ΠΕΡΙΠΑΤΗΤΙΚΕΣ Διαδρομές Λασιθίου

ΠΕΡΙΠΑΤΗΤΙΚΕΣ Διαδρομές Λασιθίου

Περιφέρεια Κρήτης Περιφερειακή ενότητα Λασιθίου 2 Copyright 2012 Παραγωγή Ελληνική δημοκρατία Περιφέρεια Κρήτης Περιφερειακή ενότητα Λασιθίου Διεύθυνση ανάπτυξης Τέρμα Πολυτεχνείου Τ. Κ. 72 100, Άγιος Νικόλαος Τηλ.: 28413 40564, Fax: 28410 26532 Εmail: emporpel@pkr.gov.gr Σχεδιασμός Γραφίστικη & Εκδοτική επιμέλεια: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΕΛΕΝΑ Φωτογραφίες Γιώργης Ν. Πετράκης Κείμενα Γιώργης Ν. Πετράκης Επιμέλεια κειμένων Εύα Πετροπούλου Σχεδιασμός & ψηφιακή επεξεργασία χάρτη Εκδόσεις ΣΕΛΕΝΑ - Γιώργης Ν. Πετράκης Θαλήτα 13, 71202, Ηράκλειο Κρήτης Τηλ./φαξ: 2810282630 e-mail:selena@her.forthnet.gr Layout Άννα Παπαδάκη, Κατερίνα Βασιλείου Εκτύπωση ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ ISBN 978-960-0000 0-0-0 Φώτο εξωφύλλου Άποψη του Καβουσίου από τα όρη της Θρυπτής, Γιώργης Ν. Πετράκης Απαγορεύεται η αντιγραφή, φωτογραφική αναπαραγωγή, ανατύπωση, μετάδοση, καθ οποιονδήποτε τρόπο, μέρους ή όλου αυτού του εντύπου χωρίς την άδεια του εκδότη. Περιπατητικές Διαδρομές Λασιθίου 3 «Δημιουργία και εκτύπωση υλικού προβολής περιπατητικών διαδρομών Νομού Λασιθίου» & 2.2.1 «Δημιουργία κοινού λογότυπου του έργου I4WALKER» Στο πλαίσιο του έργου «I4WALKER: Εµπλουτισµός Τουριστικών Υποδοµών και Υπηρεσιών και Αναδιοργάνωση Συστήµατος & Διαχείρισης και Προβολής Περιπατητικών & Διαδροµών σε νησιωτικές περιοχές» ενταγµένου στο ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ «ΕΛΛΑΔΑ ΚΥΠΡΟΣ 2007-2013»

I4WALKER & Ε4 Λασιθίου 4 Το Ευρωπαϊκό Ορειβατικό Μονοπάτι Ε4 ξεκινά από τα Πυρηναία και διασχίζει τους κυριότερους ορεινούς όγκους της Ευρώπης, για να καταλήξει στο ανατολικότερο σημείο της Κρήτης, την περιοχή της Ζάκρου. Έτσι, σαν ένας αόρατος «Μίτος της Αριάδνης» συνδέει τις δύο πατρίδες του Εl Greco: την Κρήτη που τον γέννησε και την Ισπανία που τον φιλοξένησε και τον ενέπνευσε να δημιουργήσει. Τα περισσότερα ορεινά μονοπάτια του Λασιθίου συνθέτουν το δίκτυο πεζοπορικών μονοπατιών του Ε4, το οποίο διασχίζει ολόκληρο το νομό, από το μυθικό όρος της Δίκτης στα δυτικά, έως τα Σητειακά βουνά στα ανατολικά. Στην πορεία του, το Ε4 συναντάει τους σημαντικότερους οικοτόπους της περιοχής. Ο συγκεκριμένος οδηγός, που είναι αφιερωμένος στις ορειβατικές διαδρομές του Ε4 Λασιθίου, εκδίδεται στο πλαίσιο του έργου «I4WALKER: Εμπλουτισμός Τουριστικών Υποδομών και Υπηρεσιών και Αναδιοργάνωση Συστήματος Διαχείρισης και Προβολής Περιπατητικών Διαδρομών σε Νησιωτικές Περιοχές», το οποίο είναι ενταγμένο στο Πρόγραμμα Διασυνοριακής Συνεργασίας «Ελλάδα Κύπρος 2007-2013», με την συγχρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης και εθνικούς πόρους της Ελλάδας και της Κύπρου. Βασικός στόχος του έργου είναι η προστασία και η ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος των περιοχών παρέμβασης, μέσα από την ενίσχυση υποδομών που στηρίζουν την ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού και συμβάλλουν στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου των νησιών. Η υλοποίηση των προτεινόμενων παρεμβάσεων θα συμβάλει στην βελτίωση της εμπειρίας των επισκεπτών και θα διασφαλίσει την εύκολη πρόσβαση και την αύξηση της επισκεψιμότητας των περιπατητικών διαδρομών. 5

Περιεχόμενα 6 Κρήτη Σταυροδρόμι λαών & πολιτισμών... 8 Λασίθι...10 Η πόλη του Αγίου Νικολάου...12 Άγιος Νικόλαος...14 Ιεράπετρα...14 Σητεία...14 Νεάπολη...14 Φύση...16 Παράδοση & σύγχρονος λαϊκός πολιτισμός...18 Μουσεία...19 Διατροφή...20 Κλίμα...21 Χρήσιμες πληροφορίες...22 Πριν ξεκινήσετε...24 Διαδρομές 01 Kασταμονίτσα - Κάτω Μετόχι...26 02 Κάτω Μετόχι - Άγιος Γεώργιος...28 03 Τζερμιάδω - Οροπέδιο Νήσιμου - Καρφί...30 04 Άγιος Γεώργιος Λιμνάκαρο...32 05 Λιμνάκαρο Βαρσάμι...34 06 Βαρσάμι Σελάκανο...36 07 Αγ. Γεώργιος - Φαράγγι Χαυγά - Οροπέδιο Καθαρού...38 08 Άγιος Γεώργιος - Αγία Πελαγία - Οροπέδιο Καθαρού...40 09 Οροπέδιο Καθαρού Σελάκανο...42 10 Σελάκανο Πρίνα...44 11 Πρίνα - Μεσελέροι Βρυωμένη...48 12 Μονή Βρυωμένης Βασιλική...50 13 Βασιλική Θρυπτή...52 14 Θρυπτή Καβούσι...54 15 Θρυπτή Ορεινό...56 16 Ορεινό - Χρυσοπηγή Δάφνη...58 17 Δάφνη Πεύκοι...60 18 Πεύκοι Μακρυγιαλός...62 19 Δάφνη Παπαγιαννάδες...64 20 Παπαγιαννάδες - Χανδράς Ζίρος...66 21 Ζίρος Σκαλιά...68 22 Σκαλιά Ζάκρος...70 23 Άνω Ζάκρος - Κάτω Ζάκρος...72 24 Κάτω Ζάκρος Καρούμες...76 25 Καρούμες Χοχλακιές...78 7

8 ΚΡΗΤΗ Σταυροδρόμι λαών & πολιτισμών 9 Το μεγαλύτερο νησί της Ελλάδας, αλλά και η νοτιότερη περιφέρεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ένας τόπος με ιδιαίτερα πολιτιστικά, φυσικά και κλιματολογικά χαρακτηριστικά, αλλά και πόλος έλξης επισκεπτών από κάθε γωνιά του κόσμου. Η Κρήτη, σταυροδρόμι θαλάσσιων δρόμων, σημείο συνάντησης διαφορετικών λαών και πανάρχαιων πολιτισμών, διαθέτει μια ιστορία αιώνων, με ρίζες που χάνονται στις απαρχές των μύθων. Από τους προϊστορικούς χρόνους έως σήμερα, η Κρήτη φιλοξένησε σπουδαίους πολιτισμούς και αποτέλεσε τρόπαιο πολλών κατακτητών. Από τους Μινωίτες στους Αχαιούς και έπειτα στους Ρωμαίους, όλοι άφησαν στο νησί τα δικά τους, ιδιαίτερα πολιτισμικά ίχνη. Κατά την Βυζαντινή περίοδο, η Κρήτη αποτέλεσε σπουδαίο χριστιανικό κέντρο, ενώ κατά την Ενετοκρατία γνώρισε εξαιρετική οικονομική και πνευματική άνθηση. Από το 1669, που πέρασε στα χέρια των Οθωμανών, συγκλονίστηκε από αιματηρούς αγώνες και επαναστάσεις, μέχρι την αυτονόμησή της το 1897 και την πολυπόθητη ένωσή της με την Ελλάδα, το 1913.

Λασίθι Η καίρια γεωγραφική του θέση, τα ιδιαίτερα φυσικά του χαρακτηριστικά και ένας σπουδαίος πολιτισμός αιώνων, καθιστούν τον ανατολικότερο αυτόν νομό της Κρήτης μοναδικό. Στο Λασίθι, τοπία εξαιρετικού φυσικού κάλλους και οικολογικής σημασίας εναλλάσσονται με τόπους ιστορικής μνήμης, που έχουν να διηγηθούν την δική τους αξέχαστη ιστορία και γοητεύουν τον επισκέπτη. 10 11

