ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Δημοκώστα Καλλιόπη ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: Ισπικούδης Ιωάννης Πολίζου Ευαγγελία

ΑΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΘΕΜΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ: ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΠΙΟΥ ΣΤΟΝ ΕΘΝΙΚΟ ΔΡΥΜΟ ΒΙΚΟΥ-ΑΩΟΥ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Δημοκώστα Καλλιόπη ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: Ισπικούδης Ιωάννης Πολίζου Ευαγγελία ΔΡΑΜΑ 2011

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 4 1.ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ... 5 1.1 Περίληψη... 5 1.2 Στόχοι της μελέτης... 6 2.ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ... 7 2.1 Γενικά στοιχεία... 7 2.1.1 Γεωγραφική θέση, όρια, έκταση, προσπέλαση και διοικητική υπαγωγή του Εθνικού Δρυμού... 7 2.1.2 Νομικό και Ιδιοκτησιακό καθεστώς... 9 2.1.3 Υφιστάμενες χρήσεις του χώρου... 10 2.1.4 Διαμορφούμενες τάσεις αναφορικά με τις χρήσεις του χώρου... 11 2.2 Ανάλυση περιβάλλοντος... 12 2.2.1 Φυσικό περιβάλλον... 12 2.2.1.1 Γεωλογία - Γεωμορφολογία Ανάγλυφο... 12 2.2.1.2 Κλίμα... 14 2.2.1.3 Έδαφος... 14 2.2.1.4 Υδρολογία... 16 2.2.1.5 Χλωρίδα Βλάστηση... 16 2.2.1.6 Η πανίδα του Εθνικού Δρυμού... 21 2.2.2 Ανθρωπογενές περιβάλλον... 35 2.2.2.1 Οικισμοί - Οδικό δίκτυο Κοινωνικοί υποδομή... 35 2.2.2.2 Παραγωγικές οικονομικές και άλλες δραστηριότητες... 44 3. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΔΡΥΜΟΥ... 51 3.1 Θεσμικό καθεστώς... 51 3.2 Διεθνές Συνθήκες Συμβάσεις... 52 3.3 Εθνική και επιμέρους τομέων πολιτική... 54 3.4 Πολιτική και Ευρωπαϊκή Ένωση... 55 3.5 Ιδιοκτησιακό καθεστώς... 57 3.6 Καθεστώς διοίκησης και η μέχρι τώρα διαχείριση του Δρυμού... 58 3.7 Η αντίληψη των κατοίκων της περιοχής του Δρυμού... 59 4. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΊΡΙΣΗΣ... 61 4.1 Γενικές αρχές και στόχοι διαχείρισης του εθνικού δρυμού... 61 4.1.1 Η Διαχείριση του δρυμού ως προστατευμένης περιοχής... 61 4.1.2 Προσδιορισμός των στόχων διαχείρισης του δρυμού... 66 4.2 Ανάλυση των στόχων και καθορισμός του γενικού πλαισίου διαχείρισης... 71 4.3 Καθορισμός και οριοθέτηση ζωνών διαχείρισης... 74 4.3.1 Αναγκαιότητα ζώνωσης... 74 4.3.2 Προσδιορισμός των ζωνών προστασίας διαχείρισης και γενικές κατευθύνσεις διαχείρισης κατά ζώνη... 77 4.3.3 Επιτρεπόμενες χρήσεις και μέτρα προστασίας κατά ζώνη... 85 4.4 Οριοθέτηση του Εθνικού Δρυμού... 89 4.5 Μέτρα Διατήρησης του Φυσικού Περιβάλλοντος και των Ιδιαίτερων Αξιών του Δρυμού... 92 ΜΕΤΡΟ 1: Παρεμβάσεις στις δραστηριότητες διαχείρισης των φυσικών πόρων... 93 ΜΕΤΡΟ 2: Ρύθμιση αναπτυξιακών έργων και δραστηριοτήτων... 98 ΜΕΤΡΟ 3: Ρυθμίσεις για τις αθλητικές κλπ. ερασιτεχνικές δραστηριότητες... 100 ΜΕΤΡΟ 4: Προστασία πολιτιστικής κληρονομιάς... 100 ΜΕΤΡΟ 5: Αντιπυρική προστασία... 105 2

4.6 Μέτρα προώθησης της έρευνας και της επιστημονικής παρακολούθησης (monitoring) του δρυμού... 102 ΜΕΤΡΟ 6: Θέσπιση διαδικασίας διεξαγωγής ερευνητικών εργασιών... 103 ΜΕΤΡΟ 7: Υλοποίηση ερευνητικών έργων... 103 ΜΕΤΡΟ 8: Πρόγραμμα περιβαλλοντικής παρακολούθησης του δρυμού (monitoring).. 106 ΜΕΤΡΟ 9: Δημιουργία κέντρου έρευνας και παρακολούθησης φυσικών οικοσυστημάτων και προστατευόμενων περιοχών... 109 4.7 Μέτρα προώθησης του οικοτουρισμού και τα οικοανάπτυξης της περιοχής... 111 ΜΕΤΡΟ 10: Ανάδειξη του δρυμού και προώθηση της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης... 111 ΜΕΤΡΟ 11: Παροχή ευκαιριών και διευκολύνσεως υπαίθριας αναψυχής... 120 ΜΕΤΡΟ 12: Βελτίωση της τουριστικής υποδομής... 125 ΜΕΤΡΟ 13: Ενίσχυση των έργων βασικής υποδομής και κοινωνικών εξυπηρετήσεων 127 ΜΕΤΡΟ 14: Προώθηση τοπικών προϊόντων στα πλαίσια της οικοανάπτυξης της περιοχής... 129 4.8 Μέτρα βελτίωσης των συνθηκών διοίκησης και διαχείρισης του Εθνικού Δρυμου... 130 ΜΕΤΡΟ 15: Δημιουργία ανεξάρτητου φορέα Εθνικού Δρυμού Βίκου Αώου... 130 ΜΕΤΡΟ 16: Προώθηση μέτρων οργάνωσης και λειτουργίας του δρυμού... 131 5 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 135 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. Φωτογραφίες αντιπροσωπευτικών ειδών της χλωρίδας, πανίδας και χαρακτηριστικών τοπίων 2. Μεσοπρόθεσμος Σχεδιασμός (επόμενης 10/τίας) 3. Χάρτες 3

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η σχεδιασμένη παρέμβαση στους Εθνικούς Δρυμούς της χώρας αποτελεί σήμερα μια αναγκαιότητα, που δεν προκύπτει βέβαια από την ανάγκη για οικονομική αξιοποίηση και εκμετάλλευση των φυσικών πόρων που υπάρχουν στους εθνικούς δρυμούς. Κατευθύνεται κυρίως από την ανάγκη προστασίας και διατήρηση της φυσικής και πολιτισμικής κληρονομιάς, όπως αυτή εκφράζεται μέσα από τον πλούτο των γεωμορφολογικών σχημάτων, τη βιοποικιλότητα, τη σπανιότητα και τα ενδημικά είδη της πανίδας και της χλωρίδας, καθώς και την πολιτιστική κληρονομιά που δημιούργησε ο άνθρωπος με την επί αιώνες δραστηριοποίησή του στο χώρο των Εθνικών Δρυμών. Ο στόχος αυτός της διατήρησης, που κατοχυρώνεται και νομοθετικά, αποδεικνύεται σήμερα ότι δεν μπορεί να επιτευχθεί πλέον με την απομόνωση των Δρυμών από ανθρώπινη επέμβαση, άλλωστε κάτι ανάλογο είναι ανέφικτο. Χρειάζεται μια ενεργό δράση, η οποία, στηριζόμενη σε σαφείς κανόνες και αρχές, θα στοχεύει στη ανάπτυξη μιας ισόρροπης σχέσης μεταξύ των αναγκών προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και των αναγκών ανάπτυξης των τοπικών κοινωνιών. 4

1. ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 1.1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο εθνικός Δρυμός Βίκου-Αώου βρίσκεται στην περιοχή του Νομού Ιωαννίνων και εντός των διοικητικών ορίων των Δασαρχείων Κόνιτσας και Ιωαννίνων. Η έκταση του Δρυμού ανέρχεται σε 12.945 Ηα και περιλαμβάνει τον πυρήνα (3.407 Ηα) και την περιφερειακή ζώνη (9.538 Ηα) Οι γεωγραφικές ενότητες που χαρακτηρίζουν τον Εθνικό Δρυμό είναι το φαράγγι του Βίκου, η χαράδρα του ποταμού Αώου και οι ορεινοί σχηματισμοί του συγκροτήματος της Τύμφης που βρίσκονταν ανάμεσά τους. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που αποτελούν ταυτόχρονα και αξίες του Εθνικού Δρυμού, περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων: Το πολυσχιδές ανάγλυφο της περιοχής με τις βαθιές χαράδρες και τα επιβλητικά φαράγγια, τις πανύψηλες κορυφές των βουνών και τα εκτεταμένα οροπέδια. Την ύπαρξη σπάνιων και ενδημικών ειδών χλωρίδας και πανίδας πολλά από τα οποία κινδυνεύουν με εξαφάνιση και την υψηλή βιοποικιλότητα των πληθυσμών της άγριας ζωής και των σχηματισμών της δασικής βλάστησης. Τα πολιτιστικά στοιχειά της περιοχής (παραδοσιακοί οικισμοί ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, ιστορικά μονοπάτια, γεφύρια, μοναστήρια κ.α.). Μετά την ανακήρυξη του Εθνικού Δρυμού ως προστατευμένης περιοχής, σύμφωνα με το ΠΔ 213 (1973) και τις απαγορεύσεις που επιβλήθηκαν στην άσκηση μη συμβατών, με το στόχο της προστασίας, δραστηριοτήτων (δασική εκμετάλλευση, αλιεία, κτηνοτροφία κ.α) άρχισε μια νέα πορεία στην εξέλιξη του φυσικού περιβάλλοντος αλλά και των ανθρώπινων κοινοτήτων που βρίσκονται εντός ή στο ευρύτερο περιβάλλον του Εθνικού Δρυμού. Ταυτόχρονα από τη Δασική Υπηρεσία αλλά και από τους τοπικούς κοινωνικούς φορείς, πάρθηκαν και τα πρώτα μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος και ελέγχου των δραστηριοτήτων καθώς και μέτρα ανάδειξης και προβολής των αξιών του Δρυμού. 5

