Ομιλία Ευρωβουλευτού Ελίζας Βόζεμπεργκ Βρυωνίδη Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην εξωτερική πολιτική και στην ανθρωπιστική βοήθεια της ΕΕ Κυρίες και Κύριοι, Λευκωσία, 16-10-2015 Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποτελεί την άμεσα εκλεγμένη δημοκρατική έκφραση της πολιτικής βούλησης των λαών της Ευρώπης. Ως θεσμός που αντιπροσωπεύει τους Ευρωπαίους πολίτες συνιστά το δημοκρατικό θεμέλιο της ΕΕ και λειτουργεί ως θεματοφύλακας των ευρωπαϊκών αρχών και αξιών. Υπό το πρίσμα αυτό διαθέτει ένα αυξημένο πολιτικό βάρος, το οποίο με το πέρασμα των χρόνων ενισχύθηκε σημαντικά και σε θεσμικό επίπεδο. Ενώ αρχικά η συνθήκη της Ρώμης το 1957 παρείχε στο Ευρωκοινοβούλιο αρμοδιότητες αμιγώς γνωμοδοτικού χαρακτήρα, αυτές αναβαθμίστηκαν με τις συνθήκες του Λουξεμβούργου και των Βρυξελλών 1
το 1970 και 1975 αντίστοιχα, για να φθάσουμε στις συνθήκες του Μάαστριχτ το 1992 και του Άμστερνταμ το 1997, οι οποίες καθιέρωσαν το Κοινοβούλιο ως συννομοθέτη, επεκτείνοντας τη διαδικασία συναπόφασης με το Συμβούλιο στους περισσότερους τομείς της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Σήμερα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο λειτουργεί πλέον στη βάση της συνθήκης της Λισαβόνας, διαθέτοντας μεγαλύτερη εξουσία στη χάραξη των ευρωπαϊκών πολιτικών και νέες ακόμη πιο ενισχυμένες αρμοδιότητες, αφού η προαναφερθείσα διαδικασία συναπόφασης επεκτάθηκε σε 45 πρόσθετους τομείς νομοθετικής δράσης. Ενώ όμως το Κοινοβούλιο απέκτησε αρμοδιότητες ακόμη και στον πυρήνα της εκτελεστικής εξουσίας, με τον καθορισμό της ηγεσίας της ευρωπαϊκής επιτροπής και έχει πλέον λόγο εκτός των άλλων και σε θέματα προϋπολογισμού, εξακολουθεί να στερείται ουσιαστικών αρμοδιοτήτων σε έναν ιδιαίτερα κρίσιμο τομέα. 2
Αναφέρομαι στην εξωτερική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στη χάραξη της οποίας, το Κοινοβούλιο διαδραματίζει έναν δευτερεύοντα ρόλο. Αξίζει όμως να θυμηθούμε ότι όταν το 1993 θεσπίστηκε η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σκοπός της ήταν η διαφύλαξη της ειρήνης, η ενίσχυση της διεθνούς ασφάλειας, η προώθηση της διεθνούς συνεργασίας και η εδραίωση της δημοκρατίας, του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών. Στόχοι οι οποίοι στο σημερινό πολυτάραχο διεθνές περιβάλλον καθίστανται πιο επίκαιροι από κάθε άλλη φορά. Η απώτερη επιδίωξη των εμπνευστών της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής ήταν η Ευρωπαϊκή Ένωση να ενεργεί ως μία ενιαία οντότητα στο διεθνές πολιτικό περιβάλλον. Μάλιστα για να μπορεί να ασκεί πίεση σε πρακτικές που παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο ή τα 3
ανθρώπινα δικαιώματα, η ΕΕ θέσπισε κυρώσεις τόσο διπλωματικού όσο και οικονομικού χαρακτήρα. Είναι αυτονόητο ότι αυτή η ανάπτυξη κοινής δράσης παρέχει στα 28 κράτη μέλη της Ένωσης πολύ μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και δυνατότητα επιρροής σε σχέση με αυτήν που θα διέθεταν, εάν το κάθε κράτος μέλος δρούσε μεμονωμένα. Πως όμως σχεδιάζεται και καθορίζεται η εξωτερική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Για την χάραξη της εξωτερικής πολιτικής, ανώτατο όργανο λήψης αποφάσεων είναι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, στο οποίο συμμετέχουν οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων των 28 κρατών μελών. Ο Ύπατος Εκπρόσωπος είναι αυτός που μεριμνά για τη συνοχή της Εξωτερικής Πολιτικής και της Πολιτικής Ασφαλείας της Ένωσης, γι αυτό και προεδρεύει στη μηνιαία συνεδρίαση του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων, στο οποίο συμμετέχουν οι Υπουργοί Εξωτερικών των 28 κρατών μελών. 4
