ΤΟ ΥΦΟΣ ΤΗΣ ΓΟΝΙΚΗΣ ΜΕΡΙΜΝΑΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΟ ΥΦΟΣ ΤΗΣ ΓΟΝΙΚΗΣ ΜΕΡΙΜΝΑΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ Φοιτήτρια: Μιχάλα Μαριάννα Υπεύθυνος καθηγητής: Κοντάκος Σταύρος ΚΑΒΑΛΑ 2012

Στην οικογένειά μου,για την απέραντη συμπαράστασή τους σε όλη τη διάρκεια των σπουδών μου.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...1 1.1. Σκοπός και στόχοι της εργασίας...1 1.2. Μεθοδολογία...3 1.3. Δομή εργασίας...3 ΜΕΡΟΣ Α. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ...5 2. ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΤΟΥ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ...6 2.1. Το διαδίκτυο και οι απειλές του...6 2.2. Προσωπικά δεδομένα και διαδίκτυο...10 2.3. Τα προσωπικά δεδομένα των καταναλωτών απειλούνται στο Internet...12 2.4. Εχθροί που αποτελούν απειλή για την ασφάλεια...14 2.4.1. Ειδικοί ασφαλείας...14 2.4.2. Έφηβοι εισβολείς...14 2.4.3. Υποαπασχολούμενοι Ενήλικες...15 2.4.4. Εισβολείς λόγω ιδεολογίας...15 2.4.5. Εγκληματίες (Criminals)...16 2.4.6. Ανταγωνιστές (Competitors)...16 2.4.7. Εσωτερικοί εχθροί...16 2.5. Νομικά Μέτρα Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων...16 2.5.1. Γενικά...16 2.5.2. Ηλεκτρονικό έγκλημα...17 2.5.3. Συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης...18 2.5.4. Η Διεθνής Σύμβαση της Βουδαπέστης...18 2.5.5. Ιδιωτικότητα...20 2.5.6. Διαχρονική Προστασία της Ιδιωτικότητας σε Διεθνές Επίπεδο...23 2.5.7. Πρόσφατες Ευρωπαϊκές Νομοθετικές Ρυθμίσεις...25 2.5.8. Επίλογος...34 3. Ο ΓΟΝΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ Η ΓΟΝΙΚΗ ΘΕΡΜΗ...35 3.1. Εισαγωγή...35 3.2. Η χρήση Διαδικτύου...36 3.3. Ο ρόλος των γονέων 37

3.4. Γονικοί ρόλοι και ύφος γονικής μέριμνας...38 3.4.1. Ρόλοι των γονέων...38 3.4.2. 'Υφος γονικής μέριμνας στο Διαδικτυο... 39 3.5. Γονικός έλεγχος... 40 3.6. Γονική θέρμη... 40 3.7. Ο αντίκτυπος των στάσεων γονικής μέριμνας απέναντι στη χρήση του Διαδικτύου... 44 4. ΠΑΡΑΘΕΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΟ ΓΟΝΙΚΟ ΕΛΕΓΧΟ. 45 4.1. Εισαγωγή... 45 4.2. Μεθοδολογία της έρευνας... 45 4.3. Σχεδιασμός ερωτηματολογίου... 45 4.4. Διαδικασία Έρευνας και Ανάλυσης...47 4.5. Αποτελέσματα της έρευνας των Valcke, M., Bonte, S., De Wever, B., and Rots, I. (2009)...47 4.5.1. Σε ποιο βαθμό η πρόσβαση στο Διαδίκτυο στο σπίτι σχετίζεται με τα χαρακτηριστικά των γονέων και της οικογένειας;...47 4.5.2. Σε ποιο βαθμό οι διαστάσεις του ύφους γονικής μέριμνας του Διαδικτύου συναρτώνται με την οικογένεια / γονέα και τα χαρακτηριστικά του παιδιού;... 48 4.5.3. Η σχέση μεταξύ του ύφους γονικής μέριμνας και τα χαρακτηριστικά του παιδιού...49 ΜΕΡΟΣ Β. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ...50 5. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ...51 5.1. Ερευνητικά ερωτήματα...51 5.2. Δείγμα της έρευνας...52 5.3. Σχεδιασμός ερωτηματολογίου...52 5.4. Συλλογή πληροφορίας...54 5.5. Επεξεργασία δεδομένων...54 6. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΗΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ...56 6.1. Εισαγωγή...56 6.2. Δημογραφικά στοιχεία...56 6.3. Γενικά στοιχεία ερωτηθέντων...57

6.4. Εξειδικευμένα στοιχεία...58 6.4.1. Γονικός έλεγχος...58 6.4.2. Γονική ζεστασιά...60 6.4.3. Γονικός έλεγχος και γονική ζεστασιά...61 7. ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ...63 7.1. Γραμμική παλινδρόμηση...63 7.1.1. Εισαγωγή...63 7.1.2. Αποτελέσματα της γραμμικής παλινδρόμησης των ερωτήσεων 1 και 2.. 63 7.1.3. Αποτελέσματα της πολλαπλής παλινδρόμησης των ερωτήσεων 2, 34 και 3 6...64 7.2. Παραγοντική ανάλυση (Factor Analysis)...69 7.2.1. Εισαγωγή...69 7.2.2. Αποτελέσματα παραγοντικής ανάλυσης...71 7.3. Συσχέτιση παραγόντων...78 7.3.1. Μεθοδολογία...78 7.3.2. Αποτελέσματα συσχέτισης...80 8. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΕΡΕΥΝΑ...82 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...83 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ...89 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΗΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ...95 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ. ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΜΕ ΤΙΣ ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ...110 Γ.1. Παράγοντες 1 και 2...110 Γ.1.1. Ερώτηση 6...110 Γ.1.2. Ερώτηση 7...110 Γ.1.3. Ερώτηση 8...111 Γ.1.4. Ερώτηση 34...111 Γ.1.5. Ερώτηση 3...112 Γ.1.6. Ερώτηση 35...112 Γ.1.7. Ερώτηση 36...113 Γ.1.8. Ερώτηση 37...113 Γ.1.9. Ερώτηση 38...114 Γ.1.10. Ερώτηση 39 114