1.2 ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Παρά τα μέτρα όμως αυτά, πολλά προβλήματα προστασίας και διαχείρισης του Δρυμού παρέμειναν μέχρι σήμερα άλυτα, ενώ ταυτόχρονα παρατηρείται ένα έντονο ενδιαφέρον, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο για επίσκεψη και γνωριμία με το Δρυμό. Γεγονός που επέβαλε και την ανάγκη για σχεδιασμένη πλέον διαχείριση του δρυμού και οδήγησε τη ΓΓΔ Κ ΦΠ στην απόφαση κατάρτισης της παρούσας μελέτης. Οι βασικοί αντικειμενική στόχοι του Εθνικού Δρυμού Βίκου Αώου, όπως αυτοί εκφράζονται και μέσα από το περιεχόμενο του, περιλαμβάνουν: 1. Τη συστηματική καταγραφή και μελέτη της υφιστάμενης κατάστασης του δρυμού, τόσο όσον αφορά το φυσικό περιβάλλον όσο και τα κοινωνικά δεδομένα και τα προβλήματα ανάπτυξης της περιοχής. Επισημαίνεται εδώ ότι η καταγραφή αυτή δεν περιορίζεται στο στενό περιβάλλον, δηλ. εντός της οριογραμμής του δρυμού αλλά επεκτείνεται και πέραν αυτού ώστε να δοθεί η δυνατότητα για μια συνολικότερη αξιολόγηση. 2. Την αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης και την που υπάρχουν για διαχείριση και παραπέρα ανάπτυξη του δρυμού. 3. Tην επεξεργασία μιας στρατηγικής διαχείρισης και ανάπτυξης του Εθνικού Δρυμού Βίκου Αώου, που να στοχεύει, αφενός μεν στην προστασία και ανάδειξη των φυσικών και πολιτιστικών αξιών, που διαθέτει σήμερα ο Δρυμός και αφετέρου στη διαμόρφωση ευνοϊκών προοπτικών για μια συμβατή και οικολογικά προσανατολισμένη ανάπτυξη των κοινοτήτων που δραστηριοποιούνται εντός και στον περιβάλλοντα χώρο του δρυμού. 4. Το σχεδιασμό και οργάνωση μέτρων διαχείρισης του δρυμού τα οποία να οδηγούν στη υλοποίηση της ως άνω στρατηγικής. 6

2 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 2.1 Γενικά στοιχεία 2.1.1 Γεωγραφική θέση, όρια έκταση, προσπέλαση και διοικητική υπαγωγή του Εθνικού Δρυμού Γεωγραφική θέση: Ο Εθνικός Δρυμός Βίκου-Αώου βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του νομού Ιωαννίνων, κοντά στην κωμόπολη της Κόνιτσας και καταλαμβάνει το κύριο μέρος του ορεινού συγκροτήματος της Τύμφης, το οποίο αποτελεί διακλάδωση της Βόρειας Πίνδου. Ειδικότερα, ο δρυμός περιλαμβάνει τα ακόλουθα ορεογραφικά συγκροτήματα: Τη χαράδρα του ποταμού Αώου, από τη Μονή Αγίας Τριάδας Βρυσοχωρίου μέχρι την έξοδο της στην πεδιάδα της Κόνιτσας (παλιό πέτρινο γεφύρι Κόνιτσας) Το φαράγγι του ποταμού Βοϊδομάτη, από το χωριό Μονοδένδρι, μέχρι την έξοδο του ποταμού στην πεδιάδα της Κόνιτσας (παλιό πέτρινο γεφύρι Κλειδωνιάς) και Τα υψίπεδα του ορεινού συγκροτήματος της Τύμφης, τα οποία παρεμβάλλονται μεταξύ των ποταμών Βοϊδομάτη και Αώου και των κορυφών Τσουλά Κούλα, Αστράκα, Γαμήλια και Τσουλά Δροσά. Έκταση και όρια: Η περιοχή κηρύχθηκε ως Εθνικός Δρυμός το 1973 με το Προεδρικό Διάταγμα 213/20.8.1973 (ΦΕΚ198Α) και διακρίθηκε σε δυο τμήματα, τον πυρήνα και την περιφερειακή ζώνη. Η έκταση του Δρυμού, όπως αυτή προσδιορίστηκε στην παρούσα μελέτη με τη βοήθεια των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών, ανέρχεται σε 12.945 Ηα, ενώ η περιφερειακή ζώνη η οποία περιβάλει τον πυρήνα έχει έκταση 9.538 Ηα και περιλαμβάνει τη χαράδρα του ποταμού Αώου, καθώς και τμήμα του ορεινού όγκου της Τύμφης. Η οριογραμμή της Περιφερειακής Ζώνης όπως αυτή ορίζεται στο Προεδρικό Διάταγμα κήρυξης, αποτελεί και την εξωτερική οριογραμμή ή αλλιώς καλούμενα γενικά όρια του Εθνικού Δρυμού. Τα όρια, τόσο του πυρήνα όσο και της περιφερειακής ζώνης, ακολουθούν κατά το μεγαλύτερο μέρος φυσικές γραμμές και σταθερά χαρακτηριστικά του χώρου (όπως ράχες, κορυφογραμμές, υδροκρίτες, ρέματα κλπ.) χωρίς όμως να υπάρχει ειδική προς τούτο σήμανση στο έδαφος. Για τον προσδιορισμό της περιοχής στην οποία αναφέρεται το παρόν σχέδιο, έγινε από την αρχή η παραδοχή ότι ο Εθνικός Δρυμός με οποιονδήποτε τρόπο και αν έχουν καθοριστεί τα όριά του και ανεξάρτητα αν είναι τα πλέον κατάλληλα ή όχι δεν είναι απομονωμένος από το ευρύτερο περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται. Αυτό σημαίνει ότι η διαχείριση του Δρυμού, δεν μπορεί να εξεταστεί ανεξάρτητα από τη γύρω περιοχή, η οποία επηρεάζεται από την υπόσταση και τη λειτουργία του. Εκτός από τον πυρήνα και την περιφερειακή ζώνη κατά συνέπεια, στο παρόν σχέδιο και για λόγους πληρέστερης αξιολόγησης των συνθηκών που επηρεάζουν τον Εθνικό Δρυμό Βίκου-Αώου, προσδιορίστηκε μια ευρύτερη ζώνη 7

περιβάλλουσα τις δύο προηγούμενες. Οι τρεις αυτές ενότητες χώρου, δηλ. ο πυρήνας, η περιφερειακή ζώνη και η ευρύτερη περιοχή, συγκροτούν πλέον την περιοχή μελέτης στα πλαίσια του παρόντος σχεδίου. Μετά από διερεύνηση των τοπικών συνθηκών και λαμβάνοντας υπόψη τα οικολογικά χαρακτηριστικά, τις γεωγραφικές, διοικητικές και τοπικές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, την υφισταμένη υποδομή και το τοπίο της περιοχής, προσδιορίστηκε η ελάχιστη έκταση που πρέπει να συμπεριληφθεί στο παρόν σχέδιο και να αποτελέσει αντικείμενο ανάλυσης και διαχείρισης κατά τρόπο κοινό με την έκταση του Εθνικού Δρυμού. Μετά την παραδοχή που έγινε παραπάνω, η συνολική έκταση της περιοχής μελέτης ανέρχεται σε 37.945 Ηα και κατανέμεται στις τρεις ενότητες χώρου ως ακολούθως. Επιμέρους ενότητες της περιοχής μελέτης του Εθνικού Δρυμού Έκταση (εκτάρια) Υφιστάμενος Πυρήνας 3.407 Υφιστάμενη Περιφερειακή ζώνη 9.538 Συνολική έκταση του Εθνικού Δρυμού 12.945 Ευρύτερη περιοχή Εθνικού Δρυμού 25.000 Συνολική περιοχή μελέτης του Εθνικού Δρυμού 37.945 Προσπέλαση του δρυμού: Ο κύριος άξονας προσπέλασης του δρυμού είναι η οδική αρτηρία του εθνικού δρυμού Ιωαννινών-Κόνιτσας-Θεσσαλονίκης. Από αυτόν ξεκινούν οι επιμέρους άξονες του επαρχιακού δικτύου που επιτρέπουν την πρόσβαση στους οικισμούς της περιοχής του δρυμού, ως ακολούθως: Οδικός άξονας Μεσοβούνιο - Αγ.Μηνάς - Αρίστη Μεγάλο Πάπιγκο Μικρό Πάπιγκο, στο δυτικό τμήμα του Δρυμού. Οδικός άξονας Καλπάκι - Κάτω Πεδινά - Άνω Πεδινά - Κουκούλι- Καπέσοβο - Τσεπέλοβο Σκαμνέλι - Ηλιοχώρι Βρυσοχώρι, ο οποίος εκτείνεται στο νότιο και ανατολικό τμήμα της περιοχής μελέτης. Διακλαδώσεις του άξονα αυτού οδηγούν στους οικισμούς Ελαφότοπο, Βίτσα, Μονοδένδρι, Δίλοφο και Βραδέτο. Οδικός άξονας Κόνιτσα Ελεύθερο Παλαιοσέλλι Πάδες, στο βόρειο τμήμα της περιοχής μελέτης, ο οποίος διασχίζοντας τους οικισμούς Άρματα και Δίστρατο, συνεχίζει προς το Νομό Γρεβενών. Διοικητική υπαγωγή: H περιοχή μελέτης του Εθνικού Δρυμού υπάγεται διοικητικά σε 24 Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ 23 Κοινότητες και ένα δήμο) του Νομού Ιωαννίνων. Από αυτούς, οι 17 ΟΤΑ: Αγίου Μηνά, Άνω Πεδινών, Αρίστης, Βίτσης, Βραδέτου, Βρυσοχωρίου, Διλόφου, Ελαφότοπου, Ηλιοχωρίου, Καπεσόβου, Κάτω Πεδινών, Κουκουλίου, Μονοδενδρίου, Παπίγκου, Σκαμνελίου, Τσεπέλοβου και Κήπων ανήκουν στην επαρχία Δωδώνης, ενώ οι υπόλοιποι 7: Ελεύθερου, Καλλιθέας, Κλειδωνιάς, Κονίτσης, 8

