Διερεύνηση ακουστικών ιδιοτήτων Νεκρομαντείου Αχέροντα

Διερεύνηση ακουστικών ιδιοτήτων Νεκρομαντείου Αχέροντα Βασίλειος Α. Ζαφρανάς Παναγιώτης Σ. Καραμπατζάκης ΠΕΡΙΛΗΨΗ H εργασία αφορά μία σειρά μετρήσεων του χρόνου αντήχησης της υπόγειας κρύπτης του «Νεκρομαντείου» του Αχέροντα στο Ν. Πρεβέζης που πραγματοποιήθηκαν από το 1998 έως και το 2008. Τα αποτελέσματα των μετρήσεων χρησιμοποιήθηκαν ως βάση για την περεταίρω επεξεργασία των ακουστικών παραμέτρων του χώρου, σε μοντέλα τριών διαστάσεων με λογισμικό προσομοίωσης ακουστικής. Σημειώνεται ότι οι χρόνοι αντήχησης που προέκυψαν είναι εξαιρετικά χαμηλοί σε σχέση με τα αναμενόμενα ακόμα και σε πολύ χαμηλές συχνότητες (63, 80 100 Hz). Ταυτόχρονα, ερευνώντας τις αιτίες των χαμηλών τιμών της αντήχησης, προκύπτει ένα πιθανό σενάριο για την χρησιμότητα του φαινομένου στον συγκεκριμένο χώρο. Κατά την επεξεργασία υπολογίστηκε η προσδοκούμενη ηχοαπορροφητική ικανότητα των υλικών που συνθέτουν τον χώρο, μέσω της διαδικασίας της ακουστικής εξομοίωσης του χώρου. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ : ΧΡΟΝΟΣ ΑΝΤΗΧΗΣΗΣ, ΝΕΚΡΟΜΑΝΤΕΙΟ, ABSTRACT This paper regards a series of reverberation time measurements at the underground crypt of the Necromantion of Acheron in the prefectory of Preveza, carried out from 1998 until 2008. The measurement results were used as a basis for a further processing of the room s acoustic parameters on 3D models using acoustic simulation software. It is noted that the measured reverberation times are considered remarkably low, even at very low frequencies (63, 80, 100 Hz). At the same time, a probable scenario results, regarding the significance of low reverberation in the particular space, based on the observed reverberation times. The sound absorption properties of the room materials were calculated using acoustic simulation software and are compared with the real absorption of the materials. KEYWORDS : REVERBERATION TIME, NECROMANTIO, ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο χώρος που εξετάστηκε χαρακτηρίζεται από την Αρχαιολογική Υπηρεσία ως υπόγεια κρύπτη του Νεκρομαντείου του Αχέροντα και η χρήση της μέχρι σήμερα δεν είναι γνωστή. Για την περιγραφή του αρχαιολογικού χώρου η σχετικές πηγές αναφέρουν: «Το πιο φημισμένο νεκρομαντείο του αρχαίου ελληνικού κόσμου βρίσκεται κοντά στις βορειοδυτικές όχθες της Αχερουσίας λίμνης, στο σημείο όπου ενώνονται τα ποτάμια του Άδη, ο Αχέροντας με τον Κωκυτό. Στις αρχαίες πηγές η τοποθεσία της Αχερουσίας λίμνης περιγράφεται ως το σημείο κατάβασης των νεκρών στον Άδη και η Εφύρα, η πόλη της Ηπείρου που βρίσκεται λίγο βορειότερα, συνδέεται με πανάρχαιη λατρεία της θεότητας του θανάτου. Στο νεκρομαντείο πήγαιναν οι πιστοί για να συναντήσουν τις ψυχές των νεκρών, που μετά την απελευθέρωσή τους από το σώμα αποκτούσαν την ικανότητα να προβλέπουν το μέλλον. Η παλαιότερη χρήση του λόφου όπου σώζεται το νεκρομαντείο ανάγεται στη μυκηναϊκή εποχή

