδάκτυλο είναι γεμάτος πίκρα: «Τώρα πια θα καθόμαστε ολημέρα αντίκρυ ο ένας στον άλλο να κυταζόμαστε περίλυπα;», «Θα καθήσουμε, λοιπόν, τώρα κ εμείς να σε κυτάμε περίλυπα απ την άλλη όχθη, θα μας γίνης, λοιπόν, τώρα τα Κιμιντένια;». Ο ποιητής αισθάνεται πως η λεβεντιά του Πενταδάκτυλου δεν μπορεί να ανεχτεί επ άπειρον τον κατακτητή. Γι αυτό και γράφει: «Τα μεσημέρια ακούγονται κάτι παράξενες φωνές απ τον Πενταδάχτυλο, τα μεσημέρια ακούγονται κάτι ξερά τριξίματα σα να ξεκολλούν βράχοι απ την κορφή του Κυπαρισσόβουνου», καλώντας στη συνέχεια το βουνό με το μεγαλειώδες: «Ανασήκωσε την πλάτη κι απόσεισέ τους, Πενταδάχτυλέ μου, ανασήκωσε την πλάτη κι απόσεισέ τους.». Ο ποιητής θεωρεί ότι οι κατακτητές δεν ανήκουν εδώ, δεν έχουν καμιά σχέση με τον Πενταδάκτυλο («Απορώ πώς συνεννοούνται μαζί του! Απορώ τι γλώσσα του μιλούν»), γιατί αυτός «δεν είναι μεταβιβάσιμος, βρε παιδιά, πώς να το κάνουμε:», όπως τονίζει, γιατί μια τέτοια λεβεντιά, σύμφωνα και με την «πανάρχαια επιγραφή «Ανήκει», «ανήκει αμεταβίβαστα» στους Έλληνες της Κύπρου. (γ) Προς τη θάλασσα της Κερύνειας Ο ποιητής λατρεύει την Κερύνεια και ειδικά τη θάλασσά της. Γι αυτό και, με πόνο ψυχής, διερωτάται: «Είναι δύσκολο να πιστέψω πως μας τους έφερε η θάλασσα της Κερύνιας, είναι δύσκολο να πιστέψω πως μας τους έφερε η αγαπημένη θάλασσα της Κερύνιας». Όπως παρατηρεί η Βαλεντίνα Σαλτέ (2011), η Κερύνεια παρουσιάζεται ως πρόσωπο οικείο, σε αντιδιαστολή με το «ανεπιθύμητο, το ανοίκειο με τον τόπο πλήθος των εισβολέων, το οποίο ο ποιητής καταδικάζει σε μια περιφρονητική ανωνυμία πίσω από την -σχεδόν άηχη- αντωνυμία «τους»» (σ.19). Ο Μόντης θυμώνει με τη γλυκοθάλασσα που έγινε πικροθάλασσα και «αυτοπετροβολείται στις παραλλαγές του θέματος» (σ.19): ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ - ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΙΑΣ Θάλασσα, γλυκοθάλασσα και γλυκοκυματούσα, νάξερα τι θα μούκανες αντί να σε τραγούδαγα να σε πετροβολούσα. Συμπλήρωμα, σ.64

ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΙΑΣ ΑΠ ΟΠΟΥ ΕΓΙΝΕ Η ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ Θάλασσα, πικροθάλασσα και πικροκυματούσα, νάξερα τι θα μούκανες να μη σε τραγούδαγα. Θάλασσα, πικροθάλασσα και πικροκυματούσα, νάξερα τι θα μούκανες να σε πετροβολούσα. Συμπλήρωμα Γ, σ.111 ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΙΑΣ ΑΠ ΟΠΟΥ ΕΓΙΝΕ Η ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ Θάλασσα, πικροθάλασσα και πικροκυματούσα, νάξερα τι θα μούκανες αντί να σε τραγούδαγα να σε πετροβολούσα. Συμπλήρωμα Γ, σ.11 Συνεχίζοντας τον πονεμένο μονόλογό του ο ποιητής «θυμώνει τρυφερά μαζί της, θυμώνει με τον εαυτό του, γίνεται κυνικός, σαρκαστικός και αυτοσαρκαστικός» στις διάφορες