ΚΕΠΕΜ Σεμινάρια χορού 2012-2013 3 ο Σεμινάριο: Κυνίδαρος Νάξου Κυριακή, 20 Ιανουαρίου 2013 11.00-14.00 Εισηγητές: Μαρία Κλουβάτου, Αντρέας Σκουλάξινος ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΡΕΥΝΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΜΛΦ ΑΡΧΕΙΟ ΣΙΜΩΝΟΣ ΚΑΙ ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΚΑΡΑ Ἔρσης 9 & Πουλχερίας, 114 73 Ἀθήνα, Τηλ. 210 82.37.447, karaskepem@gmail.com, facebook: Σίμων Καρά
ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΩΝ ΚΥΚΛΑΔΩΝ Στα γενικότερα πλαίσια της νησιώτικης παραδόσεως, τα κυκλαδίτικα τραγούδια ξεχωρίζουν για την ευρυθμία και τη μελωδικότητά τους. Πλησιέστερα προς το τραγούδι το στεριανό, είναι πιο προσιτά και γνώριμα στο ευρύ ελληνικό κοινό εν συγκρίσει προς τραγούδια άλλων νησιών, που παρουσιάζουν έντονη διαφοροποίηση, γλωσσική, ρυθμική και χορευτική. Νησιώτικα συρτά και καλαματιανά, δετοί χοροί τύπου «αγεράνου» και «βλάχας» (χοροί στα τρία) άλλα και μπάλλοι, κασάπικα, ζεϊμπέκικα και καρσιλαμάδες συνιστούν τη μουσική και χορευτική παράδοση των Κυκλάδων. Τα τελευταία τείνουν να εκλείψουν, καθώς χάνονται οι παλιοί μερακλήδες τραγουδιστές και οργανοπαίχτες. Ο μπάλλος αντιθέτως βρίσκεται στο κορύφωμά του, διακρινόμενος σε «αμολυτό» και «σούστα αλά πολίτα», σε ρυθμούς 6σήμων και 4σήμων δακτυλικών ποδών αντιστοίχως. Η λύρα, χαρακτηριστικό μουσικό όργανο του Αιγαίου Πελάγους, έχει αντικατασταθεί πολύ ενωρίς εδώ από το βιολί, που παρέχει μεγαλύτερες δυνατότητες αναπτύξεως της μελωδίας. Βιολί, λαγούτο, κάποτε και σαντούρι, απαρτίζουν τη νησιώτικη συναυλία. Σπανίζει η φλογέρα, διατηρείται όμως η τσαμπούνα με το ενθουσιαστικό παίξιμό της, όταν μάλιστα συνοδεύεται από το πήλινο τουμπάκι, το «πληνθίον» των βυζαντινών. Σε ματζόρε και μινόρε ως προς την εκτέλεση και συνοδεία διακρινόμενοι απ τους μουσικούς οι διάφοροι σκοποί, παίζονται συνήθως στις ψηλές νότες του βιολιού ντο (νη) ματζόρε και ρε (πα) μινόρε απ τις οποίες διευκολύνονται τόσο το βιολί στο ν αποδίδει με κρυστάλλινη διαύγεια το μελικό πλούτο και τη χάρη του τραγουδιού, όσο και το λαούτο, που, χορδισμένο σ αυτές τις τονικότητες, γεμίζει με το σύνολο των χορδών του το ηχητικό φόντο και το υπόβαθρο της μελωδίας. Δύσκολο όμως από τόσο ψηλά το τραγούδι και πρέπει νάναι υψίφωνος και καλλίφωνος ο τραγουδιστής, ώστε να έχει καθαρότητα και απόδοση ανάλογη προς εκείνη της οργανικής μουσικής. Συχνές οργανικές παρεμβολές και ανταποκρίσεις στο φωνητικό τραγούδι και οργανική ανάπτυξη της μελωδίας που τρέχει σα χείμαρρος ποικιλμάτων και παραλλαγών στις εισαγωγές, τα ενδιάμεσα και τα σόλα του βιολιού γνώρισμα της κυκλαδίτικης μουσικής δίνουν τέτοια χάρη και ποικιλία στη μουσική εκτέλεση, που δε φθάνεις να τη βαρεθείς και να πεις «πότε να τελειώσει». Αρκετοί σκοποί των Κυκλάδων είναι ξενόφερτοι, από μέρη νησιώτικα ή και στεριανά, όπως δείχνει το όνομά τους, πολλοί όμως είναι και οι εντόπιοι, έργα της τοπικής μουσικής παραδόσεως και των εντοπίων καλλιτεχνών, δεμένοι με την ιστορία και τα τοπωνύμια κάθε νησιού, καθώς και τα ιερά προσκυνήματά του: τον Προφήτη Ηλία της Σίφνου, τη Χοζοβιώτισσα της Αμοργού και την Παναγία Κανάλα της Κύθνου, που δεν παύουν να τ αναφέρουν και να τα επικαλούνται με ευλάβεια οι νησιώτες, στα τραγούδια τους και ιδιαίτερα στα γαμήλια και τα ευχετικά. Σίμων Ι. Καράς 2