(14ος-13ος αι. π.χ.), στην οποία χρονολογούνται τρεις παιδικοί τάφοι με λιγοστά ευρήματα. Αργότερα στο χώρο πρέπει να ιδρύθηκε ιερό αφιερωμένο στη θεότητα της Γης, όπως δείχνουν όστρακα αγγείων και πήλινα ειδώλια, που βρέθηκαν στους δυτικούς πρόποδες του λόφου και χρονολογούνται μέχρι και τα μέσα του 7ου αι. π.χ. Τα σωζόμενα λείψανα του νεκρομαντείου χρονολογούνται στην ελληνιστική περίοδο. Το κύριο τμήμα του ιερού χρονολογείται στους πρώιμους ελληνιστικούς χρόνους (τέλη 4ου - αρχές 3ου αι. π.χ.), ενώ σε μια δεύτερη οικιστική φάση, στο τέλος του 3ου αι. π.χ., προστέθηκε στα δυτικά του αρχικού ιερού ένα συγκρότημα με μια κεντρική αυλή, γύρω από την οποία υπήρχαν δωμάτια και αποθήκες. Το ιερό με αυτή τη μορφή λειτούργησε αδιάλειπτα για δύο αιώνες περίπου. Με την κατάκτηση της Μακεδονίας από τους Ρωμαίους πυρπολήθηκε το 167 π.χ., οπότε και τελείωσε η λειτουργία του. Στον 1ο αι. π.χ. με την εγκατάσταση Ρωμαίων εποίκων στην πεδιάδα του Αχέροντα, η αυλή του ιερού κατοικήθηκε πάλι. Στις αρχές του 18ου αιώνα στο χώρο οικοδομήθηκε η μονή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, που σώζεται μέχρι σήμερα, και το αντίστοιχο νεκροταφείο.. Εικ.1. Κάτοψη και Τομές του χώρου, διακρίνεται η υπόγεια κρύπτη.(κάτοψη από Wikipedia) Για τα Μορφολογικά του χαρακτηριστικά, αναφέρεται ότι: «Το νεκρομαντείο του Αχέροντα είναι κτισμένο στην κορυφή ενός λόφου και για την κατασκευή του χρειάσθηκε να ισοπεδωθεί ο βράχος. Ένας πολυγωνικός ορθογώνιος περίβολος με είσοδο στη βόρεια πλευρά περιβάλλει ένα τετράγωνης κάτοψης κτήριο, το κυρίως ιερό. Αυτό χωρίζεται με δύο παράλληλους τοίχους σε μια κεντρική αίθουσα και δύο πλάγια κλίτη. Κάτω από την κεντρική αίθουσα βρίσκεται μια υπόγεια αίθουσα, λαξευμένη στο βράχο, η οροφή της οποίας

στηρίζεται σε δεκαπέντε πώρινα τόξα. Πρόκειται για το σκοτεινό ανάκτορο της Περσεφόνης και του Άδη. Εικ.2. Γενική άποψη του κεντρικού κτίσματος. Η αρχιτεκτονική μορφή του οικοδομήματος μπορεί να συγκριθεί με ένα μεγαλοπρεπές ταφικό μνημείο, με μαυσωλείο, όπως αυτά διαμορφώθηκαν στα τέλη του 5 ου αι. π.χ. στη Μικρά Ασία και στην Ανατολή. Η κατασκευή του με επιμελημένη πολυγωνική τοιχοδομία, σιδερόφρακτες πύλες, εσωτερική διαίρεση με διαδρόμους, ήταν προσαρμοσμένη στη χθόνια λατρεία και στις τελετουργίες της. Οι πιστοί έμπαιναν σε ένα σκοτεινό διάδρομο και ο ιερέας τους οδηγούσε στους κατάλληλους χώρους για να γίνει η προετοιμασία τους. Εκεί έπρεπε να κάνουν δίαιτα, να απαλλαγούν από τα μιάσματα με κάθαρση και να τελέσουν θυσίες. Μετά έμπαιναν στη μεγάλη σκοτεινή αίθουσα για να συναντήσουν τις ψυχές των νεκρών. Το νεκρομαντείο ανασκάφηκε τα έτη 1958-1964 και 1976-1977 υπό την αιγίδα της Αρχαιολογικής Εταιρείας και ήταν το πρώτο ιερό και μαντείο των θεών του Κάτω Κόσμου που έγινε γνωστό. 1. Ιστορικό της έρευνας Για την διερεύνηση των ακουστικών ιδιοτήτων της κρύπτης έγιναν κατά χρονική σειρά 3 σειρές ηχομετρήσεων. 1 η Περίοδος, καλοκαίρι 1998. Χρησιμοποιήθηκε μετρητικός σταθμός της 01dB και ο χώρος διεγέρθηκε με πυροβολισμούς και ξύλινα κλαπέ. 2 η Περίοδος, καλοκαίρι 1999. Χρησιμοποιήθηκε μετρητικός σταθμός Norsonic και οι διεγέρσεις έγιναν με φορητό ηχείο Β&Κ και ροζ θόρυβο. 3 η Περίοδος καλοκαίρι 2008. Χρησιμοποιήθηκε φασματικός αναλυτής RTA συνδεμένος σε Η/Υ και οι διεγέρσεις έγιναν με την χρήση τελικού ενισχυτή monoblock και 12εδρου ηχείου.