Γ.2. Παράγοντες 3 και 4... 115 Γ.2.1. Ερώτηση 6...115 Γ.2.2. Ερώτηση 7...116 Γ.2.3. Ερώτηση 8...116 Γ.2.4. Ερώτηση 34...117 Γ.2.5. Ερώτηση 3...117 Γ.2.6. Ερώτηση 35...118 Γ.2.7. Ερώτηση 36...118 Γ.2.8. Ερώτηση 37...119 Γ.2.9. Ερώτηση 38...120 Γ.2.10. Ερώτηση 39... 120

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Διάγραμμα 2.1. Αριθμός Καταγγελιών ανά έτος...8 Διάγραμμα 2.2. Περιεχόμενο καταγγελιών...9 Διάγραμμα 6.1. Μέσοι σταθμικοί όροι των ερωτήσεων 9-33...62 Διάγραμμα 7.1. Scree plot της παραγοντικής ανάλυσης...72 Διάγραμμα 7.2. Παράγοντες και ύφος γονικής μέριμνας...78 Διάγραμμα 7.3. Διάγραμμα ροής των στατιστικών μέτρων που χρησιμοποιήθηκαν 79

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 5.1. Δημοτικά σχολεία στα οποία πραγματοποιήθηκε η έρευνα...54 Πίνακας 6.1. Ομάδες και υποομάδες ερωτηματολογίου...58 Πίνακας 7.1. Αποτελέσματα γραμμικής παλινδρόμησης των ερωτήσεων 1 και 2...64 Πίνακας 7.2. Αποτελέσματα ανάλυσης ANOVA των ερωτήσεων 1 και 2...64 Πίνακας 7.3. Αποτελέσματα των συντελεστών α και β της γραμμικής παλινδρόμησης...64 Πίνακας 7.4. Συντελεστές συσχέτισης της πολλαπλής παλινδρόμησης...65 Πίνακας 7.5. Σύνοψη μοντέλου πολλαπλής παλινδρόμησης...66 Πίνακας 7.6. Έλεγχος Anova πολλαπλής παλινδρόμησης...66 Πίνακας 7.7. Σταθερές πολλαπλής παλινδρόμησης...67 Πίνακας 7.8. Μεταβλητές που εισχωρήθηκαν και αφαιρέθηκαν στην πολλαπλή παλινδρόμηση...67 Πίνακας 7.9. Μεταβλητές που δεν συμπεριλήφθηκαν στην πολλαπλή παλινδρόμηση...68 Πίνακας 7.10. Τελική σύνοψη μοντέλου...68 Πίνακας 7.11. Συντελεστές τελικού μοντέλου...68 Πίνακας 7.12. Στατιστικό KMO και έλεγχος του Bartlet...72 Πίνακας 7.13. Ερμηνεία της διακύμανσης από τους 4 παράγοντες...73 Πίνακας 7.14. Εκτίμηση παραμέτρων με την μέθοδο των κύριων συνιστωσών...74 Πίνακας 7.15. Ανάλυση 1ουπαράγοντα της παραγοντικής ανάλυσης...75 Πίνακας 7.16. Ανάλυση 2ουπαράγοντα της παραγοντικής ανάλυσης...76 Πίνακας 7.17. Ανάλυση 3ουπαράγοντα της παραγοντικής ανάλυσης...77 Πίνακας 7.18. Ανάλυση 4ουπαράγοντα της παραγοντικής ανάλυσης...77 Πίνακας 7.19. Έλεγχος κανονικότητας μέσω του Kolmogorov-Smirnov Test...80

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Σκοπός και στόχοι της εργασίας To World Wide Web αποτελεί τη μεγαλύτερη πηγή πληροφοριών σήμερα. Το εντυπωσιακότερο ίσως στοιχείο είναι ότι εξελίσσεται με τέτοιον ιλιγγιώδη ρυθμό, ώστε να τρομάζει όσους προσπαθούν να κατανοήσουν τις τεχνολογίες που το διέπουν. Το Internet, κάποτε ήταν προνόμιο των Πατρικίων. Σήμερα, είναι προσιτό και διαθέσιμο στους απλούς καθημερινούς ανθρώπους, φέρνοντας στην οθόνη του υπολογιστή τους λίγη από τη μαγεία του. Το Web, ίσως είναι το πιο μαγικό κομμάτι της υπόθεσης. Μια μέρα ρουτίνας αρχίζει: ξυπνάω, διαβάζω την εφημερίδα μου, ενημερώνομαι για τις μετοχές μου στο χρηματιστήριο, λέω μια βιαστική καλημέρα στο φίλο μου το Γιώργο που φαίνεται κάπως αγουροξυπνημένος (μάλλον νυσταγμένος θα είναι, αφού στην Αμερική τώρα είναι βράδυ), περνάω μια βόλτα από τη βιβλιοθήκη στο πανεπιστήμιο μου να δω αν επιτέλους ήλθε το βιβλίο που ψάχνω τόσο καιρό, κλείνω ραντεβού με τον οδοντίατρό μου για το απόγευμα, βάζω ROCK- FM, βλέπω την αγαπημένη μου εκπομπή στο CNN ή στο MEGA, πετάγομαι και αγοράζω τις μπότες που είχα σταμπάρει από χθες το βράδυ και...επιτέλους σηκώνομαι από τον υπολογιστή μου. Η επίτευξη των ανωτέρω μέσω του διαδικτύου είναι πλέον γεγονός. Το διαδίκτυο έχει γίνει χώρος πλήρωσης κάθε δραστηριότητας. Το αν αυτό είναι αρνητικό ή θετικό, επιδέχεται συζητήσεων. Στη σημερινή εποχή, τα παιδιά αρχίζουν να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο μέσω υπολογιστών και κινητών σε όλο και μικρότερες ηλικίες. Στην Ελλάδα αυτό γίνεται κατά μέσο όρο στην ηλικία των 11 χρόνων. Η χρήση του διαδικτύου είναι ήδη απόλυτα ενσωματωμένη στην καθημερινότητα. Προτού αφήσετε όμως το παιδί σας να περπατήσει μόνο του σε μια μεγάλη πόλη, θα πρέπει να έχει φτάσει μια κάποια ηλικία και να έχει μάθει ορισμένα πράγματα. Έτσι ο κάθε γονιός χρειάζεται να κατέχει σχετική παιδεία και ο ίδιος, για να είναι σε θέση να την μεταφέρει στο παιδί του, πριν το αφήσει ελεύθερο στον «αυτοκινητόδρομο του διαδικτύου» και στην «κοινωνία της πληροφορίας». 1

