Έκθεση Επιτρόπου Διοικήσεως αναφορικά με το θέμα της φυγοστρατίας και της εναλλακτικής θητείας

Έκθεση Επιτρόπου Διοικήσεως αναφορικά με το θέμα της φυγοστρατίας και της εναλλακτικής θητείας Αρ. Φακ.: Α/Π 1212/2010 Α.Κ.Ρ 124/2007 Λευκωσία, 11 Ιουνίου 2010

2 Αντικείμενο Καταγγελιών [1]. Η Ομάδα Πρωτοβουλίας Γονέων Κληρωτών Στρατιωτών, με επιστολή τους ημερομ. 14 Αυγούστου 2009, υπέβαλαν στο Γραφείο μου καταγγελία, σε σχέση με την παράλειψη, όπως υποστήριξαν, του Υπουργείου Άμυνας, να υιοθετήσει αποτελεσματικά μέτρα για την εξάλειψη του φαινομένου της φυγοστρατίας. Οι παραπονούμενοι επισήμαναν ότι η φυγοστρατία είναι, εδώ και καιρό, παραδεκτό από την πολιτεία γεγονός και θεωρούν ότι το Υπουργείο Άμυνας οφείλει να προχωρήσει άμεσα στην υιοθέτηση μέτρων που στόχο θα έχουν την αντιμετώπιση του φαινομένου, η ύπαρξη του οποίου δημιουργεί αισθήματα αδικίας μεταξύ των στρατεύσιμων πολιτών. Oι παραπονούμενοι ανέφεραν, ειδικότερα, ότι εξαιτίας της μεγάλης και αδικαιολόγητης, σύμφωνα με τις θέσεις τους, απαλλαγής ατόμων από τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις, όχι μόνο διαταράσσεται η αρχή της ίσης μεταχείρισης μεταξύ των στρατεύσιμων πολιτών, αλλά και, δεδομένου του μεγάλου, όπως υποστήριξαν, αριθμού φυγόστρατων, τα άτομα που υπηρετούν ως κληρωτοί στην εθνική φρουρά, επιβαρύνονται υπερβολικά, αφού καλούνται να καλύψουν τις ανάγκες που προκύπτουν από την απουσία των ατόμων που αποφεύγουν την κατάταξη. [2]. Το αντικείμενο της καταγγελίας με αρ. Α.Κ.Ρ 124/2007, που τέθηκε υπόψη μου από τον κ. Γιάγκο Μικελλίδη, αφορά στο θέμα της εναλλακτικής υπηρεσίας που, μετά από πρόσφατες τροποποιήσεις του περί Εθνικής Φρουράς Νόμου [περί Εθνικής Φρουράς (Τροποποιητικός) Νόμος του 2007, Ν.88(Ι)/2007], καλούνται να εκπληρώσουν άτομα με προβλήματα υγείας. Σύμφωνα με τις θέσεις του καταγγέλλοντα οι σχετικές με το θέμα νομοθετικές ρυθμίσεις, συνιστούν εξαναγκασμό σε εργασία και, συνακόλουθα, παραβιάζουν το άρθρο 10 του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας καθώς και σχετικές Διεθνείς Συμβάσεις οι ρυθμίσεις των οποίων απαγορεύουν ρητά την αναγκαστική/υποχρεωτική εργασία, τη σκληρή, απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση του ατόμου και κατοχυρώνουν το δικαίωμα για ελεύθερα επιλεγόμενη

3 εργασία. Οι θέσεις του καταγγέλλοντα αφορούν, προφανώς, σε άτομα που αντιμετωπίζουν υπαρκτά και πραγματικά προβλήματα ψυχικής υγείας, η απαλλαγή από τις στρατιωτικές υποχρεώσεις των οποίων θα πρέπει, όπως σημειώνει, να διαφυλάσσεται, δεδομένης της ουσιαστικής τους αδυναμίας να ανταποκριθούν σε αυτές. [3]. Οι δύο πιο πάνω καταγγελίες παρότι, εκ πρώτης όψεως, φαίνεται να διαλαμβάνουν αντίθετες θέσεις, εντούτοις θεωρώ ότι αναφέρονται, ουσιαστικά, σε δύο όψεις