ΟΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΚΟΤΥΧΙΟΥ-ΣΤΡΟΦΥΛΙΑΣ

ΟΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΚΟΤΥΧΙΟΥ-ΣΤΡΟΦΥΛΙΑΣ Μεσογειακός τύπος κλίματος Η περιοχή των υγροτόπων και του δάσους χαρακτηρίζεται, σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, από κλίμα εύκρατο με ξηρασία κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Το κλίμα της δηλαδή, ανήκει στο μεσογειακό τύπο. Σύμφωνα πάλι με άλλους μελετητές, το ξηρό κλίμα της περιοχής αποκλίνει προς το ημίυγρο αν και παρατηρείται μέτρια έλλειψη νερού κατά τη θερμή περίοδο. Η θάλασσα ασκεί πάντοτε μια σαφή επίδραση στη διαμόρφωση της θερμοκρασίας. Το μεσογειακό κλίμα της περιοχής παίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο στον καθορισμό του χαρακτήρα της βλάστησής της. Τα πετρώματα Τα πετρώματα της περιοχής ανήκουν σε δύο, κυρίως, ενότητες: τα πιο παλιά και τα νεώτερα. Τα πιο παλιά (ασβεστόλιθοι, αργιλικοί σχιστόλιθοι, ψαμμίτες, κ.ά.) είναι υλικά που καθίζησαν στο βυθό θαλασσίων λεκανών, όταν η περιοχή όπως εξάλλου όλη η Ανατολική Μεσόγειος ήταν θάλασσα. Τα νεώτερα πετρώματα, που συνήθως καλύπτουν τα παλαιότερα, σχηματίστηκαν κατά τις τελευταίες γεωλογικές εποχές μέχρι και τη σύγχρονη. Η σύστασή τους ποικίλλει: άργιλοι, άμμοι, ψαμμίτες, κροκαλοπαγή, μάργες, μαργαϊκοί ασβεστόλιθοι, δολομίτες κ.ά. Ως προς την προέλευσή τους αποτελούνται είτε από υλικά που καθίζησαν στο βυθό μικρού βάθους θαλασσών, λιμνοθαλασσών, λιμνών ή τενάγων είτε από υλικά που φέρνουν οι χείμαρροι και τα ποτάμια είτε, τέλος, είναι άμμοι που συσσωρεύει ο αέρας στις παραλίες. Τα εδάφη Τα εδάφη της περιοχής, αρκετά γόνιμα, αποτελούνται κυρίως από αποθέσεις ιζημάτων των λιμνών και των τρεχούμενων νερών. Σε βαθύτερα στρώματα υπάρχουν μίγματα από άργιλο, άμμο, χαλίκια και λίθους. Κοντά στους υγρότοπους της περιοχής, τα εδάφη κατακλύζονται τους χειμωνιάτικους μήνες από νερό. Όταν τα νερά αποσυρθούν παραμένει η λάσπη. Ειδικά στο δάσος της Στροφυλιάς, το έδαφος έχει σύσταση αμμοαργιλώδη. Υψηλή σεισμικότητα Το Κοτύχι και η Στροφυλιά βρίσκονται σε μια ζώνη που παρουσιάζει υψηλή σεισμικότητα. Πράγματι, οι περιοχές της Πάτρας και της Ζακύνθου-Κυλλήνης είναι από τις πιο σεισμογενείς περιοχές της χώρας. Από τις αρχές του αιώνα συνέβησαν 59 σεισμοί με μέγεθος μεγαλύτερο των 5 Ρίχτερ, ενώ τη δεκαετία 1985-1994 και μόνο καταγράφηκαν 817 σεισμικά επεισόδια με μέγεθος πάνω από 3 Ρίχτερ. 1

Οι βιότοποι Ο συνδυασμός του δάσους και των υγροτόπων (λιμνοθαλασσών, λιμνών, ελών, καναλιών, υγρών λιβαδιών) με τη θάλασσα, τις αμμοθίνες και τους λόφους έχει δημιουργήσει ένα πολύπλοκο σύστημα διαφορετικών βιοτόπων. Οι βιότοποι αυτοί χρειάστηκαν περισσότερο από χίλια χρόνια για να αναπτυχθούν και να φτάσουν σ αυτό το στάδιο της ωριμότητας. Για να συνεχίσουν να υπάρχουν, παίζοντας ουσιαστικά τον οικολογικό τους ρόλο, χρειάζεται να παραμείνουν σε καλή φυσική κατάσταση καλύπτοντας και την αναγκαία γι αυτό έκταση. Από την παραθαλάσσια ζώνη και τις αμμοθίνες μέχρι τους λόφους, οι βιότοποι διαδέχονται ο ένας τον άλλο δημιουργώντας ένα μοναδικό τοπίο. Οι υγρότοποι, το δάσος, οι αμμοθίνες, η θάλασσα και οι λόφοι συνδέονται μεταξύ τους με σχέσεις αλληλεπίδρασης. Στη φύση δεν υπάρχουν πάντοτε συγκεκριμένα όρια ανάμεσα στους φυσικούς σχηματισμούς. Έτσι και εδώ, τα όρια των βιοτόπων αρκετές φορές δεν είναι σαφή: καθορίζονται από παράγοντες όπως η γεωμορφολογία, η παρουσία γλυκού ή αλμυρού νερού, οι εποχιακές διακυμάνσεις της ποσότητας των νερών, η απόσταση από τη θάλασσα. Επίσης, ο άνθρωπος, μέσα στην ιστορική του πορεία στην περιοχή, επηρεάζει το τοπίο και το περιβάλλον αλλά και επηρεάζεται απ αυτό. 2

