Τo ελληνικό τραπεζικό σύστημα σε περιόδους οικονομικής κρίσης και τα προσφερόμενα προϊόντα του στην κοινωνία.

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡMΟΓΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ & ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Γεωργία Χ. Κιάκου ΑΜ : 718 Τo ελληνικό τραπεζικό σύστημα σε περιόδους οικονομικής κρίσης και τα προσφερόμενα προϊόντα του στην κοινωνία. Επιβλέπων: κ. Καρύδη Ιωάννα ΛΕΥΚΑΔΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2013

Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους καθηγητές του Τμήματος Εφαρμογών Πληροφορικής στην Διοίκηση και στην Οικονομία του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Ιονίων Νήσων για τις γνώσεις που μου προσέφεραν κατά τη διάρκεια των σπουδών μου και ιδιαίτερα την επιβλέπουσα καθηγήτρια μου κ. Καρύδη Ιωάννα για την βοήθεια της στην εκπόνηση της πτυχιακής μου εργασίας. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω την οικογένεια μου, που με στήριξε και που με βοήθησε στην ολοκλήρωση των σπουδών μου. 2

Πίνακας περιεχομένων: Περίληψη... 11 Κεφάλαιο 1... 13 1.1.Εισαγωγή... 13 Κεφάλαιο 2.... 14 Ιστορική αναδρομή 1828-1928... 14 2.1. Η Ιστορία του Ελληνικού Τραπεζικού Συστήματος... 14 2.2.Περίοδος 1828-1928... 15 2.2.1. Η αρχή του Ελληνικού τραπεζικού συστήματος... 15 2.2.2. Ιονική Τράπεζα Ε.Π.Ε... 16 2.2.3. Τράπεζα Βιομηχανικής Πίστεως... 18 2.2.4. Ναυτική Τράπεζα... 18 2.2.5. Γενική Πιστωτική Τράπεζα... 19 2.2.6. Σταφιδική Τράπεζα της Ελλάδος..20 2.2.7. Προνομιούχος Τράπεζα... 21 2.2.8. Τράπεζα Αθηνών... 22 2.2.9. Τράπεζα Κρήτης... 22 2.2.10. Εθνική Τράπεζα... 23 2.2.11. Αγροτική Τράπεζα... 24 2.3.Συνοπτικές εξελίξεις... 25 2.4.Σημαντική πρόοδο στην ελληνική οικονομία... 27 2.4.1. Τράπεζα της Ανατολής... 27 2.4.2. Λαϊκή τράπεζα... 28 2.4.3. Εμπορική Τράπεζα... 29 2.4.4. Τράπεζα Πειραιώς... 30 Κεφάλαιο 3... 32 Τα πρώτα προβλήματα... 32 3.1.Μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο... 32 3

3.2.Τα πρώτα προβλήματα... 32 3.3.Σοβαρές αδυναμίες στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα... 34 3.4.Περίοδος 1929-1945... 35 3.4.1 Η Μεγάλη κρίση του 1929-1932. Η Αμερικανική κρίση... 35 3.4.2. Η Διεθνής κρίση... 36 3.4.3. Η ελληνική οικονομία σημαδεύεται από την κρίση του 29... 37 3.4.4. Η πτώχευση της 26/4/32 και η νέα οικονομική πολιτική, 1932/36... 38 Κεφάλαιο 4... 41 Μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο... 41 4.1.Πως επηρέασε ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος 1937-1945... 41 4.2.Περίοδος 1944-1992... 42 4.3. Περίοδος Απορύθμισης του χρηματοπιστωτικού συστήματος της χώρας 1993 2000... 46 4.3.1. Ευρωπαϊκή ένωση Moody s... 49 Κεφάλαιο 5... 52 Ευρωζώνη... 52 5.1.Tο τέλος των δημοσιονομικών αποκλίσεων και οι επιπτώσεις... 52 5.2.Το μακροοικονομικό περιβάλλον της περιόδου 2000-2010... 53 5.3.Το Ελληνικό Τραπεζικό Σύστημα αδυνατεί να χρηματοδοτήσει την εγχώρια οικονομία μετά την κρίση στην Ελλάδα... 58 5.4.Έσοδα Ελληνικού Τραπεζικού Συστήματος πριν και μετά την κρίση... 61 5.5.Νέα δανειακή σύμβαση για την ανακεφαλαιοποίηση των βιώσιμων ελληνικών τραπεζών. 63 5.6.Ζημίες των τραπεζικών μετόχων για την περίοδο 2007-2011... 65 5.7.Πορεία εμπορικών τραπεζών στο Χρηματιστήριο Αθηνών... 65 5.8.Χρηματοδότηση Ελληνικών Τραπεζών κατά την διάρκεια της κρίσης... 67 Κεφάλαιο 6... 69 Οι εξελίξεις των τελευταίων τριών χρόνων... 69 6.1.Ποσοστιαίες μεταβολές... 69 6.2.Χρηματιστηριακές εξελίξεις... 70 6.3.Τραπεζικό σύστημα και οικονομική δραστηριότητα... 71 6.3.1. Χρηματοδότηση νοικοκυριών και επιχειρήσεων... 71 4

6.4.Ρευστότητα, ανακεφαλαιοποίηση τραπεζών και ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας... 73 Οι οικονομικές εξελίξεις στην Ελλάδα.... 80 6.5. Γενική επισκόπηση της Ελληνικής οικονομίας... 80 6.6.ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΤΟ 2012... 83 6.6.1. Η οικονομική δραστηριότητα... 83 6.6.2. Απασχόληση-Ανεργία... 83 6.6.3. Πληθωρισμός Τιμές... 84 6.6.4 Νομισματικές και πιστωτικές εξελίξεις... 84 6.6.5. Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών... 87 6.7.Οι προοπτικές το 2013... 91 6.8.Πιθανοί τρόποι αντιμετώπισης της Οικονομικής Κρίσης... 92 6.8.1. Πλαίσιο Άσκησης Οικονομικής Πολιτικής... 92 6.8.2. Φορολογική Πολιτική... 95 6.9.Εξυγίανση Τραπεζικού Συστήματος Ανακεφαλαιοποίηση Τραπεζικών Ιδρυμάτων... 100 6.10.Ενίσχυση ρευστότητας της οικονομίας... 101 Κεφάλαιο 7... 103 Τα προσφερόμενα προϊόντα του Ελληνικού τραπεζικού συστήματος στην κοινωνία μας εν όψη κρίσης.... 103 7.1.Τρόποι επιβίωσης κι εξέτασης χρηματοπιστωτικού συστήματος στην Ελλάδα... 103 7.2. Χρήση του Μάρκετινγκ για την ανάπτυξη της οικονομίας των τραπεζών... 104 7.3.Δυνατότητες ελληνικών τραπεζικών ιδρυμάτων για προώθηση ενός νέου προϊόντος... 107 7.4.Αντοχές ελληνικής αγοράς και επιτυχημένης στρατηγικής Μάρκετινγκ... 107 7.5.Μελέτη περίπτωσης της Bank of America... 111 7.5.1. Τα μειονεκτήματα... 113 7.6.Στρατηγικές της Bank of America Ελληνικών τραπεζών.... 114 7.7.Πρόγραμμα «έξυπνου κέρδους» από την Εθνική... 116 7.8.Επιστροφή μετρητών, αγορά προϊόντων και υπηρεσιών δωρεάν... 117 7.9.Τράπεζα Πειραιώς: Public δωροεπιταγές... 119 Κεφάλαιο 8... 120 5

Πτυχιακή έρευνα... 120 8.1.Μεθοδολογία δειγματοληπτικής έρευνας... 120 8.2.ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΈΡΕΥΝΑΣ... 121 Κεφάλαιο 9. Συμπεράσματα - Προτάσεις... 137 9.1. Συμπεράσματα... 137 9.2.Προτάσεις... 138 9.3.Παράρτημα... 141 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 144 Ερωτηματολόγιο... 148 6

Παράρτημα Εικόνων: Εικόνα 1. Έκθεση της Moody s για την Ελληνική οικονομία... 49 Εικόνα 2. Έκθεση ΑΕΠ α... 51 Εικόνα 3. Έκθεση ΑΕΠ β... 51 Εικόνα 4: Η ιεραρχική κλιμάκωση των αποτελεσμάτων της διαφήμισης... 110 Παράρτημα Πινάκων: Πίνακας 1. Συγκρότηση του Τραπεζικού Συστήματος στο τέλος του 1956 (ποσά σε εκατομμύρια δραχμές) α... 43 Πίνακας 2. Συγκρότηση του Τραπεζικού Συστήματος στο τέλος του 1966 (ποσά σε εκατομμύρια δραχμές) β... 44 Πίνακας 3: Ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης και δημοσιονομική πορεία Ελλάδος... 55 Πίνακας 4: Αποτελέσματα χρήσεως ελληνικών εμπορικών τραπεζών (σε εκατομμύρια ευρώ)... 62 Πίνακας 5. Ποσοστιαίες μεταβολές βασικών μακροοικονομικών μεγεθών... 70 Πίνακας 6: Χρηματοδότηση του εγχώριου ιδιωτικού τομέα από τα εγχώρια πιστωτικά ιδρύματα... 72 Πίνακας 7:Λόγος συνολικής χρηματοδότησης του εγχώριου ιδιωτικού τομέα προς το ΑΕΠ... 72 Πίνακας 8: Λόγος συνολικών χορηγήσεων στεγαστικών, καταναλωτικών και λοιπών δανείων προς νοικοκυριά προς το ΑΕΠ... 73 Πίνακας 9:Πρόγραμμα Ενίσχυσης της Ρευστότητας της Ελληνικής Οικονομίας (Ιούλιος 2012)... 77 Πίνακας 10: Ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών... 88 Πίνακας 11: Βασικά μεγέθη της ελληνικής οικονομίας (% ετήσιες μεταβολές, σταθερές τιμές)... 92 Παράρτημα Διαγραμμάτων Διάγραμμα 1: Η διαχρονική εξέλιξη του χρέους την γενική κυβέρνησης ως ποσοστού % του ΑΕΠ... 54 7