παραλλαγές του θέματος (σ.20): ΠΡΟΣ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΙΑΣ (ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ) Αχ πώς μας γελούσες, σιγανοπαπαδίτσα! Συμπλήρωμα, σ.98 ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΙΑΣ (ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ) Περίεργο να μην υποψιαστούμε τόσα χρόνια! Περίεργο να την αγαπάμε τόσα χρόνια! Συμπλήρωμα, σ.98 ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΙΑΣ (ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ) Πού να φανταστούμε τι μας μαγείρευε! Συμπλήρωμα, σ.103 ΠΡΟΣ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΙΑΣ (ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ) Ι Έτσι πληρώνεις τους στίχους που σου γράψαμε, έτσι πληρώνεις την αγάπη που σ αγαπήσαμε; Συμπλήρωμα,σ.104 ΠΡΟΣ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΙΑΣ (ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ) ΙΙ Όσο σκέφτομαι πως σούγραφα στίχους! Συμπλήρωμα, σ.104 Θυμώνει με τη θάλασσα και την αποκηρύσσει: «ΣΤΙΓΜΕΣ» ΤΗΣ ΕΙΣΒΟΛΗΣ Πικρή θάλασσα της Κερύνιας, που πρέπει ν αποσύρουμε πια τους στίχους που σου γράψαμε! Πικραινόμενος εν εαυτώ, 1975 στα Άπαντα Α, Άτιτλα, σ. 229

Την απειλεί και μετά μετανιώνει και την εκλιπαρεί: ΠΡΟΣ ΘΑΛΑΣΣΑ (ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ) Για το κακό που μούκανες έννοια σου να σου δείξω. Κάβους και βράχους, θάλασσα, στους δρόμους σου θα ρίξω μπροστά σου να τους βρίσκεις όπου πας, να δέρνεσαι και να κτυπάς στο νου σου πια να βάνης τέτοιο κακό να μην το ξανακάνης. Συμπλήρωμα Δ, σ.118 ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΙΑΣ ΑΠ ΟΠΟΥ ΕΓΙΝΕ Η ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ Θάλασσα, πικροθάλασσα, πάρ τους και γύρνα πίσω κι όσο και να σε μίσησα θα σε ξαναγαπήσω. Συμπλήρωμα Δ, σ.111 Προκαλεί τη θάλασσα να επανορθώσει το κακό: ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ Να τόκανεν η θάλασσα πίσω να τους γυρίση να δης που ο Πενταδάχτυλος όσο κι αν τον καψάλιασαν θα ξαναπρασινίση Συμπλήρωμα Δ, σ.116 Σχολιάζοντας τον τρόπο που ο Μόντης παρουσιάζει την τουρκική εισβολή με αυτά του τα ποιήματα, ο Λευτέρης Παπαλεοντίου (2006) εύστοχα παρατηρεί ότι με την μεταφορική προσωποποίηση ο ποιητής παίρνει αποστάσεις από τα καυτά θέματα (εθνικός διχασμός, πραξικόπημα κτλ), αποφεύγοντας ακανθώδη ιδεολογικά ζητήματα, και μεταθέτει το δράμα σε άψυχα αντικείμενα (ή σε φυτά και ζώα). (δ) Το αρχαίο ναυάγιο της Κερύνειας Η αγάπη του Μόντη για την Κερύνεια φαίνεται και μέσα από τα ποιήματά του για το ναυάγιο της Κερύνειας. Το αρχαίο καράβι, προσωποποιημένο κατά την προσφιλή προσέγγιση του ποιητή, παρουσιάζεται να βυθίζεται αυτόβουλα και να παραμένει έτσι στα γαλανά, ελληνικά νερά της Κερύνειας. Παρατηρεί σχετικά η Βαλεντίνη Σαλτέ (2011): (Η Κερύνεια) «συνεχίζει να λειτουργεί αέναα ως χώρος συνάντησης του τόπου με την ελληνική ιθαγένεια ( ) αντιστέκεται στην απομάκρυνση» (σ.23) Τ ΑΡΧΑΙΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΙΑΣ Κι αυτό στο βυθό, να πηγαινοέρχωνται τα κύματα να του φέρνουν τα μηνύματά της. Ως εν κατακλείδι, 1984 στα Άπαντα Α, Έντιτλα, σ.737