Οι υγρότοποι Νερό: στοιχείο καθοριστικό για την επιβίωση χιλιάδων φυτών και ζώων. Πολλοί μικροί ποταμοί και χείμαρροι τροφοδοτούν την περιοχή με γλυκό νερό. Οι λοφίσκοι, όμως, από άμμο κατά μήκος της ακτής του Ιονίου εμποδίζουν τα νερά τους να φτάσουν στη θάλασσα. Έτσι, σχηματίζεται μια σειρά από εκτεταμένους υγρότοπους-λιμνοθάλασσες, έλη και λίμνες. Η λιμνοθάλασσα του Άραξου ή Πάπα, η λίμνη Πρόκοπος, ο βάλτος της Λάμιας και η λιμνοθάλασσα Κοτύχι ή Νέβυθος είναι οι κύριοι υγρότοποι της περιοχής. Από εποχή σε εποχή, οι συνθήκες αλλάζουν στις λιμνοθάλασσες. Για παράδειγμα, η διαφορετική παροχή γλυκού νερού μεταβάλλει την περιεκτικότητα τους σε αλάτι, το βάθος τους κ.ά. Ποιοι είναι οι κύριοι υγρότοποι Λιμνοθάλασσα Άραξου Μια επιμήκης αμμονησίδα τη χωρίζει από τον Πατραϊκό Κόλπο. Στον αλμυρόβαλτό της διαβιούν μεγάλοι πληθυσμοί από γλάρους και ερωδιούς. Εδώ διαχειμάζουν πάπιες, βουτηχτάρια και κορμοράνοι. Τα υφάλμυρα νερά της παρουσιάζουν μεγάλο ιχθυοπαραγωγικό ενδιαφέρον. Λίμνη Πρόκοπος Οι μεταβολές στη στάθμη του νερού, της προσδίδουν μεγάλο οικολογικό ενδιαφέρον. Πλούσια και αξιόλογη η ορνιθοπανίδα της από φαλαρίδες, πάπιες, κορμοράνους, νανοβουτηχτάρια, καλαμόκιρκους. Εδώ αναπαράγονται εκατοντάδες ζευγάρια καλαμοκανάδων. Βάλτος Λάμιας Ρηχός βάλτος που σε περίπτωση έντονων βροιχοπτώσεων επικοινωνεί με τον Πρόκοπο. Σημαντικός τόπος για αμφίβια, ερπετά και βέβαια πουλιά. Λιμνοθάλασσα Κοτύχι Μικρή η περιεκτικότητά της σε αλάτι. Μεγάλη η ποικιλία της χλωρίδας της. Αποτελεί έναν από τους σημαντικούς τόπους όπου ξεχειμωνιάζουν τα υδρόβια πουλιά. Είναι η μεγαλύτερη λιμνοθάλασσα που απέμεινε στην Πελοπόννησο. Στα μικρά κανάλια, στις λίμνες και στους νερόλακκους με γλυκό νερό αναπαράγονται πολλά από τα αμφίβια των γύρων βιοτόπων. Από τα ερπετά, νερόφιδα (Natrix natrix, Natrix tesselata) και νεροχελώνες (Emys orbicularis, Mauremys rivulata), ζουν στα νερά των καλαμώνων και στις όχθες. Τα υγρά λιβάδια: αναπόσπαστο τμήμα των υγροτόπων Γύρω από τις λίμνες, τις λιμνοθάλασσες και τα έλη, καθώς και στα μεγάλα ξέφωτα, ανάμεσα στις συστάδες του δρυοδάσους και του πευκοδάσους απλώνονται πολλά μεγάλα ή μικρότερα λιβάδια. Το χειμώνα, τα περισσότερα από τα λιβάδια αυτά πλημμυρίζουν είτε σ όλη τους την έκταση είτε σε τμήματά της. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος που τα υγρά αυτά λιβάδια θεωρούνται αναπόσπαστο τμήμα των υγροτόπων. Η βλάστησή τους ποικίλλει ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εδάφους όπως η περιεκτικότητα του σε αλάτι, το αν έχει βοσκηθεί έντονα ή, ακόμα, και το αν καλλιεργήθηκε στο παρελθόν. Τα υγρά λιβάδια αξιοποιούνται ως βοσκοτόπια γελαδιών. Στα υγρά λιβάδια ζει το 33% του συνόλου των ειδών από τα ερπετά της ευρύτερης περιοχής. Τα περισσότερα από αυτά είναι είδη που προτιμούν τόπους ηλιόλουστους και υγρούς. 3

