VIII. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΑΠΩ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

ÛÎ ÛÂÈ - Ú ÛÙËÚÈfiÙËÙÂ 1. Ποιε απ ψει διατυπώνει ο εθνικ φιλ σοφο Λιβάνιο (παράθεµα 1) για τη συµπεριφορά των χριστιανών ιερέων; Ποια πιστε ετε τι ήταν τα κίνητρα αυτή τη συµπεριφορά ; 2. Κατά την στερη αρχαι τητα έγιναν σηµαντικέ προσπάθειε διατήρηση και α- νάπτυξη τη κλασική παιδεία. Ποιοι και µε ποιε ενέργειέ του συνέβαλαν προ αυτή την κατε θυνση; 3. Ποια τέχνη ονοµάζεται πρωτοχριστιανική και ποια τα χαρακτηριστικά τη ; 4. Με τη βοήθεια των εικ νων του βιβλίου να εντοπίσετε τα χαρακτηριστικά τη παλαιοχριστιανική αρχιτεκτονική και ζωγραφική. VIII. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΑΠΩ ΑΝΑΤΟΛΗΣ ÚÌËÓÂ ÙÈÎfi apple Ó Î fiúˆó δίπτυχο (υπατικ ): δ ο πλακίδια πτυσσ µενα απ ελεφαντοστ µε ανάγλυφε παραστάσει προσώπων. Ήταν αναµνηστικά του αξιώµατο τη υπατεία. δ γµα: θεµελιώδη αρχή, το σ νολο των πεποιθήσεων µια θρησκεία. ειλητάριο: επιµήκη και στενή λωρίδα περγα- µηνή που τυλιγ ταν γ ρω απ κυλινδρικ ξ λο και χρησιµοποιο νταν για την α- ναγραφή τη Θεία Λειτουργία. ευκτήριο οίκο : ο οίκο ο προορισµένο για προσευχή, ο να, η εκκλησία. θωράκιο: λίθινο, κυρίω µαρµάρινο, τµήµα χωρίσµατο εν είδει τοίχου µέχρι το ψο του στήθου. Ήταν διακοσµηµένο µε ανάγλυφε παραστάσει και χρησίµευε ω χώρισµα του κυρίω ναο απ το Ιερ βή- µα. κρ πτη: υπ γεια θολωτή κατασκευή που χρησίµευε ω καταφ γιο και ω χώρο λατρεία απ του πρώτου Χριστιανο. Συχνά χρησιµοποιήθηκε και ω χώρο ταφή. οβελίσκο : τετράεδρο ψηλ στ λο που α- πολήγει σε µικρή πυραµίδα. Συνήθω τον τοποθετο σαν στην είσοδο αιγυπτιακών ναών. Στάση του Νίκα: επαναστατική κίνηση των δήµων τη Κωνσταντινο πολη κατά του αυτοκράτορα Ιουστιανιανο (532). Ονο- µάστηκε έτσι λ γω τη προτροπή που κρα γαζαν οι επαναστάτε : «νίκα». Ανάγλυφη παράσταση τη γέννηση του Βο δα (τέλη 2ου αι.-αρχέ 3ου αι. µ.χ.). Έργο ελληνοβουδιστική τέχνη απ την περιοχή τη Γκαντάρα. (Μουσείο Λαχ ρη ) 268 269

1. Η Ινδία Η παρξη δ ο µεγάλων ποτάµιων συστηµάτων, του Ινδο και του Γάγγη, καθ ρισαν την ιστορική πορεία και µέχρι ένα βαθµ τον πολιτισµ των λαών που κατοίκησαν την Ινδία. Στον απέραντο αυτ χώρο, το µεγαλ τερο σε έκταση απ λε τι άλλε κοιτίδε των αρχαίων λαών, οργανώθηκαν και εξελίχθηκαν πολιτισµικά διάφορε φυλέ απ τα µέσα τη 4η χιλιετία π.χ. µέχρι και τον 6ο αι. µ.χ., οπ τε η Ινδία διαν ει την τελευταία λαµπρή περίοδο τη αρχαία τη ιστορία. Το έργο του σ γχρονου ιστορικο σ,τι αφορά τη µελέτη τη αρχαία ιστορία τη Ινδία είναι δ σκολο. Οι κάτοικοι τη περιοχή έδειξαν µια περίεργη περιφρ νηση προ την ιστορία, πιθαν τατα επηρεασµένοι απ την ινδική φιλοσοφία που απέτρεπε του διανοο µενου απ την έρευνα και την καταγραφή των γεγον των. Ακ - µα και οι ινδοί βασιλεί στι λίθινε επιγραφέ, που προβάλλουν το έργο του, δεν καταγράφουν τα ιστορικά γεγον τα τη βασιλεία του µε ακρίβεια. Τα γεγον τα τη ινδική ιστορία είναι συνυφασµένα µε του µ θου και τι παραδ σει. Οι ποιε αλλαγέ στην κοινωνία και του θεσµο πραγµατοποιήθηκαν ανεπαίσθητα χωρί βίαιε µεταβολέ. Έτσι, η έλλειψη ιστορική σαφήνεια δεν µα επιτρέπει να ορίσουµε µε ακρίβεια την ηµεροµηνία κάποιου σηµαντικο γεγον το. Ωστ σο, κατά τη διάρκεια τη αρχαι τητα η Ινδία δ ο φορέ επέτυχε την πολιτική ενοποίηση του µεγαλ τερου µέρου του εδάφου τη. Ο Βραχµανισµ (Ινδουϊσµ ) και ο Βουδισµ ήταν οι δ ο κ ριε θρησκείε που προσδι ρισαν τη ζωή και τον πολιτισµ τη Ινδία. Τα αρχαία βασίλεια τη Ινδία 1.1 Η χώρα Η Ινδία είναι η µεσαία και µεγαλ τερη σε έκταση χερσ νησο τη Ν. Α- σία. Το νοµα τη χώρα οφείλεται στον ποταµ Ινδ, που ήταν η κοιτίδα τη ανάπτυξη του αρχαι τερου πολιτισµο τη αλλά και ο πυρήνα ανατροφοδ τηση τη πολιτιστική τη εξέλιξη. Η ινδική χερσ νησο χωρίζεται απ την υπ λοιπη ασιατική ήπειρο στα β ρεια µε έναν αδιαπέραστο ορειν γκο, την οροσειρά των Ιµαλα ων, που λειτουργο ν ω φραγµ στην επικοινωνία µε του υπ λοιπου ασιατικο λαο. ίοδοι προσπέλαση δηµιουργο νται µ νο στι βορειοδυτικέ παρυφέ τη χώρα µεταξ των βουνών, απ που περνο ν οι παραπ ταµοι του Ινδο. Ολ κληρη η ινδική χερσ νησο χωρίζεται σε τρει επιµέρου ζώνε µε διαφορετικ γεωγραφικ ανάγλυφο και κλιµατολογικέ συνθήκε. Η β ρεια είναι ορεινή, η µεσαία, αντίθετα, είναι πεδινή και διαρρέεται απ δ ο ποτά- µια συστήµατα, του Ινδο στα δυτικά και του Γάγγη στα ανατολικά, µεταξ των οποίων υπάρχει εκτενή έρηµο. Η τρίτη, ν τια ζώνη, διαµορφώνεται α- π ένα οροπέδιο, που αρδε ουν µικρ τεροι ποταµοί. Τ σο η β ρεια σο και η ν τια Ινδία ήταν περιοχέ αποµονωµένε και κατά την αρχαι τητα πολιτικά και πολιτιστικά εξαρτώµενε απ του λαο που κατοικο σαν τι κοιλάδε του Ινδο και του Γάγγη. Ιδιαίτερα, η ευρ τερη περιοχή του Ινδο και των παραποτάµων του αποτέλεσαν το πεδίο των φυλετικών κινήσεων που διαµ ρφωσαν τον αρχαίο ινδικ πολιτισµ. 