Πάδων, Παλαιοσελλίου και Πηγής εντάσσονται στα όρια της επαρχίας Κόνιτσας. Εντός της περιμέτρου των κοινοτήτων Βραδέτου και Παπίγκου υπάρχουν εκτάσεις που ανήκουν στις κοινότητες Καπεσόβου και Κουκουλίου. Από πλευράς υπηρεσιών, σε επίπεδο Νομού, η περιοχή του Εθνικού Δρυμού εξαρτάται από τα Ιωάννινα (έδρα της Νομαρχίας) και από την Κόνιτσα. 2.1.2 Νομικό και Ιδιοκτησιακό καθεστώς Το βασικό νομικό καθεστώς προστασίας και διαχείρισης του Εθνικού Δρυμού Βίκου-Αώου αποτελεί το Π.Δ 213/20.8.1973 (ΦΕΚ 198/Τ. Α /1973) με το οποίο έγινε η κήρυξη της περιοχής σε εθνικό δρυμό. Το διάταγμα αυτό εκδόθηκε βάσει των Νομοθετικών Διαταγμάτων 996/1971 και 86/1969 που αποτελούν και τον κορμό της δασικής νομοθεσίας. Το νομικό καθεστώς του δρυμού συμπληρώνεται και από άλλες διατάξεις, που έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα από τις αρμόδιες Δασικές Υπηρεσίες και ρυθμίζουν διάφορα θέματα διαχείρισης και ανάπτυξης του δρυμού. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται: Αποφάσεις ίδρυσης και λειτουργίας 4 καταφυγίων θηραμάτων: Χαράδρας Αώου Κόνιτσας - Ελευθέρου (αποφ.95431/1713/1986) Ηλιοχωρίου Βρυσοχωρίου (αποφ.172996/2461/1985), Παπίγκου (αποφ.205016/5557πε/1977) και Πάδων (αποφ.91803/3210/1989) Διάφορες δασικές απαγορευτικές ή ρυθμιστικές διατάξεις θήρας, βοσκής και καυσοξύλευσης, καθώς και άλλες που ρυθμίζουν τον τρόπο άσκησης διαφόρων αθλητικών δραστηριοτήτων (καγιάκ) στην περιοχή του Εθνικού Δρυμού. Σημαντικό ρόλο στο καθεστώς προστασίας της περιοχής του δρυμού παίζει το ΠΔ 615/79 με το οποίο έγινε η κήρυξη ως παραδοσιακών των οικισμών του Ζαγορίου. Σύμφωνα με αυτό έχει γίνει διάκριση της περιοχής σε δυο τομείς προστασίας Α και Β. Στον τομέα Α, όπου ισχύουν αυστηρότεροι όροι και περιορισμοί στη δόμηση, εντάχθηκαν 26 από τους 40 συνολικά οικισμούς του Ζαγορίου, ενώ στο Β εντάχθηκαν οι υπόλοιποι 14. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς στην ευρύτερη περιοχή του Εθνικού Δρυμού διαφέρει κατά κοινότητα. Γενικά κυριαρχούν οι δημόσιες εκτάσεις. Οι μη δημόσιες εκτάσεις περιλαμβάνουν τα κοινοτικά δάση Πηγής, Βρυσοχωρίου, Ηλιοχωρίου, Σκαμνελίου, Τσεπέλοβου, συνιδιόκτητο δάσος Καλλιθέας και το Μοναστηριακό της Ι.Μ. Ιωάννου Ρογκοβού. Εντός των παραπάνω δασών υπάρχουν ιδιωτικές εκτάσεις συνήθως αγροί (καλλιεργημένοι ή σε αγρανάπαυση) σε κοντινή απόσταση γύρω από τους οικισμούς. 9

2.1.3 Υφιστάμενες χρήσεις του χώρου Πριν από τη δημιουργία του Εθνικού Δρυμού, η κτηνοτροφία αποτελούσε την κυρίαρχη μορφή χρήσης του χώρου. Εκτιμάται ότι πάνω από 60.000 αγροτικά ζώα έβοσκαν μόνο στην ευρύτερη περιοχή του Εθνικού Δρυμού Βίκου-Αώου. Έντονα π.χ. είναι τα σημάδια της οπισθοδρομικής διαδοχής που υπέστησαν πολλά δασικά οικοσυστήματα, όπως επίσης τα φαινόμενα διάβρωσης που δημιουργήθηκαν εξαιτίας της εντατικής αυτής χρήσης από την κτηνοτροφία. Εκτός από την κτηνοτροφία, η γεωργία, η αλιεία, η θήρα και η ξύλευση αποτελούσαν συμπληρωματικές δευτερεύουσες μορφές χρήσης του χώρου. Με την ανακήρυξη του Εθνικού Δρυμού (1973) διαμορφώνεται μια νέα κατάσταση στην περιοχή. Στον πυρήνα απαγορεύονται όλες οι παραπάνω χρήσεις και διαμορφώνεται ένα καθεστώς απόλυτης προστασίας, ενώ στην περιφερειακή ζώνη επιτρέπεται η άσκηση ορισμένων απ αυτές τις δραστηριότητες (κτηνοτροφία, γεωργία, αλιεία στον ποταμό Αώο) αλλά κάτω από αυστηρό έλεγχο και συγκεκριμένους περιορισμούς. Πάρα τους περιορισμούς όμως αυτούς, η κτηνοτροφία συνέχισε να ασκείται σχεδόν ανεξέλεγκτα, σε ολόκληρη την περιοχή του Εθνικού Δρυμού. Η γεωργία συνέχισε επίσης να ασκείται, σε περιορισμένη όμως κλίμακα, στους αγρούς μέσα και γύρω από τους υπάρχοντες οικισμούς. Εντατική ξυλοπονική εκμετάλλευση συνέχισε να ασκείται στα κοινοτικά δάση της περιοχής χωρίς όμως να ελέγχεται ή να περιορίζεται για την αποτροπή ενδεχόμενων έμμεσων επιπτώσεών της στο περιβάλλον του Δρυμού ενώ για τον έλεγχο της θύρας, που επίσης συνέχισε να ασκείται, και την προστασία της άγριας πανίδας ιδρύθηκαν τα καταφύγια θηραμάτων Βρυσοχωρίου-Ηλιοχωρίου, χαράδρας Αώου και Παπίγκου. Μετά την ανακήρυξη του Εθνικού Δρυμού αρχίζουν να διαφαίνονται και να αυξάνονται συνεχώς νέες χρήσεις του χώρου, με επίκεντρο τους οπτικούς πλέον πόρους και τις ευκαιρίες που προσφέρει το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον του Δρυμού. Δραστηριότητες αναψυχής, ορειβασίας, περιήγησης και άλλες οικοτουριστικού ενδιαφέροντος διαμορφώνουν πλέον το νέο πλαίσιο ανάπτυξης της περιοχής του Εθνικού Δρυμού Βίκου Αώου. Κατά τα τελευταία χρόνια οι επισκέπτες του δρυμού, διαφόρων ενδιαφερόντων, φτάνουν ή και ξεπερνούν τους 100.000 όπως προκύπτει από μαρτυρίες κατοίκων και τοπικών φορέων. 10

2.1.4 Διαμορφούμενες τάσεις αναφορικά με τις χρήσεις του χώρου Οι βασικοί παράγοντες που επηρέασαν και συνεχίζουν να επηρεάζουν και σήμερα τις εξελίξεις αναφορικά με τις χρήσεις του χώρου, αποτελούν: Το δημογραφικό πρόβλημα των κοινοτήτων της περιοχής Οι συνθήκες του φυσικού περιβάλλοντος και η δυναμική που δημιουργεί η ύπαρξη του Εθνικού Δρυμού ως πόλος έλξης επισκεπτών. Σύμφωνα με τη δυναμική που διαμορφώνουν οι παραπάνω παράγοντες προδιαγράφονται οι ακόλουθες τάσεις εξέλιξης στις μορφές χρήσης του χώρου: Οι παραγωγικές δραστηριότητες και ειδικότερα η κτηνοτροφία, η γεωργία και η δασική εκμετάλλευση (στην ευρύτερη περιοχή), ανάμεσα να συνεχίσουν και στο προσεχές μέλλον στα ίδια επίπεδα, από άποψη ουσιαστικής οικονομικής συνδρομής τους στην ανάπτυξη της περιοχής. Ενδεχόμενες διαφοροποιήσεις μπορούν να αναμένονται κυρίως όσον αφορά τον τρόπο άσκησης των δραστηριοτήτων αυτών, κυρίως εξαιτίας της ανάγκης προστασίας και διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος τόσο εντός όσο και στην ευρύτερη περιοχή του Εθνικού Δρυμού. Ειδικά όσον αφορά την κτηνοτροφία, η οποία παρουσίασε κατά τις τελευταίες δεκαετίες μια σημαντική πτωτική τάση, εξαιτίας κυρίως της δημογραφικής αποδυνάμωσης του χώρου, εμφανίζεται σήμερα σταθεροποιημένη. Αιτία γι αυτό, οι επιδοτήσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση και η ευκολία ανεύρεσης εργατικού δυναμικού κυρίως από τη γειτονική Αλβανία. Δράσεις όπως η θήρα και η αλιεία, παρά το γεγονός ότι θα συνεχίσουν να αποτελούν το επίκεντρο ενδιαφέροντος για τους κατοίκους, αλλά και τους επισκέπτες της περιοχής (κυνηγούς), εντούτοις αναμένεται δραστική μείωση τους, κυρίως εξαιτίας των σοβαρών αρνητικών επιπτώσεων τους στην πανίδα και το φυσικό περιβάλλον της περιοχής. Σαφώς αυξητικές είναι οι τάσεις που διαμορφώνονται αναφορικά με τη χρήση όχι μόνο του στενού χώρου (πυρήνας και περιφερειακή ζώνη), αλλά και της ευρύτερης περιοχής του Εθνικού Δρυμού, για ανάπτυξη οικοτουριστικών δραστηριοτήτων. Χαρακτηριστική προς τούτο είναι η δραστηριότητα που αναπτύσσεται ήδη και αναμένεται να επιταχυνθεί στο μέλλον, για δημιουργία τουριστικής υποδομής, αλλά και έργων-ευκολιών υποδοχής και εξυπηρέτησης των επισκεπτών του Δρυμού. 11