Η πόλη του Αγίου Νικολάου Πίνακας περιοχών ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ - ΥΠΟΔΟΜΗ LOCATION - SUBSTRUCTURE Κάτω Μετόχι Kato Meochi 12 Ψυχρό Psichro Αγ. Γεώργιος Ag. Georgios Τζερμιάδω Tzermiado Πεύκοι Pefki Μακρυγιαλός Makrigialos Αγ. Νικόλαος Ag. Georgios Ιεράπετρα Ierapetra Σητεία Sitia Σελάκανο Selakano Πρίνα Prina Μεσελέροι Messeleri Καβούσι Kavoussi Βασιλική Vassiliki Μοναστηράκι Monastiraki Θρυπτή Thripti Ορεινό Orino Χρυσοπηγή Chrissopigi Δάφνη Dafni Παπαγιαννάδες Papaagiannades Χανδράς Chandras Ζίρος Ziros Ζάκρος Zakros Κάτω Ζάκρος Kato Zakros 13 Χοχλακιές Chochlakies Υπόμνημα υποδομών Υπόμνημα φυσιογνωμίας διαδρομών Ξενοδοχείο Ξενώνας Ενοικ. Δωμάτια Hotel - Guesthouse - Rent room Ορειβατικό καταφύγιο - Mountain refuge Διαδρομή σε πλαγιά παράλληλα με τη θάλασσα Slope path alongside the sea Μιτάτο Πρόχειρο κατάλυμα Mitato - Shelters Κάμπινγκ Camping Στάση λεωφορείου Bus station Διαδρομή σε πλαγιά με μεγάλο υψόμετρο Path to high altitude slope Καφενείο Cafe Εστιατόριο Ταβέρνα Restaurant - Tavern Διαδρομή σε πλαγιά με συνδυασμό διάσχισης κορυφής Slope path with hill walk-in combination Υπόμνημα χάρτη Σπήλαιο Cave Πηγή με πόσιμο νερό Spring Κρήνη Διαμορφωμένη πηγή Fountain Διαδρομή σε φαράγγι Canyon path Πληροφορίες Ιnformations Ταχυδρομείο Post Τηλέφωνο Telephone Τράπεζα Bank Σχολείο School Τουριστική Αστυνομία Tourist Polish Λινμάνι Port Τουαλέτα WC Βιβλιοθήκη Library Μουσείο Museum Στάση λεωφορείου Bus station Πάρκο Park Ξενοδοχείο Hotel Ταξί Taxi Αστυνομία Police Παραλία Beach Σταθμός αυτοκινήτων Parking Νοσοκομείο Hospital Εκκλησία Church Αρχαιότητες Antique Σινεμά Cinema Πλατεία Square Περιφέρεια Region Οικισμός Settlement Ταχυδρομείο Post Τράπεζα Bank Τηλέφωνο Phone Πρώτες βοήθειες Ιατρείο Φαρμακείο First aid - Inf irmary - Pharmacy Διαμορφωμένος χώρος ανάπαυσης Rest area Μινωικά μνημεία Minoan monuments Μνημεία προκλασικής & ελληνιστικής περιόδου Prehistoric & classical antiquities Ρωμαικά μνημεία Roman monuments Βυζαντινά μνημεία Byzantine monuments Μεσαιωνικά Βενετσιάνικα μνημεία Medieval - Venecian monuments Εκκλησίες Church Διαδρομή σε πλαγιά ομαλών λόφων Path to smooth slope hills Διαδρομή σε πλαγιά μικρών γυμνών από βλάστηση κορυφών Path to small slope vegetation-free hills Διαδρομή σε πλαγιά πεδινών περιοχών Path to lowland slope areas

Άγιος Νικόλαος Σητεία 14 Η πρωτεύουσα του Νομού Λασιθίου, κτισμένη γύρω από την μικρή λιμνοθάλασσα Βουλισμένη («Λίμνη»), έχει υπέροχη θέα στον κόλπο Μιραμπέλου και διατηρεί το γραφικό της χρώμα, παρά την μεγάλη τουριστική ανάπτυξη. Η πόλη διαθέτει οργανωμένη μαρίνα (35 11 10 Ν, 25 43 00 Ε), η οποία μπορεί να φιλοξενήσει έως 255 σκάφη όλο τον χρόνο. Μια ανάσα από τον Άγιο Νικόλαο, στην Ελούντα (αρχαία Ολούς), ο επισκέπτης μπορεί να επισκεφθεί με σκάφος την Σπιναλόγκα και να ξεναγηθεί στις εγκαταστάσεις του εγκαταλελειμμένου πλέον λεπροκομείου, έναν τόπο γεμάτο μνήμες και ιστορίες ανθρωπιάς. Η Ελούντα προσφέρεται, επίσης, για αυτόνομη κατάδυση σε πολύ ενδιαφέροντες βυθούς. Αξίζει να επισκεφθεί κανείς τον οικισμό της Κριτσάς, όπου η τοπική παράδοση διατηρείται ζωντανή στην παραγωγή, την διατροφή, την αρχιτεκτονική, την λαϊκή τέχνη, τα ήθη και τα έθιμα των κατοίκων. Άξιος αναφοράς είναι και ο τρίκλιτος Βυζαντινός ναός της Παναγιάς Κεράς (13ος-14ος αι.), 1 χλμ. από την Κριτσά, με σημαντικές τοιχογραφίες. Η αρχαία Λατώ, πολύ κοντά στον Άγιο Νικόλαο, ιδρύθηκε στους Αρχαϊκούς χρόνους και άκμασε τον 2ο αιώνα π.χ. Ιεράπετρα Η μεγαλύτερη σε πληθυσμό πόλη του νομού και ένας δημοφιλής τουριστικός προορισμός, με έντονη ζωή ιδίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, αποτελεί επίσης σημαντικό εξαγωγικό κέντρο αγροτικών προϊόντων. Η Ιεράπετρα έχει βραβευτεί το 2012 για τις παραλίες της από την Ένωση Θαλασσίων και Παρακτίων Περιοχών (EUCC). Η νησίδα Χρυσή ή Γαϊδουρονήσι, 8 μίλια νότια της Ιεράπετρας, προσελκύει χιλιάδες επισκέπτες κάθε καλοκαίρι, χάρις στα κρυστάλλινα νερά, την χρυσή άμμο με τα μικροσκοπικά κοχύλια και το μοναδικό στο είδος του δάσος κέδρων. Το ευαίσθητο αυτό οικοσύστημα έχει ενταχθεί στο δίκτυο προστασίας Natura 2000. Η κατασκήνωση και η συλλογή κοχυλιών απαγορεύονται. Τα Γουρνιά, μεσαίου μεγέθους οικισμός της Υστερομινωικής περιόδου, βρίσκεται στον βόρειο οδικό άξονα Σητείας-Αγίου Νικολάου, πολύ κοντά στον δρόμο για την Ιεράπετρα. Η Βασιλική, πολύ κοντά στα Γουρνιά, Πρωτομινωικός οικισμός με σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα και ενδιαφέρουσα για την εποχή του πολεοδομική οργάνωση. Στον Μύρτο, στην θέση «Φούρνου Κορυφή», υπάρχουν ερείπια Πρωτομινωικού οικισμού και στον Άγιο Αντώνιο ρωμαϊκά λουτρά. Το Κουφονήσι (αρχαία Λεύκη), νησίδα φυσικού κάλλους, με κρυστάλλινα νερά και λευκή άμμο, βρίσκεται 10 μίλια ΝΑ του Μακρυγιαλού. Υπήρξε σημαντικό οικονομικό κέντρο από την μινωική έως την ρωμαϊκή εποχή λόγω της αλιείας οστράκων πορφύρας που γινόταν στο νησί. Παραλιακή πόλη στα βορειοανατολικά του νομού, σημαντικό βυζαντινό λιμάνι, πατρίδα του ποιητή Βιτσέντζου Κορνάρου. Στην κορυφή της πόλης, η οποία αναπτύσσεται γύρω από μεγάλη, οργανωμένη παραλία, δεσπόζει το ενετικό φρούριο Καζάρμα. Το φοινικόδασος Βάι, μοναδικό στο είδος του στην Ευρώπη, έχει χαρακτηριστεί Αισθητικό Δάσος και προστατευόμενη περιοχή του ενδημικού φοίνικα του Θεοφράστου (Phoenix theophrastii). Βρίσκεται 24 χλμ. από την Σητεία και διαθέτει μεγάλη αμμώδη παραλία. Η αρχαία πόλη Ητεία, η οποία έδωσε το όνομά της στην σημερινή Σητεία, βρισκόταν στην θέση του σημερινού οικισμού Πετράς και ήταν η πατρίδα του φιλοσόφου Μύσωνα. Η Ίτανος, σημαντική αρχαία πόλη και λιμάνι με πολλά σπουδαία ευρήματα, βρίσκεται 1 χλμ. βόρεια από το Βάι. Κατοικήθηκε από τους προϊστορικούς χρόνους, άκμασε από την κλασική περίοδο έως την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο, χάρις στο εμπόριο με την Ανατολή, και συνέχισε να κατοικείται κατά την Ενετοκρατία. Η αρχαία Πραισός, 13 χλμ. από την Σητεία, κατοικήθηκε από τα Νεολιθικά χρόνια έως το τέλος της Ελληνιστικής περιόδου. Υπήρξε το κέντρο των Ετεοκρητών, των αυτόχθονων, γνήσιων Κρητών. Το Παλαίκαστρο, στο βορειότερο άκρο της Ανατολικής Κρήτης, άκμασε εκτεταμένος Υστερομινωικός οικισμός, όμως κατοικήθηκε από την Πρωτομινωική περίοδο. Σήμερα είναι ένα από τα μεγαλύτερα χωριά της Επαρχίας Σητείας, δίπλα στις ωραιότερες παραλίες της περιοχής. 27 χλμ. από την Σητεία, στον κόλπο του Μιραμπέλου, βρίσκεται το όμορφο ψαροχώρι Μόχλος και το αντικρινό του νησάκι Άγιος Νικόλαος, όπου έχει ανασκαφεί Πρωτομινωικός οικισμός με λιμάνι, θέση με σημαντικά ευρήματα. Νεάπολη Κωμόπολη 15 χλμ. δυτικά από τον Άγιο Νικόλαο. Υπήρξε πρωτεύουσα του νομού ως το 1904 και παραμένει σημαντικό διοικητικό κέντρο. Στην Νεάπολη ανήκει διοικητικά η Μίλατος, ένα γραφικό παραθαλάσσιο θέρετρο, με το πολύ ενδιαφέρον σπήλαιο Μιλάτου. Βορειοδυτικά της πόλης βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας Δρήρου. Τα εκθέματα της αρχαιολογικής συλλογής (προϊστορικά χρόνια- 4ος αι. μ.χ.), προέρχονται από πολλές διαφορετικές θέσεις του νομού και περιλαμβάνουν εργαλεία, κεραμικά, κοσμήματα και νομίσματα. Σπουδαιότερα από αυτά είναι οι 13 επιγραφές (7ος-5ος αιώνας π.χ.) από το ιερό του Δελφινίου Απόλλωνα στην Δρήρο. 15