Η ΝΑΞΟΣ ΚΙ Ο ΚΥΝΙΔΑΡΟΣ: ΙΣΤΟΡΙΑ, ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ Η ιστορία της Νάξου Οι περισσότερες πληροφορίες που υπάρχουν σχετικά με την αρχαία ιστορία της Νάξου είναι συνδεδεμένες με την ελληνική μυθολογία. Ο Δίας (Ζευς), ο πατέρας των Θεών του Ολύμπου, γεννήθηκε στην Κρήτη αλλά μεγάλωσε στη Νάξο κι έδωσε το όνομά του στο πιο ψηλό βουνό του νησιού, τον Ζα (1004μ.). Λέγεται ότι οι πρώτοι κάτοικοι της Νάξου ήταν οι Καρυείς από τη Θράκη, οι οποίοι λάτρευαν το Διόνυσο, το Θεό του κρασιού και της μέθης. Ο Διόνυσος έσμιξε στη Νάξο με την Αριάδνη, τη Θεά της γονιμότητας κατά τους προ-ελληνικούς χρόνους, την οποία άφησε στο νησί ο Θησέας. Η ένωσή τους προίκισε το νησί με πλούσια αμπέλια κι εύφορη γη και γι αυτό κάθε χρόνο γιορτάζονται τα «Διονύσια» στη Νάξο. Στην αρχαιότητα, η Νάξος ήταν σπουδαίο εμπορικό, πολιτιστικό και καλλιτεχνικό κέντρο και επηρεάστηκε από πολλούς πολιτισμούς. Μετά τους Καρυείς, ήρθαν φυλές από την Κρήτη και τις Μυκήνες. Κατά τη διάρκεια των Περσικών πολέμων, η Νάξος ήταν θερμός υποστηρικτής της Αθηναϊκής Συμμαχίας και ήταν το πρώτο νησί που συνδέθηκε μ αυτήν. Η Νάξος έγινε μέρος της Αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου και αργότερα των Ρωμαϊκών και Βυζαντινών Αυτοκρατοριών. Όπως τα άλλα νησιά των Κυκλάδων, έτσι και η Νάξος ήταν στόχος των πειρατών γεγονός που ανάγκασε τους κατοίκους των παραθαλάσσιων περιοχών να μεταφερθούν στην ενδοχώρα του νησιού. Το 1207, η Νάξος κατακτήθηκε από τον Ενετό Δούκα Μάρκο Σανούδο, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την ανέγερση των περισσότερων από τα όμορφα ενετικά κτίρια που βρίσκονται στο νησί. Από τα μέσα του 14 ου αιώνα μέχρι την ελληνική επανάσταση και την απελευθέρωση, η Νάξος βρισκόταν υπό την κατοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ενώθηκε με το Νέο Ελληνικό Κράτος το 1830. Ο Κυνίδαρος Χτισμένος σε υψόμετρο 400 περίπου μέτρων, ο Κυνίδαρος βρίσκεται περιτριγυρισμένος από πυκνοφυτεμένες λαγκαδιές με αμπέλια, ελιές, δρύες, πλατάνια και πρινιές. Οι παραδόσεις αναφέρουν ότι το χωριό ήταν αρχικά κτισμένο σε άλλη τοποθεσία, στη θέση «Κιουρά», στη γραφική κοιλάδα των Χαλάνδρων. Σύμφωνα με την παράδοση, η περιοχή των Χαλάνδρων είχε πλούσια και πυκνή βλάστηση με πολλά νερά και άγρια ζώα. Από δω ξεκινούσε το αρχαίο υδραγωγείο που κατασκεύασε ο Λύγδαμις τον 6 ο π.χ. αιώνα και τροφοδοτούσε τη Νάξο-Χώρα με νερό, πράγμα το οποίο επαναλήφθηκε και σήμερα (η πηγή της Σκουληκαριάς τροφοδοτεί τη Χώρα και τα χωριά της πεδινής Νάξου με πόσιμο νερό). Σήμερα στην περιοχή των Χαλάντρων βρίσκεται σχεδόν ερειπωμένος ο ναός του Αγίου Δημητρίου, δίπλα η μεγαλοπρεπής βασιλική του Αγίου Αρτεμίου και λίγο πιο κάτω ο ερειπωμένος συνοικισμός της «Κιουράς». Σύμφωνα με την παράδοση, αλλά και με αρχαιολογικές μαρτυρίες: 3
