Επιπτώσεις και Αξιολόγηση της Κυβερνητικής Πολιτικής (1) Έλεγχος Τιμών - Αν η κυβέρνηση θεωρεί ότι η τιμή ισορροπίας ενός αγαθού στην αγορά είναι υπερβολικά υψηλή (άδικη για τους καταναλωτές) ή υπερβολικά χαμηλή (άδικη για τους πωλητές), τότε μπορεί να επιβάλει έλεγχο τιμών. - Οι καταναλωτές (επιχειρήσεις) επιδιώκουν να αγοράζουν (πουλάνε) το αγαθό σε χαμηλότερη (υψηλότερη) τιμή και, επομένως, πιέζουν την κυβέρνηση να επιβάλλει ανώτατη (κατώτατη) τιμή. - Ορισμός 1: Ανώτατη τιμή (price ceiling) p είναι η τιμή πάνω από την οποία δεν επιτρέπεται να πουληθεί το αγαθό στην αγορά. Δηλαδή: Αν επιβληθεί ανώτατη τιμή, τότε πρέπει να ισχύει p p.
- Ορισμός 2: Κατώτατη τιμή (price floor) p είναι η τιμή κάτω από την οποία δεν επιτρέπεται να πουληθεί το αγαθό στην αγορά. Δηλαδή: Αν επιβληθεί κατώτατη τιμή, τότε πρέπει να ισχύει p p. (Π1) Ανώτατη Τιμή - Η αγορά ισορροπεί αρχικά στο σημείο Ε(q*,p*). Τότε: CS*=(AEp*) : Πλεόνασμα Καταναλωτή σε ισορροπία PS*=(p*EB) : Πλεόνασμα Παραγωγού σε ισορροπία => TS* = CS* + PS* = (AEB) : Συνολικό Πλεόνασμα σε ισορροπία - Έστω ότι η κυβέρνηση επιβάλει ανώτατη τιμή p στην αγορά του αγαθού. 2
(α) Μη Δεσμευτική Ανώτατη Τιμή ( p* < p) - Αν η τιμή ισορροπίας (p*) είναι μικρότερη από την επιβαλλόμενη ανώτατη τιμή ( p ), τότε η ανώτατη τιμή δεν είναι δεσμευτική. - Στην περίπτωση αυτή, η επιβολή της ανώτατης τιμής δεν ασκεί καμία επίδραση στην αγορά δηλαδή, η αγορά εξακολουθεί να ισορροπεί στο σημείο Ε. p A S p p* E B 0 q* D q 3
(β) Δεσμευτική Ανώτατη Τιμή ( p* > p) - Αν η τιμή ισορροπίας (p*) είναι μεγαλύτερη από την επιβαλλόμενη ανώτατη τιμή ( p ), τότε η ανώτατη τιμή είναι δεσμευτική. p A S : q s (p) p* Ζ Γ E p Δ B 0 q 1 q* q 2 D : q d (p) q 4
(i) Επιπτώσεις Δεσμευτικής Ανώτατης Τιμής στην Αγορά - Στην περίπτωση αυτή, οι δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης τείνουν να ωθήσουν την τιμή προς το επίπεδο ισορροπίας ( p*), αλλά η τιμή δεν επιτρέπεται να ανέλθει πάνω από την ανώτατη τιμή ( p). Η τιμή που θα επικρατήσει στη αγορά είναι: p = p. - Για p = p, είναι: q d =q 2 >q s =q 1, δηλαδή υπάρχει υπερβάλλουσα ζήτηση και δημιουργείται έλλειμμα (shortage) του αγαθού ίσο προς q 2 q 1 στην αγορά. - Εφόσον η αγορά του αγαθού δε βρίσκεται σε ισορροπία, η ποσότητα που ανταλλάσσεται στην επικρατούσα τιμή p είναι η ελάχιστη μεταξύ ζητούμενης και προσφερόμενης ποσότητας: q= min{ q ( p), q ( p)} = min{ q, q } = q d S 1 2 1 - Άρα: Μετά την επιβολή της δεσμευτικής ανώτατης τιμής, ητιμήπου θα επικρατήσει στην αγορά είναι p και η ποσότητα που θα ανταλλαγεί στην αγορά είναι q 1. 5