Οι πληροφορίες παρέχονται πια όλο και περισσότερο σε ψηφιακή μορφή. Έτσι αποθηκεύονται, μεταδίδονται και διαδίδονται ευκολότερα και οικονομικότερα ακόμη και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές της χώρας. Η επικοινωνία με άτομα εντός και εκτός χώρας με φίλους, γνωστούς αλλά και με αγνώστους έχει γίνει πιο εύκολη και απλή. -I- Ο καθένας μας μπορεί να καταλάβει πια, πως αν δεν προστατέψουμε τις πληροφορίες που «επικοινωνούμε» μέσω διαδικτύου, αυτές θα είναι διαθέσιμες όχι μόνο σε φίλους και γνωστούς αλλά και σε κάθε άτομο που έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο. -I- Επίσης είναι αυτονόητο ότι πρέπει να μάθουμε να φιλτράρουμε τις πληροφορίες αυτές, αφού η ίδια η έννοια της πληροφορίας έχει αλλάξει. Η λέξη πληροφορία αντιπροσωπεύει πλέον όλα τα δεδομένα που υπάρχουν στο διαδίκτυο, άσχετα αν μας αφορούν άμεσα, έμμεσα ή καθόλου. Αρκετές πληροφορίες όπως π.χ. διαφημιστικά μηνύματα μας παρουσιάζονται πια χωρίς να έχουμε επιλέξει εμείς να τις δούμε. Σκοπός της εργασίας είναι η διερεύνυνση της γονικής ζεστασιάς και της γονικής θέρμης στα παιδιά του δημοτικού του Δήμου Χίου. Πιο συγκεκριμένα, ενσωματώσαμε τις διαθέσιμες θεωρητικές και εμπειρικές πληροφορίες αναφορικά με τη σχέση μεταξύ των (Ιντερνετικών) μορφών γονικής μέριμνας και της χρήσης του Διαδικτύου από τα μικρά παιδιά. Το ποσοστό αυτό είναι επίσης η βάση για το θέμα της κατευθυνόμενης έρευνας αυτής της μελέτης, η οποία είναι εν μέρει διερευνητικής φύσεως, λόγω του περιορισμένου αριθμού των εμπειρικών μελετών που διατίθενται σήμερα. Για να επιτευχθεί ο σκοπός και οι στόχοι της εργασίας κρίθηκε σκόπιμο να δημιουργηθούν ορισμένοι βασικοί στόχοι. Ο πρώτος στόχος περιλαμβάνει την ανάλυση του διαδικτύου και των απειλών του στα παιδιά καθώς και την ανάλυση του γονικού ελέγχου και της γονικής θέρμης, βασικοί όροι που θα χρησιμοποιούν στην έρευνα. Ο δεύτερος στόχος περιλαμβάνει την διενέργεια έρευνας σε παιδιά δημοτικού για τον προσδιορισμό της ζεστασιάς και θέρμης που παρέχεται από τους γονείς τους. 2

1.2. Μεθοδολογία Για να επιτευχθεί ο σκοπός και οι στόχοι της εργασίας κρίθηκε σκόπιμο να δημιουργηθεί μία μεθοδολογία βάσει της οποίας θα εξαχθούν αντικειμενικά συμπεράσματα. Ως εκ τούτου, για τον πρώτο στόχο (ανάλυση του διαδικτύου και των απειλών στα παιδιά και την ανάλυση του γονικού ελέγχου και της γονικής θέρμης) επιλέχθηκε η μέθοδος της δευτερογενής έρευνας. Συγκεκριμένα, προσδιορίστηκε μία πληθώρα επιστημονικής αρθρογραφίας (Aunola, K., Stattin, H. K., & Nurmi, J., 2000; Barkin, S., Ip, E., Richardson, I., & Klinepeter, S., 2006; Baumrind, D., 1991; Beebe, T., Asche, S., Haarison, P., & Quinlan, K., 2004; Bourgonjon, J., Valcke, M., Soetaert, R., & Schellens, T., 2010; Chakraborty, J., & Bosman, M., 2005; Chou, C., & Peng, H., 2007; Eastin, M., Greenberg, B., & Hofschire, L., 2006; Livingstone, S., 2003 κ.α.), διαδικτυακών άρθρων (Bauwens, J., 2007; Convention for the Protection of Individuals with regard to Automatic processing of Personal Data Strasbourg, De Rycke, L., 2007; Hustinx, P., J., 2005; Livingstone, S., & Bober, M., 2004; Windows Microsoft; κ.α.), περιοδικών (Intellectum, Καταναλωτικά Βήματα), νόμων και οδηγιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Νόμοι 2068/1992, 2514/1997 και Οδηγίες 2002/58/ΕΚ, 2006/24/ΕΚ, 2009/136/ΕΚ, 95/46/ΕΚ κ.α.). Για τον δεύτερο στόχο της εργασίας επιλέχθηκε η μέθοδος της πρωτογενής έρευνας. Συγκεκριμένα, σχεδιάστηκε ερωτηματολόγιο το οποίο διανεμήθηκε σε γονείς που έχουν τέκνα στο δημοτικό (βλέπε Κεφάλαιο 5). 1.3. Δομή εργασίας Η παρούσα εργασία χωρίζεται σε 8 βασικά κεφάλαια τα οποία αναλύονται ως εξής: -I- Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο παρουσιάζονται ο σκοπός και οι στόχοι της εργασίας, η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε και η δομή της εργασίας -I- Κεφάλαιο 2: Το διαδίκτυο και οι απειλές του στα παιδιά Αναλύονται βασικές έννοιες των απειλών του διαδικτύου και των νομικών μέτρων που έχουν θεσπιστεί με σκοπό την προστασία των προσωπικών δεδομένων -I- Κεφάλαιο 3: Ο γονικός έλεγχος και η γονική θέρμη 3