1.2 Η οικονοµία και η κοινωνία Η οικονοµία. Καθοριστικ παράγοντα για την οργάνωση τη ζωή και την ανάπτυξη του πολιτισµο στην περιοχή του Ινδο, ήδη απ τα µέσα τη 4η χιλιετία π.χ., ήταν ο ίδιο ο ποταµ και οι παραπ ταµοί του. Το ίδιο ι- σχ ει απ τα µέσα τη 2η χιλιετία π.χ. και για την περιοχή του Γάγγη. Αυτά τα δ ο ποτάµια συστήµατα µε τα νερά του καθιστο σαν γ νιµε µεγάλε εκτάσει γη. πω ήταν φυσικ, η γεωργία αποτέλεσε την κ ρια πηγή πλο του των κατοίκων που έζησαν σ αυτέ τι περιοχέ κατά την αρχαι τητα. Σταδιακά εξελίχθηκε η βιοτεχνική παραγωγή και το εµπ ριο µέσω του οποίου, ιδιαίτερα κατά τον 1ο αι. π.χ. και 1ο αι. µ.χ., οι Ινδοί πλο τισαν. Το εµπ ριο απέδι- 270 271

δε χρυσ. Απ τι πληροφορίε που έχουµε, φαίνεται τι οι συναλλαγέ µε λαο απ τη ση, µε του Έλληνε και κυρίω µε του Ρωµαίου, γίνονταν µε ανταλλαγή πολ τιµων µετάλλων, χρυσο και αργ ρου. Τα ινδικά προϊ ντα γίνονταν ανάρπαστα στι ελληνικέ και ρωµαϊκέ α- γορέ, ιδιαίτερα µετά τι κατακτήσει του Μ. Α- λεξάνδρου. Μαργαριτάρια, διαµάντια και άλλοι πολ τιµοι λίθοι, κατεργασµένο ελεφαντ δοντο, λευκά υφάσµατα απ βαµβάκι, αρώµατα, ευγενή ξ λα, χρώµατα αλλά και δο λε ήταν προϊ ντα περιζήτητα και ακριβοπληρωµένα στη ση. Στο εσωτερικ, η µεταφορά των εµπορευµάτων γιν ταν µε ελέφαντε και µέσω ποτάµιων δρ µων. Μεγάλε αγορέ στι βορειοδυτικέ παρυφέ του Ινδο ήταν τα κέντρα απ που ξεκινο σαν τα καραβάνια για τα λιµάνια τη Ανατολική Μεσογείου. Παράλληλα, χρησιµοποιήθηκε και ο θαλάσσιο δρ µο που µέσω τη Αραβική θάλασσα οδηγο σε στην Ερυθρά και απ εκεί στη Μεσ γειο. Η κοινωνία. Μετά την έλευση και την επικράτηση των Αρίων (λευκών) στου αυτ χθονε Σφραγίδε απ στεατίτη του πολιτισµο πληθυσµο τη περιοχή του Ινδο (περ. 1500 του Ινδο (περ. 2300-1750 π.χ.). π.χ.) διαµορφώθηκε σταδιακά ένα σταθερ σ στηµα κοινωνικών αντιλήψεων. Σ µφωνα µε αυ- Το πολιτιστικ επίπεδο των κατοίκων τη περιοχή του Ινδο ήταν ιδιαίτερα ε- τ, δεν επιτρέπονταν οι επιµειξίε µεταξ ανθρώπων διαφορετικών τάξεων. Έτσι, καθιερώθηκε η ξελιγµένο. Ανάµεσα στα επιτε γµατά του συγκαταλέγεται και η χρήση γραφή, πιθαν τατα για τη διευκ λυνση έννοια τη κάστα,* δηλαδή τη κλειστή κοινωνική οµάδα. των εµπορικών επαφών. (Ν. ελχί, Ινδικ Εθνικ Μουσείο) Στην κορυφή τη κοινωνική ιεραρχία βρισκ ταν ο βασιλιά, ο οποίο είχε κληρονοµικ το αξίωµα και ήταν ο αρχηγ του στρατο. Οι συγγενεί και οι φίλοι του ανήκαν στην τάξη των πολεµιστών. Κατείχαν εκτάσει γη και αποτελο σαν την άρχουσα τάξη, την πρώτη κάστα. Η δε τερη ιεραρχικά τάξη διαµορφώθηκε απ του ιερεί, οι οποίοι αποκτο σαν το ιερατικ αξίωµα κληρονοµικά. Ιδιαίτερη τάξη αποτελο σαν οι γεωργοί, οι τεχνίτε, οι επαγγελµατίε και οι έ- µποροι. Στην τελευταία κοινωνική τάξη ανήκαν οι µιγάδε, δηλαδή οι αυτ χθονε τη περιοχή του Ινδο, που είχαν υποταχθεί στου Άριου. Αυτοί ή- ταν δο λοι ή δουλοπάροικοι. 272 1.3 Η ιστορία και ο πολιτισµ Ο πολιτισµ του Ινδο. Τα πρώτα δείγµατα οργανωµένη ζωή ανάγονται στην εποχή του λίθου και χρονολογο νται απ τα τέλη τη 4η χιλιετία π.χ. Κέντρο ανάπτυξη αυτο του πολιτισµο ήταν η περιοχή τη Πενταποταµία, δηλαδή η βορειοδυτική περιοχή τη Ινδία που διαρρέεται απ του παραπ ταµου του Ινδο. Στι αρχέ τη 3η χιλιετία π.χ., στην ίδια περιοχή δηµιουργήθηκαν οι πρώτε µεγάλε π λει. Περιβάλλονταν µε τείχη και παρουσίαζαν στοιχεία πολεοδοµική και κοινωνική οργάνωση, που θυµίζουν τι π λει των Σουµερίων. Φαίνεται τι επαφέ µεταξ των λαών τη περιοχή του Ινδο και τη Μεσοποταµία υπήρχαν ήδη απ τη νεολιθική εποχή και συνέβαλαν στην εξάπλωση του σουµεριακο πολιτισµο στην ινδική χερσ νησο. Το πολιτιστικ επίπεδο στο οποίο έφτασαν οι κάτοικοι τη περιοχή του Ινδο παρουσιάζεται ιδιαίτερα εξελιγµένο. Εκτ των άλλων επιτευγ- µάτων, τα αρχαιολογικά ευρήµατα αποδεικν ουν τη χρήση γραφή, η οποία µω δεν έχει α- ποκρυπτογραφηθεί 1. Οι Άριοι και ο πολιτισµ των Βεδών. Στι αρχέ τη 2η χιλιετία π.χ., για λ γου άγνωστου, κατέρρευσε ο πολιτισµ του Ινδο. Στα µέσα περίπου τη ίδια χιλιετία έκανε την εµφάνισή του στο χώρο γ ρω απ τον Ινδ ένα νέο λα, λευκο χρώµατο, ο οποίο, σ µφωνα µε την επικρατέστερη ιστορική εκδοχή, ήταν οι Άριοι. Αυτοί, αφο υπέταξαν του αυτ χθονε τη περιοχή, περίπου το 1200 π.χ., πέρασαν και στην πεδιάδα του Γάγγη. Απ την εποχή τη εµφάνιση των Αρίων (1500 π.