Τ ΑΡΧΑΙΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΙΑΣ Όχι, δεν το βύθισε η τρικυμία, μονάχο του βυθίστηκε για ν αποφύγη την απομάκρυνση. Αντίμαχα,1983 στα Άπαντα Α, Έντιτλα,σ.713 Τ ΑΡΧΑΙΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΙΑΣ Ναι μ αν δεν βυθιζόταν δεν θα παρέμενε στ αγαπημένα νερά. Τ ΑΡΧΑΙΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΙΑΣ Παρά να τη χάση επέλεξε τον βυθό. Συμπλήρωμα Β, σ.197 Συμπλήρωμα Β, σ.197 (ε) Νοσταλγία Ο Κώστας Μόντης ήταν βαθύτατα πληγωμένος από την τουρκική εισβολή. Παράλληλα, ωστόσο, ήταν επίσης θυμωμένος «με τους υποκριτές και τους πατριδοκάπηλους ( ) και μ εκείνους που γεμίζουν αδιάφορα τις σελίδες των εφημερίδων με «ποίηση» και «συνταρακτικά γεγονότα» (Σαλτέ, 2011, σσ. 17-18). Γι αυτό, και δηλώνει σαρκαστικά ότι δεν μπορεί να γράψει ποίηση για όσα τον πονούν: ΣΤΙΧΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ Υπάρχει μεγάλη ζήτηση στίχων για την Τουρκική εισβολή. Η κυρία Μ τους θέλει επειγόντως για μια ραδιοφωνική εκπομπή στο Παρίσι, δυο Ελληνικά κ ένα Αγγλικό περιοδικό τους χρειάζονται για τα ειδικά αφιερώματά τους, στην Camden Town και στη Νέα Υόρκη οργανώνονται δυο φιλανθρωπικές χοροεσπερίδες που θα τις ποικίλλη απαγγελία επικαίρων ποιημάτων. Είναι θέμα προβολής της Κύπρου που πολύ θα βοηθήση στον έρανο για τους πρόσφυγες. Πώς να τους πης πως έπηξε το μελάνι στην πέννα σου, πώς να τους πης πως έπηξε το αίμα στην καρδιά σου, πώς να τους πης να μας αφήσουν ήσυχους; Έ λ..:. Η νοσταλγία του για τα κατεχόμενα μέρη και ιδιαίτερα για την Κερύνεια συχνά θυμίζει το θαυμασμό ενός ερωτευμένου για την πόλη-γυναίκα: Τι όμορφο φόρεμα φόρεσες, σήμερα, Κερύνια μου, τι θάλασσα φόρεσες σήμερα, Κερύνια μου, τι βουνό! Συμπλήρωμα Δ, σ.44

Ελληνολάτρης ο Μόντης, βλέπει την Ελλάδα στο πρόσωπο της θαλασσοφίλητης Κερύνειας. Ο ποιητής, που ένιωθε ότι «σ αυτή την μακρινή γωνιά του Ελληνισμού, αντισταθμίζει που γράφουμε Ελληνικά», δηλώνει την πίστη του στην ελληνικότητα των κατεχόμενων τόπων μας: Κ η θάλασσα να κυματίζη φαρδιά πλατιά τη σημαία της, μια γαλανόλευκη Ελληνική σημαία. Λες κ έγραφε απάνω της «Κερύνια», έτσι ολοκάθαρα «Κερύνια», «Κερύνια μου». Συμπλήρωμα Ε, σ.72 Πολλά από τα ποιήματά του για την Κερύνεια, όπως παρατηρεί η Β. Σαλτέ (2011), είναι ολιγόστιχες στιγμές, στις οποίες κάποτε παρουσιάζονται