Κατά τη βυζαντινή εποχή της Ενετοκρατίας και Τουρκοκρατίας, το χωριό βρισκόταν στην τοποθεσία αυτή και αποτελούσε φέουδο των Φράγκων φεουδαρχών της εποχής. Τα ερείπιά του αποδεικνύουν ότι καταστράφηκε τελείως σε μία άγρια επιδρομή πειρατών κατά τον 15 ο αιώνα περίπου. Οι λίγοι κάτοικοι που σώθηκαν από το συνοικισμό της «Κιουράς», έφυγαν στο εσωτερικό του νησιού και έχτισαν το νέο χωριό τους, τον Κυνίδαρο, εκεί που βρίσκεται σήμερα, για μεγαλύτερη ασφάλεια. Σώζεται έγγραφο που αναφέρεται το τοπωνύμιο «Κηνήδαρος» με χρονολογία 9 Μαρτίου 1539. Από διοικητική απόψη, ο Κυνίδαρος παρέμεινε κοινότητα από το 1912 έως το 1998, οπότε και μετεξελίχθηκε σε δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Νάξου στο πλαίσιο του «Καποδίστρια». Οι κυριότερες ασχολίες των 400 περίπου κατοίκων του Κυνιδάρου ήταν από παλιά η γεωργία και η κτηνοτροφία και δευτερευόντως οι οικοδομικές εργασίες. Τις τελευταίες δεκαετίες η εξόρυξη μαρμάρου από τα γύρω βουνά τα οποία είναι πλούσια σε κοιτάσματα μαρμάρου, έχει κρατήσει τον πληθυσμό του χωριού στις εστίες του αποτελώντας τη σημαντικότερη εισοδηματική πηγή για το χωριό. Οι Κυνιδαριώτες διακρίνονται για την πηγαία διάθεσή τους στη μουσική και το χορό. Τα γλέντια αποτελούν χαρακτηριστική πτυχή της κυνιδαριώτικης ζωής. Η πλούσια μουσικοχορευτική παράδοση του χωριού διατηρείται σχεδόν αναλλοίωτη στο πέρασμα του χρόνου. Για τον Κυνιδαριώτη λένε ότι πρώτα μαθαίνει να χορεύει κι ύστερα να περπατάει. Μια παράδοση αναφέρει ότι μετά την καταστροφή της Νάξου από τους Ενετούς, μεταφέρθηκαν στο νησί οικογένειες από διάφορα μέρη, και στον Κυνίδαρο εγκαταστάθηκαν οικογένειες με οργανοπαίχτες, τραγουδιστές και χορευτές. Σ αυτό οφείλεται και η έμφυτη αγάπη και ικανότητα στο τραγούδι, τη μουσική και το χορό. Κώστας Γ. Κλουβάτος (Δάσκαλος) Οι κορδελλάτοι. Το αποκριάτικο έθιμο του νησιού Τις απόκριες στα χωριά Κυνίδαρος, Μέλανες, Εγγαρές, Γαλήνη και Τσικαλαριό ντύνονται «φουστανελλάδες» ή «κορδελλάτοι». Όλη την εβδομάδα, μέχρι την Τυρινή Κυριακή γίνονται ανταλλαγές φουστανελλάδων στα χωριά αυτά, δηλαδή οι φουστανελλάδες του Κυνιδάρου πηγαίνουν στις Μέλανες και των Μελάνων σ ένα άλλο χωριό, κ.λπ. Η διαδικασία ξεκινά με τον σαλπιστή, ο οποίος δίνει το μήνυμα να ντυθούν οι λεβέντες του χωριού που έχουν συνεννοηθεί με τον μπαϊρακτάρη, ο οποίος είναι ο επικεφαλής ολόκληρης της αποστολής. Αφού γίνει το κάλεσμα, ο μπαϊρακτάρης καθοδηγεί τους φουστανελλάδες και όλους τους άνδρες που ακολουθούν να κρατήσουν το τυπικό της διαδικασίας και της φιλοξενίας το οποίο είναι να διασκεδάσουν τις γυναίκες του άλλου χωριού με σεβασμό. 4
Φτάνοντας έξω από το χωριό, ρίχνουν τις προειδοποιητικές ντουφεκιές για τον ερχομό τους. Όταν φτάσουν στον προορισμό τους, είναι έτοιμα τα όργανα για το γλέντι και οι γυναίκες του άλλου χωριού έχουν ετοιμάσει φαγητά για τους φουστανελλάδες και τους άντρες. Εκεί ο μπαϊρακτάρης ενημερώνει τους φουστανελλάδες, αν υπάρχουν νιόπαντρες γυναίκες για να τις χορέψουν και να τους πάρουν τα μαντήλια τα οποία καρφιτσώνουν επάνω τους. Στη συνέχεια οι φουστανελλάδες διασκεδάζουν όλο το χωριό χορεύοντας όλες τις γυναίκες, ηλικιωμένες και νέες. Όταν τελειώσουν και επιστρέψουν στο χωριό τους, τους υποδέχονται οι χωριανοί, κάνουν έναν αποχαιρετιστήριο χορό και πάνε στα σπίτια τους να ετοιμαστούν για την επόμενη μέρα. Έθιμα του γάμου στον Κυνίδαρο Την ημέρα του γάμου, τα όργανα (λαούτα και βιολιά) πηγαίνουν στο σπίτι του κουμπάρου και στη συνέχεια, μαζί με τον κουμπάρο, στο σπίτι του γαμπρού. Από ξεκινούν όλοι μαζί για το σπίτι της νύφης. Παραλαβαίνουν και τη νύφη και πηγαίνουν στην εκκλησία. Μετά το μυστήριο, το νέο ζευγάρι χαιρετάει τους καλεσμένους του και τους κερνάει ξεροτήγανα και