χ.) µέχρι και τον 4ο αι. π.χ. υπάρχει ένα µεγάλο ιστορικ κεν λ γω 1. Ο πολιτισµ τη κοιλάδα του Ινδο Υπάρχουν ενδείξει για ανταλλαγέ αγαθών µεταξ των Σουµερίων και των π λεων τη Κοιλάδα του Ινδο (στο σηµεριν Πακιστάν) µέσω τη νήσου Μπαχρέιν στον Περσικ κ λπο. Τα ανάγλυφα που βρέθηκαν πρ σφατα στο Τεπέ Γιαχία, στο νοτιοανατολικ Ιράν, παρουσιάζουν εντυπωσιακέ οµοι τητε µε ανάλογα ευρήµατα απ την περιοχή του Ινδο. Φαίνεται, λοιπ ν, πω ο πολιτισµ τη Κοιλάδα του Ινδο, που έφτασε στη µεγαλ τερη ακµή του γ ρω στο 2300 π.χ. και άρχισε να παρακµάζει µετά απ 500 περίπου χρ νια (για να παραµείνει εντελώ ά- γνωστο ω τι ανασκαφέ τη δεκαετία του 1920), αποτελο σε πιθαν τατα µέρο εν ευρ τερου ρε µατο σχηµατισµο π λεων, που εκδηλώθηκε την 3η π.χ. χιλιετία στην Ασία και για το οποίο έχει ήδη γίνει εν µέρει λ γο. Οι διαφορέ του, ωστ σο, απ τον πολιτισµ των Σουµερίων είναι εξίσου σηµαντικέ στην Κοιλάδα του Ινδο δεν έχουµε ο τε ναο, ο τε βασιλικο τάφου, ο τε ανάκτορα, ο τε µνηµεία ηγεµ νων. Η έκταση που κάλυπτε ο πολιτισµ αυτ ήταν πολ µεγάλη και τα δ ο ακραία γνωστά σηµεία του, στο Ρουπάρ και το Λοτάλ αντίστοιχα, απέχουν µεταξ του πάνω απ 1.000 µίλια. H. Honour, J. Fleming,.π., τ. 1, σ. 34. τη έλλειψη ιστορικών τεκµηρίων. Οι µ νε πληροφορίε που υπάρχουν α- ντλο νται µέσα απ θρησκευτικο µνου, τι Βέδε. Πρ κειται για ηµιµυθικο χαρακτήρα αφηγήσει που έφεραν µαζί του οι Άριοι 2. Η γλώσσα που µιλο σαν ήταν η σανσκριτική, η οποία παρουσιάζει στοιχεία κοινή καταγωγή µε την ελληνική, τη λατινική και γενικ τερα τι λεγ µενε ινδοευρωπαϊκέ γλώσσε. Λάτρευαν του προγ νου του µε την τέλεση θυσιών και ήταν οργανωµένοι µε το κοινωνικ σ στηµα των καστών. 273

274 2. Οι Βέδε, το αρχαι τερο κείµενο τη σανσκριτική γλώσσα Οι παλαι τερε γραπτέ µαρτυρίε που έχουν διατηρηθεί για την ινδοάρια γλώσσα στην Ινδία ανάγονται µ λι το 300 π.χ. σε µνηµεία - πω οι επιγραφέ Ασ κα. Ωστ σο, αυτέ αντιπροσωπε ουν αυτ που οι γλωσσολ γοι ορίζουν ω µέση ινδική γλώσσα, ιδιαίτερα τη γλώσσα πράκριτ, και µε κανένα τρ πο δεν µπορο ν να χρησιµε σουν ω ο ακραίο σταθµ για την άφιξη των Ινδών στην υποήπειρο. Μια πλατιά γραµµατεία τη αρχαία ινδική, γνωστή ω σανσκριτική, προηγήθηκε των επιγραφών τη µέση ινδική και αποτέλεσε το µέσο για να γνωρίσουµε την προγενέστερη ινδική γραµµατεία και θρησκευτική γλώσσα. Αυτέ είχαν αρχικά διατηρηθεί µ νον σε προφορική µορφή, αλλά υπάρχουν άφθονε έµµεσε µαρτυρίε που υποδεικν ουν τι είχαν καταγραφεί τον 6ο αιώνα π.χ. Τον παλι τερο εκπρ σωπο τη αρχαία ινδική τον βρίσκουµε στι Βέδε, την αρχαία θρησκευτική γραµµατεία τη Ινδία. Η γλώσσα στι Βέδε είναι πολ αρχαϊκή και ο πολιτιστικ και γεωγραφικ κ σµο τον οποίο απεικονίζουν αυτοί οι µνοι υποδεικν ει τι αυτέ συντέθηκαν στη βορειοδυτική Ινδία πριν την πρώτη χιλιετία π.χ. µε υποθετική ηµεροµηνία γ ρω στο 1500-1200 π.χ. Του «σκοτεινο» αυτο χρ νου τη ινδική ιστορία διαµορφώθηκαν οι δ ο µεγάλε θρησκείε, ο Βραχµανισµ (Ινδουϊσµ ) και ο Βουδισµ. Ο Βραχµανισµ είναι η αρχαι τερη απ τι µεγάλε παγκ σµιε θρησκείε. Οφείλει το νοµά του στου Βραχµάνε, δηλαδή εκείνου που α- σχολήθηκαν µε τη µελέτη των Βεδών και εξελίχθηκαν σταδιακά σε ιερατική κάστα. Ο Βραχµανισµ, ω τρ πο ζωή και ω θεωρία, είναι πολυσ νθετο µε αντικρου µενα µεταξ του στοιχεία, που ξεκινο ν απ τι αφελεί αφηγήσει των χωρικών και φτάνουν µέχρι τη δυσν ητη λογική των φιλοσ φων. Ο Βραχµανισµ ή, πω διαφορετικά ονοµάζεται, Ινδουϊσµ είναι η πρώτη θρησκεία του λαο τη Ινδία. Ωστ σο, η ιστορική του προέλευση, δηλαδή κατά π σο µεταφέρθηκε απ του Άριου ή κατά π σο δια- µορφώθηκε απ δ γµατα και πρακτικέ των λαών του πολιτισµο του Ινδο, είναι πρ βληµα που δεν έχει λυθεί µέχρι τώρα. Τη µεγάλη αυτή χρονική περίοδο τη επικράτηση των Αρίων η β ρεια και κεντρική Ινδία ή- ταν διαιρεµένη σε µικρά, φεουδαρχικο τ που, κρατίδια. Σ ένα απ αυτά γεννήθηκε τον 6ο αι. π.χ. ο ιδρυτή τη δε τερη µεγάλη θρησκεία, του Βουδισµο. Ο Σιντάρτα Γκαουτάµα, υπαρκτ ιστορικά πρ σωπο, γνωστ ω Βο δα (φωτισµένο ), έ- ζησε απ το 563 έω το 483 π.χ. και υπήρξε ο θε- µελιωτή τη θρησκεία µε τη µεγαλ τερη διάδοση στην Ασία. Με τη διδασκαλία του στράφηκε εναντίον των Βραχµάνων και προέβαλε την ιδέα τη λ τρωση µέσα απ ένα συνεχή κ κλο δοκι- µασία και αναγέννηση. Μετά το θάνατ του οι οπαδοί του χωρίστηκαν σε θρησκευτικέ οµάδε µε διαφορετικέ διδασκαλίε. Η µια οµάδα διέδωσε το Βουδισµ στην Ταϊλάνδη και την Ινδοκίνα και η άλλη στην Κίνα, την Ιαπωνία και την υπ λοιπη Α. Ασία. Παράλληλα µε το Βουδισµ, τον 6ο αι. π.