- Εφόσον παραμένει το έλλειμμα στην αγορά, υπάρχουν καταναλωτές που θα ήθελαν να αγοράσουν μεγαλύτερη ποσότητα του αγαθού στην επικρατούσα τιμή αλλά δεν μπορούν να βρουν την επιθυμητή ποσότητα (δηλαδή ένα μέρος της συνολικής ζήτησης παραμένει ανικανοποίητο). - Στην περίπτωση αυτή, θα αναπτυχθεί κάποιος μηχανισμός κατανομής της περιορισμένης προσφερόμενης ποσότητας μεταξύ των καταναλωτών. Παραδείγματα Μηχανισμών Κατανομής 1. Ουρές (queues): Το αγαθό αποκτάται από εκείνους τους καταναλωτές που είναι διατεθειμένοι να πάρουν νωρίς θέση σε μια ουρά και να περιμένουν όσο χρειάζεται για να αγοράσουν το αγαθό. Ο μηχανισμός των ουρών είναι αναποτελεσματικός, διότι συνεπάγεται σπατάλη χρόνου για τους καταναλωτές. 6
2. Διακρίσεις (Discrimination): Οι ίδιοι οι παραγωγοί επιλέγουν τους καταναλωτές στους οποίους θα πουλήσουν το αγαθό σύμφωνα με κάποιο κριτήριο διάκρισης (π.χ. οι παραγωγοί πουλάνε το αγαθό μόνο στους συγγενείς ή στους φίλους τους, μόνο στα μέλη της εθνότητας ή της θρησκείας τους, μόνο σε λευκούς ή μόνο σε μαύρους καταναλωτές κ.λπ.). Ο μηχανισμός των διακρίσεων είναι αναποτελεσματικός, διότι οι καταναλωτές που αποκτούν το αγαθό δεν είναι εκείνοι που αποδίδουν σε αυτό τη μεγαλύτερη αξία. Παραδείγματα επιβολής Δεσμευτικής Ανώτατης Τιμής 1. Ανώτατη τιμή στη Βενζίνη - Δεκαετία 70: Μεγάλη αύξηση στην τιμή ισορροπίας της βενζίνης (λόγω μείωσης της προσφοράς αργού πετρελαίου από τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες-μέλη του ΟΠΕΚ). Επιβολή ανώτατης τιμής στη βενζίνη από την κυβέρνηση των ΗΠΑ. Έλλειμμα (υπερβάλλουσα ζήτηση) βενζίνης στην αγορά. 7
Μηχανισμός κατανομής: Μεγάλες ουρές αυτοκινήτων στα πρατήρια βενζίνης. 2. Έλεγχος ενοικίων - Νέα Υόρκη: Οι δημοτικές αρχές καθορίζουν ανώτατη τιμή για τα ενοίκια των διαμερισμάτων. Έλλειμμα (υπερβάλλουσα ζήτηση) στέγης στην αγορά. Μηχανισμός κατανομής: Διακρίσεις εκ μέρους των πωλητών (π.χ. οι ιδιοκτήτες επιλέγουν να νοικιάζουν τα διαμερίσματά τους μόνο σε οικογένειες χωρίς παιδιά, αποκλείουν τους αλλοδαπούς ή τους μαύρουςυποψήφιουςενοικιαστέςκ.λπ.). - Παρατήρηση: Επειδή η επιβολή ανώτατης τιμής δημιουργεί υπερβάλλουσα ζήτηση (έλλειμμα) στην αγορά, υπάρχουν καταναλωτές πρόθυμοι να αγοράσουν το αγαθό σε τιμή υψηλότερη από p. Η επιβολή ανώτατης τιμής μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία μαύρης αγοράς για το αγαθό (δηλαδή μπορεί να οδηγήσει στη 8 διενέργεια παράνομων συναλλαγών μεταξύ αγοραστών και πωλητών).
(ii) Αξιολόγηση Δεσμευτικής Ανώτατης Τιμής (από την άποψη της κοινωνικής ευημερίας) - Υπολογίζουμε και συγκρίνουμε το πλεόνασμα του καταναλωτή, το πλεόνασμα του παραγωγού και το συνολικό πλεόνασμα πριν και μετά την επιβολή της ανώτατης τιμής. - Πριν την επιβολή της ανώτατης τιμής, η αγορά ισορροπεί στο σημείο Ε(q*,p*), όπου: CS*=(AEp*), PS*=(p*EB), TS*=(AEB). - Μετά την επιβολή της ανώτατης τιμής, η επικρατούσα τιμή στην αγορά είναι p και η ποσότητα που ανταλλάσσεται είναι q 1. Τότε: i CS = ( ΑΓΔp) Οι καταναλωτές κερδίζουν ( p* ZΔp), διότι τώρα αγοράζουν την ποσότητα q 1 σε χαμηλότερη τιμή ( p < p*). Οι καταναλωτές χάνουν (ΓΕΖ), διότι τώρα αγοράζουν μικρότερη ποσότητα (q 9 1 <q*).