4-4- 4-4- 4-4 4- Ο ρόλος του γονικού ελέγχου και της γονικής θέρμης στα παιδιά αποτελεί τον κεντρικό πυλώνα του συγκεκριμένου κεφαλαίου Κεφάλαιο 4: Παράθεση αποτελεσμάτων προηγούμενης έρευνας στο γονικό έλεγχο Το συγκεκριμένο κεφάλαιο είναι αρκετά σημαντικό δεδομένου ότι βάσει αυτού δημιουργήθηκε το ερωτηματολόγιο της έρευνας και τα αποτελέσματα της έρευνας θα συγκριθούν με τα αντίστοιχα της παρούσας έρευνας. Κεφάλαιο 5: Μεθοδολογία έρευνας Τα ερευνητικά ερωτήματα, πληροφορίες για το δείγμα της έρευνας, η μεθοδολογία βάσει της οποία σχεδιάστηκε το ερωτηματολόγιο, τα λογισμικά που χρησιμοποιήθηκαν και τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν κατά την πραγματοποίηση της έρευνας αποτελούν τα βασικά σημεία του συγκεκριμένου κεφαλαίου. Κεφάλαιο 6: Αποτελέσματα περιγραφικής στατιστικής Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας βάσει συχνοτήτων, μέτρων κεντρικής τάσης και μέσου σταθμικού όρου. Κεφάλαιο 7: Συσχέτιση δεδομένων Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο πραγματοποιήθηκε συσχέτιση των δεδομένων. Η παραγοντική ανάλυση, η γραμμική και πολλαπλή γραμμική παλινδρόμηση αποτελούν ορισμένα από τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν. Κεφάλαιο 8: Συμπεράσματα και προτάσεις για περαιτέρω έρευνα Παρουσιάζονται τα σημαντικότερα ευρύματα της έρευνας και προτείνονται ενέργειες για περαιτέρω έρευνα. Βιβλιογραφία Παραρτήματα 4

ΜΕΡΟΣ Α. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ

2. ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΤΟΥ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ 2.1. Το διαδίκτυο και οι απειλές του Το διαδίκτυο (internet) μετράει πάνω από 40 χρόνια «ζωής». Σε αυτό το πλαίσιο είναι γενικά παραδεκτό ότι καμία τεχνολογία δεν έχει εξελιχθεί τόσο πολύ σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα. Αξίζει χαρακτηριστικά να αναφερθεί ότι το 1996 ο αριθμός των χρηστών του internet έφτανε διεθνώς τα 60.000.000 ενώ μέχρι και το τέλος του 2010 οι χρήστες του διαδικτύου ξεπέρασαν το όριο των 2 δισεκατομμυρίων, με πρόβλεψη ότι μέχρι το τέλος του 2011, θα είναι δικτυωμένος ο μισός πληθυσμός της Γης και μέχρι το 2020 το 75% - 80% των κατοίκων του πλανήτη θα βρίσκονται πλέον online (In.gr 19/10/2010). Νούμερα που κάνουν τα λόγια του Βίντον Σερφ1 που θεωρείται πατέρας του διαδικτύου προφητικά, αφού όπως είχε πει χαρακτηριστικά το 1998 η εξάπλωση του διαδικτύου είναι σαν ένα τσουνάμι που ξεκινά από ύψος μερικών εκατοστών και όταν πλησιάζει την ακτή έχει φτάσει τα 30 μέτρα και παρασύρει τα πάντα. Κάθε αντίσταση είναι μάταιη. (Μαρίνος, Α., 2003). Ακόμη και στα τελευταία δεκαπέντε χρόνια περίπου, έχει αναδομηθεί, αρκετές φορές, τόσο τεχνολογικά όσο και λειτουργικά. Σε κάθε προηγμένο τεχνολογικά κράτος, οποιαδήποτε υπηρεσία, οργανισμός, εταιρία ή επιχείρηση χρησιμοποιεί τον υπολογιστή της και μέσω του διαδικτύου διαχειρίζεται έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών που μέχρι πριν λίγα χρόνια φάνταζε αδιανόητο. Μπορούμε πλέον δικαιολογημένα να μιλάμε για εξάρτηση του κράτους από την πληροφορική (Λάζος, Γ., 2001). Εξ άλλου η αύξηση του αριθμού των συνδέσεων με το internet θεωρείται από τους ειδικούς κριτήριο ανάπτυξης μιας χώρας, όπως η αύξηση του ΑΕΠ ή του αριθμού των πτυχιούχων και τονίζεται ότι η διάδοση του internet είναι πλέον μια διαδικασία μη αναστρέψιμη' (Μαρίνος, Α., 2003). Τώρα οι δραστηριότητες στο διαδίκτυο περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων, αγορές, τραπεζικές συναλλαγές, εργασία και επικοινωνία ανθρώπων online, αλλά και κοινοποίηση αυτού που κάνουμε ή αισθανόμαστε μια δεδομένη χρονική στιγμή (π.χ. facebook). Έχουμε τη δυνατότητα μέσα απ αυτό να διαβάζουμε, να ακούμε και να παρακολουθούμε τα πάντα. 1 Δημιουργός του πρωτοκόλλου TCP/IP και σημερινός αντιπρόεδρος της Google «)-------------------