χ., στην Ινδία εµφανίστηκε και µια άλλη θρησκεία ο Τζαϊνισµ. Στα τέλη του 6ου αι. π.χ., η περιοχή του Ινδο καταλήφθηκε απ του Πέρσε και παρέµεινε στην κατοχή του για δ ο περίπου αιώνε, µέχρι την J.P. Mallory, Οι Ινδοευρωπαίοι, µετ. Ε. Αστερίου, εκδ. ελφίνι, σ. 46. κατάκτησή τη απ το Μ. Αλέξανδρο (326-325 π.χ.). Η αυτοκρατορία των Μαουρία (Μοριαίων). ταν ο Μ. Αλέξανδρο έφτασε στην περιοχή του Ινδο, φαίνεται τι συναντήθηκε µε τον Σαντραγκο πτα Μαουρία, γνωστ στου Έλληνε µε το νοµα Σαδράκοττο, γιο εν απ του µικρο ηγεµ νε τη Ινδία 3. Αυτ επηρεασµένο, απ το µεγαλείο του Αλεξάνδρου, θέλησε να τον µι- µηθεί ιδρ οντα µια µεγάλη ινδική αυτοκρατορία. Στην αρχή κατέλαβε τα µικρά βασίλεια τη περιοχή του Γάγγη και µετά, εκµεταλλευ µενο το κεν εξουσία που άφησε η αποχώρηση του Αλεξάνδρου, κατέκτησε λα τα εδάφη ανατολικά του Ινδο και στη συνέχεια τη Ν. Ινδία. Ο εγγον του, ο Ασ κα (264-227 π.χ.), ήταν ο πρώτο ηγεµ να που κατ ρθωσε να ενώσει πολιτικά λη την Ινδία σε µια αυτοκρατορία. Ο Ασ κα θα συµβάλει στη διάδοση του ινδικο πολιτισµο στι γ ρω ασιατικέ χώρε µε την αποστολή βουδιστών µοναχών. Απ την εποχή τη βασιλεία του Ασ κα χρονολογο νται τα πρώτα λίθινα µνηµεία του ινδικο πολιτισµο. Ονοµαστέ είναι οι στήλε του Ασ κα γεµάτε µε εγχάρακτα βουδιστικά κείµενα. Η παρουσία ξένων λαών. Οι σχέσει µε του Έλληνε και του Ρωµαίου. Μετά το θάνατο του Ασ κα, η Ινδία διασπάστηκε πάλι σε µικρά κρατίδια. Το 2ο αι. π.χ. γίνονται επιδροµέ στι δυτικέ και βορειοδυτικέ περιοχέ τη ινδική χερσονήσου. Οι εισβολεί ήταν οι Έλληνε ηγε- µ νε που είχαν ανεξαρτητοποιηθεί απ το κράτο των Σελευκιδών, οι Πάρθοι και νοµάδε απ την κεντρική Ασία, γνωστοί µε το νοµα Κουσάν. Οι Έλληνε ηγεµ νε, που είχαν ανεξαρτητοποιηθεί απ το ελληνιστικ βασίλειο των Σελευκιδών, ίδρυσαν στην αρχή το βασίλειο τη Βακτρία και στη συνέχεια κατέκτησαν ένα µεγάλο Κιον κρανο µε λιοντάρια απ στήλη του Ασ κα (3ο αι. π.χ.). Ο Ασ κα ή- ταν ο ηγεµ να που κατ ρθωσε να ε- νώσει για πρώτη φορά ολ κληρη την Ινδία. Απ τη βασιλεία του χρονολογο νται τα πρώτα λίθινα µνηµεία του ινδικο πολιτισµο. (Μουσείο Σαρνάθ) Χρυσ ν µισµα µε το κεφάλι του Ευκρατίδη, βασιλιά του ελληνικο βασιλείου τη Βακτρία. Είναι ο πρώτο Έλληνα ηγεµ να που έφερε τον τίτλο «Μέγα», χαραγµένο πάνω σε ν µισµα (α µισ 2ου αι. π.χ.). (Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη) 275

3. Ο Μ. Αλέξανδρο και οι ηγεµ νε τη Ινδική χερσονήσου Ο Αλέξανδρο ίδρυσε πολλέ π λει στην Ινδία, τη Βακτριανή, την Α- ραχωσιανή και πρέπει να υποθέσου- µε τι τι ίδρυσε µε βάση υπάρχουσε ελληνικέ παροικίε δι τι µοιάζει α- πίθανο να άφησε σε κάθε π λη στρατιώτε για να την οικήσουν. Ήρθε σε επαφή µε πολλο Ινδο ηγεµ νε. Ένα νέο Ινδ αξιωµατο χο έµεινε καιρ κοντά στον Αλέξανδρο και έµαθε πολλά απ αυτ ν. Οι δικοί µα αρχαίοι ιστορικοί τον ονοµάζουν Σανδρ κοτο ή Σανδράκοτο και είναι ο περίφηµο Chandragupta Maurya, ιδρυτή τη δυναστεία των Μοριαίων, ο άνθρωπο που ενοποίησε λη την Ινδία και υπήρξε ο πρώτο µεγάλο τη αυτοκράτωρ. Άλλοι, του ο- ποίου γνώρισε, ήσαν ο Ταξίλη και ο Πώρο, που του θυµ µαστε απ την ιστορία, και ένα βασιλιά πολ σκοτειν, ο Σοφίτη που αναφερ ταν στα χρονικά, αλλά δεν είχαµε βρει τίποτα γι αυτ ν. Μέχρι που πριν απ µερικά χρ νια ανακαλ φθηκαν ωραι τατα νοµίσµατά του, τα οποία απεικονίζουν ένα καταφανώ ινδικ πρ σωπο µε ελληνικέ επιγραφέ. Ν. ήµου, Ο Έλληνα Βο δα, εκδ. Νεφέλη, σ. 29-30. µέρο απ την πεδιάδα του Ινδο δηµιουργώντα εκεί το ελληνοϊνδικ βασίλειο του Ινδο. Τα δ ο ελληνοϊνδικά βασίλεια έπαιξαν σηµαντικ ρ λο στην ιστορική πορεία των Ινδών κατά το 2ο αι. π.χ. και µεγάλο µέρο του 1ου αι. π.χ. Η ελληνική τέχνη έγινε γνωστή σ αυτέ τι περιοχέ και επηρέασε τη βουδιστική. Αυτή την εποχή κατασκευάστηκαν πολλά αγάλµατα του Βο δα, τα πρ σωπα των οποίων µοιάζουν µε τη µορφή του Απ λλωνα. Τα βασίλεια αυτά εξαφανίστηκαν προ τα τέλη του 1ου αι. π.χ. κάτω απ την πίεση των Πάρθων και κυρίω των Κουσάν, νο- µάδων τη κεντρική Ασία. Οι Κουσάν στην αρχή εγκαταστάθηκαν στο χώρο τον οποίο καταλάµβαναν τα ελληνοϊνδικά βασίλεια. Στη συνέχεια, τον 1ο αι. µ.χ., εξαπλώθηκαν σε µεγάλο µέρο τη β ρεια Ινδία δηµιουργώντα µια µεγάλη σε έκταση αυτοκρατορία. Οι νοµάδε αυτοί, που προηγουµένω είχαν περάσει απ τι περιοχέ που υπήρχαν ελληνικέ αποικίε, δέχτηκαν την επίδραση του ελληνικο πολιτισµο τη κεντρική Ασία και ακο σια διατήρησαν τον η- µιελληνικ αυτ πολιτισµ. Η περίοδο απ τον 1ο αι. µ.χ. έω τον 4ο αι. µ.χ. είναι µεταβατική για την ινδική ιστορία και τέχνη. Του πρώτου αιώνε π.χ. και µ.