i PS = ( pδβ ) < PS* = ( p* EB) Οι παραγωγοί χάνουν ( p* EΔp), διότι τώρα πουλάνε μικρότερη ποσότητα (q 1 <q*) σε χαμηλότερη τιμή ( p < p*). i TS = CS + PS = ( ΑΓΔ p) + ( pδβ ) = ( ΑΓΔΒ ) < TS* = ( AEB) Το συνολικό πλεόνασμα (δηλαδή η κοινωνική ευημερία) μειώνεται κατά (ΓΕΔ) μετά την επιβολή της ανώτατης τιμής. - Η περιοχή (ΓΕΔ) παριστάνει τη συνολική αξία των αμοιβαίως επωφελών συναλλαγών που εμποδίζονται από την επιβολή της δεσμευτικής ανώτατης τιμής. 10
(Π2) Κατώτατη Τιμή - Η αγορά ισορροπεί αρχικά στο σημείο Ε(q*,p*). Τότε: CS*=(AEp*) : Πλεόνασμα Καταναλωτή σε ισορροπία PS*=(p*EB) : Πλεόνασμα Παραγωγού σε ισορροπία => TS* = CS* + PS* = (AEB) : Συνολικό Πλεόνασμα σε ισορροπία - Έστω ότι η κυβέρνηση επιβάλει κατώτατη τιμή p στην αγορά του αγαθού. 11
(α) Μη Δεσμευτική Κατώτατη Τιμή p ( p* > p) - Αν η τιμή ισορροπίας (p*) είναι μεγαλύτερη από την επιβαλλόμενη κατώτατη τιμή ( p ), τότεηκατώτατητιμήδενείναιδεσμευτική. - Στην περίπτωση αυτή, η επιβολή της κατώτατης τιμής δεν ασκεί καμία επίδραση στην αγορά δηλαδή, η αγορά εξακολουθεί να ισορροπεί στο σημείο Ε. A S p* p E B 0 q* D q 12
(β) Δεσμευτική Κατώτατη Τιμή ( p* < p) - Αν η τιμή ισορροπίας (p*) είναι μικρότερη από την επιβαλλόμενη κατώτατη τιμή ( p ), τότε η κατώτατη τιμή είναι δεσμευτική. p A S : q s (p) p p* Ζ Γ E Δ B 0 q 1 q* q 2 D : q d (p) q 13
(i) Επιπτώσεις Δεσμευτικής Ανώτατης Τιμής στην Αγορά - Στην περίπτωση αυτή, οι δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης τείνουν να ωθήσουν την τιμή προς το επίπεδο ισορροπίας ( p*), αλλά η τιμή δεν επιτρέπεται να μειωθεί κάτω από την κατώτατη τιμή ( p). Η τιμή που θα επικρατήσει στη αγορά είναι: p = p. - Για p = p, είναι: q s =q 2 >q d =q 1, δηλαδή υπάρχει υπερβάλλουσα προσφορά και δημιουργείται πλεόνασμα (surplus) του αγαθού ίσο προς q 2 q 1 στην αγορά. - Εφόσον η αγορά του αγαθού δε βρίσκεται σε ισορροπία, η ποσότητα που ανταλλάσσεται στην επικρατούσα τιμή p είναι η ελάχιστη μεταξύ ζητούμενης και προσφερόμενης ποσότητας: q= min{ q ( p), q ( p)} = min{ q, q } = q d S 1 2 1 - Άρα: Μετά την επιβολή της δεσμευτικής κατώτατης τιμής, ητιμή που θα επικρατήσει στην αγορά είναι p και η ποσότητα που θα ανταλλαγεί στην αγορά είναι q 1. 14
- Εφόσον παραμένει το πλεόνασμα στην αγορά, υπάρχουν πωλητές που θα ήθελαν να προσφέρουν μεγαλύτερη ποσότητα του αγαθού στην επικρατούσα τιμή αλλά δεν μπορούν να πουλήσουν την επιθυμητή ποσότητα. - Στην περίπτωση αυτή, θα αναπτυχθεί κάποιος μηχανισμός κατανομής μέσω του οποίου η περιορισμένη ζήτηση ικανοποιείται από τους πωλητές. Παραδείγματα Μηχανισμών Κατανομής 1. Ουρές (queues): Το αγαθό προσφέρεται από εκείνους τους πωλητές που είναι διατεθειμένοι να πάρουν νωρίς θέση σε μια ουρά και να περιμένουν όσο χρειάζεται για να πουλήσουν το αγαθό. Ο μηχανισμός των ουρών είναι αναποτελεσματικός, διότι συνεπάγεται σπατάλη χρόνου για τους πωλητές. 15