Διάγραμμα 2: Εξωτερικό χρέος γενική κυβέρνησης ως ποσοστό % του συνολικού χρέους της γενικής κυβέρνησης... 56 Διάγραμμα 3: Συνολικό χρέος γενικής κυβέρνησης και χρέος επιχειρήσεων και νοικοκυριών προς εγχώρια πιστωτικά ιδρύματα.... 58 Διάγραμμα 4. Καταθέσεις νοικοκυριών και επιχειρήσεων στις Ελληνικές Τράπεζες... 59 Διάγραμμα 5: Δάνεια προς ιδιώτες και επιχειρήσεις... 60 Διάγραμμα 6: Κέρδη μετά από φόρους των ελληνικών τραπεζών και των ομίλων τους (σε εκατομμύρια ευρώ)... 63 Διάγραμμα 7: Μη - εξυπηρετούμενα δάνεια... 64 Διάγραμμα 8: Συνολική αξία τραπεζικών μετοχών στο ελληνικό χρηματιστήριο (σε εκατ. ευρώ)... 65 Διάγραμμα 9: Η πορεία των εμπορικών τραπεζών στο ΧΑ... 66 Διάγραμμα 10: FTSE XA XAK Τραπεζικός Δείκτης και Γενικός Δείκτης... 67 Διάγραμμα 11: Πορεία Γενικού Δείκτη ΧΑ και FTSE/XA τραπεζών... 71 Διάγραμμα 12:Υπόλοιπα χορηγήσεων και καταθέσεων... 73 Διάγραμμα 13: Χρηματοδότηση διαφοράς καταθέσεων - χορηγήσεων... 75 8

Κατάλογος Συντομογραφιών και Ακρωνυμίων Ξενόγλωσσος B.A.C. / BofA = Bank of America C.F.C. = Controlled Foreign Corporation Legislation E.B.A. = European Banking Authority E.F.G. = Eurobank από την Consolidated Eyrofinance Holding S.A. E.F.S.F. = European Financial Stability Facility FTSE/XA = Τραπεζικός Δείκτης ΧΑ P.S.I. =Private Sector Involvement Ελληνικός Α.Ε.= Ανώνυμη Εταιρεία Α.Ε.Δ.Α.Κ= Ανώνυμες Εταιρείες Διαχείρισης Αμοιβαίων Κεφαλαίων Α.Ε.Ε.Α.Π.= Ανώνυμες Εταιρείες Επενδύσεων Ακίνητης Περιούσιας Α.Ε.Ε.Χ= Ανώνυμες Εταιρείες Επενδύσεως Χαρτοφυλακίου Α.Ε.Π.= Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν Α/Κ= Αμοιβαία Κεφάλαια Α.Κ.Ε.Σ= Αμοιβαία Κεφάλαια Επιχειρηματικών Συμμετοχών Α.Τ.Ε. = Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος Α.Τ.Μ.= Αυτόματες Ταμειακές Μηχανές Β.Ε.Σ.Δ.= Βασικό Επιτόκιο Στεγαστικών Δανείων Γ.Γ.Φ.Τ.Θ. = Γενικού Γραμματέα Φορολογικών και Τελωνειακών Θεμάτων Δ.Ν.Τ. = Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Δ.Ε.Η.= Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού Δ.Ε.Κ. = Διαπεριφερειακό Ελεγκτικό Κέντρο Δ.Ε.Κ.Ο.= Δημόσιες Επιχειρήσεις Κοινωνικής Ωφέλειας Δ.Ι.Α.Σ.= Διατραπεζικό Σύστημα Δις.= Δισεκατομμύρια Δ.Ο.Υ. = Δημόσια Οικονομική Υπηρεσία Δ.Σ.= Διοικητικό Συμβούλιο Ε.Ε.= Ετερόρρυθμη Εταιρεία Ε.Ε.= Ευρωπαϊκή Ένωση Ε.Ε.Τ.Η.Δ.Ε. = Έκτακτου Ειδικού Τέλους Ηλεκτροδοτούμενων Δομημένων Επιφανειών Ε.Ε.Χ.= Εταιρείες Επενδύσεως Χαρτοφυλακίου Εκ.= Εκατομμύρια Ε.Κ.Τ.= Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα Ε.Κ.Τ.Ε. = Εθνικής Κτηματικής Τράπεζας Ελλάδος ΕΛΣΤΑΤ = Δείκτης Κύκλου Εργασιών στο Λιανικό Εμπόριο Ε.Ο.Κ. = Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα Ε.Π.Ε.= Εταιρεία Περιορισμένης Ευθύνης Ε.Σ.Π.Α. = Επιδοτούμενα Προγράμματα Επιχειρήσεων Ε.Σ.Υ.Ε.= Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος Ε.Τ.Β.Α. = Ελληνική Τράπεζα Βιομηχανικής Αναπτύξεως Ε.Τ.Ε. = Εθνική Τράπεζα Ελλάδος Ε.Τ.Ε.Α. = Ενιαίο Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης 9

Ε.Τ.Ε.Β.Α. = Ελληνική Τράπεζα Βιομηχανικής Αναπτύξεως Ε.Τ.Επ. = Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων Ε.Υ.Α.Θ.= Εταιρεία Ύδρευσης Αθηνών Κ.Φ.Ε. = Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος Ε.Φ.Τ.Ε.= Εφαρμογή Τειρεσία Ζ.τ.Ε.= Ζώνη της Ευρώπης Ι.Κ.Α.= Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων Ι.Ο.Β.Ε. = Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών κ.α.= και άλλα Κ.Α.Π.= Κοινή αγροτική πολιτική Κ.Β.Σ. = Κώδικα Βιβλίων και Στοιχείων Κ.Ε.Φ. = Κέντρο Εξυπηρέτησης Φορολογουμένων κ.λ.π.= και λοιπά Κ.Π. = Κοινοτικό Προϋπολογισμό Κ.Τ.Ε. = Κοινοβουλευτικός Τομέας Εργασίας Λ.τ.δ. = Λαϊκή Τράπεζα Λεμεσού Μ.Κ.Ο. = Μη Κυβερνητικός Οργανισμός Μ.Μ.Ε. = Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης Ν.Ε.Χ.Α.= Νέα Χρηματιστηριακή Αγορά Ν.Π.Δ.Δ.= Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου Ν.Π.Ι.Δ.= Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου Ν.Χ.Ι. = Νομισματικά Χρηματοπιστωτικά Ιδρύματα Ξ.Ν.= Ξένο Νόμισμα Ο.Α.Ε.Ε.= Οργανισμός Ασφάλισης Ελευθέρων Επαγγελματιών Ο.Β.Α. = Οργανισμός Βιομηχανικής Αναπτύξεως Ο.Ε.= Ομόρρυθμη Εταιρεία Ο.Ε.Κ.= Οργανισμός Εργατικής Εστίας Ο.Ν.Ε. = EKT: Οικονομική και Νομισματική Ένωση Ο.Σ.Ε.Κ.Α.= Οργανισμός Συλλογικών Επενδύσεων σε Κινητές Αξίες Ο.Τ.Α.= Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης Ο.Τ.Ε.= Οργανισμός Τηλεπικοινωνιών Ελλάδος Ο.Χ.Ο.Α. = Οργανισμός Χρηματοδοτήσεως Οικονομικής Ανάπτυξης Π.Ν.Ε. = Πανελλήνια Νομισματική Ένωση Σ.Δ.Ο.Ε. = Σώμα Δίωξης Οικονομικού Εγκλήματος Σ.Ι.Δ.Τ.= Συμπράξεις Ιδιωτικού και Δημοσίου Τομέα Τ.Α.Ν.Ε.Ο.= Ταμείο Ανάπτυξης Νέας Οικονομίας Τ.Ε. = Τράπεζας της Ελλάδος Τ.Ε.Ε.= Ταμείο Ελευθέρων Επαγγελματιών Τ.Ε.Μ.Π.Ε.= Ταμείο Εγγυοδοσίας Μικρών και πολύ Μικρών Επιχειρήσεων Τ.Π.Δ.= Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων Τ.Σ.Α.Υ.= Ταμείο Συνταξιούχων Αυτοκινητιστών Τ.Σ.Μ.Ε.Δ.Ε.= Ταμείο Συντάξεων Μηχανικών-Εργοληπτών-Δημοσίων Έργων Τ.Χ.Σ. = Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας Φ.Μ.Α.Π. = Φόρου Μεγάλης Ακίνητης Περιουσίας Φ.Π.Α.= Φόρος Προστιθέμενης Αξίας Χ.Α. = Χρηματιστήριο Αθηνών Χ.Α.Α.= Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών 10

Περίληψη Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η καταγραφή, μελέτη και η διερεύνηση των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στα τραπεζικά συστήματα και οι προοπτικές για το μέλλον. Αντικείμενο είναι η παρουσίαση της χρηματοπιστωτικής κρίσης όπως αυτή έχει αναπτυχθεί στον ελληνικό χρηματοπιστωτικό κλάδο, ξεκινώντας με μια αναδρομή από την έναρξη του τραπεζικού συστήματος της χώρας μας μέχρι και σήμερα. Προς την εκπλήρωση αυτού του σκοπού, αρχικά γίνεται αναφορά στην μακροοικονομική θεωρία στη συνέχεια της εργασίας, αναλύεται η χρηματοοικονομική κρίση, οι επιπτώσεις που προκάλεσε στο τραπεζικό σύστημα καθώς και οι προοπτικές που υπάρχουν για το μέλλον. Σαν τελική ανάλυση, αποδεικνύεται η ένταση των επιπτώσεων της κρίσης στις τράπεζες, καθώς η πλειονότητα αυτών οδηγήθηκαν σε αύξηση μετοχικού κεφαλαίου ή έκδοση ομολογιακών δανείων προκειμένου να αντιμετωπίσουν την έλλειψη κεφαλαιακής επάρκειας. Η κεφαλαιακή ανεπάρκεια προκλήθηκε από την έλλειψη ρευστότητας των τραπεζών, καθότι δεν ήταν πλέον δυνατή για αυτές η δανειοδότησή τους από τις διεθνείς αγορές. Ταυτόχρονα, η έντονη φημολογία για συγχωνεύσεις και εξαγορές που κυριαρχεί στην τραπεζική αγορά το διάστημα αυτό παρουσιάζεται ως τρόπος λύσης των προβλημάτων ρευστότητας των τραπεζικών ιδρυμάτων. Τέλος να σημειωθεί πως η μεθοδολογία της ανάλυσης που θα επακολουθήσει είναι μέσω βιβλιογραφικής ανασκόπησης και έρευνας που συνοδεύεται με την παρουσίαση στατιστικών στοιχείων, πινάκων, διαγραμμάτων καθώς επίσης και ερωτηματολογίων που μοιράστηκαν σε ελληνικά νοικοκυριά. Τα δεδομένα έχουν αντληθεί είτε από στατιστικές πηγές και στοιχεία από επίσημες ιστοσελίδες, είτε από δευτερογενή στατιστικά στοιχεία μέσω της βιβλιογραφίας. 11