χ. γνώρισε µεγάλη ανάπτυξη το θαλάσσιο εµπ ριο για να ανταποκριθεί στη µεγάλη ζήτηση ινδικών προϊ ντων, ελεφαντ δοντου, µπαχαρικών, διαµαντιών κ.ά. απ του Ρωµαίου. Οι ανασκαφέ έφεραν στην επιφάνεια ρωµαϊκά νοµίσµατα σε ινδικά λι- µάνια αλλά και τµήµα ρωµαϊκο εµπορικο σταθµο. Ο Πλίνιο ο Πρεσβ τερο, τον 1ο αι. µ.χ., διαµαρτ ρεται σε επιστολή του που έχει σωθεί τι τα ινδικά προϊ ντα στοίχιζαν στου Ρω- µαίου 550 εκατοµµ ρια σηστέρτιου * σε χρυσ το χρ νο. Στη γλυπτική, την περίοδο αυτή, αναπτ χθηκε µια καλλιτεχνική έκφραση, κυρίω στην περιοχή του παλαιο ελληνοϊνδικο βασιλείου του Ινδο, γνωστή ω τέχνη τη Γκαντάρα ή ελληνοβουδιστική, που χαρακτηρίζεται απ τη χρήση ελληνιστικών στοιχείων στην απ δοση θεµάτων ινδικών και βουδιστικών. Στη λογοτεχνία γενικε θηκε η χρήση τη σανσκριτική γλώσσα και ολοκληρώθηκαν τα δ ο µεγάλα ινδικά έπη, η Ρα- µαγιάνα και η Μαχαµπχαράτα. Η χρυσή εποχή. Απ τα µέσα του 4ου αι. µ.χ. µέχρι και τον 6ο αι. µ.χ., η Ινδία περνάει σε µια νέα περίοδο πολιτική εν τητα κάτω απ την ε- ξουσία γηγενών πληθυσµών, που σταδιακά κατ ρθωσαν να επιβληθο ν (δυναστεία των Γκο πτα). Η περίοδο αυτή θεωρείται ω η χρυσή ε- ποχή του ινδικο πολιτισµο. Ο ινδικ πολιτισµ µαζί µε το Βουδισµ διαδ θηκαν µέχρι την Άπω Ανατολή. Την ειρηνική αυτή εποχή οι Ινδοί λ γιοι διαµ ρφωσαν το δεκαδικ µετρικ σ στη- Κεφάλι του Βο δα απ την Γκαντάρα (3ο αι. µ.χ.). Στην περιοχή τη Γκαντάρα άνθησε µια καλλιτεχνική ελληνοβουδιστική έκφραση. Η τέχνη τη Γκαντάρα χαρακτηρίζεται απ τη χρήση ελληνιστικών στοιχείων στην απ δοση ινδικών και βουδιστικών θεµάτων. Ν µισµα µε το κεφάλι του Μενάνδρου (β µισ του 2ου αι. π.χ.). Ήταν ο ενδοξ τερο βασιλιά του ελληνοϊνδικο βασιλείου του Ινδο. Πήρε την προσωνυµία «Σωτήρα» και «ίκαιο». Το κράτο του έφτανε µέχρι τον ποταµ Γάγγη. (Λονδίνο, Βρετανικ Μουσείο) Ανάγλυφο τη Γκαντάρα (τέλη 2ου αι. µ.χ.-αρχέ 3ου αι. µ.χ.). Εικονίζεται η σκηνή του θανάτου του Βο δα. (Ουάσιγκτον, Πινακοθήκη Freer, Smithsonian Institution) 276 277

278 µα και µια απλουστευµένη µέθοδο γραφή των αριθµών, που ονοµάστηκε α- ραβική, επειδή έγινε γνωστή στην Ευρώπη απ Άραβε εµπ ρου και µελετητέ, ενώ ήταν ινδική εφε ρεση. Η χρυσή εποχή τελειώνει µε την άφιξη νέων νοµαδικών λαών στη Β. Ινδία. Τη µεγαλ τερη απειλή αποτελο ν οι Λευκοί Ο νοι, συγγενεί µε του Μα ρου Ο νου που εισέβαλαν στα µέσα του 5ου αι. µ.χ. στη ρωµαϊκή αυτοκρατορία. Αυτοί µετέβαλαν σε ερείπια λη τη Β. Ινδία και κατέστρεψαν τα σηµαντικ τερα βουδιστικά ιερά, γεγον που θα συµβάλει στη βαθµιαία εξαφάνιση του Βουδισµο απ τον ινδικ χώρο. ÛÎ ÛÂÈ - Ú ÛÙËÚÈfiÙËÙÂ 1. Ποια είναι τα συµπεράσµατά σα απ τη µελέτη του παραθέµατο 2 και την παρατήρηση των εικ νων τη σ. 272 σχετικά µε τον πολιτισµ που αναπτ χθηκε στον Ινδ ποταµ ; 2. Να αξιολογήσετε την πολιτιστική προσφορά των Ελλήνων στην ευρ τερη περιοχή τη Ινδία αναφέροντα αποδεικτικά στοιχεία. 3. Ποιε πληροφορίε έχουµε για τι επαφέ του ρωµαϊκο κ σµου µε την Ινδία και σε ποιο επίπεδο εντοπίζονται οι επαφέ αυτέ ; 4. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά τη τέχνη σε,τι αφορά τα θέµατα και τον τρ πο απ δοσή του που προβάλλονται στι εικ νε των σ. 269 και 277; 2.1 Η χώρα και οι κάτοικοι 2. Η Κίνα Η Κίνα, η χώρα τη κίτρινη φυλή, ήδη απ τι αρχέ τη 3η χιλιετία π.χ. παρουσιάζει στοιχεία οργανωµένη ζωή και πολιτιστική ανάπτυξη. Ο γεωγραφικ παράγοντα ήταν και εδώ καθοριστικ, πω και στη διαµ ρφωση των άλλων αρχαίων πολιτισµών. Ωστ σο, η γεωγραφική θέση τη χώρα και το γεωλογικ τη ανάγλυφο συνετέλεσαν ώστε να δηµιουργηθεί σ αυτήν ένα πολιτισµ τελείω ανεξάρτητο απ του άλλου, µε δικά του χαρακτηριστικά, που διατηρήθηκαν σε γενικέ γραµµέ αναλλοίωτα µέχρι την εποχή µα. Η µελέτη τη ιστορία και του πολιτισµο των Κινέζων κατά την αρχαι τητα αλλά και κατά τη διάρκεια των επ µενων περι δων διακρίνεται µε βάση τι δυναστείε που για τέσσερι χιλιετίε διαδέχθηκαν η µία την άλλη. Απ την εποχή τη δυναστεία των Σανγκ, τη πρώτη ιστορικά βεβαιωµένη δυναστεία, διαµορφώθηκαν µερικά θεµελιώδη χαρακτηριστικά του κινέζικου πολιτισµο, τα οποία διατηρήθηκαν στη διάρκεια των επ µενων χιλιετιών παρά το πλήθο των αναταραχών που γνώρισε η Κίνα περνώντα απ το φεουδαρχικ σ στηµα στην απ λυτη µοναρχία. Κατά την ε- ποχή τη δυναστεία των Χαν που σε γενικέ γραµµέ ήταν σ γχρονη µε τη ρωµαϊκή αυτοκρατορία πραγµατοποιείται η ενοποίηση, πολιτική και πολιτιστική, των β ρειων και ν τιων περιοχών τη χώρα. Τ τε ξεκίνησαν και οι γ νιµε εµπορικέ επαφέ µε τον ελληνορωµαϊκ κ σµο µέσω του δρ µου του µεταξιο, που διέσχιζε την κεντρική Ασία και έφτανε µέχρι τη Μεσ γειο. Η