2. Διακρίσεις (Discrimination): Οι ίδιοι οι αγοραστές επιλέγουν τους πωλητές από τους οποίους θα αγοράσουν το αγαθό σύμφωνα με κάποιο κριτήριο διάκρισης (π.χ. οι αγοραστές αγοράζουν το αγαθό από τους συγγενείς ή τους φίλους τους, από τα μέλη της εθνότητας ή της θρησκείας τους, μόνο από λευκούς ή μόνο από μαύρους πωλητές κ.λπ.). Ο μηχανισμός των διακρίσεων είναι αναποτελεσματικός, διότι οι πωλητές που προσφέρουν το αγαθό δεν είναι εκείνοι που το παράγουν με το χαμηλότερο κόστος. Παράδειγμα Δεσμευτικής Κατώτατης Τιμής: Κατώτατος Μισθός - Η κυβέρνηση επιβάλλει διά νόμου έναν κατώτατο μισθό ( w). Περίπτωση 1: Στην αγορά ειδικευμένης ή πεπειραμένης εργασίας, ο μισθός ισορροπίας (w*) είναι μεγαλύτερος από τον επιβαλλόμενο κατώτατο μισθό ( w* > w), οπότε ο κατώτατος μισθός δεν είναι δεσμευτικός και δεν ασκεί καμία επίδραση στην αγορά εργασίας. 16
Περίπτωση 2: Στην αγορά ανειδίκευτης ή μη πεπειραμένης εργασίας (ιδίως στην αγορά νέων εργατών), ο μισθός ισορροπίας (w*) είναι μικρότερος από τον επιβαλλόμενο κατώτατο μισθό( w* < w), οπότε ο κατώτατος μισθός είναι δεσμευτικός. Πλεόνασμα (υπερβάλλουσα προσφορά) ανειδίκευτης / μη πεπειραμένης εργασίας στην αγορά. Η επιβολή κατώτατου μισθού δημιουργεί ανεργία για τους ανειδίκευτους / μη πεπειραμένους / νέους εργάτες. Μηχανισμός κατανομής: Ουρές εργατών που περιμένουν να προσφέρουν εργασία στις επιχειρήσεις, διακρίσεις εκ μέρους των επιχειρήσεων-αγοραστών (π.χ. οι επιχειρήσεις επιλέγουν να προσλάβουν συγγενικά ή φιλικά πρόσωπα, μέλη της ίδιας εθνότητας ή της ίδιας θρησκείας κ.λπ.). - Παρατήρηση: Επειδή η επιβολή κατώτατου μισθού δημιουργεί υπερβάλλουσα προσφορά εργασίας (ανεργία), υπάρχουν εργάτες πρόθυμοι να προσφέρουν εργασία σε μισθό χαμηλότερο από w. 17
Η επιβολή κατώτατου μισθού μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία μαύρης αγοράς εργασίας (δηλαδή στη διενέργεια παράνομων συναλλαγών μεταξύ επιχειρήσεων και εργατών στην αγορά εργασίας). (ii) Αξιολόγηση Δεσμευτικής Κατώτατης Τιμής (από την άποψη της κοινωνικής ευημερίας) - Υπολογίζουμε και συγκρίνουμε το πλεόνασμα του καταναλωτή, το πλεόνασμα του παραγωγού και το συνολικό πλεόνασμα πριν και μετά την επιβολή της κατώτατης τιμής. - Πριν την επιβολή της κατώτατης τιμής, η αγορά ισορροπεί στο σημείο Ε(q*,p*), όπου: CS*=(AEp*), PS*=(p*EB), TS*=(AEB). - Μετά την επιβολή της κατώτατης τιμής, η επικρατούσα τιμή στην αγορά είναι p και η ποσότητα που ανταλλάσσεται είναι q 1. Τότε: 18
i CS = ( ΑΓ p) < CS* = ( AEp*) Οι καταναλωτές χάνουν ( pγep*), διότι τώρα αγοράζουν μικρότερη ποσότητα (q 1 <q*) σε υψηλότερη τιμή ( p > p*). i PS = ( pγδβ) Οι παραγωγοί κερδίζουν ( pγzp*), διότι τώρα πουλάνε την ποσότητα q 1 σε υψηλότερη τιμή ( p > p*). Οι παραγωγοί χάνουν (ΖΕΔ), διότι τώρα πουλάνε μικρότερη ποσότητα (q 1 <q*). i TS = CS + PS = ( ΑΓ p) + ( pγδβ ) = ( ΑΓΔΒ ) < TS* = ( AEB) Το συνολικό πλεόνασμα (δηλαδή η κοινωνική ευημερία) μειώνεται κατά (ΓΕΔ) μετά την επιβολή της κατώτατης τιμής. - Η περιοχή (ΓΕΔ) παριστάνει τη συνολική αξία των αμοιβαίως επωφελών συναλλαγών που εμποδίζονται από την επιβολή της δεσμευτικής κατώτατης τιμής. 19