Εικ 3a. Οι καμπύλες απόσβεσης των 80,200,630,4000 Hz της μέτρησης του 1999. Απεικονίζεται η «κομψή» πτώση σε όλο το ακουστικό φάσμα. Εικ 3b. Η κρύπτη, το μικρόφωνο και το 12-εδρο ηχείο Ενδιάμεσα στις περιόδους που προαναφέρθηκαν διεξήχθησαν μετρήσεις από την ομάδα των κ. Σταμάτη Βασιλαντωνόπουλο και κ. Ιωάννη Μουρτζόπουλο του πανεπιστημίου Πατρών και το θέμα παρουσιάστηκε στο συνέδριο Ακουστική 2002 με τίτλο «Ακουστική Προσομοίωση Τελετουργικών και Δημόσιων Χώρων της Αρχαίας Ελλάδας». Η εργασία

παρουσίασε παραδείγματα ακουστικής εικονικής ανακατασκευής χώρων (auralization) του αρχαίου ελληνικού κόσμου. 1.1 Ακρίβεια των μετρήσεων Στις τελευταίες μετρήσεις από τις οποίες προκύπτουν και τα αποτελέσματα που χρησιμοποιούνται στην παρούσα εργασία, χρησιμοποιήθηκαν 4 κύριες μέθοδοι διέγερσης, 1 η με σήμα MLS ( Maximum Length Sequence), 2 η Με σήμα Sweep συνημιτονοειδές γραμμικό, 3 η Με σήμα Sweep συνημιτονοειδές εκθετικό και 4 η με εξωτερική παλμική διέγερση. Οι διεγέρσεις (εκτός από την εξωτερική) έγιναν με την χρήση τελικού ενισχυτή monoblock και 12εδρου ηχείου. Η εξωτερική διέγερση έγινε για λόγους έλεγχου, με την χρήση ξύλινων «κλαπέ». Οι μετρήσεις έγιναν σε 6 θέσεις δεκτών, με 4 καταγραφές ανά μέθοδο διέγερσης. Συνολικά εξασφαλίστηκαν 24 καταγραφές, εκ των οποίων χρησιμοποιήθηκαν τελικά 20. Κατά τη επεξεργασία των μετρήσεων, δεν παρουσιάστηκαν προβλήματά αποδοχής τους και ως εκ τούτου το τελικό αποτέλεσμα θεωρείται αξιόπιστό. Συγκεκριμένα στις μετρήσεις της 3 ης περιόδου εξασφαλίστηκαν διεγέρσεις με συνολικό μέσο INR > 45 db ( Impulse Response to Noise Ratio), γεγονός που εξασφαλίζει μετρήσεις υψηλής ακρίβειας. (ISO 3382, 1997) INR 70 60 50 INR (db) 40 30 20 10 0 100 125 160 200 250 315 400 500 630 800 1000 1250 1600 2000 2500 3150 4000 5000 f (Hz) MIN MAX MEAN Εικ.4. Μέτρηση 2008, INR σε db

1.2 Τα αποτελέσματα των μετρήσεων Στον Πίνακα 1. απεικονίζονται οι μετρήσεις αντήχησης του χώρου που διεξήχθησαν το καλοκαίρι του 1999 και το καλοκαίρι του 2008. Συχνότητα f σε (Hz) Μέτρηση 1999 Μέτρηση 2008 63 0,63 0,49 80 0,51 0,53 100 0,39 0,38 125 0,46 0,49 160 0,65 0,76 200 0,79 0,73 250 0,48 0,59 315 0,46 0,49 400 0,41 0,41 500 0,52 0,41 630 0,40 0,39 800 0,35 0,39 1000 0,36 0,36 1250 0,35 0,35 1600 0,31 0,35 2000 0,37 0,34 2500 0,36 0,35 3150 0,34 0,34 4000 0,33 0,33 5000 0,34 0,33 0,9 0,8 0,7 0,6 RT60 (sec) 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 63 100 160 250 400 630 1000 1600 2500 4000 f (Hz) Μέτρηση 1999 Μέτρηση 2008 Πίνακας 1. Τα αποτελέσματα των μετρήσεων σε αριθμούς και γράφημα.