Φύση Natural History Museum of Crete Natural History Museum of Crete Natural History Museum of Crete 16 Natural History Museum of Crete Natural History Museum of Crete 17 Στους ορεινούς όγκους της Σητείας και της Δίκτης, ανάμεσα σε μικρές κοιλάδες και λόφους, αναπτύσσεται μια αξιόλογου πλούτου και σημασίας χλωρίδα και πανίδα. Πολλά από τα 300 ενδημικά φυτά της Κρήτης εντοπίζονται στην ευρύτερη ορεινή περιοχή του Νομού Λασιθίου, κυρίως μέσα σε φαράγγια και σε απομονωμένες περιοχές. Ανάμεσα σε αυτά συγκαταλέγονται ο δίκταμος ή έρωντας (Origanum dictamnus), το κρητικό κυκλάμινο (Cyclamen creticum), ο κρητικός έβενος (Ebenus cretica), η κρητική ίριδα (Iris cretica), καθώς και αρκετά ορχεοειδή, όπως τα είδη Ophrys cretica και Orchis sitiaca. Στις νησίδες Διονυσάδες, 10 μίλια βόρεια από τον κόλπο της Σητείας, Ζώνη Ειδικής Προστασίας και Καταφύγιο Άγριας Ζωής, απαντά μια από τις μεγαλύτερες αποικίες μαυροπετρίτη (Falco eleonorae) στον ευρωπαϊκό χώρο, καθώς και άλλα σημαντικά είδη ορνιθοπανίδας, όπως ο αρτέμης (Calonectris diomedea) και ο αιγαιόγλαρος (Larus audouinii). Ο ορεινός όγκος της Δίκτης (2.148 μ, κορυφή: Σπαθί) καταλαμβάνει μεγάλο τμήμα της Ανατολικής Κρήτης. H νότια του πλευρά έχει πολύ απότομες κλίσεις, ενώ οι υπόλοιπες είναι ηπιότερες. Περίπου στο κέντρο της οροσειράς εντοπίζεται το μεγαλύτερο οροπέδιο του νησιού, αυτό του Λασιθίου, περιμετρικά του οποίου αναπτύσσονται πολυάριθμες κορυφές, ύψους 1.500-2.148 μ. Την επαρχία Σητείας καλύπτει το συγκρότημα των Σητειακών Ορέων, ψηλότερα των οποίων είναι η Θρυπτή (1.476 μ., κορυφή: Αφέντης Σταυρωμένος) στην δυτική πλευρά και το Ορνό στη βόρεια πλευρά. Προς τα ανατολικά οι κορυφές δεν υπερβαίνουν τα 800 μέτρα. Οι σημαντικότεροι γεωμορφολογικοί σχηματισμοί αναπτύσσονται στη νότια και την δυτική πλευρά, όπου βρίσκεται το επιβλητικό, δύσβατο φαράγγι του Χα.

Παράδοση & σύγχρονος λαϊκός πολιτισμός Οι πόλεις του Νομού Λασιθίου και οι ανεπτυγμένες τουριστικά περιοχές του ζουν στους ρυθμούς της σύγχρονης ζωής. Όμως, σε αυτή την καθημερινή πραγματικότητα συνυπάρχουν στοιχεία που προσδιορίζουν την πολιτιστική φυσιογνωμία της λαϊκής κρητικής παράδοσης, όπως τα ήθη και τα έθιμα, πολλά από τα οποία επιβιώνουν αιώνες τώρα. Εκφράσεις αυτού του σύγχρονου λαϊκού πολιτισμού είναι οι αναρίθμητες γιορτές και τα πανηγύρια, όπου επιβιώνουν πανάρχαια στοιχεία και συμπεριφορές και αναδεικνύεται ο πλούτος της μουσικής και της λαϊκής λογοτεχνικής παράδοσης του τόπου. Επίσης, στην πλούσια καλλιτεχνική παραγωγή σε παραδοσιακούς τομείς δημιουργίας όπως η ξυλογλυπτική, η υφαντουργία, η μεταλλοτεχνία, η χρυσοχοΐα μοιάζει να επιβιώνει η φρεσκάδα και η επινοητικότητα που κληροδότησε ο Mινωικός Πολιτισμός. Μουσεία Αρχαιολογικό Μουσείο Αγίου Νικολάου Κωνσταντίνου Παλαιολόγου 74, τηλ.: 28410 24943 Φιλοξενεί εκθέματα από τους Νεολιθικούς χρόνους έως και το τέλος της Ελληνορωμαϊκής περιόδου. Σπουδαιότερα θεωρούνται ένα φαλλόσχημο ειδώλιο από το σπήλαιο Πελεκητά της Ζάκρου, κτερίσματα από το προϊστορικό νεκροταφείο της Αγίας Φωτιάς, η «θεά της Μύρτου», μια παιδική ταφή σε πίθο από τα τέλη της Εποχής του Χαλκού, το κρανίο νεαρού αθλητή με χρυσό στεφάνι από ρωμαϊκό νεκροταφείο του 1ου μ.χ. αιώνα στον Ποταμό Αγίου Νικολάου. Αρχαιολογική Συλλογή Νεάπολης Νεάπολη, τηλ.: 28410 22462 Τα εκθέματα της συλλογής (προϊστορικά χρόνια-4ος αι. μ.χ.), προέρχονται από πολλές διαφορετικές θέσεις του νομού και περιλαμβάνουν εργαλεία, κεραμικά, κοσμήματα και νομίσματα. Σπουδαιότερα από αυτά είναι οι 13 επιγραφές (7ος-5ος αιώνας π.χ.) από το ιερό του Δελφινίου Απόλλωνα στην Δρήρο. Αρχαιολογικό Μουσείο Σητείας Επαρχιακή οδός Σητείας-Πισκοκεφάλου, τηλ.: 28430 23917 Τα εκθέματα καλύπτουν μια περίοδο 4.000 περίπου ετών, από την Ύστερη Νεολιθική έως την Ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο. Ανάμεσα στα σπουδαιότερα από αυτά περιλαμβάνονται ένα χρυσελεφάντινο αγαλματίδιο της Υστερομινωικής περιόδου από το Παλαίκαστρο, καθώς και η πλούσια κεραμεική και οι πινακίδες Γραμμικής Α γραφής από το ανάκτορο της Ζάκρου. 18 Αρχαιολογική Συλλογή Ιεράπετρας Κτήριο Οθωμανικής Σχολής, πλ. Δημαρχείου, Ιεράπετρα, τηλ.: 28420 28721 Η συλλογή περιλαμβάνει ευρήματα όχι μόνο από την πόλη, αλλά και από ολόκληρη την επαρχία, τα οποία χρονολογούνται από τα μινωικά έως τα ρωμαϊκά χρόνια. Μοναδική είναι η συλλογή μινωικών λαρνάκων, η διακόσμηση των οποίων απεικονίζει την ιδιαίτερη φροντίδα για την ταφή των νεκρών. Αρχαιολογική και Λαογραφική Συλλογή Μύρτου Μύρτος, τηλ.: 28420 90022 Εκτίθενται πρωτομινωικά ευρήματα από την ανασκαφή στον λόφο Φούρνου Κορυφή, από την μινωική έπαυλη στον Πύργο, από την Μύρτο της Ρωμαϊκής περιόδου, νομίσματα, ενώ μια αίθουσα είναι αφιερωμένη στην ιστορία του χωριού, κυρίως από το Β Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά. 19 Ερωτόκριτος Το αριστούργημα της κρητικής λογοτεχνίας Έργο του γεννημένου το 1553, στην Τραπεζόνδα Σητείας, Βιτσέντζου Κορνάρου. Ο Ερωτόκριτος, έμμετρη μυθιστορία 10.012 στίχων, γραμμένη στις αρχές του 17ου αιώνα στην κρητική διάλεκτο, αποτέλεσε σημαντικό εκπαιδευτικό εργαλείο του λαϊκού κρητικού πολιτισμού και συγκαταλέγεται στα σπουδαιότερα έργα της πρώιμης νεοελληνικής λογοτεχνίας. Εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1713 στην Βενετία και από τότε μέχρι σήμερα αποτελεί την «βίβλο» του κρητικού λαού, καθώς το έργο αποτελεί μέχρι και σήμερα σημείο αναφοράς στην πνευματική ζωή της Κρήτης. Η επίδραση του Ερωτόκριτου συνεχίζει να είναι αισθητή στους μαντινιαδολόγους της περιοχής, αλλά και ολόκληρης της Κρήτης. Εκκλησιαστικό Μουσείο Μονής Τοπλού Επαρχιακή οδός Σητείας-Βάι, τηλ.: 28430 61226 Ιστορικό μοναστήρι, όπου εκτίθενται λειτουργικά σκεύη, ιερά άμφια, βιβλία και θαυμάσιες φορητές εικόνες («Χριστός Παντοκράτωρ», του αγιογράφου του 15ου αιώνα Ανδρέα Ρίτζου, «Μέγας ει Κύριε» και «Ρόδον το αμάραντον», του Ιωάννου Κορνάρου κ.ά.). Εντοιχισμένη στον τοίχο του Καθολικού βρίσκεται η «Διαιτησία των Μαγνήτων», επιγραφή του 2ου αι. π.χ. από την Ίτανο. Λαογραφικές συλλογές Στον Άγιο Γεώργιο Οροπεδίου βρίσκεται το Μουσείο Ελευθερίου Βενιζέλου, με αντικείμενα και έγγραφα που αφορούν τη ζωή και το έργο του μεγάλου εθνάρχη. Σε γειτονικό παραδοσιακό κτίριο στεγάζεται πλούσια λαογραφική συλλογή. Σημαντικές λαογραφικές συλλογές υπάρχουν, επίσης, στα χωριά Χαμαίζι και Παλαίκαστρο, καθώς και στο Λαογραφικό Μουσείο Σητείας.