του ιδίου αντικειμένου. Ειδικότερα, από τη μία η ανάγκη για αντιμετώπιση του φαινομένου της φυγοστρατίας είναι αναντίλεκτη, από την άλλη, τα μέτρα που υιοθετούνται για το σκοπό αυτό δεν θα πρέπει να οδηγήσουν σε ενδεχόμενη θυματοποίηση μίας μερίδας στρατεύσιμων που χρήζουν πραγματικής προστασίας. Για το λόγο αυτό, θεωρήθηκε σκόπιμο όπως τα δύο πιο πάνω ζητήματα αποτελέσουν αντικείμενο μίας ενιαίας Έκθεσης. Έρευνα Θέσεις εμπλεκόμενης υπηρεσίας [4]. Στα πλαίσια της διερεύνησης της καταγγελίας του κ. Μικελλίδη, ζήτησα, με επιστολή μου ημερομ. 16 Μαΐου 2008, από τον Γενικό Διευθυντή του Υπουργείου Άμυνας να τοποθετηθεί επί των ισχυρισμών του καταγγέλλοντα. Σε απάντηση της έκκλησής μου αυτής, ο Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου με πληροφόρησε ότι, με επιστολή ημερομ. 5 Ιουνίου 2008, απευθύνθηκε στο Γενικό Εισαγγελέα της Δημοκρατίας για σκοπούς εξασφάλισης σχετικής με το θέμα γνωμάτευσης. Όπως προκύπτει από μετέπειτα αλληλογραφία μου με τον Γενικό Διευθυντή του Υπουργείου Άμυνας, δεν έχει, μέχρι σήμερα, εξασφαλιστεί η γνωμάτευση που ζητήθηκε. Συνακόλουθα, το Υπουργείο δεν έχει τοποθετηθεί επί των ισχυρισμών του καταγγέλλοντα. Διευκρινίζω, πάντως, ότι, δεδομένης και της εμπλοκής του Γενικού Εισαγγελέα ως προς το ζήτημα αυτό, στόχος της Έκθεσης δεν είναι να εξαχθούν συμπεράσματα σε σχέση με το κατά πόσο η

4 εναλλακτική θητεία αποτελεί εξαναγκασμό σε εργασία, αλλά να εγερθούν προβληματισμοί σχετικά με τον κίνδυνο θυματοποίησης ατόμων που πραγματικά αδυνατούν να εκπληρώσουν στρατιωτική ή άλλη θητεία, μέσω οποιασδήποτε εναλλακτικής θητείας. Σημειώνω, παρόλα αυτά, ότι, με βάση πρόσφατη νομολογία του Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η υποχρέωση σε εναλλακτική θητεία για τους αντιρρησίες συνείδησης, εξαιρείται, όπως και η στρατιωτική θητεία, από τις περιπτώσεις που θεωρούνται, σύμφωνα με τη Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, εξαναγκαστική εργασία 1. [5]. Για την καταγγελία της Ομάδας Πρωτοβουλίας Γονέων Κληρωτών Στρατιωτών, εξασφαλίστηκαν οι απόψεις του Γενικού Διευθυντή του Υπουργείου Άμυνας 2. Πιο κάτω παρατίθενται αυτούσια αποσπάσματα της σχετικής επιστολής που μου απευθύνθηκε: «2. Το Υπουργείο Άμυνας απασχολούσε ανέκαθεν το θέμα της απαλλαγής προσώπων από την υποχρέωση στράτευσης τα οποία επικαλούντο συγκεκριμένους λόγους υγείας και προς τούτο έλαβε κατά καιρούς διάφορα μέτρα, με επιστέγασμα τους περί Εθνικής Φρουράς (Τροποποιητικούς) Νόμους του 2007 και 2008 [Ν.88(Ι)/2007 και 61(Ι)/2008]. Με βάση τις διατάξεις των Νόμων αυτών, καθιερώθηκε η εναλλακτική θητεία για όσους αδυνατούν, για λόγους υγείας, να υπηρετήσουν στρατιωτική θητεία αλλά η κατάσταση της υγείας τους επέτρεπε να εκπληρώσουν τέτοια υπηρεσία. 