2.2 Ανάλυση περιβάλλοντος 2.2.1 Φυσικό περιβάλλον 2.2.1.1 Γεωλογία Γεωμορφολογία Ανάγλυφο Γεωλογία: Κυριαρχείται από φλυσχικούς και ασβεστολιθικούς σχηματισμούς, στους οποίους παρεμβάλλονται κατά θέσεις αλλουβιακές και κολλουβιακές αποθέσεις, κυρίως στα χαμηλότερα τμήματα. Σύμφωνα με τα στοιχεία γεωλογίας του Εδαφολογικού Χάρτη της Ελλάδος των Δασκαλάκη, Ζιάγκα και Νάκου (1990), τα πετρώματα της περιοχής ταξινομούνται σε τρεις κατηγορίες *σκληρούς ασβεστόλιθους *μικτό φλύσχη και *τεταρτογενείς σχηματισμούς (αλλουβιακούς και κολλουβιακούς) Η κατανομή των πετρωμάτων αυτών στο χώρο φαίνεται στο Χάρτη 4, ενώ η συγκρότησή τους έχει ως ακολούθως: Σκληροί ασβεστόλιθοι: οι σχηματισμοί αυτοί κυριαρχούν στην περιοχή μελέτης και καταλαμβάνουν κυρίως το κεντρικό και νοτιοδυτικό τμήμα της. Κατά θέσεις εναλλάσσονται τα πετρώματα αυτά με στρώσεις φλύσχη, κυρίως στην κεντρική περιοχή (Πάπιγκο και υπαλπικά οροπέδια). Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ασβεστόλιθου είναι η παρουσία καρστικών φαινομένων, κάτι που οφείλεται στην ευδιάλυτη στο νερό φύση του. Έτσι, καθώς το νερό διαπερνά το πέτρωμα, το διαβρώνει εσωτερικά δημιουργώντας εσωτερικές σπηλιές και κοιλότητες και δημιουργεί υπόγεια υδάτινα ρεύματα. Καθώς προχωράει η εσωτερική αυτή διάβρωση των πετρωμάτων, η οροφή των σπηλιών υποχωρεί σχηματίζοντας χαραδρώσεις με κάθετα τοιχώματα. Μικτός φλύσχης. Ο γεωλογικός αυτός σχηματισμός, καταλαμβάνει κυρίως την ανατολική περιοχή του Αώου, ανατολικά των ορεινών όγκων της Τραπεζίτσας, Ροϊδοβουνίου, Άβαλου και Τσούκα Ρόσα. Τμήματα φλύσχη παρεμβάλλονται κατά θέσεις στον ασβεστολιθικό όγκο της Τύμφης κυρίως στο δυτικό και νότιο τμήμα της περιοχής. Ο μικτός φλύσχης αποτελείται από εναλλαγές λεπτόκοκκων έως χονδρόκοκκων μαρμαρυγιούχων ψαμμιτών και αργιλούχων ιλυωδών μαργών, με παρεμβολές μερικές φορές στρωμάτων κροκολοπαγών πετρωμάτων. Τεταρτογενείς σχηματισμοί: Πρόκειται για νεογενείς σχηματισμούς που περιλαμβάνουν αλλούβια ποταμών (περιοχή Μ. Παναγιάς Σπηλιώτισσας, περιοχή ανατολικού Αώου, βλ. Χάρτη 4), και κυρίως κολλούβια ασβεστολίθων τα οποία δημιουργήθηκαν από αποθέσεις παλαιών παγετώνων στις περιοχές των οικισμών Βρυσοχωρίου, Παπίγκου, Τσεπέλοβου, Σκαμνελίου, Ηλιοχωρίου, Άνω Πεδινών, Καλλιθέας και Κόνιτσας. Γεωμορφολογία ανάγλυφο: Ο Εθνικός Δρυμός Βίκου Αώου εκτείνεται στον ορεινό όγκο της Τύμφης, ο οποίος αποτελεί διακλάδωση της Βόρειας Πίνδου, με γενική διεύθυνση ΒΔ-ΝΑ. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από έντονο ανάγλυφο με βαθιές χαραδρώσεις, υψηλές κορυφές, απόκρημνες πλαγιές και 12

βραχώδεις εξάρσεις, καθώς και πολλά μικροκοιλώματα και εκτεταμένα οροπέδια. Η ποικιλομορφία αυτή του αναγλύφου, σε συνδυασμό με τις έντονες υψομετρικές διαφορές που κυμαίνονται από 420 m.(πέτρινη γέφυρα Βοϊδομάτη) μέχρι 2.497 m(κορυφή Γκαμήλας), συνθέτει ένα αξεπέραστης αισθητικής και επιβλητικότητας τοπίο. Τα δε μικροπεριβάλλοντα που δημιουργεί η ποικιλότητα αυτή του αναγλύφου, χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερη αισθητική, χλωριδική και πανιδική αξία. Από άποψη γεωμορφολογίας, ο Εθνικός Δρυμός διακρίνεται σε τρεις χαρακτηριστικές ενότητες (βλ. Χάρτες 5 και 6): *το φαράγγι του Βίκου που το διασχίζει ο ποταμός Βοϊδομάτης *τη χαράδρα του Αώου, που τη διασχίζει ο ομώνυμος ποταμός και *τα υψίπεδα της Τύμφης, που βρίσκονται μεταξύ των δύο αυτών γεωμορφολογικών ενοτήτων. Το φαράγγι του Βίκου καταλαμβάνει το δυτικό και νότιο τμήμα του δρυμού, το οποίο και διασχίζει από τα ΝΑ προς τα ΒΔ δημιουργώντας μια βαθειά τομή στον ορεινό όγκο της Τύμφης. Το φαράγγι, μήκος 20 km., χαρακτηρίζεται από τις απόκρημνες βραχώδεις ορθοπλαγιές με εντυπωσιακά διαζώματα, σε παράλληλες σειρές και ποικιλόχρωμα κοιλώματα και σπηλιές. Το ύψος των πρανών του φθάνει τα 800-1200m. ενώ το πλάτος του κυμαίνεται από μερικές δεκάδες μέτρα έως 400m. Το ανάγλυφο γίνεται ιδιαίτερα έντονο από δευτερεύουσες χαραδρώσεις, οι οποίες διακόπτουν τη συνέχεια των εντυπωσιακών βραχωδών εξάρσεων του ορεινού όγκου της Τύμφης, καθώς και από τις εντυπωσιακές σάρες οι οποίες, σε ορισμένες περιπτώσεις, καλύπτουν τις πλαγιές και φθάνουν μέχρι τις κοίτες των ρεμάτων και του ποταμού Βοϊδομάτη. Επέκταση των ορθοπλαγιών του Βίκου, στα δυτικά της Τύμφης, αποτελούν οι "πύργοι του Παπίγκου", οι οποίοι και διαμορφώνουν ένα από τα ωραιότερα και επιβλητικότερα τοπία της περιοχής του Δρυμού. Συνέχεια επίσης του φαραγγιού του Βίκου αποτελεί ο "μικρός Βίκος" (στην περιοχή Κήπων) με βραχώδεις ορθοπλαγιές μικρότερης κλίμακας. Η χαράδρα του Αώου διασχίζει το βόρειο τμήμα του δρυμού με κατεύθυνση από Α προς Δ και διακρίνεται από: * Το δυτικό τμήμα που έχει την τυπική μορφή της χαράδρας με πλαγιές μεγάλων κλίσεων που γίνονται κατακόρυφες στο κεντρικό τμήμα της (μετά τη Μονή Παναγιάς του Στομίου). 13

2.2.1.2 Κλίμα Το κλίμα της περιοχής μελέτης χαρακτηρίζεται ως μεταβατικό από μεσογειακό σε ηπειρωτικό, διατηρώντας τα χαρακτηριστικά του μεσογειακού τύπου στις χαμηλές κυρίως περιοχές. Χαρακτηρίζεται από ψυχρό χειμώνα, πλούσιο σε βροχές και ζεστό καλοκαίρι με αρκετές, τοπικές βροχές. Η θερμοκρασία τη χειμερινή περίοδο φθάνει σε χαμηλά επίπεδα και οι παγετοί είναι συνήθεις από το Νοέμβριο μέχρι τον Απρίλιο. Οι χιονοπτώσεις είναι αρκετές, το ετήσιο θερμοκρασιακό εύρος μεγάλο και η ηλιοφάνεια ελαττωμένη. Ο χειμώνας είναι παρατεταμένος, η άνοιξη συνήθως σύντομη, το καλοκαίρι θερμό και το φθινόπωρο σχετικά παρατεταμένο. Στα ορεινά ο ηπειρωτικός χαρακτήρας του κλίματος γίνεται ακόμα πιο έντονος, πλησιάζοντας περισσότερο στο μεσευρωπαϊκό τύπο κλίματος. Η μεγάλη ποικιλομορφία του κλίματος σε συνδυασμό με τις μεγάλες υψομετρικές διαφορές και την έντονη και σε μικρή απόσταση εναλλαγή του ανάγλυφου δημιουργούν μια ποικιλία μικροπεριβαλλόντων, σ όλη την έκταση του Εθνικού Δρυμού, τα οποία ευνοούν την ανάπτυξη μιας ιδιαίτερα αξιόλογης και πλούσιας χλωρίδας και πανίδας με πολλά ενδημικά και σπάνια είδη. 2.2.1.3 Έδαφος Στην περιοχή συναντάται ποικιλία εδαφών ανάλογα με το μητρικό πέτρωμα, την επικρατούσα βλάστηση και τις ανθρώπινες επεμβάσεις. Οι κατηγορίες εδαφών που κυριαρχούν προέρχονται κυρίως από σκληρούς ασβεστόλιθους, φλύσχη και νεογενείς αποθέσεις. Τα εδάφη που προήλθαν από σκληρούς ασβεστόλιθους είναι αργιλώδη έως αργιλοπηλώδη με ποικίλη χημική αντίδραση, επαρκώς εφοδιασμένα με βάσεις. Πάνω στον ασβεστόλιθο δεν υπάρχουν συνεχείς εκτάσεις με έδαφος (ορθοπλαγιές, βραχώδεις εξάρσεις υποαλπικών περιοχών) αντίθετα αυτό περιορίζεται στις κοιλότητες και σχισμές των βράχων. Γενικά τα εδάφη είναι βαθιά που συντηρούν δασική βλάστηση, όπως π.χ στο ανατολικό τμήμα της χαράδρας του Αώου. Η συνήθης μορφή βλάστησης που απαντάται στα εδάφη αυτά είναι αυτή των ποολίβαδων και των μερικώς δασοσκεπών εκτάσεων. Λόγω της φύσης του μητρικού πετρώματος και του ανάγλυφου είναι συχνά τα φαινόμενα επιφανειακής διάβρωσης, γαιοκατολισθήσεων και γαιοκαταπτώσεων, κυρίως στα τμήματα που είναι γυμνά δασικής βλάστησης. Τα εδάφη πάνω στον φλύσχη έχουν υφή αργιλοπηλώδη έως πηλώδη, είναι συνήθως όξινα και επαρκώς εφοδιασμένα με βάσεις. Εμφανίζονται γενικά ξηρά, λόγω της μικρής υδατοδιαπερατότητας του πετρώματος και είναι πολύ ευαίσθητα 14