Εκεί που αρχίζει να αυξάνει η περικτικότητα του εδάφους σε αλάτι, επικρατούν είδη αλόφιλα όπως η σαλικόρνια (Salicornia sp.). Η γαλακτίτης η εριώδης (Galactites tomentosa) φυτρώνει εκεί όπου τα λιβάδια είχαν κάποτε καλλιεργηθεί. Κορυδαλλοί και σταρήθρες συγκαταλέγονται ανάμεσα στα πουλιά των λιβαδιών. Ο τσαλαπετεινός (Upupa epops) τριγυρνά στα ξέφωτα ψάχνοντας στο έδαφος για τροφή. Η Σύμβαση Ραμσάρ Η αξία των υγροτόπων αναγνωρίζεται παγκόσμια. Ήδη από το 1971 υπογράφεται στην πόλη Ραμσάρ του Ιράν η «Σύμβαση για τους Υγροτόπους Διεθνούς Σημασίας ως Ενδιαιτήματος για τα Υδρόβια Πουλιά». Η διεθνής αυτή σύμβαση γνωστή ως «Σύμβαση Ραμσάρ», έχει συνυπογραφεί από την Ελλάδα και χαρακτηρίζει ως υγροτόπους διεθνούς σημασίας 11 από τους βιότοπους αυτούς της πατρίδας μας. Στους αξιόλογους αυτούς τόπους, τους υγροτόπους, συναντά κανείς μια μεγάλη ποικιλία ειδών: φυτά που ζουν μέσα ή κοντά στο νερό, έντομα, ψάρια, αμφίβια, ερπετά, πουλιά, θηλαστικά. Όλα αυτά τα είδη διαβιούν σε μια θαυμαστή σχέση και αλληλεξάρτηση τόσο μεταξύ τους όσο και με το ανόργανο περιβάλλον τους. Ασβεστολιθικοί λόφοι Ένα ιδανικό καταφύγιο για τα ζώα Στα βορεινά της περιοχής υψώνονται τα Μαύρα Βουνά, ένα σύνολο από απότομους ασβεστολιθικούς λόφους, που φτάνουν τα 240 μέτρα σε ύψος. Δεσπόζουν στο δάσος και στους υγροτόπους αλληλεπιδρώντας με το βιοτικό και τον αβιοτικό τους κόσμο. Η βλάστηση εδώ, διαφορετική από αυτή στα πεδινά, περιλαμβάνει αραιό δάσος βελανιδιάς (Quercus macrolepis) και συστάδες με αείφυλλους σκληρόφυλλους θάμνους και φρύγανα. Η έντονη βόσκηση και μερικές καλοκαιριάτικες πυρκαγιές κρατούν την κυρίαρχη βλάστηση θαμνώδη και χαμηλή, αυξάνοντας και το ποσοστό των φρυγάνων. Οι ασβεστολιθικοί λόφοι έχουν μεγάλη σημασία για τη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής. Μαζί με τις λίμνες, είναι οι κύριοι τροφοδότες του δάσους σε γλυκό νερό. Από τους πιο χαρακτηριστικούς θάμνους είναι ο σχίνος (Pistacia lentiscus), το θαμνοκυπάρισσο (Juniperus phoenicea), η αγριελιά (Olea europaea var. sylvestris), η κουτσουπιά (Cercis siliquastrum), η γκορτσιά (Pyrus amygdaliformis), και από τα φρύγανα η ασφάκα (Phlomis fruticosa). Οι λόφοι προσφέρουν καταφύγιο σε πολλά μικρά θηλαστικά της περιοχής όπως η νυφίτσα (Mustela nivalis), η αλεπού (Vulpes vulpes), ο ασβός (Meles meles), το πετροκούναβο (Martes foina), μα και σ ένα πλήθος από ερπετά και αρθρόποδα. Από τα είδη των ερπετών που ζουν εδώ, άλλα προτιμούν τα θερμά και ξηρά μέρη ενώ άλλα μπορούν να ζουν και σε μέρη πιο δροσερά και υγρά. Στα Μαύρα Βουνά βρίσκουν καταφύγιο πολλά από τα αρπακτικά πουλιά της περιοχής. Μερικά από αυτά φωλιάζουν ενώ κάποια άλλα περνούν εδώ το χειμώνα τους. Με παρατηρητήριο και ορμητήριο τους λόφους, τα πουλιά κυνηγούν σ όλη τη γύρω περιοχή, στο δάσος, στα ξέφωτα και στους υγροτόπους. Το δάσος Κατά μήκος της παραλίας, το δάσος της Στροφυλιάς εξακολουθεί εδώ και αιώνες να δίνει το δυναμικό παρόν του. Σύμφωνα με μαρτυρίες αρχαίων συγγραφέων, τα δάση στην ευρύτερη περιοχή ήταν απέραντα και σφριγηλά. Τους τελευταίους αιώνες, όμως, εκχερσώθηκαν σε σημαντικό βαθμό έτσι ώστε να δημιουργηθεί καλλιεργήσιμη γη. Το δάσος της Στροφυλιάς παρουσιάζει εναλλαγές τόσο στη σύνθεση όσο και στην όψη του: 4