παραλλαγές στο ίδιο θέμα με επαναλήψεις, προσθήκες φράσεων, διπλολογία, ολική ή μερική ταυτολογία με ελαφρά τροποποίηση είτε στον τίτλο είτε στον καταληκτικό στίχο. Γράφει, για παράδειγμα: Τι Κερύνια είσαι, τι παλιό αγαπημένο λιμανάκι! Συμπλήρωμα Ε, σ.73 ΓΙΑ ΜΙΑ ΠΡΟΣΦΥΓΑ ΚΕΡΥΝΙΩΤΟΠΟΥΛΑ Τι Κερύνια πήρες φεύγοντας, τι Κερύνια ντύθηκες, τι παλιό αγαπημένο λιμανάκι! Συμπλήρωμα Ε, σ.23 ΓΙΑ ΜΙΑ ΠΡΟΣΦΥΓΟΠΟΥΛΑ ΑΠ ΤΗΝ ΚΕΡΥΝΙΑ Αυτή παιδί μου, ήρθε αγκαλιά με το λιμανάκι της Κερύνιας. Συμπλήρωμα Στ, σ.32 ΓΙΑ ΜΙΑ ΠΡΟΣΦΥΓΟΠΟΥΛΑ ΑΠ ΤΗΝ ΚΕΡΥΝΙΑ (ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ) Αυτή παιδί μου, την είχε αγκαλιά το λιμανάκι της Κερύνιας. Μαζί ήρθαν. Συμπλήρωμα Στ, σ.33 ΓΙΑ ΜΙΑ ΠΡΟΣΦΥΓΟΠΟΥΛΑ ΑΠ ΤΗΝ ΚΕΡΥΝΙΑ Αυτή παιδί μου, ήρθε κρατώντας την Κερύνια απ το χέρι, αυτή, παιδί μου, ήρθε κρατώντας το λιμανάκι της Κερύνιας απ το χέρι. Συμπλήρωμα Στ, σ.33 Η σχέση τίτλου και ποιήματος, παρατηρεί η Β. Σαλτέ (2011), «είναι ιδιαίτερα δηλωτική, καθώς η πόλη ονοματίζεται μέσα από την ιδιότητα της κόρης ( ) Αφετέρου, η ιδιότητα της

προσφυγοπούλας, επώδυνη, απαράδεκτη για τον ποιητή, εγκλωβίζεται στον τίτλο και δεν κατεβαίνει στο ποίημα» (σ.13). Ο Μόντης νιώθει ακόμα και τη φύση να αντιδρά στην κατοχή και να συμμετέχει στο δράμα του κυπριακού λαού. Γερανοί και χελιδόνια δεν πάνε στα κατεχόμενα, για να μη δώσουν γιορταστικό τόνο στην απαράδεκτη παρουσία του ξένου παρείσακτου: ΓΕΡΑΝΟΙ Φαίνεται πως πληροφορήθηκαν γιατί διέγραψαν εφέτος την Κύπρο απ τα δρομολόγιά τους, γιατί δεν πέρασαν εφέτος απάνω απ τον Πενταδάχτυλο. Πικραινόμενος εν εαυτώ, 1975 στα Άπαντα Α, Έντιτλα, σ.568 ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ 1975 Μούπαν δεν είδε φέτος χελιδόνια η Κερύνια, μούπαν δεν είδε φέτος χελιδόνια το Μόρφου, δεν χαμηλοπέτασαν στα δρομάκια τους. Συμπλήρωμα Γ, σ.97 Εδώ επιτρέψτε μας και μια απορία προσωπική: Πώς άραγε θα ένιωθε και πώς θα εκφραζόταν ο Μόντης, που δεν μπορούσε να φανταστεί τα πουλιά να πάνε στα κατεχόμενα, αν ζούσε σήμερα και έβλεπε συμπατριώτες μας Ελληνοκύπριους να πηγαινοέρχονται στα καζίνα, στα πορνεία και στα παράνομα αεροδρόμια του Αττίλα; Με ποιους στίχους θα εξέφραζε την αηδία του για το κατάντημά μας; (στ) Γράμματα στη μητέρα Τα τρία γράμματα στη μητέρα, γραμμένα σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, συμπυκνώνουν τις βαθύτερες σκέψεις και την εξομολογητική διάθεση του ποιητή. Ο Μόντης διευκρίνισε: «Η μητέρα είναι ένα σύμβολο. Ένα αιώνιο και τεράστιο σύμβολο. Αυτό το αιώνιο και τεράστιο σύμβολο για μένα προσωπικά είχε μια ακόμα μεγαλύτερη σημασία, λόγω του ότι πολύ μικρός έχασα τη μητέρα μου» (Παπαλεοντίου, 2006, σ.115). Το Τρίτο Γράμμα στη Μητέρα ενσωματώνει όλη την πικρία του από τη διάψευση των οραμάτων