3. Επειδή, μετά την εφαρμογή της πιο πάνω νομοθεσίας, το Υπουργείο διαπίστωσε ότι τα καθοριζόμενα μέτρα δεν είχαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα, με οδηγίες του κ. Υπουργού δημιουργήθηκαν διάφορες επιτροπές για μελέτη των διαφόρων πτυχών του θέματος, προκειμένου να εντοπιστούν τα βαθύτερα αίτια του φαινομένου και να εξευρεθεί η καλύτερη λύση για την αντιμετώπισή του. Στα πλαίσια της προσπάθειας αυτής, ελήφθησαν υπόψη και οι εισηγήσεις που υπέβαλαν σχετικά με το θέμα διάφοροι φορείς, μεταξύ των οποίων και η Ομάδα Πρωτοβουλίας Γονέων Κληρωτών 1 Bayatyan V. Armenia, ημερομ. 27 Οκτωβρίου 2009. 2 Επιστολή Γενικού Διευθυντή Υπουργείου Άμυνας, ημερομ. 24 Φεβρουαρίου 2010.

5 Στρατιωτών, με την οποία πραγματοποιήθηκαν αρκετές συναντήσεις, τόσο με τον ίδιο τον Υπουργό όσο και με αρμόδιους λειτουργούς του Υπουργείου. 4. Με βάση τις πιο πάνω διαβουλεύσεις και μελέτες, το Υπουργείο Άμυνας κατέληξε σε ορισμένα διοικητικά και νομοθετικά μέτρα που κρίθηκαν αναγκαία για περιορισμό του αριθμού προσώπων που δεν εκπληρώνουν την υποχρέωσή τους για στράτευση λόγω προβλημάτων υγείας. Στα διοικητικά μέτρα περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, η χορήγηση αδειών, διανυκτερεύσεων και ολιγόωρων αδειών στους υπηρετούντες, η ολοκλήρωση των ενεργειών για αναδιοργάνωση της Εθνικής Φρουράς προκειμένου να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για μείωση της διάρκειας της στρατιωτικής θητείας, η προώθηση και ενίσχυση την ανθρωποκεντρικής διοίκησης και η επαναξιολόγηση της διαδικασίας υγειονομικής εξέτασης όσων προσέρχονται για κατάταξη και όσων υπηρετούν στην Εθνική Φρουρά για εκπλήρωση της υποχρέωσης θητείας τους. Οι νέες νομοθετικές πρόνοιες για το θέμα περιλαμβάνονται στο Νομοσχέδιο που ετοιμάζεται από το Υπουργείο για αναθεώρηση των περί Εθνικής Φρουράς Νόμων του 1964 έως 2008. Το Νομοσχέδιο αυτό, βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο επεξεργασίας του και αναμένεται σύντομα αν υποβληθεί στη Νομική Υπηρεσία για νομοτεχνικό έλεγχο.» [6]. Ο Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Άμυνας, αναφέρθηκε, επιπλέον, και στις ενέργειες του Υπουργείου όσο αφορά την προώθηση συγκεκριμένων προτάσεων/εισηγήσεων για την αντιμετώπιση της φυγοστρατίας, της Ομάδας Πρωτοβουλίας Γονέων Κληρωτών Στρατιωτών. Στην επιστολή του Γενικού Διευθυντή αναφέρονται για το θέμα αυτό τα πιο κάτω: «(α). Η Ομάδα Πρωτοβουλίας Γονέων Κληρωτών Στρατιωτών, με επιστολή της ημερομ. 21.9.2009, ζητούσε να πληροφορηθεί από τον Υπουργό Άμυνας κατά πόσο υπάρχει πρόθεση για προώθηση αιτημάτων/εισηγήσεών τους για το «πρόβλημα της φυγοστρατίας», που είχαν θέσει υπόψη του σε συναντήσεις που είχαν μαζί του και εκαταγράφοντο σε Σημείωμα που επισυνάπτετο στην επιστολή τους.