χώρα. Η Κίνα καταλαµβάνει το κεντρικ και ανατολικ τµήµα τη α- σιατική ηπείρου. Πρ κειται για µεγάλη σε έκταση χώρα, η γεωφυσική δια- µ ρφωση τη οποία ευν ησε την οργάνωση και την ανάπτυξη τη ζωή. Τρει µεγάλοι ποταµοί που ρέουν αντίστοιχα στη β ρεια, την κεντρική και ν τια Κίνα ήταν οι πρώτοι παράγοντε που ευν ησαν του κατοίκου τη περιοχή. Απ αυτο, τη β ρεια περιοχή αρδε ει ο Χουάγκ-Χο, ο γνωστ Κίτρινο ποταµ, του οποίου η βαθιά κοιλάδα αποτέλεσε την κοιτίδα του κινέζικου πολιτισµο. Οι κάτοικοι. Η µεγάλη έκταση τη καλλιεργήσιµη γη επαρκο σε για να απασχολήσει τον πληθυσµ. Η αφθονία του φυσικο πλο του και οι ευνοϊκέ κλιµατολογικέ συνθήκε συνέβαλαν ώστε η Κίνα να αναδειχθεί σε ένα ισχυρ κράτο ήδη απ την αρχαι τητα. Η αποµ νωσή τη απ του άλλου µεγάλου πολιτισµο και η αίσθηση τη υπεροχή που δηµιουργήθηκε στου κατοίκου τη έδωσαν τα στερε τυπα και αναλλοίωτα χαρακτηριστικά του κινέζικου πολιτισµο. Οι Κινέζοι απέκτησαν κοινωνική συνοχή ω αποτέλεσµα τη ηθική εν τητα και των ιδεών του που του ξεχώριζαν απ του γειτονικο λαο και του άφηναν ανεπηρέαστου απ εξωτερικέ επιδράσει. 279

του Θεο και ήταν ο ανώτατο ιερέα. Το µεγαλ τερο µέρο του πληθυσµο ήταν γεωργοί, τεχνίτε, εργάτε, ελε θεροι επαγγελµατίε. Τη βάση τη κοινωνική πυραµίδα διαµ ρφωναν οι δο λοι και οι δουλοπάροικοι, που εργάζονταν στι µεγάλε εκτάσει των ηγεµ νων. Η Κίνα την εποχή τη δυναστεία των Χαν Οι κάτοικοι τη Κίνα ασχολήθηκαν µε την καλλιέργεια του ρυζιο, του σιταριο, του καλαµποκιο, του τσαγιο και µε την παραγωγή βαµβακιο και οπίου. Η σηροτροφία, δηλαδή η καλλιέργεια του µεταξοσκώληκα και η παραγωγή µεταξιο, ήταν η αρχαι τερη και η πιο φηµισµένη βιοτεχνική παραγωγή τη χώρα. Η αλιεία και η εξ ρυξη άνθρακα και σίδηρου ήταν επίση εργασίε που απασχολο σαν ένα µεγάλο µέρο του πληθυσµο. Η κοινωνική διαστρωµάτωση αλλά και η πολιτική οργάνωση είχε φεουδαρχικ χαρακτήρα. Οι αρχηγοί των κρατιδίων συγκροτο σαν ένα είδο ο- µοσπονδιακο κράτου και ορκίζονταν πίστη στον αυτοκράτορα. Στην ανώτερη τάξη ανήκαν ο αυτοκράτορα και οι ευγενεί, δηλαδή οι ι- σχυροί ηγεµ νε που κυβερνο σαν τι επαρχίε τη αυτοκρατορία. Ο αυτοκράτορα περιβαλλ ταν µε θρησκευτικ αξίωµα. Θεωρο νταν ο εκλεκτ 2.2 Η ιστορία και ο πολιτισµ Η δυναστεία των Σανγκ. Τα αρχαιολογικά ευρήµατα και οι µυθικέ παραδ σει των Κινέζων οδηγο ν στο συµπέρασµα τι η συστηµατική οργάνωση τη ζωή και η δηµιουργία πολιτισµο ξεκινάει στι αρχέ τη 3η χιλιετία π.χ. Ωστ σο, το πρώτο ιστορικά βεβαιωµένο κράτο οργανώθηκε και διατηρήθηκε απ το 16ο αι. π.χ. έω και τον 11ο αι. π.χ. Πρ κειται για το κράτο των Σανγκ, το οποίο ιδρ θηκε στη β ρεια πεδιάδα γ ρω απ τον Κίτρινο ποταµ. Στη διάρκεια αυτή τη δυναστεία εµφανίστηκε η πρώτη κινέζικη γραφή και το πρώτο ηµερολ γιο 1. Οι θρησκευτικέ πεποιθήσει των ανθρώπων αφορο σαν τη λατρεία των προγ νων και των στοιχείων τη φ ση. Απ τα καλλιτεχνικά του επιτε γµατα σπουδαία ήταν τα ορειχάλκινα λατρευτικά αγγεία και µια οµάδα αγγείων κατασκευασµένων απ ένα είδο πηλο που µοιάζει µε πορσελάνη. Η δυναστεία των Τσου. Στα τέλη τη 2η χιλιετία π.χ. οι Τσου κατέλαβαν το κράτο των Σανγκ και υιοθέτησαν τον ανώτερο πολιτισµ του. Στου αιώνε τη διακυβέρνησή του (11ο -3ο αι. π.χ.) η δοµή τη κοινωνία παρέ- µεινε φεουδαρχική και οι συγκρο σει ανάµεσα στου ηγεµ νε ήταν συνεχεί. Τον 6ο αι. π.χ. καθοριστική για την εξέλιξη του κινέζικου πολιτισµο ήταν η διαµ ρφωση δ ο φιλοσοφικών ρευµάτων, που δηµιο ργησαν τι δ ο κινέζικε θρησκείε, τον Κοµφουκισµ και τον Ταοϊσµ. Την εποχή αυτή χρησιµοποιήθηκαν για πρώτη φορά αντικείµενα απ σίδερο. Οι δυναστείε των Τσιν και Χαν. Συµµετοχή στην οικονοµική ζωή του ελληνικο και ρωµαϊ- Τελετουργικ ορειχάλκινο σκε ο τη δυναστεία των Σάνγκ (14ο -11ο αι. π.χ.). Έχει τη µορφή τίγρη που προστατε ει έ- ναν άνδρα. λη η επιφάνεια του σκε ου είναι καλυµµένη µε ζωικά σχέδια που έ- χουν σχέση µε τη γονιµ τητα. 1. Η χρήση τη γραφή στου Κινέζου Ο πολιτισµ τη περι δου Σανγκ φωτίζεται καλ τερα απ κ κκαλα (συνήθω ωµοπλάτε βοδιο ) χαραγ- µένα µε σ µβολα, πολλά απ τα ο- ποία αποτελο ν πρώιµη µορφή τη κινέζικη γραφή που χρησιµοποιείται ω σήµερα. Τα πάνω απ 100.000 παρ µοια κ κκαλα που έχουν βρεθεί (ολ κληρα ή αποσπάσµατά του ) χρησιµοποιο νταν για χρησµο και προφητείε. Οι επιγραφέ που φέρουν θέτουν ερωτήµατα για την υ- γεία του αυτοκράτορα, τι καιρικέ συνθήκε, τι κατάλληλε στιγµέ για κυνήγι ή π λεµο και, το σηµαντικ τερο ίσω απ λα, ποιε θυσίε πρέπει να γίνουν στου προγ νου, απ του οποίου αντλο σε την εξουσία και το κ ρο τη η κυρίαρχη τάξη. Φαίνεται, λοιπ ν, πω στην Κίνα η 280 281