Κλίμα Διατροφή Τυπικό δείγμα της κρητικής διατροφής, η λασιθιώτικη κουζίνα έχει καθορισθεί σε μεγάλο βαθμό από το τραχύ τοπίο της περιοχής και βασίζεται στα αγαθά που προσφέρει η γη. Λάδι, κρασί, μέλι, χόρτα, λαχανικά, αρωματικά φυτά αποτελούν την βάση της τοπικής παραδοσιακής κουζίνας, η οποία σύμφωνα με μακρόχρονες επιστημονικές έρευνες προάγει την καλή υγεία και την μακροζωία. Από τον πίνακα θερμοκρασιών φαίνεται ότι, γενικά, όλο τον χρόνο υπάρχουν καλοί όροι για επίσκεψη στo Νομό Λασιθίου και ικανοποιητικές συνθήκες για πεζοπορία. Το καλοκαίρι είναι πολύ ζεστό για τους υψηλούς ορεινούς όγκους. Όμως, υπάρχουν εξαιρετικές χαμηλές διαδρομές σε παραλίες, κοιλάδες και φαράγγια, που οι καλοκαιρινές συνθήκες αποδεικνύονται καταπληκτικές. Στα νότια παράλια η θερμοκρασία είναι πάντα 2-3 βαθμούς πιο υψηλή από αυτή στα βόρεια και μπορεί να περάσει τους 40 βαθμούς στην αιχμή του καλοκαιριού. Γενικά, το φθινόπωρο και η άνοιξη είναι οι ιδανικότερες εποχές για πεζοπορία στην Κρήτη, αν και για πολλούς ο χειμώνας είναι προτιμότερος. Στις πορείες πάνω από τα 1.000 μ., ακόμα και το καλοκαίρι θα πρέπει να λαμβάνει κανείς υπόψη του τους ανέμους και τις καταιγίδες και δεν θα πρέπει να αγνοεί το ενδεχόμενο χιονοπτώσεων τον χειμώνα. Σε υψόμετρα πάνω από 2.000 μ., ακόμα και το καλοκαίρι διατηρείται πολλές φορές χιόνι, ενώ οι Β-ΒΔ άνεμοι δημιουργούν δυσκολίες στην ορειβασία. Ανάλογα με την περίοδο και την περιοχή πεζοπορίας, απαιτείται ειδικός εξοπλισμός. Γενικά, τα σταθερά, ελαφριά παπούτσια, τα άνετα, μακριά παντελόνια και τα αδιάβροχα αντιανεμικά είναι απαραίτητα για τις περισσότερες πεζοπορικές διαδρομές. Απαραίτητα το καλοκαίρι είναι τα γυαλιά και τα αντηλιακά. 20 Κρασί Ελαιόλαδο Η Σητεία, το ανατολικό τμήμα του Νομού Λασιθίου, από την Μινωική ήδη εποχή είχε αναδειχθεί σε μια από τις σημαντικότερες οινοπαραγωγικές περιοχές της Κρήτης, με εξαιρετικής ποιότητας κρασιά από ποικιλίες οινοστάφυλων όπως το Λιάτικο, το Ρωμαίικο, το Μαντιλάρι, το Κοτσιφάλι, η Βιλάνα, το Αθήρι, το Θραψαθήρι και άλλες. Η προαιώνια παράδοση της οινοκαλλιέργειας αποδεικνύεται από τα ευρήματα του ανακτόρου της Ζάκρου και άλλων αρχαιολογικών χώρων, σε περιοχές που και σήμερα παράγουν ορισμένα από τα πλέον φημισμένα κρητικά κρασιά. Κυρίαρχο συστατικό της κρητικής μεσογειακής διατροφής είναι το κρητικό ελαιόλαδο, ελιξίριο καλής υγείας, σωματικής ευρωστίας και μακροβιότητας. Οι ευεργετικές ιδιότητες του ελαιολάδου ήταν γνωστές ήδη από την αρχαιότητα. Σήμερα, το ελαιόλαδο που παράγεται στους ελαιώνες του Νομού Λασιθίου και κυρίως της Σητείας, θεωρείται από τα ποιοτικότερα του κόσμου. Πίνακας θερμοκρασιών Μήνες Months Ιανουάριος January Φεβρουάριος February Μάρτιος March Απρίλιος April Μάιος May Ιούνιος June Ιούλιος July Αύγουστος August Σεπτέμβριος September Οκτώβριος October Νοέμβριος November Δεκέμβριος December Μέση θερμοκρασία σε o C Mean temperature in o C Μέση θερμοκρασία νερού σε o C Mean water temperature in o C Ώρες ηλιοφάνειας Hours of sunshine Βροχερές μέρες Wet days 15,6-8,7 16 3,4 12 16,2-8,8 15 4,7 7 17,1-9,6 16 5,7 8 20,1-11,6 16 8,1 4 23,7-14,8 19 10,2 2 27,5-19,1 22 11,6 1 29-21,7 24 12,7 0 29,2-21,7 25 11,8 0 29,6-19,1 24 9,7 2 23,5-16,2 23 6,5 6 20,8-13,5 20 5,7 6 17,4-10,8 17 4 10 21

Χρήσιμες πληροφορίες Πώς θα φτάσετε Εκτός από τα δύο διεθνή κρητικά αεροδρόμια (Ηρακλείου και Χανίων), υπάρχει ο Δημοτικός Αερολιμένας Σητείας, με τακτικές πτήσεις από και προς Αθήνα. Εκτελούνται, επίσης, τα δρομολόγια: Σητεία-Κάσος- Κάρπαθος-Ρόδος, Ηράκλειο-Σητεία-Πρέβεζα/Αλεξανδρούπολη. Άμεση ακτοπλοϊκή σύνδεση με τον Πειραιά έχουν τα μεγάλα λιμάνια της Κρήτης (Χανίων, Ηρακλείου, Ρεθύμνου), ενώ η Σητεία συνδέεται ακτοπλοϊκά με τον Πειραιά μέσω Μήλου, Σαντορίνης, Κάσου, Καρπάθου, Ρόδου. Στην Κρήτη υπάρχει άνετο οδικό δίκτυο και τακτική συγκοινωνία για την μετακίνηση μέσα στις μεγάλες πόλεις, την μετάβαση από την πρωτεύουσα κάθε νομού στις πρωτεύουσες των άλλων νομών και την σύνδεση των πόλεων και των χωριών μεταξύ τους, με συχνά δρομολόγια, ιδιαίτερα την τουριστική περίοδο. Χρήσιμα τηλέφωνα Γραφεία πληροφοριών Δήμων Άγιος Νικόλαος: Ακτή Ι. Κουνδούρου 10, τηλ.: 28410 22357 Σητεία: Πλατεία Ηρώων Πολυτεχνείου, τηλ.: 28430 28300 Επιτροπή Τουριστικής Προβολής Λασιθίου www.lasithinet.gr, τηλ.: 28410 98170, 82817, e-mail:tourism@lasithinet.gr Καταφύγιο Λιμνάκαρου Τοποθεσία: Θέση Ανεστάσι, πάνω και δυτικά από το οροπέδιο Λιμνάκαρο. Υψόμετρο: 1.350 μέτρα. Πεζοπορία: Από Άγιο Γεώργιο 1 ώρα και 45. Θέσεις: 15 ορειβάτες σε κρεβάτια. Ορειβατικός Σύλλογος Λασιθίου Τηλ.: +30 2810 318308 Email: info@drossosco.gr Φυσιολατρικός Ορειβατικός Σύλλογος Σητείας Τηλ.: 28430 25081 22 Υπηρεσίες Καταλόγου, Γενικές Πληροφορίες...11888 Ώρα...14844 Μετεωρολογικό Δελτίο...149 Άμεση δράση...100 Πυροσβεστική...199 Κέντρο άμεσης βοήθειας ΕΚΑΒ...166 Τουριστική Αστυνομία (Άγ. Νικόλαος)...28410 26900 Τροχαία Αγίου Νικολάου...28410 22750 Νοσοκομείο Αγίου Νικολάου...28410 25221-9 Nοσοκομείο Σητείας...28433 40100 Λιμεναρχείο Αγίου Νικολάου...28410 22312 ΚΤΕΛ Αγίου Νικολάου...28410 22234 Ταξί (Άγ. Νικόλαος)...28410 24000 Γραφείο Tουρισμού O.A.Σ...28430 23590 Κάμπινγκ Νομού Λασιθίου Σίσσι, τηλ.: 28410 71247 Κουτσουνάρι, τηλ.: 28420 61213 Ιεράπετρα, τηλ.: 28420 61351 Γουρνιά, τηλ.: 28420 93243 23

24 Περιπατητικές Διαδρομές Λασιθίου Πριν ξεκινήσετε... Προτεινόμενος εξοπλισμός: Στις καθαρά ορεινές διαδρομές του Ε4 της Κρήτης απαιτείται πλήρης ορειβατικός εξοπλισμός, ενώ στις πεδινές και τις ημιορεινές είναι επαρκής ο ελαφρύς εξοπλισμός. Σε χειμερινές διαδρομές, αλλά και σε ορισμένες καλοκαιρινές, μέσα σε φαράγγια με νερό, χρήσιμο είναι ένα επιπλέον ζευγάρι παπούτσια, καθώς θα χρειαστεί να αλλάξετε το βρεγμένο σας ζευγάρι στο τέλος της διαδρομής. Νερό Στο σύνολο των διαδρομών, οι πηγές με πόσιμο νερό είναι λιγοστές. Με δεδομένο ότι η διάρκεια κάθε πορείας ποικίλλει, ανάλογα με το μήκος της διαδρομής, καλό είναι να υπολογίσετε από πριν πόσο νερό θα χρειαστείτε, ώστε να μην σας λείψει. Αποφύγετε να πιείτε νερό από ποτάμια, πηγάδια ή πηγές που δεν έχουν σήμανση πόσιμου νερού. Δυσκολίες Μην υποτιμάτε τον ορεινό χαρακτήρα των κρητικών βουνών. Σε πολλά σημεία των διαδρομών μπορεί να συναντήσετε σαθρό έδαφος ή σημεία που έχουν γίνει ολισθηρά από την βροχή. Επιπλέον, πρέπει να είστε ιδιαίτερα προσεκτικοί όταν υπάρχει ομίχλη, ειδικά σε ορεινές περιοχές όπου το μονοπάτι είναι δυσδιάκριτο. Σε διαδρομές που διασχίζουν ποιμενικές περιοχές είναι πιθανόν να συναντήσετε κλειστούς φράχτες. Φροντίστε να κλείσετε ξανά τις πόρτες, αφού περάσετε. Επίσης, κρατήστε απόσταση από τυχόν ποιμενικά σκυλιά και αποφύγετε οποιαδήποτε κίνηση η οποία θα μπορούσε να ερμηνευθεί από αυτά ως επιθετική. Περίοδος διάσχισης Γενικά, η Κρήτη προσφέρεται για περπάτημα όλο τον χρόνο, χάρις στο ήπιο κλίμα και τις ευνοϊκές καιρικές συνθήκες που την χαρακτηρίζουν. Η άνοιξη και το φθινόπωρο είναι οι ιδανικές εποχές για ορειβασία, καθώς τότε αποφεύγουμε τις περιόδους χιονοπτώσεων του χειμώνα (που μπορεί να διαρκέσουν έως και τον Απρίλιο), αλλά και τις υπερβολικά ζεστές μέρες του καλοκαιριού. Μετεωρολογικές Πληροφορίες Αναλυτικές, ανά περιοχή, μετεωρολογικές πληροφορίες παρέχονται στο Διαδίκτυο (www. meteo.gr). Χρόνος διάσχισης Ο χρόνος διάσχισης που αναφέρεται σε κάθε διαδρομή είναι ενδεικτικός και αντιστοιχεί στον ρυθμό και τις δυνατότητες του μέσου περιπατητή. (Προσοχή! Διακοπές και στάσεις δεν υπολογίζονται). Στις πεδινές ή ελαφρώς λοφώδεις περιοχές, ο ρυθμός του περπατήματος υπολογίζεται με βάση την μία ώρα ανά 4 χιλιόμετρα περίπου. Στις καθαρά ορεινές, με μεγάλες κλίσεις, διαδρομές, η ανάβαση υπολογίζεται με βάση τα 300 μ. περίπου υψομετρικής διαφοράς ανά ώρα, ενώ η κατάβαση με βάση τα 400-500 μ. υψομετρικής διαφοράς ανά ώρα. Βεβαίως, τα δεδομένα αυτά διαφοροποιούνται, ανάλογα με τον προσωπικό ρυθμό και την φυσική κατάσταση του περιπατητή, τις καιρικές συνθήκες, το βάρος του σακιδίου, κ.λπ. Αλλαγές σε διαδρομές Οι πληροφορίες που περιλαμβάνονται στον παρόντα οδηγό είναι ακριβείς κατά τη στιγμή της έκδοσης και δεν δεσμεύουν τον εκδότη για πιθανές μελλοντικές αλλαγές. Πιθανές αλλαγές στην πορεία των διαδρομών ή στην κατάσταση των μονοπατιών μπορεί να οφείλονται σε ανθρώπινη παρέμβαση (γεωργία, κτηνοτροφία, δημόσια έργα) ή στις κλιματολογικές συνθήκες (τοπικές καταρρακτώδεις βροχές μπορούν να προκαλέσουν σημαντικές αλλοιώσεις στα μονοπάτια). Ασφάλεια Σε γενικές γραμμές, οι διαδρομές του Ε4 Κρήτης είναι βατές, χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες και τεχνικές απαιτήσεις. Όμως, πρέπει να ληφθεί υπ όψιν ότι, σε υψόμετρα πάνω από τα 2.000 μέτρα, χιόνι διατηρείται πολλές φορές ακόμα και το καλοκαίρι και συνήθως συνδυάζεται με την ύπαρξη επικίνδυνων σπηλαιοβαράθρων. Επιπλέον, σε αυτά τα υψόμετρα, οι βόρειοι-βορειοδυτικοί άνεμοι γίνονται ιδιαίτερα επικίνδυνοι. Σημειώνεται ότι ο πεζοπόρος ακολουθεί τις διαδρομές που περιγράφονται με δική του ευθύνη. Φέρει ευθύνη όχι μόνο έναντι πιθανών ατυχημάτων που μπορεί να υποστεί, αλλά και έναντι ζημιών που ενδέχεται να προκαλέσει, όπως δασικές πυρκαγιές, ρύπανση, υποβάθμιση του περιβάλλοντος, κ.λπ. Η ασφάλεια στο βουνό εξαρτάται αποκλειστικά από την προσωπική κρίση, την εκπαίδευση και την εμπειρία του πεζοπόρου, καθώς και από την σωστή εκτίμηση των δυνατοτήτων του. Η χρήση των πληροφοριών που περιέχονται στον οδηγό αυτό πρέπει να συνδυάζεται με την κατανόηση, εκ μέρους του πεζοπόρου, των κινδύνων που περιλαμβάνει η ορειβασία σε άγνωστες περιοχές, καθώς και με την αναγνώριση της ευθύνης που φέρει ο ίδιος όσον αφορά σε προσωπικές επιλογές οι οποίες σχετίζονται με την ασφάλειά του. 25