- Το πευκοδάσος εμφανίζεται είτε ως αμιγές δάσος χαλεπίου πεύκου (Pinus halepensis) είτε ως αμιγές δάσος κουκουναριάς (Pinus pinea) είτε ως μικτό πευκοδάσος. - Προς την ενδοχώρα, συναντιέται με το δάσος της ήμερης βελανιδιάς (δρυς, Quercus macrolepis) δημιουργώντας ένα πλούτο βιοτόπων και τοπίων με μοναδική οικολογική και αισθητική αξία. Οι χαρτογράφοι και οι περιηγητές του παρελθόντος συνάντησαν μια διαφορετική εικόνα του δάσους αλλά και της συνολικής περιοχής. Πράγματι, με την πάροδο του χρόνου, τα όρια του βιοτόπου «δάσος» έχουν μεταβληθεί (μειωθεί) εξαιτίας της ανθρώπινης δράσης. Η σύνθεση του δάσους Το δάσος της Στροφυλιάς παρουσιάζει μια μοναδικότητα τόσο στη σύνθεση όσο και στην έκτασή του: 10.000 στρέμματα περίπου καλύπτονται από χαλέπια πεύκα 3.000 στρέμματα περίπου καλύπτονται από κουκουναριές 600 στρέμματα περίπου καλύπτονται από βελανιδιές (δρυς) (στοιχεία του 1994) Επίσης, στη συνολική έκταση του δάσους έχουν εναπομείνει λίγες συστάδες από ορισμένα είδη υδρόφιλων δέντρων όπως οι φράξοι, οι ιτιές, τα αλμυρίκια. Τα πευκοδάση Πιο κοντά στη θάλασσα, αναπτύσσεται το δάσος του χαλέπιου πεύκου (Pinus halepensis). Προς το εσωτερικό, στις γηραιότερες αμμοθίνες, απλώνεται το δάσος της κουκουναριάς (Pinus pinea). Το πευκοδάσος βρίσκεται σε μια δυναμική κατάσταση: - Τα χαλέπια πεύκα παρουσιάζουν μια τάση για επέκταση, όπως συμβαίνει και σε όλο το μεσογειακό χώρο. Στις συστάδες τους, όλες οι ηλικίες είναι παρούσες, γεγονός που σημαίνει ότι το είδος αυτό του πεύκου παρουσιάζει πολύ καλή φυσική αναγέννηση. - Οι κουκουναριές, μιας και είναι είδος που δύσκολα αναγεννάται, υποχωρούν συνεχώς. Οι ηλικίες τους κυμαίνονται γύρω στα 100 με 150 χρόνια ενώ υπάρχουν δέντρα που ξεπερνούν τα 200. Η κουκουναριά προτιμά αμμώδη ή αμμοαργιλώδη εδάφη και χαμηλά υψόμετρα. Γι αυτό ζει σε παραλιακούς πεδινούς τόπους. Στην Ελλάδα σήμερα απαντάται πια μόνο σε μερικές τοποθεσίες: Σκιάθο, Σκόπελο, Νάξο, Εύβοια, στα παράκτια μέρη της Α. Στερεάς και της Χαλκιδικής και βέβαια στη Δ. Πελοπόννησο. Οι συστάδες της έχουν περιοριστεί σε λίγες ακόμα μεσογειακές χώρες, όπως η Ισπανία, η Ιταλία και το Ισραήλ. Ορισμένοι από τους λόγους που δεν υπάρχει σήμερα φυσική αναγέννηση της κουκουναριάς είναι: Η βόσκηση (τα φυτοφάγα ζώα προτιμούν τις νεαρές κουκουναριές από τα νεαρά χαλέπια πεύκα). Η έλλειψη φρυγάνων κάτω από τα δέντρα (τα φρύγανα αυξάνουν τη γονιμότητα του εδάφους και προφυλάσσουν τις νεαρές κουκουναριές από τα ζώα που βόσκουν και από τους δυνατούς ανέμους) Η συλλογή των σπόρων από τον άνθρωπο. Αντίθετα, το χαλέπιο πεύκο παρουσιάζει έντονες τάσεις επέκτασης, αν και οι εκχερσώσεις περιορίζουν τις εκτάσεις που καλύπτει. Εκεί όπου για διάφορους λόγους δημιουργούνται κενά στις φυλλωσιές του πευκοδάσους, φυτρώνουν στα ξέφωτα πολλοί αείφυλλοι-σκληρόφυλλοι θάμνοι όπως η μυρτιά (Myrtus communis) και ο σχίνος (Pistacia lentiscus), ή και φρύγανα. Το δρυοδάσος 5

Ανατολικά και προς την ενδοχώρα, εκτείνεται το αραιό δάσος της ήμερης βελανιδιάς (δρυς, Quercus macrolepis). Παλαιότερα, το δάσος αυτό κάλυπτε όλη σχεδόν την έκταση που σήμερα καλλιεργείται. Τα αιγοπρόβατα που βόσκουν εδώ, όχι μόνο ελαττώνουν τον αριθμό πολλών από τα φυτά του δρυοδάσους, αλλά και περιορίζουν την αναγέννηση και αυτής της ίδιας της βελανιδιάς. Το δρυοδάσος, πιο φωτεινό από το πευκοδάσος, φιλοξενεί περισσότερα ερπετά απ αυτό, τόσο σε πληθυσμούς όσο και σε είδη. Στο δάσος της βελανιδιάς, πιο ανοικτό απ το πευκοδάσος, συχνάζουν πουλιά που προτιμούν τα φωτεινά μέρη όπως ο σπίνος (Fringilla coelebs), η καρδερίνα (Carduelis carduelis), ο φλώρος (Carduelis chloris), το σκαρθάκι (Serinus serinus). Τις νύχτες στο