2. Διερεύνηση ακουστικών παραμέτρων χρήση στατιστικού και μαθηματικού μοντέλου. 2.1 Γενικά Όπως είναι φανερό από τις τιμές του Πίνακα 1 ο χρόνος αντήχησης είναι ασυνήθιστα χαμηλός, κατά πολύ χαμηλότερος από όσο θα αναμέναμε σε χώρους αναλόγων διαστάσεων και υλικών. Το φαινόμενο της χαμηλής αντήχησης παρατηρείται σε όλο το φάσμα των συχνοτήτων, εκτός από την περιοχή των 160-200 Hz που αυξάνετε για περιοχή περίπου 1/3 της οκτάβας. Το ζήτημα αυτής της τοπικής αύξησης του χρόνου αντήχησης δεν εξετάζεται περεταίρω στην παρούσα εργασία. Ο όγκος του χώρου είναι V= 265m³, ενώ το υλικό που τον αποτελεί είναι ασβεστολιθικό που φέρει σπηλαιώσεις μικρού μεγέθους (από 1-2mm έως 15-20 cm). Το πορώδες του υλικού μετρήθηκε εμπειρικά, σε τυχαίο τμήμα της κατασκευής και είναι της τάξεως του 10%. Το ειδικό βάρος του υλικού υπολογίστηκε σε 1730kg/m³. 2.2 Απλά μαθηματικά μοντέλά Κατασκευάζοντας μοντέλα αναλόγων διαστάσεων υπολογίζουμε πως οι τιμές α της ηχοαπορροφητικής ικανότητας ανά οκτάβα συνολικά του υλικού κατασκευής απαιτείται να είναι αυτές που αναφέρονται στον Πίνακα 2. Εικ 5. Τα απλά τρισδιάστατα μοντέλα μοντέλο [Α] αριστερά και [Β] δεξιά 125 250 500 1000 2000 4000 RT60 0,48 0,59 0,42 0,37 0,35 0,33 α [Α} 0,27 0,23 0,31 0,34 0,36 0,37 α [Β] 0,26 0,22 0,29 0,33 0,34 0,35 Πιν 2. απαιτούμενες τιμές α ανά οκτάβα για τις περιπτώσεις [Α] και [Β] Όπως είναι φανερό οι τιμές α που προκύπτουν δημιουργούν εύλογη απορία διότι είναι εντυπωσιακά υψηλότερες από αυτές που αναμένονται για υλικά ανάλογα με αυτά της κατασκευής, κυρίως στις χαμηλές συχνότητες. Στα εν λόγω απλοποιημένα μοντέλα οι τιμές που ισχύουν είναι : [Α] V=265m³ και Stot=285m² και [Β] V=306m³ και Stot=312 m² [1].

2.3 Σύνθετο μαθηματικό μοντέλο Με την δημιουργία ενός ακριβέστερου μοντέλου έχουμε την δυνατότητα να παρατηρήσουμε αναλυτικότερα και με μεγαλύτερη ακρίβεια τα μεγέθη του χώρου. Εικ 6. Το σύνθετο τρισδιάστατο μοντέλο Η πρώτη σημαντική παρατήρηση που μπορεί να γίνει αναλύοντας τα στοιχεία του μοντέλου, είναι η σημαντική διαφοροποίηση της συνολικής επιφάνειας Stot που προκύπτει. Έτσι τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά του χώρου γίνονται V=265m³ και Stot=421m² [2] Ακολούθως οι απαιτούμενες τιμές α για να επιτευχθεί ο χρόνος αντήχησης που μετρήθηκε γίνονται πλέον αυτές του Πίνακα 3 125 250 500 1000 2000 4000 RT60 0,48 0,59 0,42 0,37 0,35 0,33 a 0,19 0,15 0,21 0,23 0,24 0,25 Πιν. 3. απαιτούμενες τιμές α ανά οκτάβα Στον πίνακα 3 φαίνεται ότι οι τιμές α που απαιτούνται για το υλικό κατασκευής του χώρου μειώνονται κατά 40-45% και είναι πολύ κοντύτερα στο αποδεκτό. Οι τιμές α των υλικών μπορούν να έχουν ακόμα μικρότερη τιμή αν συνυπολογίσουμε και την διαδρομή των «ακουστικών ακτινών» στον χώρο. Η επίδραση των επάλληλων ανακλάσεων φαίνεται στην Εικόνα 7 (οι αριθμοί αναφέρονται στον αριθμό ανακλάσεων της ακουστικής ακτίνας πριν εξέρθει από το σημείο εγκλωβισμού της).