01_διαδρομή KAΣTAMONITΣA - ΚΑΤΩ ΜΕΤΟΧΙ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΜΗΚΟΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ 8 χιλιόμετρα ΩΡΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ 3 ώρες και 15 λεπτά ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ Σχετικά εύκολη ΕΙΔΟΣ ΣΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ E4 (Κόκκινα - κίτρινα σημάδια) Kασταμονίτσα - Κάτω Μετόχι Από την βορειοανατολική έξοδο της Kασταμονίτσας (1) ο δρόμος ακολουθεί τη ρίζα της δυτικής πλαγιάς της Δίκτης με βορειοανατολική κατεύθυνση. Μετά από 350 μέτρα από τα τελευταία σπίτια του χωριού συναντάμε εκκλησία και δύο αριστερές διακλαδώσεις (2) τις οποίες αγνοούμε και συνεχίζουμε δεξιά ευθεία. Παρακάτω στα 250 μέτρα αγνοούμε δεξιό ανηφορικό παρακλάδι (3) και συνεχίζουμε κατηφορικά ευθεία. Μετά από 1000 μέτρα συναντούμε αριστερό παρακλάδι και πηγή με πόσιμο νερό (4). Συνεχίζουμε ευθεία για 800 μέτρα και στρίβουμε λίγο ανατολικά σε κοίλωμα της πλαγιάς με χείμαρρο. Στην βόρεια όχθη του χειμάρρου βρίσκεται το μικρό εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου. Ακριβώς βόρεια από το σημείο που ο δρόμος διασχίζει το χείμαρρο (5), ξεκινάει το παλιό μονοπάτι που αρχικά ακολουθεί τη ρίζα της πλαγιάς παράλληλα με το δρόμο και διασχίζει πυκνή θαμνώδη βλάστηση. Μετά από 600 μέτρα περίπου (6) αρχίζουμε να ανηφορίζουμε ανατολικά στην πλαγιά ακολουθώντας το παλιό ελικοειδές λιθόστρωτο μονοπάτι για 2,5 χιλ. έως την κορυφή της πλαγιάς όπου συναντάμε χωματόδρομο (7). Η συνολικά διαδρομή του ανηφορικού τμήματος του μονοπατιού διαρκεί περίπου 50. Σε ορισμένα σημεία μπορούμε να ξεφύγουμε από το λιθόστρωτο και να ακολουθήσουμε τις μικρές συντομεύσεις («κονταρίδες»). Το τμήμα αυτό της διαδρομής έχει εκπληκτική θέα προς το βόρειο τμήμα του νομού Ηρακλείου και το κρητικό πέλαγος. Το μονοπάτι αυτό αποτελούσε κάποτε την κύρια προσπέλαση από τη δυτική πλαγιά της Δίκτυς στο Οροπέδιο Λασιθίου. O χωματόδρομος στον οποίο μας οδηγεί το ανηφορικό μονοπάτι μετά από λίγα μέτρα στη νότια του κατεύθυνση, συναντά κύριο χωματόδρομο τον οποίο ακολουθούμε αριστερά - ανατολικά. Από το σημείο συμβολής των δύο χωματόδρομων μπορούμε πλέον στο βάθος ανατολικά να διακρίνουμε ένα τμήμα του Οροπεδίου Λασιθίου με τους χαρακτηριστικούς ανεμόμυλους. Αρχίζουμε να κατεβαίνουμε ακολουθώντας τις πλαγιές της μικρής κοιλάδας έως τον περιμετρικό ασφαλτοστρωμένο δρόμο (8) στην περιοχή του «Χώνου», όπου καταλήγουν όλα τα επιφανειακά νερά του οροπεδίου. Στρίβουμε δεξιά στην γέφυρα και ακολουθώντας νότια το δρόμο για 1,5 χιλ. φθάνουμε στο Κάτω Μετόχι (9), το δυτικότερο από τα χωριά του Οροπεδίου. Ανεμόμυλοι Το πιο χαρακτηριστικό ίσως στοιχείου του Οροπεδίου Λασιθίου είναι οι ανεμόμυλοι που σε παλαιότερες εποχές λειτουργούσαν κατά χιλιάδες και δημιουργούσαν ένα τοπίο εκπληκτικής ομορφιάς. Οι πρώτοι αντλητικοί ανεμόμυλοι βασίζονταν στην τε χνογνωσία των ανεμόμυλων για την μετατροπή της κινητικής ενέργειας του ανέμου σε μηχανική, ήταν κτιστοί και λειτουργούσαν 26 σε μία κατεύθυνση του αέρα 27 Οροπέδιο Λασιθίου Το οροπέδιο Λασιθίου σε υψόμετρο 850 είναι το μεγαλύτερο της Κρήτης και το μοναδικό με συνεχή ανθρώπινη εγκατάσταση καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Περιβάλλεται από τις κορυφές Σελένα (1559 μ.) βόρεια, Αφέντη (1588 μ.) και Λουλουδάκι (1163 μ.) δυτικά, Σπαθί (2148 μ.) νότια, Καθαρό (1564 μ.) και Βαρσάμη (1545 μ.) ανατολικά. H κτηνοτροφία και η γεωργία ήταν οι κύριες ασχολίες των κατοίκων από την αρχαιότητα. Σήμερα η μεγάλη πόλγη του ορεινού όγκου της Δίκτης έχει μετατραπεί σε ένα τεράστιο κήπο ο οποίος ακόμα και πριν από λίγα χρόνια υδρευόταν από τα νερά που αντλούσαν οι χιλιάδες ανεμόμυλοι. Το Οροπέδιο Λασιθίου είναι ένα από τα μεγαλύτερα παραδοσιακά αιολικά πάρκα με τον χαρακτηριστικού τύπου ανεμόμυλο. H ανθρώπινη εγκατάσταση στο οροπέδιο φαίνεται να είναι πολύ παλιά δεδομένης της ύπαρξης του Δικταίου Άντρου πάνω από το χωριό Ψυχρό, όπου η παράδοση θέλει να γεννιέται ο Δίας. Σήμερα περιμετρικά του οροπεδίου υπάρχουν 17 χωριά. Πολλοί από τους κατοίκους του Οροπεδίου κατά την διάρκεια του χειμώνα μεταναστεύουν σε χωριά της περιοχής του Ηρακλείου και επιστρέφουν την άνοιξη. H κύρια ασχολία τους είναι η γεωργία και συμπληρωματικά η χειροτεχνία και ο τουρισμός. (μονόκαιροι). Μέχρι και λίγα χρόνια πριν οι ανεμόμυλοι πρόσφεραν μεγάλη βοήθεια στον ντόπιο αγρότη βοηθώντας στην άρδευση της εύφορης πεδιάδας και συνετέλεσαν στην ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας. Σήμερα ο αριθμός τους έχει μειωθεί σημαντικά ωστόσο υπάρχει ενδιαφέρον από τους τοπικούς φορείς για την αποκατάστασή και επανάχρηση τους.