Επίσης η Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης παρέχει υποστήριξη στον Ύπατο Εκπρόσωπο, ενώ ένα δίκτυο 139 αντιπροσωπειών και γραφείων της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε όλο τον κόσμο προωθεί την πολιτική και τα συμφέροντά της. Με βάση τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι ο ρόλος που καλείται να διαδραματίσει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων για την εξωτερική πολιτική είναι περιορισμένος. Ειδικότερα σύμφωνα με το άρθρο 36 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση ο Ύπατος Εκπρόσωπος υποχρεούται να ζητεί τη γνώμη του Κοινοβουλίου όσον αφορά στις βασικές πτυχές της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας και να το ενημερώνει για τις σχετικές εξελίξεις. Από την πλευρά του το Κοινοβούλιο διεξάγει ετησίως δύο συζητήσεις με θέμα τις εκθέσεις προόδου για την εφαρμογή της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής, 5
ενώ παράλληλα απευθύνει ερωτήσεις και διατυπώνει συστάσεις προς το Συμβούλιο. Μάλιστα το δικαίωμα του Κοινοβουλίου να ενημερώνεται και να γνωμοδοτεί ενισχύθηκε το 2010 σε ό, τι αφορά στην πολιτική λογοδοσία, μέσα από την αναβάθμιση των Κοινών Συνεδριάσεων Διαβούλευσης, την πρόσβαση της Ειδικής Επιτροπής του Κοινοβουλίου σε εμπιστευτικές πληροφορίες και την καθιέρωση της ανταλλαγής απόψεων με αρχηγούς διεθνών αποστολών. Επιπρόσθετα το Κοινοβούλιο εμπλέκεται έστω και έμμεσα στην Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας μέσω της δημοσιονομικής διαδικασίας, καθώς είναι αυτό που εγκρίνει τον ετήσιο προϋπολογισμό της, ενώ παράλληλα είναι επιφορτισμένο με την παρακολούθηση της διαπραγμάτευσης και της εφαρμογής των διεθνών συμφωνιών. Όπως προανέφερα, από τη θέση σε ισχύ της Συνθήκης της Λισαβόνας το 2009 οι αρμοδιότητες 6
του Κοινοβουλίου εμπλουτίστηκαν, καθώς αυτό πλέον δεν ελέγχει μόνο την Κοινή Εξωτερική Πολιτική, αλλά και συμβάλει στην ανάπτυξή της υποστηρίζοντας την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης, τους Ειδικούς Εντεταλμένους και τις εξωτερικές αντιπροσωπείες της ΕΕ. Όμως παρά τα προαναφερθέντα βήματα προόδου είναι εύλογη η ανάγκη για περαιτέρω ενίσχυση του ρόλου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην άσκηση της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής. Πρωτίστως γιατί αυτή θα συμβάλλει στην ενίσχυση του δημοκρατικού ελέγχου της εξωτερικής πολιτικής της Ένωσης. Σε κάθε περίπτωση η λήψη αποφάσεων από όργανα χωρίς άμεση δημοκρατική εντολή δημιουργεί κάποιο έλλειμμα δημοκρατικής λειτουργίας και δημοκρατικής νομιμοποίησης. Περαιτέρω γιατί το Κοινοβούλιο υποστηρίζει σθεναρά την υιοθέτηση μιας πιο συνεκτικής και ενιαίας ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής. 7
Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το Κοινοβούλιο έχει καταφέρει μέσα από τις δραστηριότητές του να ενισχύσει ουσιαστικά και να προβάλει αποτελεσματικά την εξωτερική πολιτική της ΕΕ. Θα ήθελα ακόμη να σημειώσω ότι με αφορμή τις μεγάλες σύγχρονες προκλήσεις το Κοινοβούλιο έχει προτείνει τη θέσπιση του αξιώματος του Υπουργού Εξωτερικών της ΕΕ, καθώς επίσης τη δημιουργία ευρωπαϊκής διπλωματικής υπηρεσίας. Περνώντας στον τομέα της ανθρωπιστικής βοήθειας, είναι αξιοπρόσεκτο ότι η ΕΕ είναι ένας από τους σημαντικότερους δωρητές, προσφέροντας το 50% της συνολικής παγκόσμιας χρηματοδότησης για έκτακτη βοήθεια σε θύματα καταστροφών. Αξίζει να σημειωθεί ότι για την περίοδο 2014-2020 εγκρίθηκαν 6,62 δις ευρώ, ενώ τα σχετικά ποσά αυξάνονται τακτικά προκειμένου να καλύψουν τις νέες ανάγκες, που συνεχώς προκύπτουν. 8