6 (β). Κατόπιν σχετικών οδηγιών του Υπουργού Άμυνας, οι εισηγήσεις/αιτήματα της εν λόγω Ομάδας, τέθηκαν υπόψη της Νομικής Υπηρεσίας της Δημοκρατίας ως προς το ποια από τα θέματα από αυτά μπορούσαν να ρυθμιστούν νομοθετικά, ενόψει και της αναθεώρησης των περί Εθνικής Φρουράς Νόμων, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη. (γ). Ενώ αναμένετο η γνωμάτευση της Νομικής Υπηρεσίας και μετά από εκ νέου συνάντηση με την Υπουργό Άμυνας, η Ομάδα Πρωτοβουλίας Γονέων Κληρωτών Στρατιωτών, απέστειλε νέα επιστολή ημερομ. 14.12.2009, υποβάλλοντας εκ νέου τις θέσεις/εισηγήσιες της αναφορικά με το θέμα της «φυγοστρατίας». Με την επιστολή αυτή, επροτείνοντο επιπλέον των ήδη προταθέντων και νέα μέτρα που, σύμφωνα με την Ομάδα, θα λειτουργήσουν ως αντικίνητρα για όσους θα επιδιώκουν να αποφύγουν την στράτευση αλλά και μέτρα που θα λειτουργήσουν ως κίνητρα για εκπλήρωση της υποχρέωσης στρατιωτικής θητείας. (δ). Η Νομική Υπηρεσία της Δημοκρατίας, με επιστολή της ημερομηνίας 23.12.2009, παρέθεσε τις απόψεις της αναφορικά με τα μέτρα που προτάθηκαν από την Ομάδα Πρωτοβουλίας Γονέων Κληρωτών Στρατιωτών με την επιστολή της ημερομηνίας 21.9. 2009.» [7]. Αντίγραφα τόσο των επιστολών που διαλαμβάνουν τις θέσεις/εισηγήσεις της Ομάδας Πρωτοβουλίας Γονέων Κληρωτών Στρατιωτών, όσο και της τοποθέτησης της Νομικής Υπηρεσίας της Δημοκρατίας τέθηκαν υπόψη μου. Διευκρινίζω, στο σημείο αυτό, ότι δεν κρίνω σκόπιμο να αναφερθώ αναλυτικά στο περιεχόμενο των επιστολών αυτών. Θεωρώ ότι, τόσο οι θέσεις της ομάδας όσο και τα σχόλια και απόψεις της Νομικής Υπηρεσίας, αποτελούν δεδομένα, η αξιολόγηση των οποίων αφορά εργασίες που πραγματοποιούνται από το Υπουργείο Άμυνας, με ενδεχομένη συνεργασία και άλλων υπηρεσιών.