02_διαδρομή ΚΑΤΩ ΜΕΤΟΧΙ - ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΜΗΚΟΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ 5,7 χιλιόμετρα ΩΡΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ 1 ώρα και 15 λεπτά ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ Πολύ εύκολη ΕΙΔΟΣ ΣΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ E4 (Κόκκινα - κίτρινα σημάδια) Κάτω Μετόχι - Άγιος Γεώργιος Μετά την πλατεία του Κάτω Μετοχιού στην νοτιοανατολική έξοδο του χωριού (1), αφήνουμε τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο και μπαίνουμε αριστερά σε χωματόδρομο ο οποίος διασχίζει το οροπέδιο ανάμεσα από τις καλλιέργειες. Προχωράμε νοτιοανατολικά πάντα ευθεία, μετά από 1000 μέτρα παρακάμπτουμε από βόρεια τον οικισμό του Aγ. Xαραλάμπους (2) και αρχίζουμε να στρίβουμε προς νότια ακολουθώντας πάντα ευθεία τον χωματόδρομο για περίπου 1,3 χιλ., αγνοώντας τις πολλές διασταυρώσεις έως τον επαρχιακό δρόμο στην δυτική έξοδο του Ψυχρού (3) στα νότια του οποίου βρίσκεται το φημισμένο σπήλαιο Δικταίο Άντρο. Aφού διασχίσουμε τον κεντρικό δρόμο του Ψυχρού λίγο πριν την ανατολική έξοδό του στρίβουμε αριστερά (4) και ακολουθούμε ευθεία το χωματόδρομο ο οποίος με καθαρά ανατολική κατεύθυνση διασχίζει το νότιο τμήμα Οροπεδίου και μετά από πορεία 2,7 χιλ. μας οδηγεί στον Άγιο Γεώργιο (5). Δικταίο Άντρο Σε υψόμετρο 1025 μ., στην πλαγιά νότια από το Ψυχρό, βρίσκεται ένα από τα σπουδαιότερα σπήλαια της αρχαιότητας, το Δικταίο Άνδρο. Η χρήση του σπηλαίου ξεκινάει από τη νεολιθική εποχή (4.000-3500 π.χ.) οπότε χρησιμοποιήθηκε ως εποχική κατοικία ή καταφύγιο ανθρώπων και ποιμενικών ζώων. Αργότερα, στην προανακτορική εποχή (3500-2000 π.χ.) το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε για την ταφή νεκρών. Από το 2000 π.χ. έως το 100 μ.χ. εξυπηρέτησε ανάγκες λατρείας και συγκεκριμένα του Δία και, κατά τον αρχαιολόγο Evans, μιας γυναικείας θεότητας που ήταν προσωποποίηση της γονιμότητας και της βλάστησης (η μητέρα Γη που ανέλαβε και έκρυψε στα κατάβαθά της το νεαρό Δία). Οι ανασκαφές που έγιναν έφεραν στην επιφάνεια ένα κτιστό βωμό, πήλινα αγγεία καμαραϊκού ρυθμού, τράπεζες 28 σπονδών, χάλκινα ειδώλια σε στάση προσευχής, χάλκινα εργαλεία και όπλα, αιχμές δοράτων, μαχαίρια, πόρπες, ιερούς διπλούς πελέκεις, σύμβολα της 29 λατρευόμενης θεότητας κ.λπ. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το ότι πολλά από τα ευρήματα προέρχονται από περιοχές εκτός Κρήτης, όπως η Ηπειρωτική Ελλάδα, αλλά και από χώρες της Εγγύς Ανατολής. Η ποικιλία αυτή των ευρημάτων με τον αναθηματικό τους χαρακτήρα δείχνουν την μεγάλη λατρευτική σημασία του Σπηλαίου και την πλατιά του ακτινοβολία. Το άνοιγμα της εισόδου του Δικταίου είναι μεγάλο και επιτρέπει την είσοδο του φωτός μέχρι τον πυθμένα του, όπου και σχηματίζεται μία μεγάλη αίθουσα με μικρές λίμνες. Το σπήλαιο εκτός από την αρχαιολογική του σημασία έχει και μεγάλη αισθητική αξία. Αναπτύσσεται με έντονα κατηφορική κλίση. Διαθέτει πλούσιο και εντυπωσιακό διάκοσμο από σταλακτίτες, σταλαγμίτες και κολώνες. Το Δικταίο είναι από τα λίγα σπήλαια της Κρήτης που έχει αξιοποιηθεί τουριστικά. Πεντακόσια περίπου μέτρα πριν από την είσοδό του υπάρχει ένας μεγάλος χώρος στάθμευσης των οχημάτων. Στο γύρω χώρο λειτουργούν ταβέρνες και μικρά καταστήματα πώλησης αναμνηστικών δώρων. Η πεζοπορία έως το σπήλαιο διαρκεί περίπου 10 λεπτά. Μπορεί όμως να την αποφύγει κανείς ενοικιάζοντας γαϊδουράκι στην αφετηρία του. Μερικά μέτρα πριν από την είσοδο του σπηλαίου υπάρχει τουριστικό περίπτερο όπου γίνεται η κοπή εισιτηρίων. Εντός του σπηλαίου υπάρχουν ράμπες και φωτισμός για την ασφαλή και άνετη πρόσβαση έως το βάθος του. Ψυχρό (840 μ.) Xωριό που οφείλει το όνομά του σε δροσερή πηγή από την οποία υδρευόταν. Tο Ψυχρό είναι το πλέον γνωστό χωριό του Οροπεδίου του Λασιθίου λόγω του Δικταίου Άντρου. H ανθρώπινη εγκατάσταση στην περιοχή του Ψυχρού ξεκινάει κατά την Υστερομινωική περίοδο οπότε αναπτύσσεται στη θέση Πλάτη σημαντικός οικισμός. Στον οικισμό του Ψυχρού σήμερα λειτουργούν καταστήματα με είδη λαϊκής τέχνης, εστιατόρια και ενοικιαζόμενα δωμάτια. Υπάρχει ιατρείο και τηλεφωνική υπηρεσία, Συγκοινωνιακά συνδέεται με το Ηράκλειο καθημερινά. Επίσης καθημερινή σύνδεση υπάρχει με τον Άγιο Νικόλαο. Άγιος Γεώργιος (840 μ.) Ένας από τους μεγαλύτερους οικισμούς του οροπεδίου του Λασιθίου, οι κάτοικοι του οποίου απασχολούνται αποκλειστικά με τη γεωργία. Στον Άγιο Γεώργιο λειτουργεί μουσείο με πλήθος από αντικείμενα και είδη που παρουσιάζουν μεγάλο λαογραφικό ενδιαφέρον. Το Λαογραφικό Μουσείο χωρίζεται σε δύο τμήματα. Το ένα τμήμα παρουσιάζει το παλιό χωριάτικο σπίτι (εποχής περασμένου αιώνα). Τα αντικείμενα έχουν τοποθετηθεί με τρόπο ώστε η λαϊκή αρχιτεκτονική και διακοσμητική να παρουσιάζεται με τρόπο χρηστικό. Εκθέτονται επίσης τα παλιά επαγγέλματα. Εκτός από το χωριάτικο σπίτι παρουσιάζεται και το νεοκλασικό των αρχών του αιώνα. Στο β όροφο εκτίθενται υφαντά, ξυλόγλυπτα τοπικών καλλιτεχνών, στολές, στρατιωτικό υλικό του α παγκοσμίου πολέμου, αλλά και όπλα και άλλα ιστορικά έγγραφα. Κοντά στο λαογραφικό μουσείο σε κτίριο του 1871 φιλοξενείται μια πολύ ενδιαφέρουσα συλλογή προσωπικών αντικειμένων του Ελευθερίου Βενιζέλου. Στον Άγιο Γεώργιο υπάρχουν ξενοδοχείο και καταστήματα ειδών τροφίμων. Συνδέεται με το Ηράκλειο και τον Άγιο Νικόλαο με τις ίδιες συγκοινωνίες του Ψυχρού.

03_διαδρομή ΤΖΕΡΜΙΑΔΩ - ΟΡΟΠΕΔΙΟ ΝΗΣΙΜΟΥ - ΚΑΡΦΙ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΜΗΚΟΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ 3,5 χιλιόμετρα ΩΡΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ 1 ώρα και 25 λεπτά ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ Εύκολη ΕΙΔΟΣ ΣΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ Υπάρχει τοπική σήμανση Τζερμιάδω - Οροπέδιο Νήσιμου - Καρφί Από την δυτική είσοδο του χωριού Τζερμιάδω (1), όπου βρίσκεται και το Κέντρο Υγείας του Οροπεδίου Λασιθίου, ξεκινάει χωματόδρομος ο οποίος ελίσσεται στην πλαγιά έως το μικρό οροπέδιο του Νησίμου. Αμέσως μετά την είσοδο του οροπεδίου υπάρχει αριστερή διακλάδωση (2) που μας οδηγεί στην ρίζα της δυτικής πλαγιάς δίπλα σε μικρό εξωκλήσι (3). Στο βάθος βόρεια διακρίνεται η κορυφή Σελένα. Από το σημείο που τελειώνει ο Χωματόδρομος ξεκινάει ευδιάκριτο μονοπάτι το οποίο αφού περάσει δίπλα από την πηγή Βιτσιλόβρυση (4) ανηφορίζει στην νότια πλαγιά κοιλώματος με εμφανή ίχνη από αρχαίες πεζούλες. Μετά από περίπου 30 λεπτών ανάβαση βρισκόμαστε σε διάσελο της κορυφογραμής (5) από το οποίο εμφανίζεται η επιβλητική κορυφή Καρφί. Στο διάσελο ανάμεσα στην κύρια κορυφογραμμή και το Καρφί βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας πόλης των Εταιοκρητών. Αρχαίος οικισμός στο Καρφί Το Καρφί είναι ένας ιδιαίτερα σημαντικός Μινωικός οικισμός στα ανατολικά του διάσελου της Αμπέλου (Σελί). Ο οικισμός χτίστηκε στην ανατολική πλευρά της κορυφής Καρφί και καταλάμβανε όλη την επίπεδη έκταση μεταξύ των κορυφών Μικρή και Μεγάλη Κοπράνα και σύμφωνα με τους ερευνητές αριθμούσε περί τις 3500 κατοίκους. Η ονομασία του, Καρφί, είναι συμβατική και του δόθηκε μεταγενέστερα μια και δεν διασώθηκε το αρχαίο όνομά του. Ο οικισμός φαίνεται να δημιουργήθηκε όταν οι Μινωίτες οι οποίοι κατατρέχονταν από τα Δωρικά φύλα που εισέβαλλαν στο νησί αποσύρθηκαν στα ορεινά. Ιδρύθηκε γύρω στα 1100 π.χ. ενώ στον ίδιο χώρο προϋπήρχε ιερό κορυφής. Η αρχαιολογική σημασία του χώρου επισημάνθηκε αρχικά από τον Evans αλλά ο 30 οικισμός ανακαλύφθηκε από τον 31 Τζερμιάδω (840 μ.) Το Τζερμιάδω είναι και η έδρα του σημερινού δήμου Οροπεδίου. Όπως και τα περισσότερα χωριά της περιοχής το όνομά του οφείλεται στους πρώτους οικιστές του, τους Τζερμιάδες. Μέσα και γύρω από το χωριό βρέθηκαν αγγεία μεσομινιωκής περιόδου, όστρακα, ρωμαϊκά νομίσματα και διάφορα άλλα μπρούτζινα αντικείμενα. Στη συνοικία Αργουλιάς, σε σπήλαια, βρέθηκαν όστρακα της Νεολιθικής-Υστερομινωικής εποχής και στο σπήλαιο στη θέση Σκαφίδια βρέθηκαν ίχνη ταφών νεολιθικής περιόδου. Ανατολικά του χωριού βρίσκεται το μεγάλης αρχαιολογικής σημασίας ύψωμα Κάστελος όπου βρίσκεται και το δεύτερο σημαντικό σπήλαιο του Οροπεδίου το Κρόνιο η Σπήλαιο της Τραπέζας. Το Κρόνιο, είναι το σπήλαιο που, κατά το θρύλο, κανείς δεν μπορεί να πλησιάσει γιατί στο βάθος του υπάρχει ένας δράκος που προστατεύει τη χρυσή γουρούνα με τα γουρουνάκια της. Έχει μεγάλη αρχαιολογική αξία καθώς χρησιμοποιήθηκε ως τόπος κατοικίας κατά τη νεολιθική αλλά και κατά την πρωτομινωική περίοδο. Αργότερα, όταν άρχισε να κατοικείται συστηματικά ο λόφος Κάστελος, και έως το τέλος της πρωτομινωικής ΙΙΙ περιόδου, το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε ως τόπος ταφής των νεκρών. Η αρχαιολογική ανασκαφή του 1936 έφερε στην επιφάνεια ευρήματα μεγάλης αρχαιολογικής αξίας νεολιθικής, πρωτομινωικής, μεσομινωικής, ελληνιστικής και βυζαντινής εποχής. Τα πιο σημαντικά είναι οι σκαραβαίοι της 11ης Φαραωνικής δυναστείας, καθώς και ένα ειδώλιο από ελεφαντόδοντο και άλλα που δείχνουν ότι είχαν αναπτυχθεί σχέσεις με τις χώρες της Εγγύς Ανατολής και ειδικότερα με την Αίγυπτο. Το Κρόνιο χρησιμοποιήθηκε και για λατρευτικούς σκοπούς μέχρις ότου τη θέση του πήρε το Δικταίο. Σήμερα το Τζερμιάδω είναι το διοικητικό και οικονομικό κέντρο του Οροπεδίου. Λειτουργεί επίσης γηροκομείο με τη φροντίδα της Ιεράς μητρόπολης Πέτρας και Χερσονήσου, Κέντρο Υγείας και πνευματικό κέντρο. Συγκοινωνιακά συνδέεται καθημερινά με Ηράκλειο και Άγιο Νικόλαο. Στο χωριό υπάρχουν εστιατόρια και ξενώνες. άγγλο αρχαιολόγο Pendelebury. Από τα σημαντικότερα ευρήματα του χώρου είναι το ειδώλιο της θεάς με υψωμένα τα χέρια σε στάση προσευχής ή ευλογίας με το σωληνόμορφο κορμό τα ακίνητα κάτω άκρα και το πτηνό στο κεφάλι. Άλλα σπουδαία αντικείμενα δεν βρέθηκαν, πιθανότατα γιατί ο οικισμός δεν καταστράφηκε απότομα, αλλά εγκαταλείφθηκε σταδιακά από τους κατοίκους τους, οι οποίοι πήραν μαζί τους τα υπάρχοντά τους. Από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία του αρχαίου οικισμού είναι η διαμόρφωσή του με τα πλακόστρωτα δρομάκια που θυμίζει πολύ τη σημερινή αρχιτεκτονική των οικισμών της ανατολικής Κρήτης. Η ύδρευση των κατοίκων του αρχαίου οικισμού γινόταν από τη Βιτσιλόβρυση, την «πηγή των γυπαετών» που βρίσκεται σε μικρή απόσταση και η οποία πρέπει τότε να είχε μεγαλύτερη ποσότητα νερού από ό,τι σήμερα.