ρακί έξω απ την εκκλησία. Στη συνέχεια ακολουθεί ο πρώτος χορός «το γυράκι» στη πλάτσα (πλατεία) του χωριού με πρώτο τον κουμπάρο (εδώ μόνο για έναν χορό). Ακολουθούν οι υπόλοιποι καλεσμένοι και πάνε όλοι μαζί στο γλέντι όπου έχουν ετοιμαστεί τα παραδοσιακά φαγητά του χωριού. Η βραδιά συνεχίζεται με τα όργανα που παίζουν όλη τη νύχτα μέχρι τα ξημερώματα και η νύφη κρατάει το γλέντι σύμφωνα με τις χορευτικές ικανότητές της, διότι πρέπει να την χορέψουν όλοι οι καλεσμένοι. Το μεσημέρι της επόμενης μέρας, όλοι οι συγγενείς, τα συμπεθεριά και οι φίλοι, πάνε να κάνουν πατινάδα, να ξυπνήσουν το νέο ζευγάρι τραγουδώντας με αυτοσχέδια κοτσάκια (στο σκοπό του «Ντάρι-ντάρι»). Συνεχίζονται τα κεράσματα με τα ξεροτήγανα και τη ρακί στο σπίτι του ζευγαριού. Τα όργανα παίζουν και το ζευγάρι χορεύει μαζί με τους «αχόρευτους» της προηγούμενης βραδιάς. Ανδρέας Σκουλάξινος - Καλλιόπη Ναννά 5
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ Στο σεμινάριο οι εισηγητές θα αναλύσουν το χορευτικό ρεπερτόριο του νησιού, το οποίο συνδέεται είτε με την τσαμπούνα είτε με την νεότερη ζυγιά βιολί-λαούτο. Χορός και κοτσάκια στον Κυνίδαρο Ανδρέας Σκουλάξινος - Καλλιόπη Ναννά Ο συρτός της Νάξου, χορεύεται σε όλα τα χωριά του νησιού σε διάφορες ρυθμικές αγωγές, τέμπο αργό, μέτριο και γρήγορο, που στην κάθε μια απ αυτές παίζουν και τραγουδούν διαφορετικά τραγούδια. Ο μπάλλος της Νάξου, αποτελεί τη συνέχεια του συρτού και είναι ο κατ εξοχήν ερωτικός χορός της Νάξου. Αρχίζει με αργό ρυθμό, συνεχίζει με μέτριο και γρήγορο. Χορεύεται αντικρυστά και διαφοροποιούνται οι κινήσεις του σώματος και οι εκφράσεις του προσώπου των χορευτών ανάλογα με τη σχέση τους (αν είναι γιαγιά, μητέρα, σύζυγος η αδερφή) με τη χορεύτρια. Επίσης, κατά τη διάρκεια του χορού γίνεται αλλαγή ντάμας και η διαδικασία του «μπαρντό» χωρίς να σταματούν τα όργανα. Ο καλαμαθιανός, χορεύεται σε όλη τη Νάξο με τοπικά τραγούδια αλλά και με τραγούδια που είχαν έρθει από την ηπειρωτική Ελλάδα, προσαρμοσμένα στο τοπικό μουσικό ιδίωμα. Η βλάχα της Νάξου, είναι ο κατ εξοχήν αποκριάτικος χορός αλλά βρίσκεται εντός της διαδικασίας του χορευτικού τυπικού και τον υπόλοιπο χρόνο. Επίσης, υπάρχουν διαφορετικές μορφές της βλάχας, σε μουσική, σε στίχους και σε κίνηση σε διάφορα χωριά του νησιού. Τα κοτσάκια είναι ο εκφραστικός ποιητικός λόγος που τον χρησιμοποιούν λειτουργικά στη χορευτική πράξη, στις πατινάδες, στις γιορτές και στα καθιστά γλέντια. Είναι ο τρόπος επικοινωνίας ανάμεσα στους μουσικούς και τους χορευτές. Τα κοτσάκια διαμορφώνουν το ύφος, το χρώμα και την αισθητική του χορευτικού γεγονότος. Είναι ίσως το πιο δυνατό σύνδρομο στοιχείο της χορευτικής κατάστασης της Νάξου. Τα Ναξιώτικα κοτσάκια (αυτοσχέδια δίστιχα) είναι δεκαπεντασύλλαβα και οκτασύλλαβα και είναι προσωπικά του καθενός. Το σπουδαιότερο χαρακτηριστικό των κυριότερων στίχων είναι η ομοιοκαταληξία, το ταίριασμα των καταλήξεων, η ρίμα. Δηλαδή, τα κοτσάκια, οι ρίμες, οι πατινάδες και τα μοιρολόγια, που είναι ομοιοκατάληκτα δίστιχα, είναι τα Ναξιώτικα τραγούδια.. 6