Summary The purpose of this paper is to record, study and investigate the impact of economic crisis on the banking systems and the prospects for the future. Object is the presentation of the financial crisis such as has developed in the Greek financial sector, starting with a flashback to the start of the banking system of our country today. To fulfill this purpose, initially referring to macroeconomic theory then work, analyzed the financial crisis, the impact caused to the banking system and the prospects for the future. As a final analysis reveals the intensity of the impact of the crisis on banks, as the majority of them led to an increase in equity or bond issues in order to address the lack of capital adequacy. The capital deficiency caused by the lack of liquidity of banks, since it was no longer possible for them in lending from international markets. At the same time, the intense speculation about mergers and acquisitions dominate the banking market space is presented as a way of solving the liquidity problems of banks. Finally be noted that the methodology of the analysis that will follow is through literature review and research, combined with the presentation of statistics, tables, charts, as well as questionnaires distributed to Greek households. The data have been collected either from statistical sources and data from official sites or from secondary statistics through the literature. 12

Κεφάλαιο 1 1.1.Εισαγωγή «Αν η ιστορία επαναλαμβάνεται και το απροσδόκητο πάντα συμβαίνει, πόσο ανεπίδεκτος μαθήσεως από την εμπειρία είναι ο άνθρωπος;». (Τζορτζ Μπέρναρντ Σω: συγγραφέας που τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1925) Σίγουρα έχουμε ακούσει πολλές φορές, την έκφραση ότι η Ιστορία επαναλαμβάνεται. Με αυτή την έκφραση, μπορεί να δηλωθεί ότι πολλά Ιστορικά γεγονότα έχουν επαναληφθεί ξανά και ξανά και ότι υπάρχει ένας οδηγός αντιμετώπισης αυτών. Αυτό που δεν αναφέρεται όμως είναι ότι οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν για να αντιμετωπιστούν, είχαν ως αποτέλεσμα να επαναληφθούν και πάλι τα ίδια γεγονότα στο μέλλον και να οδηγηθεί η κοινωνία μας στον ίδιο δυστυχώς παρονομαστή. Η πρόσφατη οικονομική κρίση θα μπορούσαμε να πούμε πως αποτελεί ίσως την πρώτη παγκοσμιοποιημένη κρίση, καθώς όλες οι αγορές στον κόσμο υφίστανται, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, τις συνέπειές της. Ο στόχος της παρούσας πτυχιακής εργασίας, είναι να αναλυθεί ένα σημαντικό κεφάλαιο για την Ελλάδα και το τραπεζικό σύστημα της χώρας εν όψει οικονομικής κρίσης. Επίσης η έρευνα αυτή αφορά την προσφορά των δανείων, από πλευράς των Τραπεζικών Ιδρυμάτων, προκειμένου να διαπιστωθεί τι ίσχυε παλαιότερα και κατά πόσο έχει διαφοροποιηθεί η σχέση προσφοράς-ζήτησης τα τελευταία χρόνια. Θα εξεταστεί, ο βαθμός επηρεασμού όλων των Τραπεζικών προσφερόμενων προϊόντων ξεχωριστά, εν όψει της κρίσης, καθώς και τα μέτρα που έχουν λάβει τα Τραπεζικά Ιδρύματα, προκειμένου να προστατεύσουν τους πιστολήπτες τους από αυτή. Από το 1929 έγινε γνωστό στη χώρα μας το φαινόμενο της κρίσης φτάνοντας στη σημερινή διεθνές κρίση που διανύουμε και κάνοντας συγκρίσεις με κοινά σημεία αναφοράς. Μιας και συνήθως, πολλά γεγονότα του παρελθόντος επαναλαμβάνονται στην ιστορία με κοινή αντιμετώπιση των καταστάσεων. Παρόλο τα κοινά στοιχεία ακόμη δεν έχει δοθεί λύση για την σημερινή κατάσταση. Σκοπός της εργασίας είναι να συγκρίνει τις κρίσεις που έχει περάσει και περνάει η χώρα μας και να καταλήξει μέσα από την έρευνα σε ασφαλή συμπεράσματα. 13

Κεφάλαιο 2. Ιστορική αναδρομή 1828-1928 Σε αυτό το κεφάλαιο ακολουθεί μια ιστορική αναδρομή εις βάθος στο Ελληνικό Τραπεζικό Σύστημα από την εγκαθίδρυση του ελληνικού κράτους όπου και ιδρύθηκε η Τράπεζα της Ελλάδος μέχρι την οικονομική κρίση του σήμερα. 2.1. Η Ιστορία του Ελληνικού Τραπεζικού Συστήματος Η ιστορία του ελληνικού τραπεζικού συστήματος θα μπορούσε περιληπτικά να χωριστεί σε τέσσερις διακεκριμένες χρονικές περιόδους. Η πρώτη εκτείνεται από την ουσιαστική εγκαθίδρυση του νεότερου ελληνικού κράτους, το 1828 μέχρι το 1928 περίπου, οπότε και ιδρύθηκε η Τράπεζα της Ελλάδος με σκοπό να βρει λύσεις στα οικονομικά προβλήματα που υπήρχαν εκείνη την εποχή. Αυτή η περίοδος συμπίπτει με την εποχή του διεθνούς οικονομικού φιλελευθερισμού και χαρακτηρίζεται κυρίως από την παντελή έλλειψη κυβερνητικής μέριμνας και συγκεκριμένης πολιτικής στον πιστωτικό τομέα. Η δεύτερη εκτείνεται από το 1929 μέχρι το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου, με κύριο χαρακτηριστικό της περιόδου το γεγονός ότι για πρώτη φορά έχουμε εισαγωγή των στοιχείων εξειδίκευσης και της νομοθετικής ρύθμισης στην οργάνωση της τραπεζικής δραστηριότητας. Το 1931, ψηφίστηκε ο νόμος 5076 περί Ανωνύμων Εταιρειών και Τραπεζών, σύμφωνα με τον οποίο οι τράπεζες μπορούσαν να λειτουργούν μόνον ως ανώνυμες εταιρείες. Στο διάστημα μέχρι και το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου έγιναν πολλές συγγενεύσεις τραπεζών (Εθνική Τράπεζα Τράπεζα Αθηνών, Ιονική - Λαϊκή) και παράλληλα οι μεγαλύτερες τράπεζες κρατικοποιήθηκαν, με αποτέλεσμα το τραπεζικό σύστημα στο μεγαλύτερο του μέρος πλειοψηφία του να περιέλθει άμεσα ή έμμεσα υπό τον κρατικό έλεγχο (Κ.Μελάς, 2011). Κύριο χαρακτηριστικό της τρίτης φάσης, είναι η έντονη, συστηματική και πολύπλευρη κρατική παρέμβαση στην άσκηση της τραπεζικής πίστης εντός του γενικότερου πλαισίου των σύγχρονων διεθνών αντιλήψεων της αναπτυξιακής οικονομικής πολιτικής. Η παρουσία του κράτους στη λειτουργία του τραπεζικού συστήματος ενισχύθηκε αισθητά κατά τις δεκαετίες του 1950 και 1960 με κύρια χαρακτηριστικά την ίδρυση της, κυβερνητικής σύνθεσης, Νομισματικής Επιτροπής η οποία, μέχρι το 1983 οπότε καταργήθηκε, ήταν αρμόδια για τη χάραξη της νομισματικής πολιτικής ελέγχων, περιλαμβανομένων του 14