Η εξάρτησή μας αυτή καθώς και το γεγονός ότι η χρήση των συστημάτων αυτών είναι προσιτή ακόμα και στο μέσο χρήστη, έχουν οδηγήσει σε μία ενισχυμένη πολυπλοκότητα όσον αφορά τη δομή τους αλλά και το κανονιστικό πλαίσιο στο οποίο κινούνται, δημιουργώντας αναπόφευκτα κενά ασφαλείας, που οφείλονται ή σε προγραμματιστικά σφάλματα, ή σε εσφαλμένες ρυθμίσεις από μέρους του χρήστη, ή τέλος σε αδυναμία των νόμων και των κανόνων να καλύψουν κάθε πτυχή του θέματος. Εξαιτίας του γεγονότος ότι οι υπολογιστές έχουν τη δυνατότητα να συγκεντρώνουν, να επεξεργάζονται και να μεταδίδουν πληροφορίες σε ασύλληπτες ταχύτητες για τα ανθρώπινα δεδομένα, είναι ταυτόχρονα και σε θέση να προσβάλλουν την προσωπικότητα, την ανεξαρτησία και γενικότερα την ελευθερία του ανθρώπου πολύ πιο εύκολα απ ότι τα παραδοσιακά μέσα (Μαρίνος, Α., 2003). Το μεγαλύτερο ποσοστό χρηστών του διαδικτύου παρ ότι βομβαρδίζεται καθημερινά από μηνύματα που του προσφέρουν απλόχερα προστασία από κακόβουλη επίθεση, δυστυχώς βρίσκεται σε πλήρη σύγχυση όσον αφορά την ασφάλεια των δεδομένων του, μην έχοντας πλήρη γνώση των κινδύνων και των απειλών που διατρέχει, ενώ οι εταιρείες παροχής υπηρεσιών είτε πρόκειται για απλές υπηρεσίες ηλεκτρονικής αλληλογραφίας, είτε για πολυπλοκότερες όπως web banking και υποβολή φορολογικών δηλώσεων δεν τον προστατεύουν στο ακέραιο και παρέχουν μια εσφαλμένη αίσθηση ότι ασχολούνται αποτελεσματικά με την ασφάλεια των προσωπικών δεδομένων του. Μέρα με τη μέρα ο αριθμός των χρηστών του διαδικτύου, που πέφτει θύμα κάποιας ηλεκτρονικής απάτης όλο και αυξάνεται παρά το γεγονός ότι οι μέθοδοι και τα εργαλεία για την αποτροπή της συνεχώς βελτιώνονται. Αυτό αποδεικνύεται περίτρανα από τα στατιστικά στοιχεία που εξέδωσε η SafeLine για το 2010. Ο αριθμός των καταγγελιών που έλαβε το 2010, έφτασε τις 4204 (αύξηση 136,44% σε σχέση με το 2009) και αφορούσε παράνομο περιεχόμενο, ή παράνομες δραστηριότητες στο Διαδίκτυο (Διάγραμμα 2.1.). Τα τελευταία 3 χρόνια οι καταγγελίες αυξήθηκαν κατά μέσο όρο κατά 1.250 ανά έτος, γεγονός που αντιστοιχεί σε ένα μέσο ετήσιο ρυθμό αύξησης των καταγγελιών της τάξης του 100% (www.safeline.gr/στατιστικά-στοινεία). 2 2 Η SafeLine ιδρύθηκε το 2003 από την Ελληνική Εταιρία Τηλεπικοινωνιών και Τηλεματικών Εφαρμογών (FORTΉNET), το Ελληνικό Όργανο Αυτορρύθμισης για το Περιεχόμενο του (SAFENET), το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας - Ινστιτούτο Πληροφορικής (ΙΤΕ-ΙΠ) και το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ). Είναι ανοικτή γραμμή καταγγελιών παράνομου περιεχομένου στο Διαδίκτυο και επίσημο μέλος του ΙΝΗΟΡΕ (Διεθνής Σύνδεσμος Ανοικτών Γραμμών Διαδικτύου) από τις 18 Οκτωβρίου 2005. 7 )--------------------

Διάγραμμα 2.1. Αριθμός Καταγγελιών ανά έτος Πηγή: www. safeline.ar/στατιστικά-στοΐγεία Τους τελευταίους 6 μήνες οι καταγγελίες αφορούσαν κατά (Διάγραμμα 2.1.): -I- 25% ρατσισμό ή ξενοφοβία -I- 21% παραβίαση προσωπικών δεδομένων και υποκλοπή ταυτότητας -I- 14% οικονομικές απάτες μέσω διαδικτυακών αγορών -I- 10% εξύβριση ή συκοφαντική δυσφήμηση -I- 6% παιδική πορνογραφία -I- σε μικρότερο ποσοστό εγκλήματα όπως αποπλάνηση ανηλίκων (grooming)3, phishing4, ηλεκτρονικό εκφοβισμό (cyber bullying)5, παραβίαση πνευματικής ιδιοκτησίας, παραβίαση του απορρήτου των επικοινωνιών και απειλή (www.safeline.gr/στατιστικά-στοινεία). 3 Είναι η χρησιμοποίηση χώρων ανοικτής επικοινωνίας από παιδόφιλους που προσποιούνται ότι είναι έφηβοι, για να προσελκύσουν παιδιά με σκοπό να τα κακοποιήσουν. [4] 4 Είναι παραλλαγή του αγγλικού «fishing» (ψάρεμα), και αναφέρεται στην προσπάθεια απόσπασης προσωπικών στοιχείων, οικονομικού συνήθως χαρακτήρα που αφορούν τραπεζικούς λογαριασμούς και πιστωτικές κάρτες, χρησιμοποιώντας ως δόλωμα κάποιο ψεύτικο πρόσχημα. 5 Αφορά τον εκφοβισμό, την απειλή, την ταπείνωση ή την παρενόχληση παιδιών, προεφήβων και εφήβων με τη χρήση του διαδικτύου, των κινητών τηλεφώνων και άλλων ψηφιακών τεχνολογιών από ομηλίκους τους. 8