δρυοδάσος κυνηγούν οι χουχουριστής (Strix aluco) και άλλες κουκουβάγιες. Ποια φυτά επικρατούν στο δρυοδάσος Η έντονη βόσκηση έχει ελαττώσει, σε σημαντικό βαθμό, την ποικιλία των φυτικών ειδών στο δρυοδάσος. Έτσι, εδώ επιβιώνουν κυρίως είδη που δεν τα προτιμούν τα ζώα που βόσκουν όπως ο ασφόδελος (Asphodelus microcarpus) και η φτέρη (Pteridium aquilinum). Στο δρυοδάσος φύονται επίσης η γκορτσιά (Pyrus amygdaliformis), η τσικουδιά (Pistacia terebinthus), το θαμνοκυπάρισσο (Juniperus phoenicea) κ.ά. Ένα δέντρο ένας ολόκληρος κόσμος Δέντρα, σαν τη βελανιδιά, φιλοξενούν ένα μεγάλο πλήθος από διαφορετικούς οργανισμούς. Μύκητες, φυτά και ζώα βρίσκουν τροφή και καταφύγιο στις ρίζες, στον κορμό, στα κλαδιά και στα φύλλα. Ακόμα κι ένας πεσμένος κορμός εξακολουθεί να προσφέρει τη ζωή. Ένα πλήθος από αρθρόποδα (μυρμήγκια, τερμίτες, νυχτοπεταλούδες κ.ά.) ζουν στο δάσος αποτελώντας τροφή για πολλά άλλα ζώα (πουλιά, μικρά θηλαστικά). Αρκετά ανάμεσά τους, και κυρίως τα μυρμήγκια και οι τερμίτες, συμβάλλουν στην αποικοδόμηση των νεκρών υπολειμμάτων φυτών και ζώων και, άρα, στον καθαρισμό του δάσους. Πολλά είναι τα μικρά θηλαστικά που βρίσκουν καταφύγιο και τροφή στο δάσος π.χ. αλεπούδες, νυφίτσες, κουνάβια, ποντίκια. Στους φτερωτούς κατοίκους του πευκοδάσους συγκαταλέγονται είδη: Χαρακτηριστικά δασόβια όπως ο νανόμπουφος (Asio otus) και ο χουχουριστής (Strix aluco), που είναι αυστηρά προστατευόμενα, το ξεφτέρι (Accipiter nisus), ο κούκος (Cuculus canorus), η νανοδρυοκολάπτης (Dendrocopos minor), ο αιγίθαλος (Aegithalos caudatus), ο δεντροτσοπανάκος (Sitta europaea), ο χρυσοβασιλίσκος (Regulus regulus), ο δενδροφυλλοσκόπος (Phylloscopus collybita). Λιγότερο χαρακτηριστικά δασόβια όπως ο κοκκινολαίμης (Erithacus rubecula), το κοτσύφι (Turdus merula), η τσίχλα (Turdus philomelos), ο σταχτομυγοχάφτης (Muscicapa striata). Αμμόλοφοι - θίνες Ένας από τους πιο σπάνιους και απειλούμενους βιότοπους Τα κύματα του Ιονίου Πελάγους και οι δυτικοί άνεμοι που επικρατούν στην περιοχή, ωθούν την άμμο στην ξηρά σχηματίζοντας το βιότοπο αυτό σε μια έκταση 2.000 στρεμμάτων περίπου. Το τοπίο, από τη φύση του, είναι εξαιρετικά μεταβλητό: ρυτιδώνεται, αλλάζει όψεις και, προς το εσωτερικό, μεταμορφώνεται σε αμμόλοφους, τις θίνες. Οι ρίζες των φυτών στις αμμοθίνες, συγκρατώντας την άμμο, τις προστατεύουν από τη διαβρωτική δράση του ανέμου. Οι καλά διαμορφωμένες αμμοθίνες, με τη σειρά τους, προστατεύουν την ξηρά από τη διαβρωτική δράση της θάλασσας. 6

Στην παράκτια περιοχή, το θαλασσινό νερό και ο αμμουδερός βυθός, μαζί με τον φυσικό και το ζωικό τους κόσμο αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του βιοτόπου αυτού. Η βλάστηση στις αμμοθίνες Η βλάστηση εδώ καθορίζεται από την περιεκτικότητα του εδάφους σε αλάτι, την υγρασία και τη γεωμορφολογία του περιβάλλοντος, γι αυτό και δεν παρουσιάζεται ομοιόμορφη. Από την ακτή προς το εσωτερικό, εμφανίζονται αρχικά περίπου 50 μέτρα μακριά από το θαλασσινό νερό τα φυτικά εκείνα είδη που κατορθώνουν να ζουν στην παραλία και στην άμμο. Στη συνέχεια, φυτρώνουν χαλέπια πεύκα (Pinus halepensis) σε νάνα μορφή, κουκουναριές (Pinus pinea) και θάμνοι όπως ο σχίνος (Pistacia lentiscus) και το θαμνοκυπάρισσο (Juniperus phoenicea). Η κενταυρία, που τα φύλλα της μοιάζουν με του ζωχού (Centaurea sonchifolia), ζει στις αμμώδεις παραλίες. Το