γραφή πρωτοχρησιµοποιήθηκε χι για απογραφέ και λογαριασµο ( πω στη Μεσοποταµία και την Κρήτη), ο τε για επιγραφέ σε µνηµεία ( πω στην Αίγυπτο), αλλά για την επικοινωνία µε τον άλλο κ σµο κάτι που ίσω να εξηγεί τη µεγάλη ανάπτυξη που γνώρισε η καλλιγραφία και το µεγάλο σεβασµ που απολάµβανε πάντοτε στην Κίνα ω µορφή τέχνη. 282 H Honour, J. Fleming,.π., τ. 1, σ. 62. Οστ οστεοµαντία * µε επιγραφέ (1400-1200 π.χ.) 2. Οι εµπορικέ επαφέ των Ρωµαίων µε του Ινδο, του Κινέζου και άλλου λαο τη Ασία α. Και οι επαφέ µε την Άπω Α- νατολή έγιναν πιο πυκνέ. Οι αυτοκράτορε Τραϊαν, Αδριαν, Α- ντωνίνο Ευσεβή δέχθηκαν ινδικέ πρεσβείε. Ινδοί έµποροι έφθασαν στην Αίγυπτο και Έλληνε τη Αιγ πτου ταξίδευαν ω τι Ινδίε. Πλοία Ρωµαίων υπηκ ων προχώρησαν ω τη Σουµάτρα, την Ινδοκίνα. Απ εκεί ήταν δυνατή η προσέγγιση τη Κίνα κο κ σµου. Στι συγκρο σει µεταξ των φεουδαρχών-ηγεµ νων έδωσε τέλο η άνοδο τη δυναστεία των Τσιν, η οποία κυβέρνησε για χρονικ διάστηµα περίπου είκοσι χρ νων στα τέλη του 3ου αι. π.χ. (221-207 π.χ.). Στην εξουσία το διαδέχτηκαν οι Χαν, οι οποίοι κυβέρνησαν για τέσσερι αιώνε (206 π.χ.-220 µ.χ.) και ένωσαν πολιτικά την Κίνα. Στην εποχή του η Κίνα έγινε µια µεγάλη αυτοκρατορία, εφάµιλλη τη ρωµαϊκή στη ση, και ο κινέζικο πολιτισµ εξαπλώθηκε έξω απ τα ρια τη αυτοκρατορία, σε γειτονικο λαο. Ο Κοµφουκισµ αναγνωρίστηκε ω επίσηµη θρησκεία του κράτου, ενώ ο Βουδισµ έγινε γνωστ για πρώτη φορά στη χώρα. Η οικονοµία αναπτ χθηκε και έγιναν ση- µαντικά έργα, πω ένα ανάχωµα κατά µήκο των βορείων συν ρων, πάνω στο οποίο αργ τερα οικοδοµήθηκε το µεγάλο Σινικ τείχο. Παράλληλα οι τέχνε γνώρισαν µεγάλη ακµή και το εξαγωγικ εµπ ριο έφερε πλησιέστερα τη µακρινή Κίνα µε του λαο τη Μεσογείου. Ο «δρ µο του µεταξιο» δεν ήταν ένα α- πλ οδικ άξονα που εξυπηρετο σε τη µεταφορά των µεταξωτών. Ήταν ένα δίκτυο εµπορίου µεγάλων αποστάσεων που δηµιουργήθηκε α- νάµεσα στην Κίνα και τη ση. ιέσχιζε τι α- σιατικέ στέπε και τι ερήµου, συνδέοντα την Κίνα µε τι ακτέ τη Μεσογείου και την Ευρώπη. Μεγάλο αριθµ καραβανιών περνο σε στι ασιατικέ αγορέ των οάσεων και κατέληγε στα λιµάνια και στι µεγαλουπ λει τη δυτική Α- σία. Σήµερα γνωρίζουµε απ τι ανασκαφέ του Κεραµεικο στην Αθήνα τι κινέζικα µεταξωτά ήταν σε χρήση στη ση απ τα µέσα του 6ου αι. π.χ. Ορειχάλκινοι καθρέφτε τη εποχή των Χαν βρέθηκαν στην Ουκρανία και µεταξωτά υφάσµατα σε τάφου πλουσίων στην ελληνική αποικία του Παντικάπαιου στον Ε ξεινο Π ντο. Την ίδια εποχή φαίνεται τι τα µεταξωτά δεν αποστέλλονταν µ νο για λ γου εµπορικο αλλά και για την εξαγορά των νοµαδικών φυλών που απειλο σαν τα σ νορα του κράτου. Λίγο αργ τερα, το µετάξι έγινε ιδιαίτερα δη- µοφιλέ στου Ρωµαίου. Ο Πλίνιο ο Πρεσβ τερο σε επιστολή του, που έχει σωθεί, παραπονι ταν για τη σπατάλη και την υπερβολική χρησιµοποίηση του καινο ργιου υλικο απ του συµπατριώτε του. Ωστ σο, µέσω του δρ µου του µεταξιο στέλνονταν στη ση και άλλα προϊ ντα, πω µπαχαρικά, γο νε, λάκκε,* ορειχάλκινα έργα µικροτεχνία και πλα. Τα αγαθά µω που ακολουθο σαν την αντίστροφη πορεία για να καταλήξουν στην Κίνα απ τη ση είναι ακ µη ά- γνωστα. Είναι πιθαν ν στα εµπορε σιµα αγαθά να περιλαµβάνονταν χρυσά και ασηµένια νοµίσµατα, πολ τιµοι λίθοι, ελεφαντ δοντο, γυάλινα δοχεία βιοτεχνική παραγωγή κ.ά. 2 Ήδη τον 2ο αι. µ.χ. είχαν παγιωθεί πολλά απ τα θεµελιώδη χαρακτηριστικά του κινέζικου πολιτισµο. Η Κίνα ήταν πλέον µια εθνική και πολιτιστική οντ τητα στον κ σµο. Η ηθική του Κοµφουκισµο, η κοινωνική δοµή φεουδαρχικο τ που, η γραφή, η τέχνη και η τεχνική δειν τητα που αργ τερα θα οδηγήσει σε πολλέ εφευρέσει, θα καταστήσουν του Κινέζου δεσπ ζουσα πολιτιστική δ ναµη χι µ νο στην Ασία αλλά και σε παγκ σµια κλίµακα. Οι έξι δυναστείε. Την πτώση των Χαν ακολο θησε µια περίοδο αναρχία που είναι γνω- διά ξηρά. Με την Κίνα επικοινώνησαν και διά µέσου των στεππών τη Ευρασία και του Τουρκεστάν. Οι ά- µεσε εµπορικέ συναλλαγέ µε τη σινική αυτοκρατορία άρχισαν επί Μάρκου Αυρηλίου. Οι βορειοδυτικέ επαρχίε τη αυτοκρατορία πραγ- µατοποιο σαν επαφέ µε τα φ λα τη κεντρική Ευρώπη. Μιχ. Σακελλαρίου, ΙΕΕ, τ. ΣΤ, σ. 101. β. Ο Τραϊαν αποµακρ νθηκε απ την πολιτική του Αυγο στου για να επιχειρήσει νέα κατάκτηση πέρα απ τον Ευφράτη, τη οποία οι στ χοι φαίνεται τι ήταν οικονοµικοί. Ήταν πραγµατικά η εποχή κατά την οποία µ λι είχε ανοιχθεί η διηπειρωτική οδ του µεταξιο µέσω τη κεντρική Ασία, που απέδιδε ηυξη- µένη εµπορική σηµασία στι περιοχέ του Περσικο κ λπου και στι κοιλάδε του Ευφράτη και του Τίγρητο. Γ ρω στο 100 µ.χ., για πρώτη φορά, οι πράκτορε εν Ελληνορρωµαίου εµπ ρου συνάντησαν στον «λίθινο π ργο», προ Β. του Παµίρ, του Κινέζου εµπ ρου. Εξ άλλου, αφ του άρχισαν να ενοχλο νται απ τον α- νταγωνισµ των εµπορικών πλοίων τη Αλεξανδρεία στην περιοχή τη Ερυθρά θάλασσα, οι Ναβαταίοι δεν παρέλειψαν να εµπορε ονται στου δρ µου που οδηγο σαν στον µυχ του Περσικο κ λπου. J-P. Ray Coquais, ΙΕΕ, τ. ΣΤ, σ. 284. Πήλινο οµοίωµα κινέζικη οικία τη δυναστεία των Χαν (Κέρκυρα, Μουσείο Ασιατική Τέχνη ) 283