7 Νομοθετικό Πλαίσιο [8]. Οι πρόσφατες προσπάθειες του Υπουργείου Άμυνας για περιορισμό του φαινομένου της φυγοστρατίας, οι οποίες έχουν ολοκληρωθεί και κωδικοποιηθεί νομοθετικά, προκύπτουν από τις τροποποιήσεις των περί Εθνικής Φρουράς Νόμων του 2007 και 2008 και, συγκεκριμένα, από τις διατάξεις των Ν.88(1)/2007 και Ν.61(Ι)/2008). [9]. Ο περί Εθνικής Φρουράς (τροποποιητικός) Νόμος του 2007 3, εισήγαγε την «εναλλακτική υπηρεσία», ως υπηρεσία την οποία υποχρεούνται να εκπληρώσουν όσοι στρατεύσιμοι κρίνονται ως ακατάλληλοι για στράτευση για λόγους υγείας, εφόσον Ειδικό Ιατροσυμβούλιο κρίνει ότι είναι ικανοί για τέτοια υπηρεσία 4. Η σωματική ικανότητα των στρατεύσιμων κρίνεται από εξουσιοδοτημένα όργανα 5, αρχικά από το Συμβούλιο Κατάταξης και έπειτα από τη Επιτροπή Εξέτασης Σωματικής Ικανότητας, στις περιπτώσεις όπου υπάρχει διαφωνία μεταξύ των μελών του Συμβουλίου Κατάταξης ή αδυναμία λήψης απόφασης ή μετά από αίτημα του στρατεύσιμου. Σε περίπτωση που και η Επιτροπή Εξέτασης Σωματικής Ικανότητας δεν καταλήξει σε ομόφωνη απόφαση ή εάν ο Υπουργός Άμυνας έχει βάσιμους λόγους να πιστεύει ότι η απόφαση λήφθηκε εσφαλμένα ή μετά από αίτημα του στρατεύσιμου, ο στρατεύσιμος παραπέμπεται για επανεξέταση σε Ιατροσυμβούλιο ώστε να κριθεί η σωματική του ικανότητα 6. Όσοι στρατεύσιμοι κρίνονται από το Συμβούλιο Κατάταξης ή την Επιτροπή Εξετάσεως Σωματικής Ικανότητας ή το Ιατροσυμβούλιο ως ακατάλληλοι για στράτευση, παραπέμπονται, μέσα σε ένα μήνα από την έκδοση της σχετικής απόφασης, σε Ειδικό Ιατροσυμβούλιο 7. Το Ειδικό Ιατροσυμβούλιο, αποτελείται από τρείς (3) κυβερνητικούς γιατρούς οι οποίοι επιλέγονται, ανάλογα με την προς εξέταση περίπτωση, από κατάλογο γενικών και ειδικών γιατρών που καταρτίζεται από τον Υπουργό Άμυνας σε συνεννόηση με τον Υπουργό Υγείας 8. 3 Ν. 88(Ι)/2007. 4 Άρθρο 4(4), περί Εθνικής Φρουράς Νόμοι του 1964 έως 2008. 5 Άρθρο 7, περί Εθνικής Φρουράς Νόμοι του 1964 έως 2008. 6 Άρθρο 8, περί Εθνικής Φρουράς Νόμοι του 1964 έως 2008. 7 Άρθρο 8 Α, περί Εθνικής Φρουράς Νόμοι του 1964 έως 2008. 8 Άρθρο 8 Α (2), περί Εθνικής Φρουράς Νόμοι του 1964 έως 2008.

8 [10]. Στις αρμοδιότητες του Ειδικού Ιατροσυμβουλίου, εμπίπτει η εξέταση κατά πόσο οι στρατεύσιμοι που παραπέμπονται σε αυτό, είναι ικανοί για εκπλήρωση εναλλακτικής θητείας ή, σε περίπτωση που αυτοί ήδη εκπληρώνουν εναλλακτική υπηρεσία, κατά πόσο δεν είναι ικανοί για τέτοια υπηρεσία ή δικαιολογείται σε αυτούς η χορήγηση αναβολής 9. [11]. Η διάρκεια της εναλλακτικής θητείας στρατεύσιμου ο οποίος κρίνεται από το Ειδικό Ιατροσυμβούλιο ότι δεν είναι κατάλληλος για στρατιωτική θητεία, είναι όμως ικανός για εναλλακτική θητεία, είναι ίση με εκείνη που αυτός θα εκπλήρωνε αν υπηρετούσε πλήρη ή μειωμένη στρατιωτική θητεία, προσαυξημένη κατά πέντε (5) μήνες 10. Η εναλλακτική υπηρεσία εκπληρώνεται σε υπηρεσίες φορέων του δημοσίου τομέα που καθορίζονται με απόφαση του Υπουργού, μετά από συνεννόηση με τον προϊστάμενο του κάθε φορέα και συνίσταται στην παροχή, από τον στρατεύσιμο, υπηρεσιών κοινής ωφελείας ή στην εκτέλεση καθηκόντων που υπηρετούν το κοινό και κατά προτεραιότητα τον κοινωνικό τομέα και την προστασία του περιβάλλοντος 11. Συμπεράσματα Εισηγήσεις [12]. Στην προκειμένη περίπτωση αντικείμενο διερεύνησης αποτέλεσε το πολυσυζητημένο θέμα της καθολικής υποχρέωσης όλων των πολιτών για εκπλήρωση των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων στη βάση του άρθρου 4(1) των περί της Εθνικής Φρουράς Νόμων. Το άρθρο αυτό προβλέπει ότι, «όλοι οι πολίτες της Δημοκρατίας από την 1 η Ιανουαρίου του έτους κατά το οποίο συμπληρώνουν το δέκατό όγδοο (18 ο ) έτος της ηλικίας τους, μέχρι την 31 η Δεκεμβρίου του έτους κατά το οποίο συμπληρώνουν το 9 Άρθρο 8 Α (4), περί Εθνικής Φρουράς Νόμοι του 1964 έως 2008. 10 Άρθρο 5 Β (2), περί Εθνικής Φρουράς Νόμοι του 1964 έως 2008. 11 Άρθρο 5 Γ (2), περί Εθνικής Φρουράς Νόμοι του 1964 έως 2008.