ερύγγιο (Eringium maritimum) είναι φυτό καλά προσαρμοσμένο στο περιβάλλον των αμμόλοφων. Ο όμορφος κρίνος της θάλασσας (Pancratium maritimum) είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά φυτά στις αμμουδερές παραλίες. Η αμμόφιλα (Ammophila arenaria) προτιμά να ζει στις αμμοθίνες, γεγονός που υποδηλώνεται και από το όνομά της. Κοντά στην ακτή, εκεί όπου μέσα από την άμμο αρχίζουν να υψώνονται οι πρώτοι ασβεστολιθικοί βράχοι, φυτρώνουν αρκετά αλόφυτα όπως το κρίθμο το θαλασσινό (Crithmum maritimum). Στις αμμώδεις παραλίες πολλά είναι τα πουλιά που ξεκουράζονται, φωλιάζουν ή βρίσκουν τροφή. Ανάμεσά τους ο ακτίτης (Actitis hypoleucos), ο λασπότρυγγας (Tringa glareola), η νανοσκαλίδρα (Calidris minuta), ο θαλασσοσφυριχτής (Charadrius alexandrinus) και πολλοί γλάροι. Στ ανοιχτά της θάλασσας πετά ο μύχος (Puffinus puffinus) και ο αρτέμης (Calonectris diomedea). Στις παραλίες της περιοχής ζουν ερπετά που προτιμούν τα αμμώδη περιβάλλοντα όπως η οχιά (Vipera ammodytes). Έντομα, όπως τα κολεόπτερα, είναι επίσης αρκετά. 7

Η πανίδα Προστατευόμενα είδη Κόκκινο βιβλίο Βέρνη ΠΔ 67/81 2009 ΑΜΦΙΒΙΑ Lissotriton vulgaris Κοινός τρίτωνας ΙΙ + Bufo bufo Μπράσκα ΙΙ + Pelophylax kurtmuelleri Βαλκανοβάτραχος ΙΙ Hyla arborea Δενδροβάτραχος Ι + Pseudepidalea viridis Πρασινόφρυνος Ι + ΕΡΠΕΤΑ Χελώνες Caretta caretta Καρέτα EN Ι + Mauremys rivulata Ποταμοχελώνα Ι + Emys orbicularis Βαλτοχελώνα NT Ι + Testudo graeca Γραικοχελώνα Ι + Testudo hermanni Μεσογειακή χελώνα VU Ι + Testudo marginata Κρασπεδοχελώνα ΙΙ + ΕΡΠΕΤΑ Σαύρες Anguis fragilis Κονάκι ΙΙ + Algyroides moreoticus Μωραïτόσαυρα NT ΙΙ + Podarcis taurica Βαλκανόσαυρα ΙΙ + Pseudopus apodus Φιδόσαυρα ΙΙ Lacerta trilineata Τρανόσαυρα ΙΙ + Ablepharus kitaibelii Αβλέφαρος ΙΙ ΕΡΠΕΤΑ Φίδια Typhlops vermicularis Τυφλίνος ΙΙ Elaphe quatuorlineata Λαφιάτης Ι + Telescopus fallax Αγιόφιδο ΙΙ + Hierophis gemonensis Δενδρογαλιά ΙΙ + Natrix tesselata Λιμνόφιδο ΙΙ + Natrix natrix Νερόφιδο ΙΙ + Malpolon monspessulanus Σαπίτης ΙΙ + Vipera ammodytes Οχιά Ι ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ Crocidura suaveolens Κηπομυγαλίδα + Mustela nivalis Νυφίτσα ΙΙ + Martes foina Πετροκούναβο ΙΙ + Meles meles Ασβός ΙΙ Glis glis Μυωξός + Dryomys nitedula Δενδρομυωξός + Myotis blythi Μικρομυωτίδα Ι + Pipistrellus pipistrellus Νανονυχτερίδα ΙΙ + Lutra lutra Βίδρα EN Ι + ΠΟΥΛΙΑ Pelecanus crispus Αργυροπελεκάνος VU Ι + Ardea alba Αργυροτσικνιάς VU Ι + Plegadis falcinellus Χαλκόκοτα CR Ι + Netta rufina Φερεντίνι ΙΙ Glareola pratincola Νεροχελίδονο VU Ι + Coracias garrulus Χαλκοκουρούνα VU Ι + Circus pygagrus Λιβαδόκιρκος CR ΙΙ + Circus aeruginosus Καλαμόκιρκος VU ΙΙ + Anser anser Σταχτόχηνα CR ΙΙ Recurvirostra avosetta Αβοκέτα VU Ι + Himantopus himantopus Καλαμοκανάς Ι + Chroicocephalus genei Λεπτόραμφος γλάρος VU Ι + CR: Κρισίμως κινδυνεύον, EN: Κινδυνεύον, VU: Τρωτό, NT: Σχεδόν απειλούμενο 8