καθορισμού των επιτοκίων χορηγήσεων και πάσης φύσεως καταθέσεων, αλλά και των όρων και προϋποθέσεων διάθεσης όλων των τραπεζικών προϊόντων. Η κατάσταση αυτή δε μεταβλήθηκε ουσιαστικά ούτε στη δεκαετία του 1970 η οποία, σε ότι αφορά τα δομικά στοιχεία του συστήματος, χαρακτηρίσθηκε από δυο μείζονος σημασίας εξελίξεις: την εγκατάσταση στην Ελλάδα ικανού αριθμού αλλοδαπών τραπεζών μέσω υποκαταστημάτων, εν όψει της προοπτικής της ένταξης της χώρας στη τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) και την κρατικοποίηση της μεγαλύτερης εκείνη την εποχή ελληνικής ιδιωτικής τράπεζας, της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος. Η τέταρτη περίοδος ξεκινάει από το 1992 και εκτείνεται μέχρι και σήμερα. Είναι η περίοδος της σύγχρονης αντίληψης για την τραπεζική, διοικητική χρηματοοικονομική, η οποία τυπικά αρχίζει από την ημερομηνία έναρξης της συνθήκης του Μάαστριχτ αλλά ουσιαστικά είχε ήδη ξεκινήσει σιγά σιγά, από την 01.01.1981 με την πλήρη ένταξη της χώρας μας στην ευρωπαϊκή κοινότητα ( Ν. Σάμιος, 2013). 2.2. Περίοδος 1828-1928 Περίοδο έναρξης του τραπεζικού συστήματος. Σε αυτή τη χρονική περίοδο θα γίνει αναφορά στην ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος προκειμένου να βρεθούν λύσεις στα οικονομικά προβλήματα της εποχής. 2.2.1. Η αρχή του Ελληνικού τραπεζικού συστήματος Η Ιστορία του σύγχρονου ελληνικού τραπεζικού συστήματος, αρχίζει το 1828, την χρονιά που ο Ιωάννης Καποδίστριας, δημιούργησε την Εθνική Χρηματιστική Τράπεζα, στην Αίγινα στις 2 Φεβρουαρίου. Επρόκειτο για υποτυπώδες πιστωτικό ίδρυμα με μοναδική αποστολή την έκδοση έντοκων ομολόγων για λογαριασμό του κράτους. Η διάρκεια ζωής της Εθνικής Χρηματιστικής Τράπεζας ήταν βραχεία επειδή οι χρηματοδοτικές της πηγές εξαντλήθηκαν σύντομα και ήταν αδύνατον να τις υποκαταστήσει με άλλες ( Ν. Σάμιος, 2013). Τα ιδρυτικά κεφάλαια της τράπεζας προήλθαν από δωρεές και καταθέσεις των ευπόρων ελλήνων και των αλλοδαπών κεφαλαιούχων και ανέρχονταν σε 2.000.000 γρόσια πολύ λίγα για να λειτουργήσει ως κανονική εκδοτική τράπεζα. Λόγω των σημαντικότατων χρηματικών αναγκών της Ελλάδας, τα κεφάλαια της Τράπεζας καταναλώθηκαν από το κράτος με αποτέλεσμα να χάσουν οι μέτοχοί της, όταν η τράπεζα έκλεισε το 1834 με απόφαση της Αντιβασιλείας. Η Εθνική Χρηματιστική Τράπεζα ήταν ο πρόδρομος της Εθνικής 15

Τράπεζας το 1841 που ιδρύθηκε και πάλι από τον Γεώργιο Σταύρου με τη συνδρομή του Εϋνάρδου, επτά χρόνια αργότερα από τη διάλυση της πρώτης (Γ.Δερτιλής, 2005). Το 1833 μη αντέχοντας στην έλλειψη πόρων διαλύθηκε. Οκτώ χρόνια μετά το κλείσιμο της Εθνικής Χρηματιστικής Τράπεζας το 1841, ιδρύθηκε η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος με αρχικό κεφάλαιο 5.000.000 δραχμών και άρχισε τις εργασίες της στις 22 Ιανουαρίου 1842. Η μετοχή της αποτελούσε την ασφαλέστερη επένδυση σε βαθμό ώστε τα ευαγή ιδρύματα μετέτρεπαν τα διαθέσιμά τους σε μετοχές της Εθνικής. Ήταν η πρώτη ιδιωτική τράπεζα στην οποία επενδύθηκαν ελληνικά και ξένα κεφάλαια. Το ελληνικό κράτος της παραχώρησε το προνόμιο έκδοσης τραπεζογραμματίων το οποίο διατήρησε μέχρι το Μάιο του 1928 οπότε το μεταβίβασε στη Τράπεζα της Ελλάδος. Συνεπώς μέχρι τη συγκεκριμένη περίοδο η Εθνική Τράπεζα αποτελούσε τον κύριο δανειστή του Ελληνικού Δημοσίου, σε εγχώριο νόμισμα αλλά και σε συνάλλαγμα. Από το απλό αυτό γεγονός γίνεται αντιληπτή η σχέση μεταξύ κρατικής εξουσίας και διοικήσεων της Εθνικής. Παράλληλα η Εθνική Τράπεζα λειτουργούσε και ως κλασική εμπορική τράπεζα συμμετέχοντας σε όλες τις τραπεζικές εργασίες της εποχής. Ουσιαστικά η ιστορία της Εθνικής Τράπεζας αποτελεί την ιστορία του ελληνικού τραπεζικού συστήματος ( Ν. Σάμιος, 2013), (Κ. Μελάς, 2011). 2.2.2. Ιονική Τράπεζα Ε.Π.Ε. Τα Επτάνησα αποτελούσαν για τους Βρετανούς ένα πολύτιμο πεδίο εμπορικής εκμετάλλευσης και επέκτασης στις απέναντι επάκτιες περιοχές. Τα νησιά διέθεταν έναν αρκετά μεγάλο πληθυσμό, ο οποίος απορροφούσε σημαντικές ποσότητες βρετανικών βιομηχανικών προϊόντων. Επίσης τόσο τα Επτάνησα, όσο και οι απέναντι ακτές, παρήγαγαν σημαντικές ποσότητες φθηνών πρωτογενών προϊόντων. Με την πρόθεση να απαγκιστρωθεί ο πρωτογενής τομέας από την τοκογλυφία και να αποκτήσει οργανωμένη χρηματαγογή με γνώμονα την ανάπτυξη, η Βουλή των Ιονίων Νήσων προσανατολίστηκε στην ίδρυση πιστωτικής και αποταμιευτικής τράπεζας με εκδοτικό δικαίωμα και κρατική συμμετοχή στο κεφάλαιο και τη διοίκηση. Η απόπειρα αυτή δεν ευοδώθηκε. Οι Βρετανοί επενδυτές έχοντας στο μυαλό τους περισσότερο τα πλεονεκτήματα για τους ίδιους και όχι καθ αυτή τη χρηματοοικονομική εξυγίανση των Επτανήσων, κινήθηκαν για να συμπληρώσουν αυτό το κενό. Η «Ιονική Κρατική Τράπεζα» ιδρύθηκε στις 23 Οκτωβρίου του 1839, με έδρα το Λονδίνο αντλώντας κεφάλαια κυρίως από Βρετανούς επενδύτες. Μέχρι το 1864 λειτούργησε ταυτόχρονα ως μια αυτοκρατορική βρετανική τράπεζα, αλλά και ως εθνικό (επτανησιακό) χρηματοπιστωτικό ίδρυμα. 16

Το πρώτο της κατάστημα το οποίο ήταν ταυτόχρονα και το κεντρικό γραφείο της Τράπεζας λειτούργησε για πρώτη φορά στις 2 Μαρτίου 1840 στην Κέρκυρα. Στις18 Μαΐου και στις και στις 10 Αυγούστου του ίδιου έτους άνοιξαν τα υποκαταστήματα στην Ζάκυνθο και στην Κεφαλονιά αντίστοιχα ενώ το 1845 λειτούργησαν πρακτορεία της τράπεζας στην Αθήνα και στην Πάτρα. Το 1873 με έδρα πάντα το Λονδίνο τα κεντρικά γραφεία της τράπεζας μεταφέρθηκαν στην Αθήνα (Κ. Μελάς, 2003). Το 1864 μετά την ένωση των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα, η τράπεζα επεκτείνει της δραστηριότητές της και στην υπόλοιπη Ελλάδα διατηρώντας ταυτόχρονα το δικαίωμα να λειτουργεί με βάση το εμπορικό δίκαιο της Μεγάλης Βρετανίας για αρκετές δεκαετίες. Το 1880 διατήρησε επίσης το προνόμιο να εκδίδει και να διακινεί χαρτονομίσματα, προνόμιο το οποίο το κληρονόμησε από την Ιόνιο Πολιτεία και το διατήρησε έως και το 1920. Στις αρχές του 20 ου αιώνα συνέχισε να επεκτείνει και να σταθεροποιεί την παρουσία της τόσο στο Ελληνικό τραπεζικό σύστημα όσο και εκτός Ελλάδος με έμφαση στα κέντρα του Ελληνισμού ανοίγοντας καταστήματα και πρακτορεία στην Αίγυπτο το 1907 και στην Κύπρο το 1926.Το 1938 αγοράζει τα 2/3 των μετοχών της Λαϊκής Τράπεζας η οποία είχε ιδρυθεί στην Αθήνα το 1905 και μετά από συγχώνευση προκύπτει η Ιονική και Λαϊκή Τράπεζα. Το 1956 τα υποκαταστήματα της ανέρχονται σε 38 από τα οποία τα 24 στην Ελλάδα, 6 στην Κύπρο και 8 στην Αίγυπτο. Το 1957 αποτελεί ένα σημαντικό ορόσημο για την τράπεζα. Εν μέσω ριζικών πολιτικών κοινωνικών και οικονομικών αλλαγών που διενεργούνται από την κυβέρνηση Νάσερ, τα 8 υποκαταστήματα στην Αίγυπτο δεσμεύονται από την αιγυπτιακή κυβέρνηση ακολουθώντας την μοίρα όλων τον ξένων επενδύσεων στην χώρα αυτή. Τα υποκαταστήματα της Κύπρου περνούν στον έλεγχο της Charted Bank. Ενώ τα υποκαταστήματα της Ελλάδας με την καταβολή 635.000 λιρών Αγγλίας (2.000.000 $ ή 53.000.000 δραχμές εκείνη την εποχή) από τον τραπεζίτη Στρατή Ανδρεάδη περνούν τελικά στον έλεγχο της Εμπορικής Τράπεζας μετά από σύντομες διαπραγματεύσεις με τον τραπεζίτη sir Hampro. Έτσι ύστερα από 118 χρόνια ο έλεγχος της τράπεζας φεύγει από τα Αγγλικά χέρια. Το 1975 ακολουθώντας την μοίρα της Εμπορικής τράπεζας, η Ιονική τράπεζα περνάει στα χέρια του Ελληνικού δημοσίου. Το 1999 η Ιονική τράπεζα έρχεται υπό τον έλεγχο της Alpha Τράπεζας Πίστεως στα πλαίσια διαδικασίας αποκρατικοποιήσεων της τότε Ελληνικής κυβέρνησης. Ένα χρόνο αργότερα το 2000 συγχωνεύονται οι δύο τράπεζες δημιουργώντας την Alpha Bank. Έτσι κλείνει ο κύκλος λειτουργίας τις τράπεζας με τον τίτλο Ιονική (Κ. Μελάς, 2003). 17