Μια άλλη εξίσου σημαντική έρευνα που έγινε σε Ευρωπαϊκό επίπεδο από το Δίκτυο EU Kids Online network6 δείχνει ότι το 9% των παιδιών ηλικίας 11-16 ετών έπεσαν θύματα παράνομης χρήσης των προσωπικών τους δεδομένων (7% παραβίαση κωδικών και 5% παραβίαση άλλων προσωπικών δεδομένων) ή θύματα οικονομικής απάτης (2%) [Safer Internet Forum στις 21/11/10 Έρευνα του Δικτύου EU Kids Online]. Παραβίαση απορρήτου Απειλή 6% 3% Εξύβριση 10% «O k Spam-phishing 12% Παιδική πορνογραφία 6% Ρατσισμός 25%.. «Πνευματική ιδιοκτησία 3% Προσωπικά δεδομένα 21% Οικονομικές απάτες 14% Διάγραμμα 2.2. Περιεχόμενο καταγγελιών Πηγή: www. safeline. gr/στατιστικά-στοιχεία Τέλος ακόμη μια έρευνα που διεξήγαγε η εταιρία λογισμικού ασφαλείας ηλεκτρονικών υπολογιστών McAfee μεταξύ 200 στελεχών των τεχνολογιών πληροφορικής που εργάζονται για εταιρίες κοινής ωφελείας (φυσικού αερίου, ηλεκτρισμού και υδροδότησης) σε 14 χώρες, απέδειξε ότι 8 στους 10 δήλωσαν ότι τα δίκτυα τους αποτέλεσαν στόχο παράνομων εισβολέων κατά το έτος 2010 σε αντίθεση με το έτος 2009 που μόλις το 50% των ερωτηθέντων είχε δηλώσει πως είχαν πέσει θύμα επίθεσης. Πιθανότερη πηγή των επιθέσεων αυτών πιθανολογείται πως είναι η 6 Το EU Kids Online Network έχει στόχο τη διεξαγωγή συγκριτικών μελετών σε ευρωπαϊκό επίπεδο με θέμα τη χρήση του Διαδικτύου από παιδιά και εφήβους. Απαρτίζεται από ακαδημαϊκούς από 21 χώρες και τελεί υπό την αιγίδα του προγράμματος Safer Internet Plus 2006-2013 και την ακαδημαϊκή καθοδήγηση του London School of Economics (Dept of Mass Media and Communication). Στην έρευνα συμμετείχαν 25 χώρες (Αυστρία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Γαλλία, Γερμανία, Δανία, Ελλάδα, Εσθονία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία, Κύπρος, Λιθουανία, Ολλανδία, Ουγγαρία, Νορβηγία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβενία, Σουηδία, Τουρκία, Τσεχία και Φινλανδία) και η έρευνα πραγματοποιήθηκε στα σπίτια των παιδιών, σε μορφή δια ζώσης συνέντευξης. Συμπεριελάμβανε μια ενότητα για τις ευαίσθητες ερωτήσεις, την οποία συμπλήρωναν μόνα τους τα παιδιά έτσι ώστε να μην τους ακούσουν οι γονείς, άλλα μέλη της οικογένειας ή ο ίδιος ο ερευνητής.

Κίνα, ακολουθούμενη από τη Ρωσία και τις ΗΠΑ (Ενημερωτικός κόμβος Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου). Περιστατικά υποκλοπών που έχουν σα στόχο τα προσωπικά δεδομένα υπάρχουν πάρα πολλά. Ένα από τα μεγαλύτερα περιστατικά στην ιστορία του Ίντερνετ και της πληροφορικής αποτελεί η πρόσφατη επίθεση στο δίκτυο της Sony Playstation μεταξύ 17ης και 19ης Απριλίου 2011, όπου υπήρξαν παραβιάσεις 70 εκατομμυρίων λογαριασμών χρηστών απ όλο τον κόσμο, από τους οποίους εκλάπησαν ονόματα, διευθύνσεις, χώρες προέλευσης, email, ημερομηνίες γέννησης, κωδικοί πρόσβασης καθώς επίσης και στοιχεία πιστωτικών καρτών που είχαν χρησιμοποιηθεί κατά το παρελθόν για την αγορά παιχνιδιών, ταινιών και μουσικής. Επίσης άλλο ένα αντίστοιχο περιστατικό, που συνέβη τον Απρίλιο του 2011 ήταν η μαζική κλοπή δεδομένων δεκάδων εκατομμυρίων ονομάτων και διευθύνσεων e-mail μεγάλων αμερικανικών τραπεζών, ξενοδοχείων και καταστημάτων από τις βάσεις δεδομένων της αμερικανικής εταιρείας online marketing Epsilon, τα οποία θεωρείται πως σύντομα θα αρχίσουν (αν δεν έχουν αρχίσει ήδη) να χρησιμοποιούνται σε κυβερνοεγκληματικές δραστηριότητες (Ενημερωτικός κόμβος Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου). Τα νούμερα των ερευνών αυτών μιλάνε από μόνα τους και το συμπέρασμα που εξάγεται είναι ένα. Η προστασία του πολίτη και των παιδιών από κάθε είδους απειλή στο διαδίκτυο είναι πλέον επιτακτική και οφείλει να γίνει είτε στο επίπεδο του διαδικτύου είτε στο επίπεδο του απλού χρήστη με σωστή ενημέρωση και κατάλληλη εκπαίδευση καθώς και με την ανάπτυξη κατάλληλων μηχανισμών που θα έχουν σα στόχο την αποτροπή ή έστω την ελαχιστοποίηση των ανεπιθύμητων παραβιάσεων ασφαλείας. Ο γονικός έλεγχος κρίνεται απαραίτητος με σκοπό την αποτροπή της παιδικής κατάχρησης του διαδικτύου και την πρόληψη ενάντια στις κακόβουλες ενέργειες. 2.2. Προσωπικά δεδομένα και διαδίκτυο Προσωπικά δεδομένα λοιπόν, θεωρούνται όλες εκείνες οι πληροφορίες που χαρακτηρίζουν ή προσδιορίζουν έναν άνθρωπο, όπως για παράδειγμα το όνομά του, η ηλικία του, η διεύθυνσή του, ο τόπος κατοικίας του, οι φωτογραφίες του και πολλά άλλα συναφούς περιεχομένου. Ένα φυσικό πρόσωπο διακινεί τέτοιου είδους, 0 )--------------------