Ανθρώπινες δραστηριότητες Στις ακτές της Αχαΐας και της Ηλείας που βρέχονται από το Ιόνιο πέλαγος η παρουσία του ανθρώπου και η εγκατάστασή του υπήρξαν πολύ πρώιμες και σχεδόν διαρκείς μέσα στο χρόνο. Η επιλογή των οικιστικών ζωνών υπαγορεύθηκε από ειδικούς λόγους που είναι διαφορετικοί από περίοδο σε περίοδο. Ωστόσο, ορισμένες περιοχές φαίνεται ότι ήταν περισσότερο ελκυστικές επειδή συγκέντρωναν τις προϋποθέσεις που ανταποκρίνονταν στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική οργάνωση των κοινωνιών των παλιότερων εποχών. Α φάση Η πρώτη φάση που σημαδεύει την εξέλιξη του τοπίου της περιοχής είναι η Υστερομυκηναϊκή. Είναι πολύ πιθανό ότι την εποχή αυτή η λιμνοθάλασσα του Άραξου-Πάπα και η λίμνη του Πρόκοπου ενώνονταν στο σημερινό χωριό Άραξος και επομένως η περιοχή των Μαύρων Βουνών αποτελούσε μια νησίδα. Β φάση Η δεύτερη μεγάλη περίοδος περιλαμβάνει την κλασική, την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή εποχή κατά τη διάρκεια των οποίων αναπτύσσεται και εδραιώνεται ένα κεντρομόλο οικιστικό σύστημα με πυρήνα την πόλη της Δύμης, στη σημερινή Κάτω Αχαϊά. Σημαντική είναι η αναφορά ξυλοκόπων σε επιτύμβιο επίγραμμα της εποχής αυτής που πρέπει να συνδέεται με το μεγάλο δάσος βελανιδιών το οποίο άρχιζε από την Κ. Αχαϊά και έφτανε ως τη Γαστούνη. Οι Ρωμαίοι έκαναν αποστραγγιστικά έργα, εγκατέστησαν αποίκους και ανακατένεμαν τη γη. Κατά τον 3 ο αιώνα π.χ. η Δύμη, οργανώνοντας την άμυνά της κατά των Ηλείων, κατασκευάζει στην περιοχή του Καραβοστασίου ένα ακόμα οχυρό. Το Κάστρο δεσπόζει σ όλη τη λιμνοθάλασσα του Άραξου. Γ φάση Η τρίτη περίοδος κατά την οποία η περιοχή έλκει το ενδιαφέρον είναι αυτή που ακολουθεί το Μεσαίωνα και φθάνει ως το 19 ο αιώνα. Μέχρι εδώ έφθανε η επικράτεια της αρχιεπισκοπικής βαρωνείας Πατρών, γι αυτό λέγεται και το ακρωτήριο Πάπας επειδή ανήκε σ αυτόν. Το 1643 αναφέρεται ληστεία πειρατών κατά μοναχών της περιοχής. Από την ύπαρξη λοιπόν των μοναχών εκεί, προέρχεται η ονομασία Καλογριά, ενώ η ονομασία Στροφυλιά προέρχεται από την τοπική κοινή ονομασία της κουκουναριάς. Από το 1830 εγκαθίστανται λατομεία λίθου στα Μαύρα Βουνά για τη χρησιμοποίηση του σε οικοδομές. Το δάσος των βελανιδιών που είχε παραχωρηθεί στο διάδοχο Κωνσταντίνο άρχισε να περιορίζεται από τις αρχές του 20 ου αιώνα. Οι παραγωγικές δραστηριότητες Η αλιεία, η κτηνοτροφία και η γεωργία αποτελούν τις κύριες παραγωγικές δραστηριότητες των κατοίκων στην περιοχή, Η αλιεία στις λίμνες και στις λιμνοθάλασσες υπήρξε για αιώνες τώρα η παραγωγική δραστηριότητα των κατοίκων της περιοχής που συνυπήρχε αρμονικά με το φυσικό περιβάλλον των υγρότοπων χωρίς να το υποβαθμίζει. Η κτηνοτροφία, μια δραστηριότητα στενά συνδεδεμένη με τους υγρότοπους. όταν ασκήθηκε ανεξέλεγκτα και εντατικά, υποβάθμισε τις περιοχές αυτές. Η γεωργία, στην μέχρι τώρα πορεία της, επέδρασε αρκετές φορές αρνητικά στο φυσικό περιβάλλον των υγροτόπων. 9

Αλιεία, μια πατροπαράδοτη ασχολία Η αλιεία είναι μια παραγωγική δραστηριότητα που ασκείται εδώ και αιώνες στην περιοχή. «Ιχθυοτροφείο του Μωριά» ονόμαζαν στα έγγραφά τους οι Ενετοί τη λιμνοθάλασσα του Αράξου ή Πάπα. Τέτοιο ήταν το μέγεθος και η ποσότητα της ιχθυοπαραγωγής της. Αναφέρεται ότι το Βατικανό, την εποχή της Ενετοκρατίας, από εδώ προμηθευόταν τσιπούρες και άλλα ψάρια. Οι Τούρκοι νοίκιαζαν τα ιχθυοτροφεία της περιοχής σε Κεφαλλονίτες για 5.500 γρόσια. Με το τέλος του χειμώνα και τις αρχές της άνοιξης, πυκνά κοπάδια από νεαρά ψάρια εγκαταλείπουν το θαλασσινό νερό και εισέρχονται στις λιμνοθάλασσες. Εδώ βρίσκουν την κατάλληλη σταθερή θερμοκρασία και άφθονη τροφή για να μεγαλώσουν. Όταν έρθει η ώρα να γεννήσουν, τα ψάρια ξεκινούν το αντίστροφο ταξίδι προς το πέλαγος. Όμως, στα κανάλια επικοινωνίας της λιμνοθάλασσας με την θάλασσα, οι καλαμένιοι