σε φαινόμενα διάβρωσης. Πρόκειται για βαθύτερα από τα προηγούμενα εδάφη, με σημαντικές διακυμάνσεις του βάθους τους και με σαφώς λιγότερα βραχώδη από ότι τα εδάφη της προηγούμενης κατηγορίας, ενώ η παρουσία βράχου περιορίζεται μόνο κατά θέσεις. Η φύση των εδαφών αυτών ευνοεί την ανάπτυξη υψηλών δασών, όπως π.χ αυτά της περιοχής Βρυσοχωρίου, Ηλιοχωρίου, Παλαιοσελλίου και Πάδων, καθώς και θαμνώνων αείφυλλων ειδών στα δυτικά τμήματα της περιοχής(πάπιγκο). Οι νεογενείς αποθέσεις περιλαμβάνουν κυρίως κολλουβιακά εδάφη, τα οποία σχηματίστηκαν από την απόθεση υλικών αποσάθρωσης πετρωμάτων και αλλουβιακά εδάφη τα οποία σχηματίζονται από υλικά που μεταφέρονται με το νερό. Πρόκειται για γόνιμα εδάφη, βαθιά στις περισσότερες περιπτώσεις, κατάλληλα για αγροτική καλλιέργεια (αγροτικές εκτάσεις Παπίγκου κ.α. στα χαμηλότερα σημεία και κατά μήκος των ορεινών ρεμάτων της περιοχής), καθώς και για την ανάπτυξη διαφόρων τύπων δασών (δάση Σκαμνελίου, Καλλιθέας). Επειδή τα εδάφη αυτά προέρχονται από νεογενείς σχηματισμούς παρουσιάζουν συχνά φαινόμενα διάβρωσης (χαραδροτική, φαραγγωτή, πρανική και γεωκατακριμνήσεων. Γενικά, μεγάλο τμήμα της περιοχής καλύπτεται από αβαθή εδάφη και βράχους. Τα πλέον βραχώδη και αβαθή τμήματα βρίσκονται στα νότια (φαράγγι Βίκου) και κεντρικά (υπαλπικά χορτολίβαδα) τμήματα του Εθνικού Δρυμού. Σχετικά βαθιά εδάφη παρατηρούνται κυρίως στο βόρειο και ανατολικό τμήμα και κατά θέσεις σ όλη την έκταση της περιοχής. Τα εδάφη της περιοχής είναι σε μεγάλη έκταση υποβαθμισμένα και μόνο όπου υπάρχει βλάστηση είναι προστατευμένα από τη διάβρωση. Η χαραδροτική διάβρωση κάνει έντονη την εμφάνιση της σε μεγάλο τμήμα της περιοχής των δύο φαραγγιών και κυρίως του Βίκου, ιδίως εκεί όπου επικρατεί βλάστηση αείφυλλων πλατύφυλλων και η ανθρωπογενής επίδραση είναι αισθητή. Εκτεταμένα φαινόμενα επιφανειακής διάβρωσης συναντώνται σε περιοχές των κοινοτήτων Ελευθέρου, Κουκουλίου, Βρυσοχωρίου και Διλόφου και σε μικρότερη έκταση σε άλλες κοινότητες. Πρόκειται για εκτάσεις όπου επικρατεί ο ευδιάβρωτος φλύσχης και όπου η παρουσία της βλάστησης είναι ουσιαστική για την προστασία των εδαφών. Γενικά στην περιοχή μελέτης, λόγω του έντονου ανάγλυφου και του γεωλογικού υποθέματος (κυρίως ασβεστόλιθοι και φλύσχης) είναι έντονη η παρουσία χειμαρρικών φαινομένων, τα οποία συνίστανται σε επιφανειακές και χαραδρωτικές διαβρώσεις, καθώς και σε αποσαθρώσεις και γεωκατακριμνήσεις. Αξιοποιώντας υφιστάμενες πληροφορίες του Εδαφολογικού χάρτη της Ελλάδας των Δασκαλάκη, Ζιάγκα και Νάκου(1990), καταρτίστηκε ο χάρτης 7 στον οποίο φαίνεται η κατά χώρο συγκρότηση των διαφόρων εδαφών, κυρίως όσον αφορά το βάθος τους και την εμφάνιση βραχωδών και άγονων θέσεων. 15

2.2.1.4 Υδρολογία Ποιότητα υδάτων Οι υδρολογικές συνθήκες της περιοχής εξαρτώνται άμεσα από τις κλιματικές συνθήκες, τη φύση και ιδιαίτερα την υδατοδιαπερατότητας των πετρωμάτων, καθώς και από το ανάγλυφο της περιοχής. Τα πετρώματα της περιοχής διακρίνονται σε υδροπερατά (ασβεστόλιθοι Ηωκαίνου-Σενωνίου), ημιπερατά (ασβεστόλιθοι Βίγλας και δολομίτες) και αδιαπέρατα (φλύσχης). Η κυριαρχία των υδροπερατών ασβεστόλιθων στην περιοχή του δρυμού έχει σαν αποτέλεσμα τη διείσδυση του νερού σε βαθιά στρώματα. Γεγονός που αποδεικνύεται και από την έλλειψη πηγών σε ολόκληρο σχεδόν το βάθος των δύο φαραγγιών. Χαρακτηριστική είναι η παρουσία πηγών στον πυθμένα των φαραγγιών ή λίγο πιο ψηλά απ αυτόν, εκεί όπου έρχονται σε επαφή οι ασβεστόλιθοι Σενωνίου με τους ασβεστόλιθους Βίγλας, αποτελούν στοιχεία ιδιαίτερης οικολογικής σημασίας αλλά και κίνητρα προσέλκυσης επισκεπτών στην περιοχή. Το γεγονός αυτό δηλώνει την ανάγκη αλλά και τη δυνατότητα για πολλαπλή χρήση και ανάπτυξη των δασών αυτών. 2.2.1.5 Χλωρίδα Βλάστηση I. Χλωρίδα Ο Εθνικός Δρυμός Βίκου-Αώου με τη χλωριδική του σύνθεση που χαρακτηρίζεται από μεγάλο αριθμό φυτικών taxa, ιδιαίτερης επιστημονικής σημασίας και σπουδαιότητας είχε προσελκύσει από πολύ παλαιά το ενδιαφέρον πολλών βοτανικών επιστημόνων αλλά και ερασιτεχνικών. Οι εξερευνητές και οι συλλογές αυτών περιορίζονταν στις υψηλές κορυφές, στους βράχους, στα διαζώματα αυτών και γενικά σε τμήματα τα οποία φυσιογνωμικά προσέδιδαν ενδιαφέρον και ήταν προσεγγίσιμα. Αργότερα όλο περισσότεροι βοτανικοί επισκέπτονταν την περιοχή για την μελέτη ειδών ή και γενών της χλωρίδας χωρίς να έχει γίνει μια συνολική χλωριδική μελέτη της περιοχής. Η πρώτη χλωριδική εργασία που αναφέρεται ως συμβολή στη χλωρίδα του Εθνικού Δρυμού είναι του Κ. Γκανιάτσα Βοτανική έρευνα εις την Χαράδρα του Βίκου η οποία περιορίζεται μόνο στη Χαράδρα του Βίκου. Περισσότερα στοιχεία για την χλωρίδα περιλαμβάνονται στα συγγράμματα των Strid 1986, Strid & Tan 1991 τα οποία περιλαμβάνουν taxa που απαντούν πάνω από τα 1.800 m. ή και από τα 1.500 για άδενδρους βιοτόπους. Έτσι ένας σημαντικός αριθμός των ειδών της χλωρίδας δεν περιλαμβάνονται στα συγγράμματα αυτά. Για την καταγραφή της χλωρίδας της περιοχής χρησιμοποιήθηκαν κύρια οι βιβλιογραφικές αναφορές που περιέχονται στα συγγράμματα των Halascy 1901-16