Ο αριθμός των τραπεζών στην Ελλάδα αυξήθηκε μετά το δεύτερο μισό του 19 ου αιώνα ακολουθώντας έστω και με σχετική καθυστέρηση την τάση που επικρατούσε σε διεθνές επίπεδο. 2.2.3. Τράπεζα Βιομηχανικής Πίστεως Με τον ίδιο της τον τίτλο η Τράπεζα Βιομηχανικής Πίστεως έθεσε στο επίπεδο του λεξιλογίου, αλλά και της τραπεζικής πρακτικής, το πρόβλημα της χρηματοδότησης της βιομηχανίας. Η Τράπεζα «αναλαμβάνει την σύσταση και την διεύθυνση διαφόρων επιχειρήσεων βιομηχανικών ή κοινής ωφέλειας. Αναλαμβάνει συμμετοχή σε όλων των ειδών εταιρίες βιομηχανίας ή κοινής ωφέλειας και πραγματοποιεί εργασίες της προς τις επιχειρήσεις αυτές», αναφέρει το 3 ο άρθρο του Καταστατικού της. Ιδρύθηκε στις 29.5.1873, στην ακμή της «μεγαλλομανίας», με πρωτοβουλία ομογενών και ντόπιων κεφαλαιούχων και με κεφάλαιο 25.000.000 φράγκα χωρισμένο σε 250.000 μετοχές των 100 δραχμών (Κ.Κωστής -Β. Τσοκόπουλος, 1988). Η Τράπεζα Βιομηχανικής Πίστεως ήταν μια χαρακτηριστική περίπτωση της στροφής των κεφαλαίων της ομογένειας προς την ελληνική αγορά. Οι ομογενείς ήταν ο κορμός της Τράπεζας μαζί τους, συνεταιρίσθηκαν ακόμα, σε ατομική βάση, μια πλειάδα εμπόρων, κτημάτων και τραπεζιτών της Αθήνας, του Πειραιά, της Πάτρας, της Σύρος και της Κέρκυρας, των πλέον εκβιομηχανισμένων ελληνικών πόλεων της εποχής. Η Εθνική Τράπεζα συμμετείχε στην ίδρυση με μικρή μερίδα, όπως συνήθιζε να κάνει σε όλες τις ανάλογες πρωτοβουλίες (Γ.Δερτιλής, 2005). Οι αιτίες όμως που έσπρωξαν τόσο τους ομογενείς όσο και τους ντόπιους κεφαλαιούχους στη δημιουργία μιας τέτοιας τράπεζας παρ όλο που υπήρχαν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις δύο αυτές κατηγορίες ως προς την πολιτική που έπρεπε να ακολουθήσει η Τράπεζα έχουν να κάνουν με το πρόσφατο τότε πρώτο ξέσπασμα εκβιομηχάνισης, ιδιαίτερα αισθητό στην περιοχή της πρωτεύουσας: ο Πειραιάς ήταν ήδη τότε μια μικρή βιομηχανική πόλη, ενώ τα Λαυριακά ήταν ακόμα νωπά και εν εξελίξει (Κ.Κωστής-Β. Τσοκόπουλος, 1988). 2.2.4. Ναυτική Τράπεζα Η Ναυτική Τράπεζα Ο Αρχάγγελος ιδρύθηκε με Β.Δ. του 1870 και με αρχικό κεφάλαιο 4.000.000 (20.000 μετοχές). Ξεκίνησε ως τράπεζα με ευοίωνες προοπτικές, αλλά περισσότερο λειτούργησε ως Ανώνυμη Ασφαλιστική Εταιρία ( Ν. Σάμιος, 2013). Πάνω από το ιστορικό καφενείο «Η Ωραία Ελλάς» στη διασταύρωση των οδών Ερμού και Αιόλου βρισκόταν από το 1870 η Λέσχη Εμπόρων των Αθηνών, που 18

χρησίμευε ως τόπος συναντήσεως των επαγγελματιών, αλλά συχνά και ως πρακτορείο ειδήσεων. Στο χώρο αυτό κάθε απόγευμα διεξάγονταν διαπραγματεύσεις επί των ομολογιών των εθνικών δανείων που εκδίδονταν τότε. Σταδιακά και με τη διάδοση των μετοχικών τίτλων, δημιουργήθηκε η διάθεση για σημαντικότερες συναλλαγές. Με την πάροδο του χρόνου, η λέσχη μετατράπηκε από ψυχαγωγικό κέντρο ορισμένης επαγγελματικής τάξης σε «Μετοχοπρατήριον». Και αυτό διότι οι συναλλαγές που ήταν γνήσιες χρηματιστηριακές πράξεις, που είχαν αναπτυχθεί στα ήδη οργανωμένα Χρηματιστήρια άλλων χωρών. Έτσι άρχισε να λειτουργεί ένα «ανεπίσημο» Χρηματιστήριο στη πόλη της Αθήνας. Κύριο αντικείμενο διαπραγμάτευσης στην «ανεπίσημη» χρηματιστηριακή αγορά της Αθήνας ήταν οι ομολογίες των Εθνικών Δανείων. Διαπραγματεύονταν όμως και μετοχές της Εθνικής Τράπεζας και της Εταιρίας της Εθνικής. Ατμοπλοΐας της Ελλάδας. Μετά το 1873, άρχισαν να διαπραγματεύονται οι μετοχές της «Ανωνύμου Εταιρίας των Μεταλλουργείων του Λαυρίου», των ασφαλιστικών εταιρειών «Φοίνιξ» και «Άγκυρα» και της «Ανωνύμου Εταιρίας Αεριόφωτος Αθηνών». Στη συνέχεια, με την έξαρση της «μεταλλομανίας» και την ίδρυση πολλών μεταλλευτικών εταιριών, σημειώνονται διαπραγματεύσεις των μεταλλευτικών εταιριών «Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρία», «Ο Λαυρεωτικός Όλυμπος», «Νικίας», «Ο Περικλής» και «Η Κάρυστος» ( Ν. Σάμιος, 2013). 2.2.5. Γενική Πιστωτική Τράπεζα Στις 11 Απριλίου 1872 o Ευάγγελος Μπαλτατζής ίδρυσε στην Αθήνα μαζί με τον όμιλό του που περιλαμβάνει τραπεζίτες από Κωνσταντινούπολη και επιχειρηματίες από την Οδησσό, την «Τράπεζα της επί των Κινητών Πίστεως» αντίπαλός του Ανδρέας Συγγρός ίδρυσε δύο μέρες μετά τη δική του τράπεζα, την «Εμπορική και Πιστωτική Τράπεζα της Ελλάδος». Στις 22 Μαΐου οι δύο τράπεζες συγχωνεύτηκαν τελικά «Γενική Πιστωτική Τράπεζα». Το είδος της επιχείρησης ήταν εντελώς καινούργιο για την Ελλάδα (Μπαλτατζής Ευαγγέλης,2002). Οι ιδρυτές της πρόβαλαν ως πρότυπο μια τράπεζα βιομηχανικών επενδύσεων με κύριο σκοπό τη χρηματοδότηση βιομηχανιών. Η Γενική Πιστωτική Τράπεζα προήλθε από την, εντός τριών ημερών, αστραπιαία συνένωση δύο τραπεζών, που ίδρυσαν το 1872 αντίστοιχες ομάδες ομογενών. Το κεφάλαιο ανέρχονταν σε 14.000.000 δραχμές (56.000 μετοχές). ( Ν. Σάμιος, 2013). Ο όμιλος Ε. Βαλτατζή είχε ιδρύσει στις 11 Απριλίου 1872 την «Τράπεζα της επί των Κινητών Πίστεως». Ο όμιλος Α. Συγγρού είχε ιδρύσει στις 13 Απριλίου την «Εμπορική και Πιστωτική Τράπεζα της Ελλάδος». Στα τέλη Μαΐου του ίδιου έτους συγχωνεύονται κ 19