φράκτες, οι καλαμωτές, είναι έτσι τοποθετημένοι που οδηγούν τα ψάρια στις ειδικές παγίδες, τις πήρες. Στις λιμνοθάλασσες και στις λίμνες της περιοχής ζουν και αλιεύονται αρκετά είδη ψαριών με θαλάσσια προέλευση: κέφαλοι (Mugil cephalus), μυξινάρια (Liza aurata, βελάνισες (Chelon labrosus), μαυράκια (Liza ramada), χέλια (Anguilla anguilla), λαβράκια (Dicentrarchus labrax) και τσιπούρες (Sparus auratus). Υπάρχουν όμως και ψάρια του γλυκού νερού όπως οι κυπρίνοι ή γριβάδια (Cyprinus carpio). Η κτηνοτροφία Πολλά είναι τα είδη των ζώων που εκτρέφονται στην περιοχή των υγρότοπων: μέλισσες, γαλοπούλες, κότες, γουρούνια κ.ά. Τα κύρια είδη πάντως είναι τα πρόβατα, τα κατσίκια και τα βοοειδή. Σήμερα, μεγάλες εκτάσεις γύρω από τους υγρότοπους χρησιμοποιούνται ως βοσκοτόπια. Η υπερβόσκηση τη φυσικής βλάστησης και το ποδοπάτημα του εδάφους των υγρών λιβαδιών είναι δύο από τις δυσμενείς επιπτώσεις της κτηνοτροφίας στους τόπους αυτούς. Η γεωργία Τα εδάφη γύρω από τους υγροτόπους είναι συνήθως εύφορα. Αυτό συμβαίνει και στην περιοχή Κοτυχίου-Στροφυλιάς. Εδώ υπάρχουν καλλιέργειες καλαμποκιού, βιομηχανικής ντομάτας, πατάτας, καρπουζιού κ.ά. Παράλληλα, υπάρχουν και πολλά περιβόλια με εσπεριδοειδή. Οι καλλιεργούμενες εκτάσεις επεκτείνονται συχνά σε βάρος των υγρότοπων και του δάσους. Παράλληλα, υπολείμματα των φυτοφαρμάκων που χρησιμοποιούνται σε καλλιέργειες της περιοχής καταλήγουν στους υγρότοπους μέσω του αποστραγγιστικού δικτύου. Η ρύπανση που προκαλούν φθάνοντας εκεί αποτελεί σοβαρή απειλή για τη ζωή ενός πλήθους από οργανισμούς. Η βόσκηση αλλά και η καλλιέργεια των εδαφών γύρω και μέσα στις περιοχές των υγρότοπων είναι πια δυνατόν να γίνονται με μεθόδους που να μην βλάπτουν το φυσικό περιβάλλον. Ολοκληρωμένη διαχείριση Μια νέα αντίληψη για την αξιοποίηση των πόρων της περιοχής αναπτύσσεται όλο και περισσότερο. Σύμφωνα με αυτήν, ανθρώπινες παραγωγικές δραστηριότητες όπως η αλιεία, η γεωργία η κτηνοτροφία καθώς και ο τουρισμός μπορούν να αναπτύσσονται με βάση ειδικό μελετημένο σχεδιασμό, ολοκληρωμένο και μακρόπνοο, χωρίς να υποβαθμίζουν το φυσικό περιβάλλον, προσφέροντας ανώτερη ποιότητα ζωής και ελπίδα για το μέλλον 10

Προβλήματα Στην περιοχή Κοτυχίου-Στροφυλιάς ορισμένα από τα σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει το περιβάλλον είναι: Η έλλειψη φυσικής αναγέννησης της κουκουναριάς. Τα γερασμένα δέντρα πεθαίνουν χωρίς να αναπληρώνονται από νέα. Τα λιπάσματα από τις καλλιέργειες καταλήγουν με τα ρέοντα νερά στα κανάλια, στις λίμνες, στα έλη και στις λιμνοθάλασσες. Τα θρεπτικά τους άλατα προκαλούν υπερβολική ανάπτυξη της παρόχθιας βλάστησης και των μικροσκοπικών φυτών που ζουν στο νερό. Τα φυτά αυτά, πεθαίνοντας αποσυντίθενται αφαιρώντας από το νερό όλο και περισσότερο οξυγόνο. Έτσι, η ζωή εκεί γίνεται δύσκολη για πολλούς οργανισμούς. Αυτό το φαινόμενο καλείται ευτροφισμός. Η χωρίς ενιαίο σχεδιασμό και υποδομή χρήση της περιοχής για διάφορα είδη αναψυχής δημιουργεί πιέσεις ή ακόμα και καταστροφές στο φυσικό περιβάλλον (σκουπίδια, ενόχληση ζώων κ.ά.). Τα ίχνη αυτά από ρόδες μαρτυρούν μια δραστηριότητα που βάζει σε κίνδυνο το πολύ ευαίσθητο περιβάλλον των αμμοθινών. Η διάνοιξη νέων δρόμων πρέπει να αποφεύγεται. Η κυκλοφορία των οχημάτων στους υπάρχοντες δρόμους θα πρέπει να γίνεται με όρους ώστε να μην κινδυνεύουν τα ζώα της περιοχής. 11