Το κεντρικό όργανο της Ένωσης με αρμοδιότητα το συντονισμό και τη χρηματοδότηση ανθρωπιστικών δράσεων είναι η Γενική Διεύθυνση για Ανθρωπιστική Βοήθεια και Πολιτική Προστασία. Σε ό, τι αφορά στη συμμετοχή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, αυτό από κοινού με το Συμβούλιο δρα ως συννομοθέτης στη διαμόρφωση της πολιτικής της ΕΕ στον τομέα της ανθρωπιστικής βοήθειας και ελέγχει το που αυτή διατίθεται, μεριμνώντας ώστε οι πιστώσεις του προϋπολογισμού να καλύπτουν τις εκάστοτε ανθρωπιστικές ανάγκες. Εξάλλου η Επιτροπή Ανάπτυξης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στις αρμοδιότητες της οποίας εμπίπτει η ανθρωπιστική βοήθεια, έχοντας ως στόχο την ενίσχυση του εκ μέρους του Κοινοβουλίου ελέγχου, ορίζει έναν μόνιμο εισηγητή με αποστολή του την παρακολούθηση των σχετικών προγραμμάτων και την διατήρηση στενών επαφών με την διεθνή κοινότητα ανθρωπιστικής βοήθειας. 9
Θα ήθελα όμως στο σημείο αυτό να επισημάνω ότι το Κοινοβούλιο έχει κατ επανάληψη τονίσει την ανάγκη αύξησης του επιπέδου χρηματοδότησης για την ανθρωπιστική βοήθεια και έχει διατυπώσει τον εύλογο προβληματισμό του για το διογκούμενο χάσμα μεταξύ αναλήψεων υποχρεώσεων και πληρωμών, εξαιτίας των διαρκώς αυξανόμενων σχετικών αναγκών. Κυρίες και Κύριοι, Όταν συζητούμε για ζητήματα όπως η Κοινή Εξωτερική Πολιτική ή ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, δεν μπορούμε να τα αποσυνδέουμε από τη μεγάλη εικόνα της ΕΕ. Το λέω αυτό γιατί κατά γενική ομολογία το ευρωπαϊκό εγχείρημα τα τελευταία χρόνια και ιδίως μετά την οικονομική κρίση, δείχνει να έχει - έστω και μερικώς - απολέσει τον προσανατολισμό του. 10
Παράλληλα ο διπλασιασμός σχεδόν των κρατών μελών της ΕΕ μέσα σε λίγα μόλις χρόνια, που οδήγησε από την Ευρώπη των 15 στην Ευρώπη των 28, διεύρυνε μεν την κοινή αγορά, διεύρυνε όμως ταυτόχρονα και τις πολιτικές, γεωγραφικές και οικονομικές διαφορές στους κόλπους της Ένωσης. Με τα δεδομένα αυτά, είναι αναμενόμενο τομείς όπως η χάραξη της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής ή η ανθρωπιστική βοήθεια που καλείται να προσφέρει η ΕΕ, να αντιμετωπίζονται εντελώς διαφορετικά σε ένα ευρωπαϊκό περιβάλλον με κυρίαρχη την αίσθηση συμμετοχής σε ένα κοινό πρόγραμμα πολιτικής ενοποίησης, όπως δηλαδή συνέβαινε παλαιότερα, σε σχέση με το σημερινό περιβάλλον, το οποίο χαρακτηρίζεται από την απουσία κοινής στρατηγικής απέναντι στις προκλήσεις του σύγχρονου κόσμου. Νομίζω πως η αντιμετώπιση των χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου από τις χώρες του πλούσιου Βορρά κατά την πρόσφατη οικονομική κρίση, αλλά και η προκλητική απροθυμία συγκεκριμένων χωρών της Κεντρικής Ευρώπης να αναλάβουν τις ευθύνες 11
τους στο προσφυγικό ζήτημα κατά την παρούσα φάση, αποτελούν δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα, που επιβεβαιώνουν την παραπάνω αρνητική διαπίστωση. Όταν αντιληφθούμε την ανάγκη για κοινές ευρωπαϊκές πολιτικές και όταν οριοθετήσουμε το πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης, τότε μόνο θα ρυθμίσουμε με τον δέοντα τρόπο σοβαρά ζητήματα όπως η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Άμυνα. Όταν απαντήσουμε με ρεαλισμό στο θεμελιώδες ερώτημα Ποια Ευρώπη θέλουμε; και όταν γίνει κοινή συνείδηση η έννοια της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, τότε μόνο θα μπορέσουμε όχι μόνο να αναδείξουμε το κοινό ευρωπαϊκό ιδεώδες, αλλά και να θεραπεύσουμε αποτελεσματικά τις αδυναμίες και τις παθογένειες του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Σας ευχαριστώ! 12