Μαρία Κλουβάτου - Γιάννης Δημ. Τσελέντης Ο συρτός (ή το συρτό) είναι ομαδικός κυκλικός χορός, με τον πρωτοχορευτή (αμπρουστινός) άντρα να έχει την επιλογή των τραγουδιών που θα χορέψει η παρέα του, μιας και αυτός πλειρώνει τα όργανα (βιολιά). Τελευταίος είναι επίσης άντρας για να κρατάει τον κύκλο και να κάνει χώρο στον αμπρουστινό για να κάνει τα τσαλίμια (κουτσακλίδια) του. Ο πρωτοχορευτής καθορίζει τον ρυθμό της μουσικής (αργά - γρήγορα) χορεύοντας όλες τις γυναίκες (ντάμες) του κύκλου. Ο μπάλλος (ή το μπάλλο) χορεύεται μετά την ακολουθία των συρτών δηλώνοτας την ολοκλήρωση του χορού κάθε πρώτου χορευτή. Είναι ερωτικός, αντικρυστός χορός που χορεύεται κατά κύριο λόγο από ένα ζευγάρι. Εμπεριέχει έντονα το ερωτικό στοιχείο, αφού ως μετωπικός χορός ζευγαριού συμβολίζει την ερωτική πολιορκία του θυληκού από το αρσενικό. Γι αυτό ο άντρας χορεύει με τα χέρια ανοιχτά και γύρω από τη ντάμα με το σώμα και το βλέμμα στραμμένο πάνω της προσπαθώντας να την περιορίσει. Αντίθετα η ντάμα σε αμυντικό ρόλο με τα χέρια χαμηλά και πίσω από τη μέση προσπαθεί να ξεφύγει κάνοντας επιδέξια χορευτικά βήματα. Η βλάχα είναι ιδιαίτερος αποκριάτικος χορός, κυκλικός με πιάσιμο από τους ώμους. Έχει δύο ρυθμικά μέρη, το αργό και το γρήγορο. Χορευόταν κυρίως τις απόκριες με τσαμπούνες αλλά και άλλες εποχές, σε πανηγύρια και γλέντια σαν αυτόνομος χορός. Το καλαμαθιανό στον Κυνίδαρο χορεύεται με ανάλαφρο βηματισμό, τα μικρά επιτόπια βήματα και το κοντοκάθισμα καθ υπόδειξη του πρώτου, με τα χέρια πιασμένα από τους ώμους. Ζωντανή μουσική Στο σεμινάριο θα τραγουδήσει η παλιά αυθεντική τραγουδίστρια της Νάξου Αγγελική Κονιτοπούλου-Κλουβάτου. Θα την συνοδεύσει στο βιολί ο γυιος της Βασίλης Κλουβάτος και στο λαούτο ο Βαγγέλης Κακλαμάνος. 7
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ-ΔΗΛΩΣΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ Κόστος συμμετοχής: 25 20 για μαθητές του ΚΕΠΕΜ και φοιτητές ΠΡΟΣΟΧΗ! Για κάθε 3 σεμινάρια χορού που παρακολουθεί κανείς, αποκτά δικαίωμα δωρεάν συμμετοχής στο επόμενο σεμινάριο που θα τον ενδιαφέρει. Μέγιστος αριθμός συμμετεχόντων: Εισηγητές σεμιναρίου: Συντονισμός σεμιναρίου: 50 άτομα Μαρία Κλουβάτου, Ανδρέας Σκουλάξινος Βασίλειος Ι. Οικονόμου Πληροφορίες - Εγγραφές: 210 8237447 (Δευτέρα-Παρασκευή, 17.00-21.00) 697 2261442 (Δευτέρα-Κυριακή, 9.00-21.00) karaskepem@gmail.com - Το σεμινάριο θα πραγματοποιηθεί στον χώρο του Χορευτικού Τομέα του ΠΟΦΠΑ, στην Πανεπιστημιακή Λέσχη (Ιπποκράτους 15). - Όσοι επιθυμούν να συμμετάσχουν πρέπει να έχουν δηλώσει το όνομά τους στα παραπάνω τηλέφωνα. Στους συμμετέχοντες του σεμιναρίου θα δοθεί - βεβαίωση συμμετοχής - βιντεοσκοπημένο τμήμα του σεμιναρίου. 8
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΙΣΗΓΗΤΩΝ Μαρία Κλουβάτου - Γιάννης Δημ. Τσελέντης mariakloovatou@yahoo.gr Η Μαρία Κλουβάτου γεννήθηκε στον Κυνίδαρο της Νάξου το έτος 1969. Παρακολούθησε μαθήματα ελληνικών χορών στο Λύκειον Των Ελληνίδων Αθηνών (1986-1992) και στη σχολή του Θεάτρου Ελληνικών Χορών «Δόρα Στράτου» (1989-1990), καθώς και μαθήματα φωνητικής στο Εθνικό Ωδείο (1983-1988) και σαντουριού στο Λαϊκό Σχολείο Παραδοσιακής Μουσικής του Αριστείδη Μόσχου (1987-1990). Ιδρυτικό μέλος της επίσημης χορευτικής ομάδας του Συλλόγου Κυνιδαριωτών Νάξου «Ο Άγιος Γεώργιος» με την οποία συμμετείχε σε πολυάριθμες χορευτικές παραστάσεις και φεστιβάλ. Δίδαξε ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς στο παιδικό τμήμα του Συλλόγου Κυνιδαριωτών Νάξου «Ο Άγιος Γεώργιος» (1986-1992) και στους συλλόγους Απολλωνιατών Νάξου, Μελανιτών Νάξου και Ναξιωτών Αγίων Αναργύρων (1990-1993). Επίσης, για σύντομο χρονικό διάστημα συνεργάστηκε με το Σύλλογο Μονιατών Νάξου, όπου παρέδωσε μαθήματα παραδοσιακών χορών στα γραφεία της Ο.