και την εξαπάτηση. Βαρύ το γράμμα και ασήκωτο για τον ποιητή (και όλους μας). Ο Πενταδάκτυλος «γονατίζει και στοιχειώνει φορτωμένος Τούρκο» και εμείς από την θάλασσα της Κερύνειας περιμέναμε «βουτηγμένοι ως το λαιμό» την Ελλάδα που ποτέ δεν ήρθε. Τεράστια η απογοήτευση και απέραντη η πίκρα, «μας είπαν ψέμα οι ουρανοί και ψέμα οι θάλασσες, και ψέμα τα χελιδόνια και ψέμα η καρδιά, και ψέμα οι Ιστορίες μας, ψέμα, όλα ψέμα». Έντονοι οι στίχοι του για την στάση της Ελλάδας εκείνες τις τραγικές στιγμές: «Είχε, λέει, άλλη δουλειά η Ελλάδα, είχε κάτι γιορτές, λέει, η Ελλάδα, κάτι πανηγυρισμούς, κ ήμαστε και μακρυά και δε μπορούσε, λέει, λυπόταν, δεν το περίμενε, ειλικρινά λυπόταν, ειλικρινά λυπόταν πάρα πολύ». Το γράμμα κλείνει με το αυτοαναφορικό «δεν κάνω ποίηση, μητέρα / έχω αντίγραφα», το οποίο σχετίζεται με την πρόθεσή του να καταθέσει την προσωπική του μαρτυρία για τα γεγονότα.

Ο ίδιος ο ποιητής ομολογεί σε συνεντεύξεις του ότι ο ψυχικός σπαραγμός του για τα γεγονότα του 1974 δεν τον άφησε να «δώσει ό,τι έπρεπε» για την τουρκική εισβολή (Παπαλεοντίου, 2006). Επίλογος Ο Κώστας Μόντης, μέσα από την ποίησή του, εκφράζει τον πόνο, τον σπαραγμό και την πίκρα του κάθε Έλληνα της Κύπρου για την καταστροφή που ξεκίνησε το 1974 και συνεχίζεται ίσαμε σήμερα. Η Κερύνεια και ο Πενταδάκτυλος στα ποιήματά του γίνονται σύμβολα αγώνα, γίνονται η ίδια η πληγωμένη ψυχή του Κυπριακού Ελληνισμού. Διαβάζοντάς τα, ο αναγνώστης γίνεται μέτοχος των συναισθημάτων που συγκλόνισαν τον ποιητή, που συγκλόνισαν το λαό μας. Κλείνοντας, υιοθετούμε τις πολύ εύστοχες παρατηρήσεις της Βαλεντίνας Σαλτέ (2011): «Ο Μόντης έρχεται από πολύ μακριά μέσα από την Ιστορία. Είναι η φωνή της Κύπρου. Έρχεται να καταγράψει ό,τι άγραφο αφήνει η ιστορία από ανθρώπινη περιπέτεια. Κι όσο περνά ο καιρός, τόσο πιο πολύ διαπιστώνουμε πως ο Κώστας Μόντης αποτελεί τον ελληνικό τόπο καταγωγής μας» (σ. 23).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Αθανασοπούλου, Α. (2008). Το αντικαθρέφτισμα της Ιστορίας στην ποίηση του Κώστα Μόντη. Δημοσιεύτηκε στον τόμο Κώστας Μόντης (1914-2004). Ο περιπατητής του ουρανού. Λευκωσία: Πολιτιστικές Υπηρεσίες ΥΠΠ, σσ. 175-190. Γαλάζης, Λ. (2008). Η προσωποποίηση στο ποιητικό έργο του Κώστα Μόντη. Αθήνα: Εκδόσεις Γαβριηλίδης. Ορφανίδης, Ν. (1996). Τέσσερα ποιήματα του Kώστα Mόντη: «Έλληνες ποιητές», «Άγνωστος στρατιώτης», «Πενταδάχτυλος προς Tούρκους εισβολείς», «Tης εισβολής». Ακτή, Φεβρουάριος 1996, 14-15. Παπαλεοντίου, Λ. (2006). Όψεις της ποιητικής του Κώστα Μόντη. Αθήνα: Εκδόσεις Σοκόλη. Σαλτέ Δημητριάδου, Β. (2011). Στιγμές (στιγμές;) του Κώστα Μόντη με την Κερύνεια. Συμπόσιο «ΚΕΡΥΝΕΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ», Λεμεσός. Ομιλία στο