Εικ. 7. Χονδρική απεικόνιση των ανακλάσεων των τόξων της οροφής, από τυχαίο σημείο. Είναι φανερό ότι οι χρόνοι αντήχησης που μετρήθηκαν είναι δυνατόν να επιτευχθούν με σχετικά μικρές τιμές α των υλικών, τέτοιες ώστε να μπορούν να προσεγγίζουν τιμές υλικών όπως αυτών που υπάρχουν στον χώρο, δηλαδή λίθος με πορώδες 10%. 2.4 Θόρυβος Βάθους Πέρα από τις μετρήσεις του χρόνου αντήχησης καταγράφηκαν και οι στάθμες θορύβου βάθους του χώρου και απεικονίζονται στην Εικόνα 8. 25 20 15 10 5 0 63 100 160 250 400 630 1000 1600 2500 4000 6300 10000 16000 Εικ 8. Στάθμες θορύβου βάθους Από την Εικόνα 8 είναι φανερό πως οι στάθμες θορύβου είναι εξαιρετικά χαμηλές. Σημειωτέον ότι η κατασκευή αυτή τη στιγμή έχει άνοιγμα προς τον υπερκείμενο ανοικτό χώρο διαστάσεων 100Χ50cm και φέρει λόγο καταστροφών αρκετές οπές προς το επάνω ανοικτό περιβάλλον. Συνυπολογίζοντας τα παραπάνω είναι βέβαιο ότι με την υπερκείμενη βαριά και εντελώς κλειστή κατασκευή που περιγράφεται από τους αρχαιολόγους καθώς και σε συνθήκες έλλειψης τεχνητού θορύβου, οι στάθμες θα είναι αρκετά χαμηλότερες, τέτοιες ώστε να προσομοιάζουν με αυτές ενός σύγχρονου ανηχοϊκού θαλάμου. Η εικόνα 8 παρουσιάζει μετρήσεις SPL σε db ανά 1 sec για δεδομένη χρονική περίοδο. Οι εξάρσεις στις χαμηλές και μέσες συχνότητες οφείλονται σε ίχνη ομιλίας και κίνησης. 2.5 Σκέψεις πάνω στα δεδομένα. Το ερώτημα που προκύπτει αυτόματα μετά την ανάγνωση των αποτελεσμάτων και την προσπάθεια ερμηνείας της συμπεριφοράς του χώρου σχετίζεται με την συνειδητή ή όχι

κατασκευή του χώρου και προεκτείνεται από το ερώτημα, μπορούσαν υπολογιστικά, χωρίς την συνδρομή της σύγχρονης επιστήμης και των εργαλείων της, να δημιουργήσουν, οι κατασκευαστές της εποχής, χώρους τέτοιου μεγέθους, με χαμηλό χρόνο αντήχησης, χωρίς την χρήση ειδικών απορροφητικών υλικών ή άλλων μέσων; Η απάντηση έρχεται από τον συνδυασμό των δεδομένων των παραγράφων 2.2 [1] και 2.3 [2]. Πράγματι στην περίπτωση 2.2 [1] έχουμε τον λόγο : V[1] = 0,93 Stot[1] Ενώ στην περίπτωση 2.3 [2] έχουμε: V[2] = 0,63 Stot[2] Αξιοποιώντας το παραπάνω δεδομένο στον γενικά αποδεκτό τύπο του χρόνου αντήχησης κατά Sabin ο οποίος δείχνει ξεκάθαρα μία άμεση αναλογία του χρόνου αντήχησης με τον V λόγο, έχουμε : Stot RT = 0,16 V => A RT V = 0, 16 => a Stot a = 0,16 V => RT Stot V a = 0, 16 [3] RT Stot Ερευνώντας την συμπεριφορά της σχέσης [3] παρατηρούμε ότι αυτόματα παράγεται ένα πρότυπο υπολογισμού του χρόνου αντήχησης για χώρους με «σκληρά» υλικά. Από προσομοιώσεις σε Η/Υ φαίνεται ότι σε κάθε περίπτωση, εάν εξασφαλιστεί, σε χώρο όπου ισχύει η εξίσωση Sabin, να ισχύει V < 0,5 Stot [4] τότε ακόμα και με α = 0,15 εξασφαλίζεται χρόνος αντήχησης RT<0,5 sec. V Όπως προκύπτει από την [4], ο σχεδιασμός χώρων στον οποίο τηρείται ο λόγος Stot σε χαμηλά επίπεδα (<0,5) θα αποδώσει