ÛÎ ÛÂÈ - Ú ÛÙËÚÈfiÙËÙÂ στή µε το νοµα «Έξι δυναστείε» (3ο 6ο αι. µ.χ.). Μια απ αυτέ, στη Β. Κίνα, έγινε ιδιαίτερα γνωστή για τα βουδιστικά ιερά τη τα λαξευµένα στου βράχου, τι τοιχογραφίε και τα έργα τη γλυπτική που θυµίζουν την ελληνοϊνδική τέχνη τη κεντρική Ασία. Τον 6ο αι. µ.χ., ταν αυτοκράτορα στο Βυζάντιο ήταν ο Ιουστινιαν, οι εµπορικέ σχέσει µεταξ των δ ο αυτοκρατοριών, αν και έµµεσε, ήταν συχνέ µε κ ριο µεσάζοντα την περσική αυτοκρατορία των Σασανιδών. Μέρο του στρατο των πήλινων οµοιωµάτων των 6000 στρατιωτών που βρέθηκαν στον τάφο του πρώτου αυτοκράτορα που ένωσε την Κίνα (τέλη 3ου αι. π.χ.). Η δυναστεία των Τσιν έδωσε τέλο στι συγκρο σει των φεουδαρχών-ηγεµ νων, ταν ανέβηκε στον αυτοκρατορικ θρ νο. (Επαρχία Σάαν-Χσι, Τάφο Σιχ-Χουάνγκ-τι) 1. Ποιοι παράγοντε συνετέλεσαν στη διαµ ρφωση και στη διατήρηση των χαρακτηριστικών του κινέζικου πολιτισµο ; 2. Να διατυπώσετε τι απ ψει σα για τι θρησκευτικέ πεποιθήσει των Κινέζων, αφο λάβετε υπ ψη σα το παράθεµα 1 και τι εικ νε των σ. 281, 282. 3. Μελετήστε µε προσοχή τα παραθέµατα 2 και διατυπώστε την άποψή σα για τι σχέσει του ελληνορωµαϊκο κ σµου µε του λαο τη Ανατολή. ÚÌËÓÂ ÙÈÎfi apple Ó Î fiúˆó κάστα: κλειστή οµάδα ανθρώπων. Τ πο κοινωνική οργάνωση που απαντο σε στην Ινδία και αποσκοπο σε στη διατήρηση τη πολιτιστική και βιολογική καθαρ τητα κάθε οµάδα. λάκκα, -ε : αγγείο πλο σια διακοσµηµένο που κατασκε αζαν στην Κίνα επιχρίοντα ένα ξ λινο ή υφασµάτινο πρ πλασµα-καλο πι µε ρητίνη απ το δέντρο τη λάκκα, η οποία στερεοποιείται γρήγορα ταν εκτεθεί στον αέρα. οστεοµαντία: είδο µαντική που συνίσταται στην παρατήρηση των οστών και στην ερ- µηνεία των σηµαδιών του, βάσει των ο- ποίων προβλεπ ταν το µέλλον. σηστέρτιο, -οι, ρωµαϊκ ν µισµα ίσο µε ένα τέταρτο τη αρχαία δραχµή ή του δηναρίου. ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΙ ΛΑΟΙ 1284 π.χ. Σ γκρουση Αιγυπτίων και Χετταίων στο Καντέ 722 Κατάλυση του κράτου των Εβραίων απ Ασσ ριου 612 Καταστροφή τη Νινευί απ Βαβυλώνιου 587 Οι Εβραίοι σ ρονται στη βαβυλώνια αιχµαλωσία 538 Κατάλυση του Νέου Βαβυλωνιακο κράτου απ το βασιλιά των Περσών, Κ ρο Β. Επιστροφή των Ε- βραίων στην Παλαιστίνη 525 Κατάληψη τη Αιγ πτου απ τον Καµβ ση, βασιλιά των Περσών ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ περ. 1900 π.χ. Οικοδ µηση πρώτων ανακτ ρων στην Κρήτη περ. 1700 π.χ. Καταστροφή των πρώτων ανακτ ρων τη Κρήτη περ. 1600 π.χ. Αρχή οργάνωση των µυκηναϊκών κέντρων περ. 1500 π.χ. Έκρηξη ηφαιστείου Θήρα και νέα καταστροφή ανακτ ρων στην Κρήτη ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ περ. 1200 π.χ. Καταστροφή µυκηναϊκών κέντρων 1184(;) Τρωική εκστρατεία περ. 1100 «Κάθοδο ωριέων» ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ÃÚÔÓÔÏÔÁÈÎfi Ó Î 776 π.χ. Καταγραφή πρώτων Ολυµπιακών αγώνων 753 Ίδρυση τη Ρώµη 621 Νοµοθεσία ράκοντα στην Αθήνα 594 Νοµοθεσία Σ λωνα 561/0 Επιβολή τυραννικο καθεστώτο στην Αθήνα απ Πεισίστρατο 514 ολοφονία Ιππάρχου απ Αρµ διο και Αριστογείτονα 510 Έξωση Πεισιστρατιδών 508 Οι µεταρρυθµίσει του Κλεισθένη στην Αθήνα 499 Έναρξη Ιωνική επανάσταση 494 Κατάληψη και καταστροφή τη Μιλήτου 492 Εκστρατεία του Μαρδ νιου στη Θράκη και τη Μακεδονία 490 Πρώτη οργανωµένη περσική εκστρατεία. Μάχη στο Μαραθώνα 481 Πανελλήνιο συνέδριο στην Κ ρινθο 480 Εκστρατεία Ξέρξη στην Ελλάδα. Εισβολή Καρχηδονίων στη Σικελία (Ναυµαχία Αρτεµισίου, µάχη Θερ- µοπυλών, ναυµαχία Σαλαµίνα, µάχη Ιµέρα ) 479 Μάχε στι Πλαταιέ και στη Μυκάλη ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 478/7 π.χ. Ίδρυση τη Α Αθηναϊκή ή ηλιακή συµµαχία 467 Νίκη των Αθηναίων στι εκβολέ του Ευρυµέδοντο ποταµο 454 Μεταφορά συµµαχικο ταµείου απ τη ήλο στην Ακρ πολη των Αθηνών 450 Πολιορκία Κιτίου. Θάνατο του Κί- µωνα 449 Καλλίειο ή Κιµώνειο ειρήνη (;) 447-432 Οικοδ µηση του Παρθενώνα 445 Συνθήκη Αθηναίων Σπαρτιατών (Τριακοντο τει Σπονδαί) 444/3 Ίδρυση τη αποικία των Θουρίων 431 Έναρξη Πελοποννησιακο πολέ- µου 421 Νικίειο ειρήνη 415-413 Αθηναϊκή εκστρατεία στη Σικελία 284 285