1904, Strid & Tan 1991 Γκανιάτσας 1971, 1974. Σημαντικός αριθμός φυτικών ειδών νέων για την περιοχή προέκυψε είτε από τον προσδιορισμό του υλικού που είχε συλλεχθεί από το Δασαρχείο Ιωαννίνων και προσδιορίστηκε από την επιστημονική ομάδα του Πανεπιστημίου Πατρών, είτε από τον προσδιορισμό φυτικών ειδών που παρατηρήθηκαν ή συλλέχθηκαν και κατόπιν προσδιορίστηκαν από την παραπάνω επιστημονική ομάδα κατά τις επισκέψεις στην περιοχή μελέτης. Για την ονοματολογία των φυτικών taxa χρησιμοποιήθηκαν κατά σειρά τα συγγράμματα: Med-Checklist 1,3,4 Mountain Flora of Greece I,II και Flora Europaea I,V. Με βάση τα παραπάνω καταρτίστηκε ο χλωριδικός κατάλογος της περιοχής. Από την επεξεργασία των μέχρι τώρα χλωριδικών στοιχείων προκύπτουν τα παρακάτω αποτελέσματα: Ο συνολικός αριθμός των taxa ανέρχεται σε 873 από τα οποία 13 ανήκουν στα Πτεριδόφυτα, 10 στα Γυμνόσπερμα, 732 στα Δικοτυλήδονα και 114 στα Μονοκοτυλήδονα. Στα παραπάνω taxa δεν περιλαμβάνονται δυο νέες αναφορές υβριδίων. Η χλωρίδα της περιοχής αποτελείται από 717 είδη και 156 υποείδη στα οποία περιλαμβάνονται και 11 ποικιλίες. Αυτά τα είδη και υποείδη ανήκουν σε 405 γένη και περιέχονται σε 89 διαφορετικές οικογένειες. Οι πολυπληθέστερες σε αριθμό taxa οικογένειες είναι των Asteraceae, Leguminosae, Poaceae, Labiatae και Caryophyllaceae. Μερικές από τις οικογένειες περιλαμβάνουν ένα μόνο είδος. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από μεγάλο χλωριδικό πλούτο και από φυτικά είδη ιδιαίτερης σπουδαιότητας. Στη διαμόρφωση του χλωριδικού χαρακτήρα της περιοχής μελέτης συνέβαλαν η γεωγραφική θέση της, η πολύμορφη ορογραφία, η γεωλογική σύσταση του υπεδάφους, το κλιματικό μακρο- και μικρό- περιβάλλον, γεωιστορικά γεγονότα αλλά και διάφορες ανθρωπογενείς επιδράσεις. Οι παραπάνω παράγοντες αλληλεπιδρώντας συνέλαβαν στην εγκατάσταση μιας ιδιαίτερα ποικίλης χλωρίδας στην περιοχή μελέτης η οποία είναι εμπλουτισμένη με χλωριδικά στοιχεία διαφόρων προελεύσεων και κύρια της Βαλκανικής χερσονήσου. Η Βαλκανική και Υποβαλκανική χωρολογική ενότητα αντιπροσωπεύονται με μεγάλο αριθμό φυτικών ειδών (110 taxa) Από την επεξεργασία των βιομορφών και των χωρολογικών στοιχείων της χλωρίδας του Εθνικού Δρυμού προκύπτει ότι: H επικρατούσα βιοτική μορφή είναι αυτή των ημικρυπτοφύτων που χαρακτηρίζει τις περιοχές της Εύκρατης κλιματικής ζώνης. Η πλειονότητα των χλωριδικών στοιχείων ανήκουν στον Υπομεσογειακό- Ευρωπαϊκό και Ευρασιατικό χώρο με μεγάλη τη συμμετοχή των Βαλκανικών στοιχείων. Εκτός από το χλωριδικό πλούτο που καταδεικνύεται στο χλωριδικό κατάλογο, πρέπει να αναφερθεί η ύπαρξη taxa τα οποία παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον 17

όχι μόνο ως προς την χωρολογική τους ταξινόμηση με σημαντικό αριθμό τοπικών ενδημικών, ενδημικών της Ηπείρου, Ελληνικών ενδημικών και Ενδημικών της Βαλκανικής χερσονήσου με περιορισμένη εξάπλωση, αλλά και ως προς την ένταξη τους σε μια από τις κατηγορίες επικινδυνότητας σύμφωνα με την IUCN. Στο χλωριδικό κατάλογο περιέχονται 35 φυτικά είδη τα οποία είναι ενδημικά της Ελλάδας. Η περιοχή φιλοξενεί ένα μεγάλο αριθμό σπάνιων ειδών της χλωρίδας, πολλά από τα οποία προστατεύονται από διάφορα προεδρικά διατάγματα και άλλες συνθήκες, με μεγαλύτερη αντιπροσωπευτικότητα στη χαράδρα του Βίκου αλλά και του Αώου, οι οποίες χαρακτηρίζονται από γεωγραφική απομόνωση, από λίγες ανθρωπογενείς επιδράσεις (π.χ βόσκηση), από μεγάλη ποικιλία βιοτόπων και από ποικίλο μικροκλίμα. Ενδιαφέρουσα χαρακτηρίζεται η χλωρίδα των υψηλών και κατακόρυφων βράχων, αλλά και των βαθμίδων τους με τα αξιόλογα από οικολογικής άποψης φυτικά είδη. Στα κάθετα βράχια της χαράδρας η οποία αποτελεί καταφύγιο για πολλά ενδημικά είδη αλλά και στους βραχώδεις βιοτόπους των υψηλότερων κορυφών αναπτύσσονται πέρα από τα σπάνια, απειλούμενα και ενδημικά είδη και άλλα χασμόφυτα είδη που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον από φαρμακευτικής σκοπιάς. Εκτός από το επιστημονικό ενδιαφέρον των φυτών και το οικοτουριστικό, η περιοχή παρουσιάζει και λαογραφικό ενδιαφέρον. Οι Βικογιατροί- Κομπογιαννίτες επρομηθεύοντο τα βότανα (φαρμακευτικά φυτά) από τη χαράδρα του Βίκου. Στον χλωριδικό κατάλογο περιέχονται περισσότερα από 250 taxa τα οποία ανήκουν στη κατηγορία των αρωματικών, φαρμακευτικών και δηλητηριωδών ειδών πολλά από τα οποία έχουν πολύτιμες ιδιότητες. Ενδεικτικά αναφέρουμε το Taxol ή Taxotere των Γαλλικών που αποτελεί μια ημισυνθετικά παραγόμενη ουσία, με εκχύλισμα από βελόνες Taxus baccata που έχει την ιδιότητα να σταματά την παραγωγή της Tubulin στον ανθρώπινο οργανισμό και η οποία είναι υπεύθυνη για τον πολλαπλασιασμό των καρκινικών κυττάρων (Μακρής 1991). Στην περιοχή απαιντούνται και είδη που αποτελούν υπολείμματα του παλαιοενδημισμού όπως τα είδη : Ramonda serdica και Aesculus hippocastanum. Από τα αποτελέσματα που προέκυψαν γίνεται φανερή η σπουδαιότητα των χλωριδικών στοιχείων και η αναγκαιότητα διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής, της οποίας η ποικιλία των βιοτόπων είναι αναγκαία για την επιβίωση του χλωρικού πλούτου. Ο Εθνικός αυτός πλούτος παρ όλη τη σπουδαιότητα του δεν έτυχε ακόμα της προσήκουσας αξιοποίησής του. Η συλλογή των ειδών γίνεται κυρία από πρακτικούς και ερασιτέχνες βοτανοσυλλέκτες και μάλιστα με ληστρικό τρόπο λόγω της ζήτησης των βοτάνων στη διεθνή αγορά που έρχεται να συμβάλλει στη μείωση των πληθυσμών της αρωματικής και φαρμακευτικής χλωρίδας με προεκτάσεις που μπορεί να φθάνουν και στην εξαφάνιση των ειδών, εάν δε γίνει συστηματική καλλιέργεια στην ευρύτερη περιοχή. Είναι γνωστό ότι η 18

καλλιέργεια αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών χρηματοδοτείται από την ελληνική πολιτεία και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η περιοχή αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά οικοσυστήματα λόγω της σπάνιας χλωρίδας. Αρκετά από τα σπάνια είδη που συγκεντρώνονται και διατηρούνται στους βιότοπους της περιοχής θεωρούνται ότι κινδυνεύουν. Η χαράδρα του Βίκου, του Αώου και οι βραχώδεις βιότοποι της Γκαμήλας, της Αστράκας, της Τραπεζίτσας μαζί με την ευρύτερη της Δρακόλιμνης συγκεντρώνουν τον μεγαλύτερο αριθμό των σπάνιων φυτικών ειδών της περιοχής μελέτης. Εκτός από τα ενδημικά φυτά της Ελλάδας που καταγράφονται υπάρχουν πολλά ενδιαφέροντα taxa. Αυτά είναι: Aesculus hippocastanum, Achillea holosericea, Aubrieta scardica, Geocaryum pindicolum, Linum flavum, Pedicularis graeca, Silene caesia, Thlasri microrhyllum, Ramonda serdica, Thymus boissieri, Trifolium pignantii, Achillea abrotanoides, Abies borisii-regis, Pinus heldreichii, Crepis baldacii, Taraxacum pindicola, Hieracium waldsteinii, Valantia aprica, Silene chromondonta. Η παρουσία του σπάνιου και κινδυνεύοντα είδη Ramonda serdica στην περιοχή είναι πολύ σημαντική, καθώς προστατεύεται από τον Ελληνικό νόμο (Προεδρικό Διάταγμα 67/1981). ΙΙ Βλάστηση Η οριοθετημένη περιοχή του Εθνικού Δρυμού Βίκου-Αώου χαρακτηρίζεται κυρίως από έντονο κάθετο γεωλογικό διαμελισμό και από μεγάλο υπερθαλάσσιο εύρος, τα οποία δημιουργούν μεγάλη ποικιλότητα τύπων βλάστησης και εξαιρετικό χλωριδικό και πανιδικό πλούτο. Η βλάστηση της περιοχής του Εθνικού Δρυμού, αλλά και της ευρύτερης περιοχής μπορεί να διακριθεί σε δυο μεγάλες ζώνες. Α. Βιοκλιματικά καθοριζόμενη η ζωνική βλάστηση η οποία βρίσκεται σε ισορροπία με τις εδαφικές και βιοκλιματικές συνθήκες. Η ζωνική βλάστηση ανταποκρίνεται στις σημερινές κλιματικές συνθήκες μιας περιοχής και η οποία αναπτύσσεται χωρίς την ανθρώπινη επέμβαση. Β. Αζωνική βλάστηση, δημιουργείται σε ακραία περιβάλλοντα, όπου δηλαδή τοπικά ξεχωρίζει η σημασία ενός από τους παράγοντες του περιβάλλοντος και στα πλαίσια της οποίας ανάλογα με τις τοπικές εδαφικές συνθήκες, τη στάθμη του υπογείου νερού, την τοπογραφική θέση και το μικροανάγλυφο απαντούν διαφορετικές φυτοκοινότητες. Στα πλαίσια της ζωνικής βλάστησης απαντούν: θαμνώνες αείφυλλων σκληρόφυλλων, δάση φυλλοβόλων δρυών, δάση οξυάς, συστάδες λοιπών φυλλοβόλων πλατύφυλλων, δάση ορεινών και ψυχρόβιων κωνοφόρων, ενώ στα υψομετρικά επίπεδα εκτείνονται φυτοκοινότητες χαμηλής θαμνώδους και λιβαδικής βλάστησης, καθώς και βραχωδών οικοσυστημάτων. 19