9 πεντηκοστό (50 ο ) έτος της ηλικίας τους, έχουν υποχρέωση στρατιωτικής υπηρεσίας στη Δύναμη, σύμφωνα με τις διατάξεις του παρόντος Νόμου.» 12 [13]. Η τάση αποφυγής της υποχρέωσης στράτευσης από μερίδα στρατευσίμων, με την επίκληση προσχηματικών λόγων ψυχικής υγείας, είναι ένα υπαρκτό και σοβαρό ζήτημα και, ως τέτοιο, αναγνωρίζεται τόσο από το Υπουργείο Άμυνας όσο και από την κοινωνία ευρύτερα. Στα πλαίσια αυτά έχουν γίνει προσπάθειες, μέσω διαδοχικών τροποποιήσεων των περί Εθνικής Φρουράς Νόμων, για την αντιμετώπισή του. Λόγω όμως της μη ικανοποιητικής εφαρμογής, στην πράξη, των σχετικών ρυθμίσεων και της αναποτελεσματικότητας τους ως προς την αντιμετώπιση των προσχηματικών απαλλαγών, βρίσκεται σε εξέλιξη νέα τροποποίηση της οικείας νομοθεσίας με σκοπό την υιοθέτηση νέων προσφορότερων, προληπτικού χαρακτήρα, ρυθμίσεων. [14]. Ως προς τη δυνατότητα εκπλήρωσης της στρατιωτικής υποχρέωσης είναι κρίσιμο να διαπιστώνεται σε κάθε περίπτωση, με βάση αντικειμενικούς και κοινά παραδεδεγμένους κανόνες της ιατρικής επιστήμης, η κατάσταση της ψυχικής και σωματικής ικανότητας όσων καλούνται να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις. Έτσι, εφόσον δεν συντρέχουν πραγματικοί λόγοι υγείας και δεν τυγχάνουν εφαρμογής οι ρυθμίσεις περί αντιρρησιών συνείδησης, είναι νομικά αδιάφορη η συνεκτίμηση της θέλησης του στρατευσίμου για εκπλήρωση ή όχι της υποχρέωσης του. Σε διαφορετική περίπτωση, αν η εκπλήρωση της στρατιωτικής υποχρέωσης επαφίονταν αποκλειστικά στη θέληση του στρατεύσιμου θα οδηγούμαστε αναπότρεπτα σε ευθεία παραβίαση της αρχής της ισότητας και της καθολικότητας της υποχρέωσης που καθιερώνουν οι διατάξεις του άρθρου 4 των περί της Εθνικής Φρουράς Νόμων. Ουσιαστικά, θα μετέτρεπε την υποχρέωση στράτευσης σε δικαίωμα, κάτι εντελώς αντίθετο με το γράμμα και το πνεύμα των σχετικών διατάξεων. 12 Σύμφωνα με τις ερμηνευτικές διατάξεις του Νόμου (Άρθρο 2), για τους σκοπούς του νόμου, ο όρος πολίτης της Δημοκρατίας περιλαμβάνει και πρόσωπα Κυπριακής καταγωγής εξ αρρενογονίας.