ΝΑ.Σ. (Ομοσπονδία Ναξιακών Συλλόγων). Συνεργάστηκε με τους Συλλόγους Γονέων και Κηδεμόνων των Δημοτικών Σχολείων Φυλής και Μεταμόρφωσης σε εξωσχολικά μαθήματα παραδοσιακών χορών σε μαθητές. Συμμετείχε στο παραδοσιακό χορευτικό συγκρότημα που πλαισίωνε την Στέλλα Κονιτοπούλου στο κέντρο διασκέδασης «Διογένης Παλλάς» (1997) και τον Βαγγέλη Κονιτόπουλο στο κέντρο διασκέδασης «Γαλάζιο» (1998). Ο Γιάννης Τσελέντης γεννήθηκε στον Κυνίδαρο της Νάξου το έτος 1968. Αγάπησε το χορό και το τραγούδι συμμετέχοντας στα γλέντια του χωριού του (απόκριες, Πάσχα κ.λπ.). Ερχόμενος στην Αθήνα, το 1983, και σμίγοντας κάθε Κυριακή με τα παιδιά από το χωριό στη λέσχη του Συλλόγου Κυνιδαριωτών Νάξου «Ο Άγιος Γεώργιος», έγινε ένα από τα ιδρυτικά μέλη της χορευτικής ομάδας του Συλλόγου δίνοντας παραστάσεις σε όλη την Ελλάδα. Τα τελευταία χρόνια ασχολείται με την εκμάθηση χορού, σε παιδιά και ενήλικες, σε πολιτιστικούς συλλόγους Ναξιωτών, που έχουν έδρα τους την Αθήνα, καταθέτοντας την εμπειρία, το μεράκι και τις γνώσεις του στο χορό, στη μουσική και στο τραγούδι του Κυνίδαρου. 9
Ανδρέας Σκουλάξινος - Καλλιόπη Ναννά pnannas@hotmail.com Ο Ανδρέας Σκουλάξινος γεννήθηκε στον Κυνίδαρο της Νάξου, μεγαλώνοντας σε καλλιτεχνική οικογένεια, με αποτέλεσμα να ασχοληθεί από μικρή ηλικία με την παράδοση του νησιού. Το 1988 μετακόμισε στην Αθήνα και έγινε μέλος του Συλλόγου Κυνιδαριωτών Νάξου «Ο Άγιος Γεώργιος», τον οποίο υπηρέτησε για πολλά χρόνια και υπηρετεί ως και σήμερα ως μέλος του Δ.Σ. Ως υπεύθυνος των χορευτικών του Συλλόγου, διεύθυνε και διευθύνει μια απ τις πιο δραστήριες και δυναμικές νησιώτικες χορευτικές ομάδες της Αθήνας. Το 1991, παρακολούθησε μαθήματα κρουστών στο Εθνικό Ωδείο Αθηνών. Το 1995, επιλέχτηκε απ τον καθηγητή Δρ. Σταύρο Σπηλιάκο για να συμμετέχει στο χορευτικό εργαστήρι «Τέχνης και Πολιτισμού». Υπήρξε χορευτής στο Θέατρο Ελληνικών Χορών «Δόρα Στράτου» (2000-2003) όπου ασχολήθηκε και με τη διδασκαλία των χορών της Νάξου. Επίσης συμμετείχε σε παραστάσεις του Σωματείου Ελληνικών Χορών «Δρώμενα». Ο Ανδρέας Σκουλάξινος συνεχίζει να προβάλει την παράδοση και τους χορούς της Νάξου στην Ελλάδα και στο εξωτερικό μαζί με τη σύζυγό του Καλλιόπη Ναννά η οποία επίσης κατάγεται από τον Κυνίδαρο της Νάξου αλλά γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Μόντρεαλ του Καναδά όπου κι ασχολήθηκε με την Ελληνική παράδοση, έρευνα συγκεκριμένων περιοχών και διδασκαλία σε σεμινάρια χορού και διαφόρων χορευτικών συγκροτημάτων 1984-2004. Πρόσφατα έχουν διδάξει μαζί σε σεμινάριο στις Πρέσπες (Φλώρινα), στο Tarpon Springs, FL-ΗΠΑ, στην Αθήνα και τη Νάξο, και στο Μόντρεαλ, Καναδά (Λαογραφία 2011). 10