δημιουργούν την Γενική Πιστωτική Τράπεζα με βασικούς μετόχους τους ομίλους.συγγρού και Ε. Βαλτατζή. Παρά το γεγονός ότι η ελληνική οικονομία δεν ήταν τόσο αναπτυγμένη για να δικαιολογήσει τη λειτουργία και άλλων τραπεζών πέραν της Εθνικής Τράπεζας, κατά την περίοδο εκείνη, εκτός από τη «μεταλλομανία», παρατηρήθηκε και το φαινόμενο της «τραπεζομανίας» Αυτό εκδηλώνεται με την ίδρυση των τραπεζών που αναφέραμε (Ιονική Τράπεζα Ε.Π.Ε.,Τράπεζα Βιομηχανικής Πίστεως, Ναυτική Τράπεζα, Γενική Πιστωτική Τράπεζα), οι περισσότερες από τις οποίες δεν κατάφεραν να επιβιώσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι παραπάνω τράπεζες ήταν οι πρώτες που οι μετοχές τους διαπραγματεύθηκαν στο Χρηματιστήριο Αθηνών ( Ν. Σάμιος, 2013). 2.2.6. Σταφιδική Τράπεζα της Ελλάδος Όταν στα 1871 η κυβέρνηση του Α. Κουμουνδούρου διένειμε τα εθνικά κτήματα, δημιουργήθηκαν πολλές μικρές εκμεταλλεύσεις στην Πελοπόννησο. Τότε οι νέοι μικροϊδιοκτήτες γης στράφηκαν προς την καλλιέργεια της σταφίδας. Την ίδια περίοδο καλλιεργούνταν ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο 346.000 στρέμματα κορινθιακής σταφίδας, που ένα μέρος του προϊόντος αυτού καταναλωνόταν στο εσωτερικό, ενώ ένα άλλο μέρος 12.100 (αγγλικά) βαρέλια εξαγόταν στο εξωτερικό και ιδιαίτερα στην Αγγλία. Στα 1877 παρατηρήθηκε η πρώτη υπερπαραγωγή της σταφίδας. Θα είχε ξεσπάσει από τότε η σταφιδική κρίση, αν τα γαλλικά αμπέλια δεν πάθαιναν την ασθένεια της φυλλοξήρας. Μέχρι τα 1888 οι εξαγωγές έφθασαν στην ανώτερη ποσότητα των 40.700 βαρελιών. Η τιμή της σταφίδας μέχρι τα 1890 ανέβαινε συνεχώς και έφθασε στα 300 γαλλικά φράγκα ανά 1.000 ενετικά λίτρα. Όταν όμως η παραγωγή των γαλλικών αμπελιών αποκαταστάθηκε από τις αρρώστιες η τιμή της σταφίδας έπεσε στα 42 γαλλικά φράγκα ανά 1.000 λίτρα. Στα δε 1893 οι καλλιεργούμενες εκτάσεις της κορινθιακής σταφίδας έφθασαν να καλύπτουν 650.000 στρέμματα, αλλά οι εξαγωγές έπεσαν κατακόρυφα στα 3.100 βαρέλια. Η τιμή της σταφίδας στο Λονδίνο έφθασε να έχει 6 σελίνια ανά 100 λίτρα, ενώ μόνο τα έξοδα μεταφοράς στοίχιζαν 8 σελίνια ανά 100 λίτρα. Αυτό ήταν, έτσι δημιουργήθηκε το λεγόμενο σταφιδικό ζήτημα. Τότε ο Θ. Θεοδωρίδης από τον Πύργο πρότεινε να δημιουργηθούν συνεταιριστικές οργανώσεις, οι οποίες θα αναλάμβαναν να καταπολεμήσουν τα αίτια της κρίσης. Στα 1895 ο ιερέας του χωριού Μπαρμπάραινα Παπαστασινός ξεσήκωσε τους αγρότες σε συλλαλητήριο για τη λύση του προβλήματος της διάθεσης της σταφίδας. Τότε η κυβέρνηση αναγκάστηκε για να αντιμετωπίσει το ζήτημα της υπερπαραγωγής της σταφίδας και της πτώσης της τιμής της να επιβάλει με τον νόμο ΒΤΘ του 1895 παρακράτημα 15% επί της εξαγομένης σταφίδας. Το παρακράτημα αυτό η κυβέρνηση το διέθετε στην παραγωγή του οινοπνεύματος. Αργότερα η 20

κυβέρνηση και με τον νέο νόμο ΒΦΠΓ του 1899 αύξησε το παρακράτημα σε 24% με σκοπό από τα έσοδά του να ιδρύσει την Σταφιδική τράπεζα, όπως και έγινε (Β. Τριφυλίας, 2009). Η Σταφιδική Τράπεζα, ιδρύθηκε το 1899 με έδρα την Πάτρα και με στόχο να δώσει μια διέξοδο στο σταφιδικό πρόβλημα, οξύτατο ακόμη εκείνη την εποχή. Η Σταφιδική Τράπεζα αποτελεί και ένα πρώιμο πείραμα λειτουργίας αυτόνομου οργανισμού κάτω από την εποπτεία του κράτους. Μόνο στη μεσοπολεμική περίοδο ο θεσμός των οργανισμών αυτού του είδους θα πάρει σημαντικές διαστάσεις και στον χώρο των τραπεζών θα εκφραστεί με την ίδρυση της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος το 1929. Στην πρώτη δεκαετία του 20 ου αιώνα έπαψε να λειτουργεί από τα συσσωρευμένα χρέη της η Σταφιδική Τράπεζα της Ελλάδος (Κ. Κωστής & Β. Τσοκόπουλος, 1988). 2.2.7. Προνομιούχος Τράπεζα Με την επέκταση του Ελληνικού κράτους και μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας και τμήματος της Ηπείρου στην Ελληνική επικράτεια το 1881, παρουσιάσθηκε η ανάγκη της οικονομικής ανάπτυξης των «Νέων Χωρών», όπως τότε ονομάζονταν τα εδάφη που πρόσφατα είχαν ενσωματωθεί στο ελληνικό κράτος. Την ανάγκη αυτή ήρθε να καλύψει η ίδρυση της Προνομιούχας Τράπεζας Ηπειροθεσσαλίας στο Βόλο που λειτούργησε από το 1882 έως το1899. Κύριος μέτοχος, μεταξύ άλλων πολλών, ήταν ο με κύριο μέτοχο τον Κωνσταντινουπολίτη τραπεζίτη Ανδρέα Συγγρό. Σκοπός της τράπεζας ήταν να συμβάλλει στην παραγωγική και οικονομική ανάπτυξη όλης της περιοχής, που πρόσφατα είχε ενσωματωθεί στο ελληνικό κράτος. Πήρε το προνόμιο να εκδίδει χαρτονόμισμα στη Θεσσαλία και στη Ήπειρο (Ν. Άρτης) που εκείνη την εποχή είχε προσαρτηθεί στην ελληνική επικράτεια. Τα απαραίτητα κεφάλαια για την ίδρυσή της καταβλήθηκαν κυρίως από τον Κωνσταντινουπολίτη τραπεζίτη Ανδρέα Συγγρό, ο οποίος ήταν και ο κύριος μέτοχος, την Εθνική Τράπεζα καθώς και από άλλους Έλληνες και Γάλλους επενδυτές. Δεν πρόλαβε να αναπτύξει αξιόλογη δραστηριότητα επειδή κατά την διάρκεια του Ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897 υπέστη σημαντικές καταστροφές με αποτέλεσμα να αναγκαστεί να διακόψει τη λειτουργία της. Αυτό κλόνισε την αξιοπιστία της και κατέρρευσε. Το 1899 και μετά τον θάνατο του Ανδρέα Συγγρού, απορροφήθηκε από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, η οποία είχε ήδη ξεκινήσει να επεκτείνεται στις «Νέες Χώρες» ιδρύοντας υποκαταστήματα σε όλη τη Θεσσαλία και την ελληνική Ήπειρο. Το 1969 το κτίριο περιήλθε στην ιδιοκτησία του Δήμου Βόλου και σήμερα στεγάζει το Δημοτικό Ωδείο (Ε. Πρόντζας, 2006). 21

2.2.8. Τράπεζα Αθηνών Το 1893 ιδρύεται η Τράπεζα Αθηνών η οποία αποτελεί ουσιαστικά και την πρώτη τράπεζα καταθέσεων στην Ελλάδα. Με την ίδρυσή της το τραπεζικό ελληνικό σύστημα εισέρχεται στην εποχή της συγκέντρωσης και της αξιοποίησης των τραπεζικών καταθέσεων. «Η γέννησή της προήλθε από την μετατροπή του τραπεζικού γραφείου του Α. Καλλέργη, τραπεζίτη στην Κωνσταντινούπολη αρχικά, εγκατεστημένου στα τέλη του 19 ου αιώνα στην Αθήνα, σε ΑΕ στην οποία συμμετείχαν εκτός του ιδίου και ο Ι. Λαμπρινούδης, Χιωτοσμυρνιός με λαμπρή καριέρα διευθυντή των καταστημάτων του Οίκου των Αδελφών Ράλλη στις Ινδίες, ο εφοπλιστής Επ. Εμπειρίκος και άλλοι έμποροι και τραπεζίτες, που κατά κύριο λόγο προέρχονταν από το χώρο της διασποράς.. Η αποφασιστική ωστόσο στιγμή για την ίδια την ιστορία της Τράπεζας Αθηνών ήλθε τρία χρόνια μετά την ίδρυσή της, οπότε ιδρύει υποκατάστημα στην Αλεξάνδρεια ενώ συγχρόνως συγχωνεύεται με τον τραπεζικό οίκο του Ι.Γ. Πεσματζόγλου, ο οποίος δρούσε ήδη εκεί». Για πρώτη φορά εμφανίζεται στην ελληνική οικονομία η αποταμίευση με εγχρήματη μορφή (Κ. Μελάς,2003). Η Τράπεζα Αθηνών υπήρξε πρωτοπόρος στην εισαγωγή καινοτόμων πιστωτικών γεγονότων ενώ δημιούργησε ιδιαίτερες σχέσεις με τη βιομηχανία και τη ναυτιλία μέχρι και την συγχώνευσή της με την Εθνική Τράπεζα το 1953. Επί της ουσίας υπήρξε ο μοναδικός πραγματικός ανταγωνιστής της Εθνικής. Η δραστηριότητά της στην οινοποιητική βιομηχανία την πρώτη δεκαετία του 20 ου αιώνα την κατέστησε την πρώτη ίσως τράπεζα στην ελληνική ιστορία κάτοχο βιομηχανικών επιχειρήσεων, που δημιούργησε μια νέα καινοτόμο σχέση μεταξύ χρονική υστέρηση τις διεθνείς εξελίξεις στον τραπεζικό τομέα και την διαμόρφωση του χρηματιστικού κεφαλαίου. (Κ. Μελάς,2012) 2.2.9.Τράπεζα Κρήτης Με την επανάσταση του 1895-1897 η Κρήτη πλησίασε στην ένωση με την Ελλάδα. Αλλά ο άτυχος ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897 ανάγκασε τους Κρήτες να δεχτούν την πρόταση των Μεγάλων Δυνάμεων, Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας και Ιταλίας, για αυτονομία και όχι ένωση. Το 1898 διορίστηκε πρώτος ύπατος Αρμοστής Κρήτης ο Πρίγκιπας της Ελλάδας Γεώργιος. Το 1908 οι Κρήτες κήρυξαν την ένωση, η οποία οριστικοποιήθηκε μετά τον νικηφόρο πόλεμο κατά των Τούρκων, το 1913 Από τα πρώτα μέτρα που έλαβε ο Πρίγκιπας Γεώργιος, μόλις έφτασε στην Κρήτη ήταν η δημιουργία τράπεζας για την ανάπτυξη της οικονομίας. (Ε. Τζιάρου, 2008.) Το 1899, η Εθνική Τράπεζα συνεργασία με τους Δανούς τραπεζίτες του City και βασικούς συνεργάτες της, τους Hambros, προχώρησε στην ίδρυση της Τράπεζας Κρήτης στις 30 22