10 [15]. Έχοντας υπόψη την έκταση και τη σοβαρότητα του προβλήματος θεωρώ σκόπιμο να σημειώσω ότι το φαινόμενο της αποφυγής στράτευσης στηρίζεται, περισσότερο σε παγιωμένες νοοτροπίες παρά στις, υφιστάμενες πράγματι, αδυναμίες των σχετικών νομοθετικών εγγυήσεων. Οι πραγματικές διαστάσεις του ζητήματος της απροθυμίας σημαντικού ποσοστού στρατεύσιμων για εκπλήρωση της στρατιωτικής τους θητείας, θα πρέπει, πιστεύω να αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης και προβληματισμού από μέρους των εμπλεκόμενων αρχών και φορέων. Παραμένει, πάντως το γεγονός ότι λόγω της φυγοστρατίας, δημιουργούνται δικαιολογημένα, αισθήματα αδικίας στους στρατεύσιμους που κατατάσσονται και εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους στην Εθνική Φρουρά, ενώ καλούνται να αναβάλουν τα ακαδημαϊκά ή επαγγελματικά τους σχέδια και να αντεπεξέλθουν σε δύσκολες, πολλές φορές, συνθήκες εκπλήρωσης της στρατιωτικής τους θητείας, γνωρίζοντας παράλληλα ότι ένας καθόλου ευκαταφρόνητος αριθμός στρατεύσιμων έχει διαφύγει προσχηματικά της κατάταξης. Τίθεται, συνακόλουθα, θέμα ίσης μεταχείρισης ατόμων που, ενώ, στην πραγματικότητα, τελούν υπό τις ίδιες ή όμοιες συνθήκες, δεν τυγχάνουν όμοιας μεταχείρισης όσον αφορά την υποχρέωση στράτευσης. [16]. Οφείλω στο σημείο να σημειώσω ότι ο ευρύτερος κοινωνικός διάλογος που έχει αναπτυχθεί, τα τελευταία χρόνια, γύρω από το θέμα της φυγοστρατίας αφορά, κυρίως, στην επίκληση μη γνήσιων προβλημάτων ψυχικής υγείας, από άτομα που υπόκεινται στην υποχρέωση στράτευσης. Οι μέχρι σήμερα, δε, χειρισμοί της εμπλεκόμενης υπηρεσίας φαίνεται να επιδιώκουν στην νομοθετική, κυρίως, υιοθέτηση αυστηρότερων κάθε φορά μέτρων, με στόχο την εξάλειψη ή περιορισμό του φαινομένου αυτού. Η συζήτηση αυτή επηρεάζει αναπόφευκτα τα ψυχικά πάσχοντα άτομα που χρειάζονται αρωγή και στήριξη, αφού η ταύτιση της φυγοστρατίας με τα άτομα αυτά, δημιουργεί αρνητικά στερεότυπα ελλειμματικού πατριωτισμού, καθιστώντας περισσότερο ευάλωτα άτομα που, λόγω τις κατάστασης της ψυχικής τους υγείας, χρήζουν και θα έπρεπε να τυγχάνουν ειδικής προστασίας.