πολύ χαμηλούς χρόνους αντήχησης ανεξάρτητα από τα γεωμετρικά του μεγέθη, ακόμα και με μικρές τιμές απορρόφησης α των υλικών. Σημειώνουμε ότι την περίοδο λειτουργίας του χώρου το δάπεδο πιθανότατα να ήταν σε υψηλότερη στάθμη, λόγο της σημερινής ανισοσταθμίας του και ενδεχόμενα η ήδη χαμηλή αντήχηση του να υποστηριζόταν και με κάποιο απορροφητικότερο υλικό από αυτό του βράχου σε διάφορα σημεία όπως δάπεδο, οροφή, τοίχοι κλπ (άμμος, άχυρα, υφάσματα κλπ). Η απλοϊκή αυτή αρχή σχεδιασμού χώρων με χαμηλή αντήχηση, είναι πολύ πιθανόν, λόγω και μόνο της απλότητας της, να ήταν γνωστή στους κατασκευαστές του συγκεκριμένου

V χώρου και να είχε παρατηρηθεί, κατά την αρχαιότητα, η σχέση του λόγου Stot με τον χρόνο αντήχησης. 3. Συζήτηση για την χρήση του χώρου. Κατά τις περιγραφές στην σχετική βιβλιογραφία, αναφέρεται ότι είναι άγνωστη η χρήση του χώρου της κρύπτης κατά την διάρκεια των χρόνων της λειτουργίας του νεκρομαντείου. Ξεκινώντας την διερεύνηση για την χρήση του εν λόγο χώρου έχουμε σαν δεδομένα τα εξής: Η αντίληψη του ανθρώπου για κάποιον δεδομένο χώρο σχηματίζεται κυρίως από δύο αισθήσεις, την όραση και την ακοή. Επικουρικά μπορεί να συμβάλει και η αίσθηση της αφής ή γενικότερα της επαφής με τον χώρο. Όταν οι αίσθηση της όρασης απουσιάζει (σκοτάδι) μοναδικά κριτήρια για την εκτίμηση του χώρου είναι η ακοή και η αφή ψηλάφηση. Όταν η δυνατότητα της αφής - ψηλάφησης δεν είναι δυνατή (λόγο καθήλωσης) η μόνη αίσθηση που απομένει για μία γενική αντίληψη του χώρου είναι η ακοή. Μέσο της ακοής είναι δυνατόν να ταξινομηθούν οι χώροι με μικρούς μεγάλους, σκληρούς μαλακούς, ανοικτούς κλειστούς. Λαμβάνοντας υπ όψιν τα παραπάνω σχετικά με την ταξινόμηση των χώρων μέσο της ακοής, ο εν λόγω χώρος κατατάσσεται με μεγάλη ευκολία στην κατηγορία των ανοικτών. Πράγματι με επίπεδα χρόνου αντήχησης της τάξεως των 0,3-0,4 sec ο επισκέπτης του χώρου, ο οποίος δεν είχε στην διάθεση του τις άλλες αισθήσεις, εύκολα μπορούσε να δεχθεί ότι βρίσκεται σε έναν χώρο πέρα από τις διαστάσεις μίας κρύπτης, ανοικτό και χωρίς αντιληπτές ηχητικές επιστροφές. Η διαπίστωση αυτή συνάδει με την γνωστή πεποίθηση των αρχαίων Ελλήνων για την τοπολογία του «κάτω κόσμου» ότι ο Άδης, είναι ένας συγκρίσιμος κόσμος με τον δικό μας επιστητό κόσμο. Είναι επίσης γνωστή η διαίρεση των κόσμων της εποχής σε τρία διαφορετικά βασίλεια, το βασίλειο του πραγματικού κόσμου με κυρίαρχη μορφή τον θεό Δία, το βασίλειο του κάτω κόσμου με κυρίαρχη μορφή τον Άδη και το βασίλειο των θαλασσών με κυρίαρχη μορφή τον Ποσειδώνα. Εικ 9. O Πλούτωνας μεταφέρει την Περσεφόνη στον Άδη. Μπροστά από το άρμα, η θεά τού κάτω κόσμου Εκάτη, φωτίζει το βασίλειο των σκιών με τη δάδα της, ενώ πίσω ακολουθεί ο Ερμής. απουλικός κρατήρας. 360-350 π.x. Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο.