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΔΙΣΚΟΓΡΑΦΙΑ Βιβλιογραφία Nίκος Βλ. Σφυρόερας, Δημοτικά τραγούδια από τ Απεράθου της Νάξου, Απεραθίτικος Σύλλογος, Αθήνα 1984. Ειρήνη Ι. Μάρκου (Βονταρίνη), Ψάχνω να δω μες στ άθωρο, Εισαγωγή: Μ.Γ.Μερακλής, Αθήνα 1984. Γ. Καββαδίας - Λ. Λιάβας - Ρ. Λουτζάκη, Μουσικές στο Αιγαίο, Υπουργείο Πολιτισμού, Αθήνα 1987. Σούλα Τόσκα-Κάμπα, Νησιώτικοι παραδοσιακοί χοροί, Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα 1991. Σταύρος Χαρ. Σπηλιάκος, Μια πρώτη προσέγγιση των σχέσεων μεταξύ χορευτικού έργου και τραγουδιού στα Ναξιακά χορευτικά γεγονότα, Πρακτικά 6 ου Διεθνούς Συνεδρίου της Δ.Ο.Λ.Τ. «Εθνογραφία του χορού», 1992. Σταύρος Χαρ. Σπηλιάκος, Χορευτικά δρώμενα της αποκριάς στη Νάξο (φουστανελάδες ή κορδελλάτοι), Πρακτικά 6 ου Διεθνούς Συνεδρίου της Δ.Ο.Λ.Τ. «Εθνογραφία του χορού», 1992. Σταύρος Χαρ. Σπηλιάκος, Μια πρώτη προσέγγιση των σχέσεων μεταξύ χορευτικού έργου και τραγουδιού στα Ναξιακά χορευτικά γεγονότα, περιοδικό «Αιγαιοπελαγίτικα θέματα» τ. 41, 1994. Σταύρος Χαρ. Σπηλιάκος, Νάξιοι εσωτερικοί μετανάστες. Ο χορός κι η μουσική τους, Πρακτικά 8 ου Διεθνούς Συνεδρίου της Δ.Ο.Λ.Τ. «Ο χορός πέρα από σύνορα», 1994. Ειρήνη Χάλκου, Τραγουδώ και γράφω, Επιμέλεια: Ν.Α.Κεφαλληνιάδης, Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα 1995. Άλκης Ράφτης, Εγκυκλοπαίδεια του ελληνικού χορού, Θέατρο Ελληνικών Χορών «Δόρα Στράτου», Αθήνα 1995. Yvonne Hunt, Traditional Dance in Greek Culture, Kέντρo Mικρασιατικών Σπουδών - Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο Μέλπως Μερλιέ, Αθήνα 1996. Σταύρος Χαρ. Σπηλιάκος, Αποκρηανά ρυθμικά «αδέσποτα κι ανίερα», Πρακτικά 12 ου Διεθνούς Συνεδρίου της Δ.Ο.Λ.Τ. «Χορός και ρυθμός», 1998. Βασιλική Κ. Τυροβολά, Ελληνικοί παραδοσιακοί χορευτικοί ρυθμοί, Gutenberg, Aθήνα 1998. Σταύρος Χαρ. Σπηλιάκος, Ο συρτός χορός στη Νάξο, περιοδικό «Απεραθίτικα» τ. 16, 1998. 11
Βασιλική Κ. Τυροβολά, Ο ελληνικός χορός - Μια διαφορετική προσέγγιση, Gutenberg, Aθήνα 2001. Σταύρος Χαρ. Σπηλιάκος, «Παιχνίδια» & παιχνιδιατόροι του χορού στη Νάξο - Όργανα, οργανοπαίχτες και χορευτικό τραγούδι (η περίπτωση του Κινίδαρου), Εκδόσεις Αντώνης Αναγνώστου, Αθήνα 2003. Γιάννης Πραντσίδης, Ο χορός στην ελληνική παράδοση και η διδασκαλία του, Εκδοτική Αιγινίου 2004 (βιβλίο & 3 dvd). Σταύρος Χαρ. Σπηλιάκος, O Aιγαιοπελαγίτικος Μπάλλος υπό όρους χορολογικούς και λεξιλογικούς, Εκδόσεις Αντώνης Αναγνώστου, Αθήνα 2008. Βασίλης Καρφής - Μαρία Ζιάκα, Ο ελληνικός παραδοσιακός χορός στην εκπαίδευση, Εκδόσεις Βιβλιοδιάπλους, Θεσσαλονίκη 2009 (βιβλίο, cd & dvd). Kωνσταντίνος Γ. Κλουβάτος, Κυνίδαρος ο «απίκραντος» - Κοινές και ιδιότυπες πολιτισμικές και γλωσσικές αποτυπώσεις, Αθήνα 2011. 12
Δισκογραφία Ειρήνη Κονιτοπούλου-Λεγάκη - Γιάννης Ζευγόλης - Δημήτρης Φυρογένης, Ανέφαλα θαλασσινά, Lyra 1993. Dora Stratou, Χοροί και τραγούδια από τη Κρήτη, τη Κύθνο και τη Νάξο, PolyGram 1994. Folk music of Greece - Collected and edited by Wolf Dietrich, Tropic Records, London 1994. Δόμνα Σάμιου, Στης πικροδάφνης τον ανθό, Μinos EMI 1995. Aγγελική Κονιτοπούλου, Καράβι χάρτινο, Alfa Mi Records 1995. Instrumental folk music from Greece - Collected and edited by Wolf Dietrich, Tropic Records, London 1996. Νίκος Χατζόπουλος, Το βιολί του Αιγαίου, Εros Music 1996. Tραγούδια στον κύκλο του χρόνου - Τα αποκριάτικα, Έρευνα - Επιλογή -Μουσική επιμέλεια: Δόμνα Σαμίου, Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής «Δόμνα Σαμίου», Αθήνα 1997 (2 cd). Τραγούδια στον κύκλο του χρόνου - Τα πασχαλιάτικα, Συλλογή - Επιλογή - Μουσική επιμέλεια: Δόμνα Σαμίου, Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής «Δόμνα Σαμίου», Αθήνα 1998 (2 cd). Σκοποί και τραγούδια από την Απείρανθο της Νάξου, Απεραθίτικος Σύλλογος, Αθήνα 2000. Στάθης Κουκουλάρης, Από τη Μικρασία στο Αιγαίο, Μ Records - Πάπιγκο 2001. Νίκος Κονιτόπουλος, Αρμενίζοντας το πέλαγο - Παραδοσιακοί χοροί με βιολί, Καθρέφτης 2001. Γιώργος Βασιλάκης, Αξέχαστό μου χθες - Παραδοσιακά τραγούδια από τις Κυκλάδες, Καθρέφτης 2002. Βαγγέλης Κονιτόπουλος, Άρωμα Αιγαίου, Legend 2002. Λέτα Κορρέ, Δημοτικά χρώματα από τη νησιώτικη παράδοση, Eros Music 2002. Σύλλογος Κορωνίδας Νάξου, Μπροβάλετε στα δώματα να δείτε ξεφαντώματα, Protasis 2003. Ειρήνη Κονιτοπούλου-Λεγάκη, Μεγάλες επιτυχίες, Panivar 2003. Βαγγέλης Κονιτόπουλος, 60 μεγάλες επιτυχίες, ΜΒΙ 2003. 13
Στέλλα Κονιτοπούλου, Ταξιδεύοντας, Alpha Records 2004. Vasilis Klouvatos, Aiolos - Folk instrumental music from Aegean sea, Alpha Records 2004 (2 cd). Αγγελική Κονιτοπούλου, Γαλάζια θάλασσα, General Music 2005. To ελληνικό τραγούδι Νο 29 - Ειρήνη Κονιτοπούλου-Λεγάκη, Polydor -Universal 2006. Ελένη Λεγάκη, Νησιώτικο γλέντι (ζωντανή ηχογράφηση), Cronos Music 2006. Νίκος Οικονομίδης - Σοφία Νεοχωρίτου, Το χαμόγελο της θάλασσας, Keros Music 2006. Σωτήρης Μαργώνης, Στις Κυκλάδες έμορφά ναι! - Σκοποί και τραγούδια από τα νησιά των Κυκλάδων, Μελωδικό Καράβι 2006. Νάξος - Στην αυγή της μουσικής, Ομοσπονδία Ναξιακών Σωματείων, Aθήνα 2008. Ξημερώνει στο Αιγαίο - Μουσικό ταξίδι με τους Κονιτοπουλαίους, Lyra 2008 (2 cd). Γιάννης Πάριος, μια βάρκα για να μας πάει απέναντι, Minos EMI 2008 (2 cd). Εαρινές εορτές - Τα αποκριάτικα, Συλλογή - Καλλιτεχνική επιμέλεια: Θεοφάνης Αντ. Σουλακέλλης, Κέντρο Αιγαιακών Λαογραφικών & Μουσικολογικών Ερευνών, Αθήνα 2008. Ένα ταξίδι στην Ελλάδα με την Δόμνα Σαμίου, Lyra 2009. Στέλλα Κονιτοπούλου, Παραδοσιακά τραγούδια του γάμου από όλη την Ελλάδα, Lyra 2009 (2 cd). Βαγγέλης Κονιτόπουλος, Από τη Νάξο στα Θερμιά, ΜΒΙ 2009. Νάσια Κονιτοπούλου, Live - 46 επιτυχίες, Legend 2009 (2 cd). Oι φίλοι όταν σμίξουνε - Νησιώτικα τραγούδια με τον Παναγιώτη Λάλεζα, Legend 2010. Μαρία Αναματερού, Όπου αγαπάς και όπου γης, Lyra 2011. Ειρήνη Κονιτοπούλου-Λεγάκη, Ο χρυσός δίσκος, Panivar. Μαρία Σκουλάξινου - Ν. Χατζόπουλος (βιολί), Μες στου Αιγαίου τα νερά - Τα καλύτερα νησιώτικα, Cronos Μusic. Tραγούδια του Αιγαίου - Ηχογραφήσεις 1939-1955, Ελληνικός Φωνογράφος. Επιμέλεια: Βασίλειος Ι. Οικονόμου. 14
ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΧΟΡΟΥ ΣΤΟ ΚΕΠΕΜ Το Κέντρο μας ξεκίνησε ήδη από τον περασμένο Ιούνιο σειρά σεμιναρίων ελληνικών χορών, με την συνεργασία αξιόπιστων φορέων (χορευτές, μουσικοί, λαογράφοι, ερευνητές) της μουσικοχορευτικής παράδοσης των διάφορων περιοχών του Ελληνισμού. Οι περιοχές που ήδη έχουν διδαχθεί είναι: - Δυτική Κρήτη - Νότια Άγραφα - Σινασός της Καππαδοκίας - Τζια (Κέα) Κυκλάδων - Κύθνος Κυκλάδων - Καρωτή Διδυμοτείχου Συνεχίζουμε μία φορά τον μήνα τα σεμινάρια χορού, τα οποία θα αφορούν φέτος στις ακόλουθες περιοχές: 17 Φεβρουαρίου Κάλυμνος Αντώνης Κοκκινίδης 10 Μαρτίου Νότια Άγραφα (ν. Καρδίτσας) Γιάννης Κατσής 14 Απριλίου Βόρεια Θράκη (Αν. Ρωμυλία) Δήμος Ι. Πραντσίδης 19 Μαΐου Κάρπαθος Ηλίας Βασιλαράς 16 Ιουνίου Καρυστία (Νότια Εύβοια) Γιάννης Μαμάς Όποιος επιθυμεί, μπορεί να δηλώσει συμμετοχή σε οποιοδήποτε από τα παραπάνω σεμινάρια. 15