04_διαδρομή AΓIOΣ ΓEΩPΓIOΣ - ΛΙΜΝΑΚΑΡΟ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΜΗΚΟΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ 5,5 χιλιόμετρα ΩΡΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ 1 ώρα και 45 λεπτά ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ Χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες ΕΙΔΟΣ ΣΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ E4 (Κόκκινα - κίτρινα σημάδια) Άγιος Γεώργιος - Λιμνάκαρο Ακολουθούμε το δρόμο νότια του Αγίου Γεωργίου για 300 μέτρα και λίγο πριν από το συνοικισμό Κουδουμαλιά αριστερά μας συναντούμε αγροτουριστικό συγκρότημα από το οποίο ξεκινάει αγροτικός δρόμος (1) με νότια κατεύθυνση τον οποίο ακολουθούμε για περίπου 500. Στην διακλάδωση που συναντούμε ακολουθούμε το αριστερό νότιο παρακλάδι για 100 μέτρα και συναντούμε κύριο ανηφορικό χωματόδρομο (2) στον 32 οποίο συνεχίζουμε νότια για 850 μέτρα. Σε δεξιά στροφή εγκαταλείπουμε 33 το χωματόδρομο και ακολουθούμε το εμφανές μονοπάτι το οποίο ελίσσεται για περίπου 300 μέτρα έως την κορυφή της πλαγιάς (3). Συνεχίζουμε στην ομαλή πλαγιά με κατεύθυνση το διάσελο νότια στο οποίο συναντούμε ξανά το χωματόδρομο (4). Από το σημείο αυτό έχουμε θέα πλέον στο Οροπέδιο του Λιμνάκαρου (5) όπου φθάνουμε μετά από 650 μέτρα στο χωματόδρομο. Αριστερά μας στα ανατολικά οι κοφτερές ορθοπλαγιές του Σπαθιού δικαιολογούν το όνομα της κορυφής. Χαμηλά στο Λιμνάκαρο διακρίνουμε την εκκλησία του Αγίου Πνεύματος και πιο νότια διακρίνεται η κοίτη του χειμάρρου που διασχίζει το μικρό οροπέδιο. Μόλις κατέβουμε στο Οροπέδιο συναντάμε αριστερό χωματόδρομο τον οποίο αγνοούμε και ακολουθούμε το κύριο χωματόδρομο νότια ο οποίος αφού περάσει δίπλα από την εκκλησία του Αγίου Πνεύματος, και αμέσως μετά από πηγάδι (το νερό δεν είναι πόσιμο) συνεχίζει ευθεία νότια αγνοώντας το σταυροδρόμι (6) που συναντάμε λίγα μέτρα μετά. Συνεχίζουμε ελαφρά ανηφορικά μέχρι το μιτάτο (7) που βρίσκεται στη βάση της δυτικής πλαγιάς του Οροπεδίου. Λιμνάκαρο (1150 μ.) Μικρό οροπέδιο στη ρίζα της δυτικής πλαγιάς της κορυφής Σπαθί. Ένα μικρό τμήμα του καλλιεργείται αλλά κυρίως χρησιμεύει σαν βοσκότοπος. Στην περιφέρεια του βρίσκονται αρκετά μητάτα, που χρησιμεύουν σαν εποχιακές κατοικίες των βοσκών. Το Λιμνάκαρο είναι γνωστό κυρίως στους κύκλους των ορειβατών μια και από εδώ ξεκινάνε διάφορες ορειβατικές διαδρομές για τα Λασιθιώτικα βουνά, με κυριότερες και πιο γνωστές αυτές που οδηγούν στην κορυφή του Αφέντη, στο Σπαθί και στο Λάζαρο. Εκτός από το όμορφο τοπίο, στο Λιμνάκαρο μπορεί κανείς να επισκεφτεί το εκκλησάκι του Αγίου Πνεύματος (β Βυζαντινής περιόδου) και να θαυμάσει την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική των μητάτων των κτηνοτρόφων. Στη θέση «Αναστάση Στροβίλι», σε υψόμετρο 1400μ., λειτουργεί καταφύγιο του Συλλόγου Ορειβασίας και Χιονοδρομίας του Οροπεδίου Λασιθίου (35 8 1.24 Β, 25 28 35.89 Α), το οποίο αποπερατώθηκε το 1995 και έχει δυναμικότητα 12 κλινών.

05_διαδρομή ΛΙΜΝΑΚΑΡΟ - ΒΑΡΣΑΜΙ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΜΗΚΟΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ 4,5 χιλιόμετρα ΩΡΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ 2 ώρες ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Άνοιξη - Φθινόπωρο ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ Χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες ΕΙΔΟΣ ΣΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ E4 (Κόκκινα - κίτρινα σημάδια) Λιμνάκαρο - Βαρσάμι Νοτιότερα από το μητάτο (1) ο καρόδρομος συνεχίζει ελαφρά ανηφορικά ακολουθώντας την αριστερή - ανατολική πλευρά ξερού ομαλού χειμάρρου. Μετά από περίπου 800 μέτρα ο χείμαρρος της δυτικής πλευράς του Οροπεδίου συναντιέται με άλλο χείμαρρο (ο οποίος ακολουθεί τη βάση 34 της ανατολικής πλαγιάς). Σ αυτό το σημείο (2) περνάμε στην ανατολική 35 όχθη του κύριου χειμάρρου την οποία ακολουθούμε για περίπου 500 μέτρα και στην συνέχεια τα σήματα μας οδηγούν να διασχίσουμε το ξερό χείμαρρο (3) και ακολουθούμε μικρή κορυφογραμμή από την οποία διακρίνουμε βόρεια ολόκληρο το Λιμνάκαρο. Συνεχίζουμε να ανεβαίνουμε ακολουθώντας τη δεξιά πλευρά της μικρής ράχης ανάμεσα στους δύο χείμαρρους. Μετά από λίγο αφήνουμε αριστερά μας χαρακτηριστικό κόψιμο βράχου (4) και τραβερσάρουμε στην πλαγιά έχοντας δεξιά μας χαμηλά ξερό χείμαρρο. Στο τελείωμα της κοίτης του χειμάρρου περνάμε δεξιά πάνω σε μικρή πλαγιά και βρισκόμαστε σε βραχώδες ίσιωμα (5) στο υψόμετρο των 1500 μέτρων. Σ αυτό το σημείο υπάρχει σήμανση αριστερά ανατολικά για την κορυφή Σπαθί. Αφού αφήσουμε το ίσιωμα ανεβαίνουμε ομαλά ακολουθώντας το πλάι μικρού κοιλώματος. Μόλις τελειώνει το κοίλωμα στα δεξιά μας συναντούμε μικρή ράχη στα 1550 μ. υψόμετρο και στην συνέχεια φθάνουμε σε πολύ μικρό θαμνώδες πλάτωμα σε υψόμετρο 1650 μ. (περίπου 40 πορείας από το βραχώδες ίσιωμα). Από το σημείο αυτό συνεχίζουμε να ανεβαίνουμε ακολουθώντας το βάθος μικρού κοιλώματος πάντα με νότια κατεύθυνση. Στο τελείωμα του κοιλώματος σε σημείο που μπροστά μας βλέπουμε απότομο κατέβασμα, στρίβουμε αριστερά - ανατολικά ακολουθώντας πορεία παράλληλη με την ξερή κοίτη μικρού χείμαρρου και φθάνουμε μετά από άλλα 20 ανηφορικής πορείας σε διάσελο (6) στα 1780μ. υψόμετρο. Από αυτό το σημείο αν αφήνοντας το μονοπάτι, ακολουθήσουμε καθαρά νότια ανηφορική πορεία μετά από 200 μέτρα περίπου θα συναντήσουμε την πηγή του Βαρσάμη (7) στη δυτική πλευρά της κορυφογραμμής ανάμεσα σε συστάδα από βράχια. (Συνεχίζοντας στην κορυφογραμμή νότια φθάνουμε στην κορυφή του Αφέντη Χριστού, όπου βρίσκεται και το ομώνυμο εκκλησάκι και από τον Αφέντη Χριστό, ακολουθώντας πορεία 3 περίπου χιλιομέτρων, με νοτιοδυτική κατεύθυνση καταλήγουμε στο μικρό οροπέδιο του Ομαλού Βιάννου). Natural History Museum of Crete