Το δεύτερο αξιοσημείωτο στοιχείο του χώρου είναι το εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο θορύβου βάθους. Σημειωτέων ότι όπως έχει ήδη αναφερθεί σε προηγούμενο κεφάλαιο, ο θόρυβος αυτός θα ήταν κατά πολύ χαμηλότερος, εξαιτίας της υπερκείμενης κατασκευής και ενδεχόμενα της χρήσης πρόσθετων ηχοαπορροφητικών υλικών στον χώρο της κρύπτης. Σήμερα γνωρίζουμε πολλά στοιχεία για την προσαρμοστικότητα της ανθρώπινης ακοής και τα όρια της ορθής λειτουργίας της. Παρακάτω παρατίθεται ένα απόσπασμα από το γνωστό εγχειρίδιο ακουστικής που περιγράφει την ακουστική εμπειρία της παραμονής σε συνθήκες ανηχοικόυ θαλάμου : «Η λειτουργία και η ευαισθησία της ακοής μας μπορεί να υπογραμμιστεί έντονα με ένα μικρό πείραμα. Ανοίγεται αργά η ογκώδης πόρτα ενός ανηχοϊκού θαλάμου, και φαίνονται οι εξαιρετικά παχείς τοίχοι και οι σφήνες από υαλόνημα μήκους ενός μέτρου, με τις κορυφές τους προς τα μέσα, που καλύπτουν όλους τους τοίχους, την οροφή και αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί πάτωμα, εκτός από το ότι περπατούμε πάνω σε ένα ανοικτό ατσάλινο πλέγμα. Φέρνουμε μία καρέκλα και καθόμαστε. Το πείραμα χρειάζεται χρόνο και επειδή έχουμε ενημερωθεί προηγούμενα, περιμένουμε μετρώντας τις σφήνες από υαλόνημα για να περάσει η ώρα. Ο χώρος είναι αλλόκοτος. Η θάλασσα του ήχου και των θορύβων της ζωής και των δραστηριοτήτων όπου συνήθως βρισκόμαστε και την οποία κανονικά σπάνια συνειδητοποιούμε, είναι τώρα εμφανής με την απουσία της. Η σιωπή μας πιέζει (σχεδόν απόλυτα) για 10 λεπτά και περνά μισή ώρα. Ανακαλύπτονται νέοι ήχοι, ήχοι που προέρχονται από το ίδιο μας το σώμα. Στην αρχή το δυνατό χτύπημα της καρδιάς μας που μόλις συνέρχεται από την νέα κατάσταση. Περνά μία ώρα. Ακούγεται το αίμα μέσα στις φλέβες μας. Τέλος εάν τα αυτιά μας είναι λίγο τεντωμένα, η υπομονή μας ανταμείβεται από έναν παράξενο σφυριχτό ήχο μεταξύ των χτυπημάτων της καρδιάς και της ροής του αίματος. Τι είναι αυτό; Είναι ο ήχος των σωματιδίων του αέρα που χτυπούν στα τύμπανα μας. Η κίνηση των τυμπάνων που είναι αποτέλεσμα αυτού του σφυριχτού ήχου είναι απίστευτα μικρή, μόνο το 1/100 του εκατομμυριοστού του εκατοστού του μέτρου, ή το 1/10 της διαμέτρου του μορίου του υδρογόνου.» [EVEREST,1998]. Το παραπάνω απόσπασμα από το εγχειρίδιο ακουστικής του A. Everest μας δίνει ένα ωραίο παράδειγμα της επίδρασης που έχουν οι ακραίες συνθήκες ακουστικής στην ακοή μας. Στην περίπτωση της κρύπτης είναι φανερό ότι οι συνθήκες θορύβου βάθους του χώρου, αν και στην προκειμένη περίπτωση δεν φτάνουν αυτές ενός ανηχοικού θαλάμου, είναι παραταύτα εξαιρετικά χαμηλές και ασυνήθιστες. Τα φαινόμενα που περιγράφονται από τον συγγραφέα δύναται να εμφανιστούν στον επισκέπτη του χώρου μετά την πάροδο ικανού χρονικού διαστήματος, αποπροσανατολίζοντας περισσότερο την ήδη παραπλανημένη συνείδηση του, λόγω της προηγούμενης πολυήμερης προετοιμασίας, φτάνοντας τον σε πολύ υψηλά επίπεδα απώλειάς της. Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ο χώρος, λόγω των ακουστικών χαρακτηριστικών του, θα μπορούσε να είναι ένας επιπλέον χώρος προετοιμασίας των πιο «επίμονων επισκεπτών», μιας και θα εξασφάλιζε τον περεταίρω αποπροσανατολισμό των αισθήσεων του επισκέπτη και ταυτόχρονα μια αληθοφανή αίσθηση της επαφής με τον κάτω κόσμο. Σε κάθε περίπτωση ο χώρος της κρύπτης του νεκρομαντείου του Αχέροντα θα μπορούσε να αποτελεί έναν πρώιμο ανηχοϊκο θάλαμο, όχι για την διεξαγωγή ευαίσθητων πειραμάτων φυσικής, όσο για την δημιουργία έντονων ψυχοακουστικών φαινομένων. Ευχαριστίες Θερμές και εγκάρδιες ευχαριστίες οφείλουμε στον καθ. κ. Εμμανουήλ Τζεκάκη, διευθυντή του εργαστηρίου Αρχιτεκτονικής Τεχνολογίας, του ΑΠΘ για την υλική και ηθική συμπαράσταση που μας προσέφερε αφειδώς καθώς και για την ασφάλεια που μας παρείχε η επιστημονική του γνώση και η εμπειρία του. Τον Δρ. Γουεφρίδο Σούμπερτ για την επιστημονική του συμπαράσταση και την εύστοχη

παρεμβατική του βοήθεια. Την ΙΛ Εφορία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Πρέβεζας για την άμεση ανταπόκριση της, στις απαιτήσεις μας, καθώς και για την θετική της στάση στην έρευνα μας, τα τελευταία 10 χρόνια, τον εξαιρετικό φύλακα - συμπαραστάτη κ Ράπτη Σπύρο του αρχαιολογικού χώρου του Νεκρομαντείου. Βιβλιογραφία Everest, Alton F., 1994-98, Εγχειρίδιο Ακουστικής, Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Τζιόλα. Marshall Long, 2006, Architectural Acoustics, London, Elsevier Academic Press Kryter Karl,1994, The Handbook of Hearing and the Effects of Noise: Physiology, Psychology, and Public Health, N Y. Academic Press Βασιλαντωνόπουλος Σ. Μουρτζόπουλος Ν. Ακουστική 2002, Ακουστική Προσομοίωση Τελετουργικών και Δημόσιων Χώρων της Αρχαίας Ελλάδας Δάκαρης Σ. Ι., 1972, «Αρχαιότητες Ηπείρου. Το Νεκρομαντείο του Αχέροντα, Εφύρα - Πανδοσία - Κασσώπη», Αθήνα. Δάκαρης Σ. Ι., 1993, «Το Νεκυομαντείο του Αχέροντα», Αθήνα. Τζουβάρα Σούλη Χ., 2004, «Το Νεκυομαντείο του Αχέροντα», Καθημερινή, ένθετο 7ημέρες, 24-12- 2004. 01dB, Norsonic, CATT V8, ETF, DIRAC user Manuals ISO 3382 1997E Σύντομα βιογραφικά: Ο Ζαφρανάς Βασίλης είναι MSc ηλεκτρονικός - ηλεκτρολόγος μηχανικός, απόφοιτος του Πανεπιστημίου Salford του Ηνωμένου Βασιλείου και υποψήφιος διδάκτορας του τμήματος Αρχιτεκτόνων της πολυτεχνικής σχολής του Α.Π.Θ. στον χώρο της ακουστικής. Εργάζεται μόνιμα στο Α.Π.Θ στο τμήμα Αρχιτεκτόνων και τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα αφορούν μετρήσεις ήχου πάσης φύσεως καθώς και μετρήσεις Sound Intensity, καθώς και η ακουστική χώρων. Διεύθυνση: Ζαφρανάς Βασίλειος Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Τμήμα Αρχιτεκτόνων Ε Τομέας Αρχιτεκτονικού σχεδιασμού και Αρχιτεκτονικής τεχνολογίας (Πανεπιστημιούπολη ΑΠΘ T.K. 541 24 Θεσσαλονίκη Τηλ. 2310 995446 & 2310 995502 Fax: 2310 995504, Ο Καραμπατζάκης Παναγιώτης είναι απόφοιτος του τμήματος Αρχιτεκτόνων της πολυτεχνικής σχολής του Α.Π.Θ. σήμερα είναι υποψήφιος διδάκτορας στον χώρο της ειδικής κτιριακής ακουστικής, Εργάζεται σύμβουλος ακουστικής, ελεύθερος επαγγελματίας και είναι επιστημονικός συνεργάτης του Εργαστηρίου Αρχιτεκτονικής Τεχνολογίας του ΑΠΘ από το 1994 έως και σήμερα. Το ερευνητικό του πεδίο περιλαμβάνει, κτιριακή ακουστική,

αρχαιολογική ακουστική, μαθηματικά μοντέλα ακουστικών εξομοιώσεων και ακουστικές μετρήσεις. Ζει και εργάζεται στην Θεσσαλονίκη. Διεύθυνση: Θειρών 14, 56728 Θεσσαλονίκη Email: info@nestos.net Τηλ. & Fax: 2310 282872