Σεπτεμβρίου του 1899 προκειμένου να εξασφαλίσει το εκδοτικό μονοπώλιο στην αυτόνομη πλέον, Κρητική Πολιτεία. Έδρα της ήταν τα Χανιά και λειτούργησε ως εκδοτική τράπεζα, κτηματικής πίστης, αγροτική και τράπεζα πίστεως επί των κινητών αξιών (Κ. Μελάς, 2012). Τα απαραίτητα κεφάλαια τα οποία ήταν 10.000.000 δραχμές κατέβαλαν η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος μαζί με όμιλο Άγγλων τραπεζιτών. Η κυβέρνηση της παραχώρησε αποκλειστικά προνόμιο της έκδοσης χαρτονομισμάτων της δραχμής της Κρητικής Πολιτείας. Το προνόμιο αυτό το διατήρησε και μετά την ένωση της Κρήτης με την υπόλοιπη Ελλάδα το 1913 έως και το 1919 οπότε συγχωνεύτηκε με την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος. Έτσι η Τράπεζα Κρήτης ήταν προνομιούχος. Το Ελληνικό κράτος δηλαδή της είχε παραχωρήσει το δικαίωμα της έκδοσης και κυκλοφορίας χαρτονομίσματος στην Κρήτη όπως είχε κάνει με την Ιονική για τα Επτάνησα και την Τράπεζα Ηπειροθεσσαλίας για τις Νέες Χώρες Τα χαρτονομίσματα που έκοψε στα χρόνια της λειτουργίας της είναι των 25 και 100 δραχμών (http://www.antikesthisauroi.com/2012/02/1899-1919.html,2013) 2.2.10. Εθνική Τράπεζα Το 1919 παραιτήθηκε του εκδοτικού προνομίου υπέρ της Εθνικής Τραπέζης. Όπως συνάγεται, στο χρονικό διάστημα έως τον πόλεμο περίπου του 1897, κατά το οποίο η πρόοδος στην οικονομία ήταν βραδύτατη και χωρίς διαρθρωτικές μεταβολές, βραδύς ήταν και ο ρυθμός της ανάπτυξες του τραπεζικού συστήματος. Μέχρι και τα τέλη του 19 ου αιώνα ο κυρίαρχος ρόλος της ΕΤΕ είναι κατάδηλος. Η κυριαρχία της ΕΤΕ προέρχεται από το απλό γεγονός ότι είναι τράπεζα εκδοτική, καταθέσεων, προεξοφλήσεων και χορηγήσεων. Έχει δηλαδή το προνόμιο να εκδίδει το νόμισμα της χώρας (της έχει παραχωρηθεί από το Κράτος με την ιδρυτική της σύμβαση του 1841) έστω και με ορισμένους τυπικούς περιορισμούς ως προς το ύψος του ποσού που μπορεί να εκδοθεί βάσει του ισχύοντος νόμου. Η έκδοση χαρτονομίσματος ήταν προσοδοφόρος διαδικασία. «Πράγματι, η εκτύπωση χαρτονομίσματος δεν κόστιζε σχεδόν τίποτα, ενώ ο τόκος που απέφερε ήταν περίπου 8,0% μεικτός ή 4,5% καθαρός, αν αφαιρεθεί ο τόκος του αποθέματος, που ήταν υποχρεωμένη η Τράπεζα να διατηρεί σε μέταλλο» Σύμφωνα με υπολογισμούς τα κέρδη από το εκδοτικό προνόμιο για το έτος 1872 κάλυπταν το 42,5% των συνολικών κερδών της ΕΤΕ. Αυτός είναι ο βασικός λόγος που όλες οι υπό ίδρυση τράπεζες αυτής της περιόδου επεδίωκαν την κατοχή του εκδοτικού προνομίου. Η ΕΤΕ αποτελούσε παράλληλα τον μεγαλύτερο προμηθευτή χορηγήσεων προς το Δημόσιο. Τα επιτόκια χορηγήσεων ήταν πολύ υψηλά και σχεδόν 2,5 με 3 φορές υψηλότερα από τα ισχύοντα στις διεθνείς αγορές. Συνεπώς σημαντικό μέρος των διαθεσίμων της ΕΤΕ διοχετευόταν στο δημόσιο ταμείο. Τα συγκεκριμένα κεφάλαια προέρχονταν κυρίως από τα ίδια κεφάλαια των τραπεζών και 23

δευτερευόντως από τις αποταμιεύσεις. Το τραπεζικό σύστημα της χώρας λειτουργούσε περισσότερο ως σύστημα τοκιστών και λιγότερο ως τραπεζικό σύστημα που αποσκοπούσε στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας (Κ. Μελάς, 2012). 2.2.11. Αγροτική Τράπεζα Σε μια χώρα όπου η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού της ασχολείται με την αγροτική παραγωγή, όπως άλλωστε και στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης, πρωταρχική σημασία έχει ο βαθμός χρηματοδότησης της αγροτικής παραγωγής από το τραπεζικό σύστημα και φυσικά όλοι οι όροι που την ακολουθούν. Παρά την προσπάθεια ανάπτυξης της βιομηχανίας σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, για να παραμείνουμε στην ήπειρό μας, η αγροτική παραγωγή εξακολουθεί να απασχολεί πολύ μεγάλο ποσοστό του οικονομικά ενεργού πληθυσμού των χωρών και να συμμετέχει με υψηλό ποσοστό στον προσδιορισμό του ΑΕΠ. Είναι εντυπωσιακό ότι στη δεκαετία του 1920, στη Γαλλία το 41,5% του εργατικού δυναμικού εργαζόταν σε αγροκτήματα, στη Γερμανία το 30,5%, στη Σουηδία το 40,7, στη Τσεχοσλοβακία το 40,3%, στην Ουγγαρία 58,2, στη Πολωνία το 76,6% και στη Ρουμανία το 77,2%. Στην ελληνική οικονομία η χρηματοδότηση της αγροτικής παραγωγής ήταν ανεπαρκής μέχρι σχεδόν και την εποχή του Τρικούπη. Από το 1860 έχει αρχίσει μια βελτίωση, η οποία συνεχίζεται με αυξανόμενο ρυθμό μέχρι και το 1929 οπότε ιδρύεται η Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος (ΑΤΕ) (B.R.Mitchell, 1983). Η ίδρυση της ΑΤΕ συνιστά μέρος των προσπαθειών που κατέβαλε το κράτος για να ελέγξει το τραπεζικό σύστημα και να σταθεροποιήσει το εθνικό νόμισμα, αφού το διεθνές νομισματικό σύστημα δεν είχε μείνει ανεπηρέαστο από τον Α Παγκόσμιο. Η δραχμή ήταν υποτιμημένη στο 1/10 της προπολεμικής της αξίας. Η σταθεροποίηση του εθνικού νομίσματος προϋπέθετε την σύναψη εξωτερικού προσφυγικού δανείου. Επίσης ο ερχομός των προσφύγων έκανε επιτακτικότερη τη διεύρυνση της αγροτικής πίστης. Η σύσταση μιας ξεχωριστής αγροτικής τράπεζας θα περιόριζε τις τραπεζιτικές δικαιοδοσίες της Ε.Τ.Ε., θα κάλυπτε με μεγαλύτερη άνεση τις πιστοδοτικές ανάγκες των αγροτών και θα ενίσχυε την αγροτική παραγωγή. Δεν έλειψαν οι αντιδράσεις μέσα στο κοινοβούλιο αλλά και εκτός αυτού από την Ε.Τ.Ε.. Περισσότερο από κάθε άλλον ταυτίστηκε με τη δημιουργία της Γεωργικής Τράπεζας ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου. Στις διαπραγματεύσεις της Ελλάδας με την Κοινωνία των Εθνών το 1927 ο Παπαναστασίου συμμετείχε ως υπουργός Γεωργίας. Εκεί έλαβε την υπόσχεση του Ελληνικού Κράτους, της Ε.Τ.Ε., και της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων ότι θα συνεργάζονταν για την ίδρυση και τη λειτουργία της Γεωργικής Τράπεζας. Πράγματι, στο πρωτόκολλο της συμφωνίας για την έκδοση δανείου που 24