Αείφυλλη σκληρόφυλλη και ψευδομακκία βλάστηση Οι θαμνώδεις σχηματισμοί εμφανίζουν κατά βάση ορισμένη συνέχεια διαμορφώνοντας μ αυτόν τον τρόπο μια σαφή ζώνη που υψομετρικά κυμαίνεται από τα 400m. έως τα 800m., ενώ κατά τόπους εμφανίζονται με τη μορφή νησίδων μικρής επιφάνειας, όπως για παράδειγμα στις πλαγιές της χαράδρας του Βίκου. Από φυσιογνωμική άποψη κυριαρχούν τα είδη Quercus ilex (αριά) και Arbutus andrachne (κουμαριά), με παρουσία του Fraxinus ornus (φράξος). Από συνταξινομική άποψη οι θαμώνες αείφυλλων σκληρόφυλλων εντάσσονται στις Φυτοκοινωνίες Andrachno-Quercetum ilicis, Querco Phillyreetum latifoliae, στη Συνένωση Quercion ilicis, την Τάξη Quercetalia ilicis και την Κλάση Quercetea ilicis. Αυτοί οι θαμνώνες απαντούν ΝΑ της Κόνιτσας, στην περιοχή των οικισμών Καλύβια, Κλειδωνιά, Καλλιθέα. Βλάστηση ξηρόφιλων φυλλοβόλων δρυών Τα δρυοδάση της περιοχής καλύπτουν σημαντικές επιφάνειες κυρίως στα ΒΑ τμήματα του Δρυμού και χαρακτηρίζονται από την κυριαρχία των ακόλουθων ειδών φυλλοβόλων δρυών: Quercus frainetto (πλατύφυλλη δρυς), Quercus pudescens (χνοώδης δρυς) και Quercus dalechampii (δρυς δαλεχαμπίου). Βλάστηση ορεινών και ψυχρόβιων κωνοφόρων α. Δάση υβριδογενούς ελάτης ( Abies borisii-regis) Οι αναπτυγμένες συστάδες με Abies borisii-regis απαντούν είτε με μορφή αμιγών δασών, είτε με μίξη με τη μαύρη πεύκη (Pinus nigra) και τη λευκόδερμη πεύκη (Pinus leucodermis) βόρεια της Νεραϊδόβρυσης και του Αώου. Χαρακτηριστική είναι επίσης η συμμετοχή φυλλοβόλων δρυών, και ιδιαίτερα της πλατυφύλλου δρυός (Quercus frainetto), αλλά και πλήθος ποωδών και θαμνωδών φυτών της χλωρικής ακολουθίας και αναπτύσσονται σε μέσο υψόμετρο 1100-1200 m. και είναι κυρίως ελατοδάση. Στα ελατοδάση της ανώτερης ζώνης με υψόμετρο 1300-1400 m. χαρακτηριστική είναι η παρουσία της δασικής οξυάς ( Fagus sylvatica) καθώς και ορισμένων στοιχείων των φυλλοβόλων δασών. β. Δάση μαύρης πεύκης ( Pinus nigra) Τα δάση της (Pinus nigra) καταλαμβάνουν μεγάλες εκτάσεις στη χαράδρα του Αώου και στο ανατολικό και νότιο τμήμα της περιοχής και κατανέμονται υψομετρικά από τα 1000 έως τα 1600 m. Η μαύρη πεύκη είναι το κυρίαρχo είδος στην περιοχή με βάση το ποσοστό της επιφάνειας που καλύπτει. Στη χλωριδική σύνθεση των δασών μαύρης πεύκης συμμετέχουν τα ακόλουθα είδη: Pinus nigra, Buxus sempervirens, Sesleria robusta, Juniperus oxycedrus, Clematis vitalba, Sordus torminalis, Crataegus monogyna κ.ά. γ. Δάση οξυάς (Fagus sylvatica) 20

Τα δάση οξυάς κατέχουν μικρή επιφάνεια της περιοχής του Εθνικού Δρυμού και απαντούν με περισσότερη ή λιγότερη αμιγή μορφή ως μια νησίδα στα ΒΑ όρια του Δρυμού, σε υψόμετρο που κυμαίνεται από 1000 έως 1800m. Στη χλωριδική σύνθεση των δασών της οξυάς συμμετέχουν τα ακόλουθα είδη: Fagus sylvatica, Galium odoratum, Potentilla micrantha, Lathyrus laxiflorus, Achillea grandifolia, Veronica officinalis κ.ά. δ. Δάση λευκοδέρμου πεύκης ή ρόμπολου (Pinus heldreichii) Τα δάση με Pinus heldreichii (ρόμπολο) εκτείνονται υψομετρικά στην περιοχή της Δρακολίμνης και του Άβαλου (1500-1900 m.) και στην περιοχή του Βαθυλάκκου (900-1600 m.) Κατέχουν μέτριας επιφάνειας εκτάσεις του Εθνικού δρυμού και η οικολογική τους σημασία αυξάνεται από την περιορισμένη εξάπλωση του ρόμπολου (Pinus heldreichii) στη χώρα μας. Αποτελεί η Pinus heldreichii το πιο ψυχρόβιο κωνοφόρο απ όλα τα ελληνικά πεύκα, που είναι φιλόφωτο και έχει μικρές εδαφικές απαιτήσεις εμφανιζόμενο συνήθως σε ξηρά, ασβεστολιθικά και οφειτικά πετρώματα. 2.2.1.6 Η πανίδα του Εθνικού Δρυμού Βίκου-Αώου ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η κύρια προσπάθεια συνολικής καταγραφής της πανίδας του Εθνικού Δρυμού Βίκου-Αώου έγινε το 1985 (Κατσαδωράκης 1985). Είχε προηγηθεί η επιστημονική αποστολή καταγραφής του φυσικού περιβάλλοντος της χαράδρας του Αώου μόνο (Επιστ. Ομάδα Ερευνών 1982). Ο Κατσαδωράκης (1985) χρησιμοποίησε τα στοιχεία της προηγούμενης μελέτης, πρόσθεσε τις δικές του παρατηρήσεις πεδίου και συνέλεξε όλα τα υπάρχοντα στοιχεία κυρίως για τις ομάδες των κατώτερων ζώων από τη βιβλιογραφία. Έχουν περάσει ήδη 10 έτη από τότε και τα νέα στοιχεία που έχουν προκύψει για την πανίδα της περιοχής δεν είναι μεν εντυπωσιακά αλλά παρόλα αυτά ουσιαστικά. ΣΧΟΛΙΑ ΑΝΑ ΟΜΑΔΑ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ 1) ΧΕΡΣΑΙΑ ΜΑΛΑΚΙΑ Γενικά Οι μόνες πληροφορίες που υπήρχαν μέχρι τώρα, από όσο είναι γνωστό, ήταν αυτές που παρείχε ο Μυλωνάς (1982). Έδινε ένα κατάλογο 28 ειδών εκ των οποίων έξι (6) είχαν αναγνωριστεί μόνο στο επίπεδο του γένους. Ο Riedel (1992) στην ανασκόπηση των γνώσεων για τα Zonitidae της Ελλάδας, που είναι ίσως η πιο μελετημένη ομάδα χερσαίων Μαλακίων, αναφέρει και μερικά επιπρόσθετα είδη για την περιοχή του Ε.Δ. ανεβάζοντας τον αριθμό του συνόλου των ειδών που έχουν παρατηρηθεί σε 33. Τέσσερα εξ' αυτών παραμένουν γνωστά μόνο ως προς το γένος τους. Το είδος Doraegopis scanderbergianus που αναφέρει ο Μυλωνάς (1982) στον κατάλογο του, μάλλον έχει ταξινομηθεί τελικά ως 21