πληροφορίες σε καθημερινή βάση στην ιδιωτική του ζωή. Ενδεικτικά, αναφέρω παρακάτω κάποιες συνήθεις περιπτώσεις χρήσης των προσωπικών μας δεδομένων στην καθημερινότητά μας όπως είναι για παράδειγμα, η εγγραφή μας σε κάποιο διαδικτυακό κατάστημα, η υποβολή μιας αίτησης μας σε κάποια δημόσια υπηρεσία, η αγορά κάποιου αεροπορικού εισιτηρίου, το άνοιγμα ενός τραπεζικού λογαριασμού ή η χρησιμοποίηση ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης όπως είναι το facebook, το οποίο έχει πλέον εισβάλλει στην προσωπική ζωή των περισσοτέρων νέων. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις βασική προϋπόθεση χρήσης των προσωπικών δεδομένων μας είναι η πρότερη εξασφάλιση της συγκατάθεσης μας. Αυτό σημαίνει δηλαδή ότι για να χρησιμοποιήσει κάποιος τα προσωπικά μας δεδομένα θα πρέπει να δηλώσουμε με σαφή τρόπο ότι συμφωνούμε σε κάτι τέτοιο αφού ενημερωθούμε πρώτα σχετικά με την ταυτότητα εκείνου που θέλει τα χρησιμοποιήσει, το λόγο που θέλει να τα χρησιμοποιήσει, ποια ακριβώς στοιχεία θα χρησιμοποιήσει και με ποιους θα τα μοιραστεί. Τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα είναι δυνατόν να συγκεντρώνονται είτε άμεσα από κάποιο πρόσωπο είτε αυτόματα μέσω υπολογιστή σε κάποιες βάσεις δεδομένων. Σήμερα που ζούμε στην κοινωνία της πληροφορίας το πιο διαδεδομένο μέσο διάδοσης και ανταλλαγής της πληροφορίας είναι ο ηλεκτρονικός υπολογιστής που άλλοτε αποτελεί μέσο τέλεσης και άλλοτε στόχο μιας εγκληματικής δραστηριότητας. Ειδικότερα ο ηλεκτρονικός υπολογιστής μέσω του διαδικτύου επιτρέπει τη μετάδοση πληροφοριών μέσα σε δευτερόλεπτα και μάλιστα σε παγκόσμια κλίμακα (Επιστημονικό περιοδικό Intellectum τεύχος 4., Μάιος 2008). Μέσω του διαδικτύου οδηγούμαστε ολοένα και περισσότερο προς τη μετατροπή των δεδομένων του φυσικού κόσμου σε ψηφιακή μορφή καθώς οποιαδήποτε υπηρεσία, φορέας ή οργανισμός τείνει να εξαφανίσει τον παραδοσιακό τρόπο καταχώρισης της πληροφορίας που ήταν ο χειρόγραφος, με πολύπλοκα πληροφοριακά συστήματα πολλές φορές διασυνδεδεμένα στο διαδίκτυο. Η νέα αυτή κατάσταση πραγμάτων που δημιούργησε η ανάπτυξη και η κυριαρχία της επιστήμης της πληροφορικής οδήγησε στην εμφάνιση νέων μορφών εγκληματικότητας, οι οποίες ευνοούνται από το γεγονός ότι το νομικό καθεστώς που διέπει το διαδίκτυο είναι ακόμα ελλιπές. Αυτού του είδους η εγκληματικότητα δημιουργεί διάφορα προβλήματα από νομικής άποψης, καθώς δεν υπάρχει καθορισμένος τόπος τέλεσης εγκλήματος, δωσιδικία των δικαστηρίων ενώ πολλές φορές διεκδικούν εφαρμογή κανόνες δικαίου διαφορετικών έννομων τάξεων (Επιστημονικό περιοδικό Intellectum τεύχος 4., Μάιος 2008). Βασικό 11 )--------------------------------------------------------