11 [17]. Επιπλέον, δεν θα πρέπει να παραγνωρίζεται μια άλλη σημαντική πτυχή του θέματος που αφορά όχι μόνο στο ποιοι και πόσοι πολίτες υποχρεούνται να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις αλλά και ποιοι πραγματικά δεν μπορούν λόγω γνήσιων προβλημάτων υγείας να εκπληρώσουν αυτή την υποχρέωση. Με την έννοια αυτή η άκαμπτη εφαρμογή ενός νομοθετικού πλαισίου που αφορά στην υποχρέωση εναλλακτικής υπηρεσίας, δεν είναι, κατά την άποψή μου, η αποτελεσματικότερη απάντηση στη φυγοστρατία, δεδομένου ότι υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος θυματοποίησης ατόμων που, πραγματικά, η κατάσταση της υγείας τους και ειδικότερα της ψυχικής τους υγείας, δεν τους επιτρέπει να εκπληρώσουν οποιασδήποτε μορφής υπηρεσία. [18]. Η ανάγκη υιοθέτησης μέτρων για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της φυγοστρατίας είναι προφανής. Δεδομένου, άλλωστε, ότι οι υφιστάμενες νομοθετικές ρυθμίσεις αποδείχθηκαν ελλιπείς, το Υπουργείο Άμυνας προωθεί την τροποποίηση της σχετικής νομοθεσίας, με στόχο την ενδυνάμωση των εγγυήσεων που αφορούν στην εξασφάλιση της στράτευσης όλων ανεξαίρετα όσων υπόκεινται στη σχετική υποχρέωση. Οι ενέργειες αυτές είναι ορθές ενόψει των ιδιαίτερων και πραγματικών περιστάσεων που αντιμετωπίζει σήμερα το κράτος. Αυτές θα πρέπει να οδηγήσουν σε ένα σύγχρονο, αξιόπιστο και κοινωνικά δίκαιο και αποδοτικό σύστημα εκπλήρωσης της στρατιωτικής υποχρέωσης που, μέσα από ασφαλείς και αξιόπιστες θεσμικές εγγυήσεις και διαδικασίες, θα επιτυγχάνει το στόχο του χωρίς να παράγει αισθήματα αδικίας και θα διασφαλίζει, στην πράξη, την αρχή της ίσης μεταχείρισης. [19]. Στα πλαίσια αυτά είναι εξίσου επιτακτική η ανάγκη υιοθέτησης τέτοιων ασφαλιστικών δικλείδων ώστε να διασφαλίζεται η μη θυματοποίηση ατόμων με πραγματικά προβλήματα ψυχικής υγείας. Η μη συνεκτίμηση αυτής της παραμέτρου στις ευρισκόμενες σε εξέλιξη διαδικασίες τροποποίησης της σχετικής νομοθεσίας, καταλείπει περιθώρια εφαρμογής ισοπεδωτικών μέτρων τα οποία δύνανται να αποβούν εξαιρετικά επιβαρυντικά για άτομα που δεν είναι, κατ αντικειμενική κρίση, σε

12 θέση να εκπληρώσουν, για πραγματικούς λόγους υγείας, οποιασδήποτε μορφής υπηρεσία. [20]. Με άλλα λόγια θα πρέπει να υπάρξει μία προσπάθεια πρακτικής εναρμόνισης δύο απόλυτα θεμιτών στόχων: αφενός της αποτελεσματικής εξάλειψης της φυγοστρατίας και αφετέρου της προστασίας των ψυχικά ασθενών ατόμων. Έχω την άποψη ότι ενόψει της ευρισκόμενης σε εξέλιξη διαδικασίας τροποποίησης της νομοθεσίας, οι ενέργειες του Υπουργείου Άμυνας θα πρέπει να κατατείνουν στο σεβασμό, στην πράξη, της αρχής της ίσης μεταχείρισης όλων των πολιτών, σε σχέση με την καθολική υποχρέωση εκπλήρωσης της στρατιωτικής θητείας. Εξίσου, δεν θα πρέπει να παραγνωρίζονται ή να εξουδετερώνονται τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών, που, στη βάση αντικειμενικών επιστημονικών ιατρικών κριτηρίων, θα πρέπει να τυγχάνουν του κατάλληλου χειρισμού. [21]. Τα πιο πάνω αποτελούν και την εισήγησή μου προς τον Γενικό Διευθυντή του Υπουργείου Άμυνας, στον οποίο υποβάλλω την παρούσα Έκθεση για συνεκτίμηση των παρατηρήσεων και επισημάνσεων μου. Ηλιάνα Νικολάου Επίτροπος Διοικήσεως /ΜΤ