Allaegopis scanderbergianus. Δύο είδη (Vitrea contracta και Daudebardia brevipes) έχουν καταγραφεί μόνο στα όρια του Ε.Δ., έτσι η ύπαρξη τους και μέσα σ' αυτόν, μολονότι πολύ πιθανή δεν έχει τυπικά ακόμη αποδειχτεί. Μια και ο Μυλωνάς ερεύνησε μόνο την περιοχή της κοιλάδας του Αώου, πολλά ακόμη είδη αναμένεται να ανευρεθούν όταν η έρευνα σε όλη την έκταση του Ε.Δ. ολοκληρωθεί. Ιδιαίτερα/αξιόλογα στοιχεία Το είδος Helix pomatia προστατεύεται από τη σύμβαση της Βέρνης. Κανένα άλλο είδος από τα καταγραφέντα δε φαίνεται να παρουσιάζει ιδιαιτερότητα ως προς την κατανομή του ή τη σπανιότητα του. Η ύπαρξη ενδημικών ειδών όμως στο ορεινό συγκρότημα της Τύμφης δεν πρέπει να αποκλείεται μετά από ενδελεχέστερη έρευνα. Επειδή η καταγραφή των χερσαίων μαλακίων στον ελληνικό χώρο είναι πολύ ελλιπής ακόμη, δεν μπορούμε να εκφράσουμε εμπεριστατωμένη γνώμη σχετικά με τον σχετικό πλούτο ειδών του Ε.Δ. 2.ΕΝΤΟΜΑ * ΜΥΡΜΗΓΚΙΑ Γενικά Δεν υπάρχουν νεότερες πληροφορίες μετά τη μελέτη του Legakis (1981), όπου και καταγράφονται 29 είδη μυρμηγκιών για την περιοχή του Ε.Δ. Αξιόλογα/ιδιαίτερα στοιχεία Δεν είναι ως τώρα κάποια τέτοια στοιχεία γνωστά. Ο σχετικός πλούτος της πανίδας των μυρμηγκιών του Ε.Δ. σε σχέση με άλλες περιοχές δεν μπορεί να εκτιμηθεί με τα υπάρχοντα στοιχεία. * ΟΡΘΟΠΤΕΡΑ (ακρίδες, γρύλλοι, τριζόνια). Γενικά Ο Willemse (1984, 1985) στη μονογραφία του για τα Ορθόπτερα της Ελλάδας αναφέρει 38 είδη Ορθοπτέρων για την περιοχή του Ε.Δ. (18 Ensifera και 20 Caelifera). Λίγα ακόμη είδη με ευρεία εξάπλωση μπορεί να υπάρχουν και στην περιοχή του Ε.Δ. αλλά αυτό δεν μπορεί να συναχθεί εύκολα και αβασάνιστα. Μια και ο παραπάνω ερευνητής έχει κάνει λεπτομερή καταγραφή των Ορθοπτέρων σε πολλές περιοχές της Ελλάδας ο κατάλογος αυτός μπορεί να θεωρηθεί σχεδόν πλήρης. Είναι σίγουρο όμως πως θα βρεθούν και μερικά ακόμη είδη λόγω της ποικιλίας των βιοτόπων της περιοχής και της μεγάλης έκτασης της. Ο Ε.Δ. Βίκου-Αώου περιέχει δηλαδή το 11,5% περίπου του συνόλου των ειδών Ορθοπτέρων που έχουν καταγραφεί στην Ελλάδα (313 είδη και 18 επιπρόσθετα υποείδη) (Willemse 1984, 1985). Αξιόλογα/Ιδιαίτερα στοιχεία Ανάμεσα στα είδη του Ε.Δ. υπάρχουν δύο με ιδιαίτερα περιορισμένη εξάπλωση στην Ελλάδα, ενδημικά για τα όρη Τύμφης-Σμόλικα το ένα (Platycleis 22

(Parnassians) tymphiensis) και για τα όρη Τύμφη και Τόμαρος το δεύτερο (Peripodosma tymphii). Έτσι μπορεί κάλλιστα να λεχθεί ότι ο Ε.Δ. Βίκου-Αώου φιλοξενεί δύο ενδημικά είδη Ορθοπτέρων. Για να δοθεί ένα μέτρο του πλούτου και της ποικιλίας ειδών Ορθοπτέρων του Ε. Δ. Βίκου-Αώου γίνεται μια σύγκριση με τον Ε.Δ. Πρεσπών, σύμφωνα με την ίδια πηγή (Willemse 1984, 1985). Έτσι ο Ε.Δ. Βίκου-Αώου περιέχει ένα είδος Ορθόπτερου ανα 4 τετραγωνικά χιλιόμετρα ενώ η Πρέσπα περιέχει ένα είδος ανά 5 τετραγωνικά χιλιόμετρα και κανένα ενδημικό είδος. * ΗΜΙΠΤΕΡΑ : Delphacidae Οι Δροσόπουλος κ.α. 1983 δίνουν ένα προκαταρκτικό κατάλογο 4 ειδών της οικογένειας αυτής των Ημιπτέρων. Κανένα σχόλιο δεν μπορεί να γίνει διότι ο κατάλογος θεωρείται πολύ ελλιπής. 3) ΨΑΡΙΑ. Γενικά Ένα σύνολο οκτώ (8) ειδών ψαριών από τις παρακάτω οικογένειες έχουν καταγραφεί στην περιοχή του Ε.Δ. και συγκεκριμένα στους ποταμούς Αώο και Βοϊδομάτη: Salmonidae (1 είδος) Cyprinidae (5 είδη), Cobitidae (1 είδος), Anguillidae (1 είδος). Το υποείδος της μπριάνας (χαμοσούρτης) των ποταμών δεν είναι ακόμη απόλυτα εξακριβωμένο (Barbus peloponnesius rebeli ή petenyi;). Μια γενική αναθεώρηση της ταξινόμησης του γένους στην Ευρώπη (Berrebi 1995) είναι ήδη υπό εξέλιξη. Ο χειλάς (Pachychilon pictus) είναι ένα είδος ενδημικό της Αλβανίας, της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (Π.Γ.Δ.Μ.) και της Βορειοδυτικής Ελλάδας, όπου απαντάται μόνο στον ποταμό Αώο (Economidis 1991). Ο ίδιος ερευνητής χαρακτηρίζει το είδος "σπάνιο" ως προς την αφθονία του. Το είδος Noemacheilus sp. που αναφέρει ο Οικονομίδης (1982) σε πρώτη αναγνώριση, δεν ισχύει πλέον. Πρόκειται για το είδος Orthrias pindus. Αναφέρεται (Παπαϊωάννου 1988) πως το Νοέμβριο του 1987 έγινε εισαγωγή γόνου Αμερικανικής πέστροφας (Oncorhynchus mykiss, συνώνυμο Salmo gairdneri) στη Δρακόλιμνη του όρους Τύμφη. Είναι άγνωστη η εξέλιξη της εισαγωγής αυτής, αν δηλαδή τα άτομα αυτά επιβίωσαν ή όχι ή πόσα έχουν απομείνει από αυτά. Αξιόλογα / Ιδιαίτερα στοιχεία Η ιχθυοπανίδα του Ε.Δ. Βίκου-Αώου φιλοξενεί ένα μοναδικό ενδημικό είδος ψαριού που βρίσκεται μόνο στον ποταμό Αώο. Πρόκειται για το είδος Πινδοβίνος Orthrias pindus (Economidis 1991, Economidis 1995). Από την άποψη της αφθονίας χαρακτηρίζεται από τον Οικονομίδη ως "σπάνιο". Αποτελεί σημαντικό στοιχείο της πανίδας του Ε.Δ. 4) ΑΜΦΙΒΙΑ. 23

Γενικά Το σύνολο των ειδών είναι εννέα (9). Δεν απειλείται στην Ελλάδα κανένα, αν και μερικά προστατεύονται ή/και απειλούνται με εξαφάνιση σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Το σπανιότερο είδος και αυτό με την πλέον σημειακή και περιορισμένη κατανομή (Κατσαδωράκης 1985) είναι ο αλπικός τρίτωνας ή βουνοτρίτωνας Triturus alpestris. Η παρουσία βουνοτριτώνων είναι πλέον δεδομένη και στη χαμηλότερα ευρισκόμενη λιμνούλα της Ριζίνας (1.800 m.) (Παπαιωάννου 1988) Ο Παπαιωάννου (1988) ανέφερε μαζικούς θανάτους βουνοτριτώνων τον Απρίλιο του 1987 στη Δρακόλιμνη (τουλάχιστον 300) και στη λίμνη Ριζίνα (τουλάχιστον 700). Τους απέδωσε, χωρίς βεβαιότητα, στις απότομες αλλαγές της θερμοκρασίας του νερού που συνέβησαν τότε. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό στοιχείο είναι η μη παρουσία στο χώρο του Ε.Δ. του είδους πρασινόφρυνος (Bufo viridis) η οποία φαίνεται τελικά να επιβεβαιώνεται και από τις παρατηρήσεις του Clark (1992). Αξιόλογα/Ιδιαίτερα στοιχεία Σχεδόν κανένα, εκτός από την παρουσία του βουνοτρίτωνα. 5) ΕΡΠΕΤΑ. Γενικά Μετά τις έρευνες της Επιστημονικής Ομάδας Ερευνών (1982) για την κοιλάδα του Αώου και του Κατσαδωράκη (1985) για όλον τον Ε.Δ. ελάχιστα καινούργια στοιχεία έχουν προκύψει για την ερπετοπανίδα του Ε.Δ. Βίκου-Αώου με αποτέλεσμα ο συνολικός αριθμός των ερπετών που έχουν παρατηρηθεί στον Ε.Δ. να έχει ανέλθει στα 18 ή 19 αναλόγως με το αν υπάρχει ένα ή δύο είδη πράσινων σαυρών. Επιβεβαιώθηκε η ύπαρξη σε αραιούς πληθυσμούς του ενδημικού υποείδους του αστρίτη (Vipera ursinii graeca). Προς το παρόν στην Ελλάδα το είδος αυτό οχιάς έχει βρεθεί μόνο στην Τύμφη και αποδείχτηκε ότι είναι και ξεχωριστό υποείδος (Nilson & Andren 1988). Ο Clark (1992) δεν προσθέτει καινούργια στοιχεία αλλά εμπλουτίζει τον κατάλογο των τοποθεσιών όπου έχουν βρεθεί διάφορα είδη στον Ε.Δ. Ο Δημητρόπουλος (1992) προσθέτει ένα καινούργιο είδος, το αγιόφιδο (Tellescopus fallax) που το παρατήρησε στην περιοχή Αρίστης-Μονοδεντρίου. Δεν υπάρχουν πληροφορίες και μελέτες σχετικές με την πληθυσμιακή αφθονία των ειδών των ερπετών του Ε.Δ. Αξιόλογα / Ιδιαίτερα στοιχεία Το σημαντικότερο είδος ερπετού του Ε.Δ. είναι αναμφίβολα ο αστρίτης, τόσο διότι ο μοναδικός χώρος εξάπλωσης του στην Ελλάδα είναι η Τύμφη, όσο και διότι αντιπροσωπεύει μοναδικό ενδημικό υποείδος. Ανάμεσα σε όλα τα άλλα είδη ερπετών, είναι και το μόνο που έχει τόσο μικρό και αραιά διασπαρμένο πληθυσμό. Είναι άγνωστο όμως αν αυτό υποδηλώνει και ότι είναι τρωτό ή όχι 24