06_διαδρομή ΒΑΡΣΑΜΙ - ΣΕΛΑΚΑΝΟ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΜΗΚΟΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ 7,5 χιλιόμετρα ΩΡΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ 2 ώρες και 15 λεπτά ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Άνοιξη - Φθινόπωρο ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ Χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες ΕΙΔΟΣ ΣΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ E4 (Κόκκινα - κίτρινα σημάδια) Βαρσάμι - Σελάκανο Επιστρέφουμε στο διάσελο (1) πριν από την πηγή του Βαρσάμι, από όπου συνεχίζοντας πάντα ανατολικά στο κεντρικό μονοπάτι, περνάμε στη μικρή ράχη νότια από όπου διακρίνουμε στην απέναντι βορεινή πλαγιά μιτάτο όπου μπορούμε να καταφύγουμε σε περίπτωση ανάγκης. (Από το σημείο αυτό μπορούμε να ακολουθήσουμε καθαρά βορειοανατολική πορεία και σε 2 χιλιόμετρα περίπου φθάνουμε στην Κορυφή Σπαθί). Από τη ράχη αρχίζουμε πλέον να κατεβαίνουμε ακολουθώντας την κορυφογραμμή παράλληλα με ξερό χείμαρρο για 40 περίπου και φθάνουμε σε πλάτωμα με χείμαρρο, (2) στο υψόμετρο των 1600 μέτρων. (Νότια του πλατώματος ανοίγεται μικρό φαράγγι που στην ευθεία του στο βάθος διακρίνεται η απότομη ανατολική πλαγιά της κορυφογραμμής του Αφέντη Χριστού.) Διασχίζουμε τον χείμαρρο και ανηφορίζουμε στην πλαγιά, πάντα ανατολικά, προς το διάσελο όπου συναντάμε ερείπια παλιού μιτάτου. Αφήνοντας πίσω το μικρό αυτό διάσελο κατηφορίζουμε ακολουθώντας το κοίλωμα που ανοίγεται μπροστά μας και στην συνέχεια διασχίζουμε μικρό χείμαρρο και περνάμε στην ανατολική ράχη την οποία τραβερσάρουμε ανάμεσα σε αραιή βλάστηση από μικρά πουρνάρια, και μετά από λίγο δίπλα στο μονοπάτι συναντάμε την πηγή Aσφεντάμι (3). Συνεχίζουμε Σελάκανο (800 μ. υψόμετρο) Οικισμός στην ομώνυμη δασική περιοχή της νότιας πλευράς του όρους Δίκτυ. Κατοικείται κυρίως το καλοκαίρι από αγρότες των χωριών Χριστός και Μάλες. H περιοχή της λεκάνης του Σελάκανου με 36 ανατολικά το ευδιάκριτο πλέον μονοπάτι και σε 5 συναντάμε μάντρα και το εκτεταμένο πευκόδασος είναι 37 μιτάτο. Λίγο παρακάτω περνάμε στην απέναντι ανατολική πλαγιά του χειμάρρου οπότε αρχίζει και η ζώνη των Πρίνων. Tώρα πλέον ακολουθούμε συνέχεια κατηφορική πορεία μέσα στα δένδρα και σε 30 πορεία μετά από το μιτάτο εμφανίζεται στο βάθος η κατάφυτη από πεύκα κοιλάδα του Σελάκανου. Χαμηλά δεξιά διακρίνεται η κοίτη χειμάρρου παράλληλα με την οποία προχωράμε, διασχίζοντας στην πορεία μας μικρότερους κάθετους χειμάρρους. Σε 50 περίπου μετά το Μητάτο του Aσφεντάμι βρισκόμαστε σε υψόμετρο 1150 μέτρων δίπλα στο χείμαρρο και μπαίνουμε στη ζώνη των πεύκων. Απομακρυνόμαστε λίγο από το χείμαρρο σε πιο ομαλό πλέον μονοπάτι και σε λίγα λεπτά συναντάμε χωματόδρομο (4) και μάντρα. Ακολουθούμε δεξιά το χωματόδρομο και σε 15 φθάνουμε σε πλάτωμα με δεξί παρακλάδι το οποίο αγνοούμε και αμέσως μετά από λίγα μέτρα ξαναμπαίνουμε στο δάσος σε σημείο με τρείς διακλαδώσεις από τις οποίες ακολουθούμε την μεσαία και μετά από 200 μέτρα διασχίζουμε κάθετα το χωματόδρομο που συναντούμε και ακολουθούμε στην ευθεία το μονοπάτι το οποίο αφού διασχίσει μικρό χείμαρρο ξαναβρίσκει το χωματόδρομο μετά από 150 μέτρα. Ακολουθούμε το χωματόδρομο και σύντομα στην ρίζα χαρακτηριστικά μεγάλου πρίνου βρίσκουμε την αρχή εμφανούς μονοπατιού. Ανοίγουμε την πόρτα της δεξιάς περίφραξης και ακολουθούμε το μονοπάτι το οποίο διασχίζει κήπους με τις σκόρπιες αγροικίες του Σελάκανου. Αφού διασχίσουμε μικρό κατάφυτο πλάτωμα στην ανατολική πλευρά του οποίου διακρίνουμε μικρό ξωκλήσι, περνάμε δίπλα από μικρό πυρήνα αγροτόσπιτων και βρισκόμαστε δυτικά από μικρό ρυάκι το οποίο ακολουθούμε και λίγα μέτρα παρακάτω συναντάμε βρύση με πόσιμο νερό. Συνεχίζουμε στο μονοπάτι και βρισκόμαστε σε χωματόδρομο που διασχίζει το κεντρικό τμήμα του αραιοδομημένου οικισμού, έως την εκκλησία και την αυλή του καφεπαντοπωλείου (5) που αποτελεί το κέντρο της κοινωνικής ζωής του εποχιακού οικισμού. ένα από τα ομορφότερα ορεινά τοπία της Κρήτης. H περιοχή έχει κατοικηθεί από την αρχαιότητα και στη θέση «Πατέλλα» διακρίνονται τα ίχνη αρχαίου οικισμού πιθανόν της Aρχαίας Mάλλας. Υπάρχουν οι μικροί ναοί, της Μεταμόρφωσης, του Σωτήρα και του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Στο Σελέκανο λειτουργεί καφενείο που προσφέρει και φαγητό. Για διανυκτέρευση δεν υπάρχουν οργανωμένα καταλύματα.

07_διαδρομή AΓ. ΓEΩPΓIOΣ - ΦΑΡΑΓΓΙ ΧΑΥΓΑ - ΟΡΟΠΕΔΙΟ ΚΑΘΑΡΟΥ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΜΗΚΟΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ 6,5 χιλιόμετρα ΩΡΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ 2 ώρες και 45 λεπτά ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Εκτός περιόδους βροχοπτώσεων με ροή του ποταμού ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ Σχετικά εύκολη ΕΙΔΟΣ ΣΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ Δεν υπάρχει Αγ. Γεώργιος - Φαράγγι Χαυγά - Οροπέδιο Καθαρού Φαράγγι Χαυγά Από το νεκροταφείο (1) στην ανατολική έξοδο του Αγίου Γεωργίου Το φαράγγι του Χαυγά, ένα ακολουθούμε τον χωματόδρομο με κατεύθυνση ανατολικά. Στα 1300 μέτρα μικρό αλλά εντυπωσιακό συναντούμε διασταύρωση (2) το δεξί παρακλάδι της οποίας οδηγεί στο φαράγγι είναι σχετικά ομαλό και οροπέδιο Λιμνάκαρο. Αριστερά μας βρίσκεται η μεγάλη λιμνοδεξαμενή προσβάσιμο μέχρι το σημείο του οροπεδίου της οποίας ακολουθούμε την ανατολική όχθη και 850 «Νεραϊδοκόλυμπος» όπου μέτρα μετά την διασταύρωση του Λιμνάκαρου συναντούμε μικρότερη διακρίνεται ένας ολοστρόγγυλος 38 λιμνοδεξαμενή (3) την οποία παρακάμπτουμε από την βόρεια και ανατολική ογκόλιθος που έχει καταπέσει 39 πλευρά και στην συνέχεια καταλήγουμε στην είσοδο του Φαραγγιού του στην κοίτη του φαραγγιού Χαυγά (4) σε σημείο όπου διακρίνονται τα έργα για την παροχέτευση δημιουργώντας ένα δύσκολο του νερού του φαραγγιού στις Λιμνοδεξαμενές. Στο σημείο αυτό πέρασμα. μπαίνουμε στην κοίτη του Φαραγγιού την οποία ακολουθούμε συνεχώς Το φαράγγι του Χαυγά αποτελεί εκτός από μικρές αποκλίσεις για να αποφύγουμε την ροή του ποταμού τον αγωγό παροχέτευσης των η τις μικρές λιμνούλες που δημιουργούνται σε περιόδους που υπάρχουν υδάτων του Καθαρού προς το ακόμα μικρές ποσότητες νερού. (Την περίοδο του χειμώνα με την συνεχή Οροπέδιο Λασιθίου, και κατά τους ροή του ποταμού πρέπει να αποφεύγουμε την διάσχιση του φαραγγιού χειμερινούς μήνες η διάσχιση του ακολουθώντας την εναλλακτική διαδρομή από Αγία Πελαγία). Για περίπου γίνεται εξαιρετικά επικίνδυνη. 1700 μέτρα η κατεύθυνση του φαραγγιού είναι νότια με εύκολη σχετικά διάσχιση και στην συνέχεια στρίβει ανατολικά για περίπου 800 μέτρα. Στο τμήμα αυτό υπάρχουν στενέματα και σχετικά δύσκολα ανηφορικά περάσματα και στο τέλος στρίβοντας για περίπου νότια και ανηφορικά ανεβαίνουμε σε πολύ στενό πέρασμα και βρισκόμαστε στο σημείο συμβολής δύο ρεμάτων όπου βρίσκεται και ο χωματόδρομος (5) στον οποίο συναντούμε το άλλο σκέλος της διαδρομής από την Αγία Πελαγία Οροπεδίου.