υπογράφτηκε στις 15 Σεπτεμβρίου του 1927, στη Γενεύη μεταξύ της ελληνικής κυβερνήσεως και της δημοσιονομικής επιτροπής της Κ.Τ.Ε. προλήφθηκε και η υποχρέωση της ίδρυσης Γεωργικής Τράπεζας. Στις 23 Οκτωβρίου της ίδιας χρονιάς επιτεύχθηκε συμφωνία ανάμεσα σε κυβέρνηση και Ε.Τ.Ε. η οποία καθόριζε τις βάσεις για την σύσταση και λειτουργία αυτής της τράπεζας. Στις 3 Φεβρουαρίου παραιτείται ο Παπαναστασίου και η κυβέρνηση επιταχύνει τη διαδικασία σύστασης της τράπεζας για να μην θεωρηθεί ότι δεν υποστηρίζει τα αγροτικά συμφέροντα. Στις 23 Φεβρουαρίου 1928 υπογράφηκε νέα σύμβαση ανάμεσα στο κράτος και την ΕΤΕ για την ίδρυση και λειτουργία της Γεωργικής Τράπεζας χωρίς όμως να προωθηθεί για επικύρωση στη Βουλή επειδή τα κεφάλαια της νέας τράπεζας δεν επαρκούσαν (Θ. Βερέμης, 1987) Τον Ιούλιο του 1929, περίπου 100 χρόνια από την ανακήρυξη του ελληνικού κράτους, ο τότε Υπουργός Γεωργίας Κ. Σπυρίδης (του κόμματος των Φιλελευθέρων) εισήγαγε στη Βουλή των Ελλήνων σχέδιο νόμου περί ιδρύσεως ιδιαίτερης τράπεζας για την κάλυψη των αναγκών αλλά και τον συντονισμό και αύξηση της ελληνικής αγροτικής παραγωγής. Η πρόταση εκείνη της τότε κυβέρνησης έγινε δεκτή κατά πανηγυρικό τρόπο και ψηφίσθηκε απ όλα τα τότε κόμματα της αντιπολίτευσης, ανεπιφύλακτα. Έτσι το νομοσχέδιο εκείνο έγινε ο Νόμος 4432 του 1929 με τον οποίο και ιδρύθηκε η ΑΤΕ ως κοινωφελής οργανισμός, δηλαδή χωρίς μετόχους και χωρίς κερδοσκοπικό χαρακτήρα. Σημειώνεται όμως ότι προσπάθειες σύστασης Αγροτικής Τράπεζας είχαν καταβάλει και όλες οι προηγούμενες κυβερνήσεις και ειδικότερα η κυβέρνηση συνασπισμού που είχε καταρτίσει σχέδιο σύμβασης οργάνωσης με την Εθνική Τράπεζα. Η τελευταία αυτή σύμβαση λήφθηκε ως βάση από την κυβέρνηση των Φιλελευθέρων για τη σύσταση ανεξάρτητης και αυτόνομης τράπεζας (Θ. Βερέμης, 1987). 2.3. Συνοπτικές εξελίξεις Μέχρι την ίδρυση της Εθνικής Τραπέζης 1841, η χρηματοδότηση της αγροτικής παραγωγής πραγματοποιούταν αποκλειστικά από τα ιεραρχικά και ολιγοπωλιακά δίκτυα τα οποία συγκροτούσαν περιφερειακοί και τοπικοί τοκιστές, οι περισσότεροι των οποίων ήταν και οι έμποροι όλων των εμπορικών ροών. Από τη σύσταση της η ΕΤΕ, κατάφερε να κυριαρχήσει σε όλα τα διαμορφωμένα ολιγοπωλιακά δίκτυα, επιβάλλοντας την ηγεμονία της. Τα δάνεια που χορηγούσε όμως η ΕΤΕ ήταν περιορισμένα και καθορίζονταν από τις εκάστοτε συμφωνίες της με το ελληνικό κράτος. Όμως ακόμη και αυτά τα ολίγα δάνεια κατέληγαν κατά βάση σε εκείνους που είχαν τη δυνατότητα να παρέχουν τις απαραίτητες 25

εγγυήσεις στην ΕΤΕ. Οι έμποροι και οι τοκιστές ήταν οι ευνοούμενοι. Αυτοί με τη σειρά τους δάνειζαν στην συνέχεια τους χωρικούς. Τα αποτελέσματα δεν ήταν άλλα από: υψηλά επιτόκια (14%-18%), και εξάρτηση από τους δανειστές. Η τοκογλυφία αποτελούσε βασικό χαρακτηριστικό της περιόδου (Κ. Κωστής, 2003). Από τη δεκαετία του 1860 μέχρι και τη δεκαετία του 1890 έχουμε ουσιαστικά δύο κυβερνητικές παρεμβάσεις στον τομέα της αγροτικής χρηματοδότησης: η πρώτη είναι η διεύρυνση των ορίων χρηματοδότησης της αγροτικής οικονομίας εκ μέρους της ΕΤΕ. Η επέκταση έγινε στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων για την ανανέωση του εκδοτικού προνομίου της ΕΤΕ. Η δεύτερη, από τη κυβέρνηση Τρικούπη το 1890, αφορούσε στο ότι το Δημόσιο θα εγγυόταν στις τράπεζες το μισό του κεφαλαίου των ενυπόθηκων δανείων που θα χορηγούσαν σε γεωργοκτηματίες. Οι όποιες αλλαγές συντελέστηκαν δεν βελτίωσαν σημαντικά την κατάσταση. Η κυριαρχία της ΕΤΕ εξακολουθούσε να υφίσταται και μαζί με αυτήν ολόκληρο το σύστημα μέσω του οποίου χρηματοδοτούνταν η αγροτική παραγωγή. Το 1914 το ποσό που υποχρεώνεται να παρέχει η ΕΤΕ προς την αγροτική οικονομία αυξάνεται πάλι, με την ευκαιρία τ ων συζητήσεων για την επέκταση του εκδοτικού προνομίου της τράπεζας στις «Νέες Χώρες». Από τη ημερομηνία αυτή μέχρι και το 1928 η ΕΤΕ προσαρμόζει προς το ευνοϊκότερο την πιστωτική της πολιτική προς την αγροτική οικονομία. Υπολογίζεται ότι οι χορηγήσεις προς την αγροτική οικονομία την περίοδο αυτή αυξήθηκαν σχεδόν πέντε φορές σε σταθερές τιμές (Κ. Κωστής, 2003). Η μεγάλη αλλαγή επήλθε με την ίδρυση της ΑΤΕ, διότι ανετράπη η κυριαρχία των εμπόρων τοκιστών στις τοπικές αγορές της υπαίθρου, και σχεδόν εξαφανιστήκαν τα ολιγοπωλιακά δίκτυα των δανειστών. Η χρηματοδότηση των αγροτών πλέον θα πραγματοποιείται με περισσότερο ευνοϊκούς όρους. Μάλιστα στην πορεία του χρόνου, 1928,2012, πολλές ελληνικές κυβερνήσεις προχώρησαν σε ευνοϊκές ρυθμίσεις των χρεών φθάνοντας και μέχρι την ολοκληρωτική διαγραφή των αγροτικών χωρών. Όμως αυτό το οποίο έχει σημασία να υπογραμμισθεί είναι ο τρόπος που λύθηκε το πρόβλημα της αγροτικής πίστης στην Ελλάδα: με πρωτοβουλία των πολιτικών ηγεσιών και με σειρά ρυθμίσεων χωρίς εξεγέρσεις και αιματηρούς ξεσηκωμούς, όταν το ίδιο πρόβλημα σε πολλές χώρες της Ευρώπης λύθηκε μετά από σκληρές κοινωνικές συγκρούσεις που οδήγησαν σε ορισμένες χώρες μέχρι και στον εμφύλιο πόλεμο (Ισπανία). Ακόμη μια ιδιοτυπία του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού (Κ. Κωστής, 2003). 26

2.4. Σημαντική πρόοδο στην ελληνική οικονομία Το χρονικό διάστημα από τα τέλη του 19 ου αιώνα έως τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν για την ελληνική οικονομία περίοδος σημαντικής προόδου και παράλληλης επεκτάσεως και βελτιώσεως του τραπεζικού συστήματος. «Η πρόοδος αυτή δεν ήταν άσχετη προς την αναδιοργάνωση του νομισματικού τομέα και των δημοσίων οικονομικών μετά την πτώχευση του 1892 και ύστερα από την προσθήκη των νέων εδαφών και των πληθυσμών τους. Από την κρατική πλευρά ασκείται αποτελεσματικότερη οικονομική πολιτική και καταβάλλονται προσπάθειες να εισαχθούν νέοι θεσμοί που υποβοηθούν την επέκταση της οικονομικής και της τραπεζικής δραστηριότητας» (Τραπέζης της Ελλάδος, 1978) 2.4.1. Τράπεζα της Ανατολής Η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, το 1904 ιδρύει την Τράπεζα Ανατολής γνωστότερης ίσως ως «Banque d Orient». Η τράπεζα αυτή στη συνέχεια αναπτύσσεται σε τρεις κυρίως περιοχές. Την Θεσσαλονίκη, την Σμύρνη και την Αλεξάνδρεια. Το 1932 η «Τράπεζα της Ανατολής» εξαγοράζεται και συγχωνεύεται με την μητρική της, Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος. η Τράπεζα πληροφορεί επισήμως τους κληρονόμους τον Σεπτέμβριο του 2010 και κατόπιν τον Φεβρουάριο του 2011 πώς στη βάση του νόμου 18/1944 η αξία των μετοχών έχει εκμηδενιστεί. Κατά τον ισχύοντα νόμο επιβάλλεται να διενεργηθεί εκκαθάριση. Τρεις εκκαθαριστές αναλαμβάνουν την υπόθεση κατόπιν αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως της «Τράπεζας της Ανατολής. Παρά, λοιπόν, τους ισχυρισμούς, οι οποίοι συμπεριλαμβάνονται στο ανακοινωθέν που εξέδωσε την Τετάρτη 21 Σεπτεμβρίου η «Εθνική Τράπεζα, σύμφωνα με τους οποίους η εκκαθάριση ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο του 1936, προκύπτει αβασάνιστα πως τουλάχιστον έως το 1940 αυτή η διαδικασία δεν είχε ολοκληρωθεί (Α. Σώρρας, 2011). Η Μετοχή έως το 1957 (24 χρόνια μετά την υποτιθέμενη εκκαθάριση) συναλλασσόταν στο χρηματιστήριο. Ο κ. Θεόδωρος Καρυώτης είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Maryland στις ΗΠΑ και διδάσκει Μακροοικονομία, διεθνείς οικονομικές σχέσεις αλλά και μικροοικονομικά. Ανέλαβε να προχωρήσει στην αποτίμηση των μετοχών (Αποτίμηση Καθηγητή Καρυώτη). Οι δικαιούχοι αρνήθηκαν να υιοθετήσουν αυτήν την «παράξενη διαδρομή». Στράφηκαν αλλού και ίδρυσαν μία μη κερδοσκοπική εταιρεία, την «END», με έδρα την Ελλάδα στην οποία πρόεδρος είναι ο γνωστός καρδιολόγος στη Νέα Υόρκη Εμμανουήλ Λαμπράκης και αντιπρόεδρος τότε ο καθηγητής Θεόδωρος Καρυώτης. Δωρίζει 4 μετοχές στην «END» και καταθέτει την δήλωση φόρου δωρεάς στην Γ Δ.Ο.Υ. Πατρών. Ο 27