χαρακτηριστικό αυτού του είδους εγκληματικότητας σε σχέση με άλλες μορφές εγκληματικότητας, είναι πρώτον η έλλειψη φυσικής επαφής του δράστη με το θύμα και δεύτερον η έλλειψη βίας. Για παράδειγμα όταν κάποιος υποκλέπτει προσωπικά δεδομένα από κάποιον υπολογιστή δεν χρειάζεται να εισβάλλει στην κατοικία του θύματος και να ασκήσει κάποιου είδους βία σ αυτόν ή τον υπολογιστή του. Πολύ απλά μπορεί να εισέλθει στον ίδιο τον υπολογιστή σπάζοντας εξ αποστάσεως τους κωδικούς πρόσβασης του, ή να τον καταστρέψει ολοσχερώς με την αποστολή ενός ιού, ενεργώντας υπό την άγνοια του θύματος που θα τον αποδεχτεί. (Κιούπης, Δ., 2000) Άλλο ένα βασικό χαρακτηριστικό αυτής της εγκληματικότητας, είναι η διεθνής φύση της, εξαιτίας της διασύνδεσης των ηλεκτρονικών υπολογιστών σε παγκόσμιο επίπεδο. Η διεθνικότητα αυτή, γίνεται εύκολα αντιληπτή, αν αναλογιστεί κανείς ότι τ αποτελέσματά της διάπραξης ενός διαδικτυακού εγκλήματος γίνονται ταυτόχρονα αισθητά σε διάφορους τόπους κάνοντας τον εντοπισμό του δράστη μία πάρα πολύ δύσκολη υπόθεση. Το γεγονός αυτό, όπως γίνεται αντιληπτό επιβάλλει την ανάγκη για διεθνή συνεργασία. Γι αυτό το λόγο το Συμβούλιο της Ευρώπης έχοντας σα στόχο την προστασία της διεθνούς κοινότητας από τα διαδικτυακά εγκλήματα, στις 23 Νοεμβρίου του 2001 συνέταξε τη σύμβαση για την καταπολέμηση του η Κυβερνοεγκλήματος στηριζόμενο σε 3 κύριες κατευθύνσεις. Πρώτον στη θεμελίωση κοινών ουσιαστικών και δικονομικών ποινικών αρχών, δεύτερον στη θέσπιση κατάλληλης νομοθεσίας από τα κράτη-μέλη και τρίτον στην επίτευξη Διεθνούς δικαστικής συνεργασίας (Αγγέλη, I. ΠοινΔικ, 2001). 2.3. Τα προσωπικά δεδομένα των καταναλωτών απειλούνται στο ίπίθγπθί Η Παγκόσμια Ομοσπονδία Καταναλωτών που αποτελείται από 263 Καταναλωτικούς Οργανισμούς, διεξήγαγε διεθνή έρευνα με θέμα την ασφάλεια των Ευρωπαϊκών και Αμερικανικών ιστοσελίδων και αποκάλυψε πρώτον ότι οι παραπάνω αποτυγχάνουν να εφαρμόσουν τα κριτήρια της προστασίας των προσωπικών δεδομένων και δεύτερον ότι οι καταναλωτές αγνοούν τις πιο βασικές αρχές της σωστής χρήσης του διαδικτύου. Η έρευνα αφορούσε 751 ιστοσελίδες που πωλούν προϊόντα και παρέχουν υπηρεσίες. 7 7 Τη σύμβαση υπέγραψαν 26 χώρες κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα αλλά και 4 χώρες παρατηρητές (Καναδάς, Ιαπωνία, Νότιος Αφρική και Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής) > 2 )--------------------

Η έρευνα της Διεθνούς Ομοσπονδίας Καταναλωτών αποκαλύπτει πως τα μέτρα που παίρνουν οι διάφορες Κυβερνήσεις για να προστατέψουν τα προσωπικά δεδομένα των καταναλωτών δεν είναι επαρκή και πιο συγκεκριμένα αναφέρει ότι (Καταναλωτικά Βήματα - Τεύχος Ιούνιος - Ιούλιος 2002, 18-04-08): Μ Πάνω από τα δύο τρίτα των ιστοσελίδων συλλέγουν κάποιες προσωπικές πληροφορίες και σχεδόν όλες αυτές οι ιστοσελίδες ζητούν τέτοιες λεπτομέρειες, ώστε να καθίσταται εύκολη η αναγνώριση και η επικοινωνία με τον επισκέπτη τους. Μ Η συντριπτική πλειοψηφία των ιστοσελίδων κατά την εγγραφή του χρήστη στην λίστα των διαφημιστικών email τους, μοιράζει τα στοιχεία του σε λίστες άλλων εταιριών με τις οποίες σχετίζεται, χωρίς να δίνει το περιθώριο επιλογής στον Καταναλωτή. Παρά το γεγονός ότι υπάρχει αυστηρή Ευρωπαϊκή Νομοθεσία, που διέπει την προστασία των προσωπικών δεδομένων των χρηστών, η πλειοψηφία των ευρωπαϊκών ιστοσελίδων δεν ενημερώνει τους Καταναλωτές για την ακριβή χρήση των προσωπικών δεδομένων τους, ούτε ζητά την άδειά τους για το μοίρασμα των στοιχείων τους σε άλλες εταιρίες. Μόνο το 10% των ιστοσελίδων, οι οποίες στοχεύουν στην πώληση προϊόντων σε παιδιά - καταναλωτές, ζητούν από αυτά να πάρουν την συγκατάθεση των γονέων τους, πριν δώσουν τα προσωπικά τους στοιχεία, ή έστω να ενημερώσουν τους γονείς τους μετά. Συμπερασματικά θα αναφερθούν τα λόγια που είπε η Κα Anna Fielder, διευθύντρια του γραφείου για τις αναπτυγμένες και τις μεταβατικές οικονομίες της Διεθνούς των Καταναλωτών, που είπε πως παρ ότι η προστασία των προσωπικών δεδομένων είναι αναγνωρισμένο ως βασικό ανθρώπινο δικαίωμα, πάρα πολλές εταιρίες συλλέγουν όχι απαραίτητες και πολύ προσωπικές πληροφορίες για τους πελάτες τους, με αποτέλεσμα οι καταναλωτές να μην έχουν τον έλεγχο των προσωπικών τους δεδομένων (Καταναλωτικά Βήματα - Τεύχος Ιούνιος - Ιούλιος 2002, 18-04-08). Πολύ σωστά έχει επισημανθεί λοιπόν πως από τη στιγμή που το άτομο αποφασίζει την αυτοέκθεσή του στην αγορά του Ίντερνετ, συναποφασίζει και τη διάθεση των εισφερομένων στο διαδίκτυο στοιχείων της προσωπικότητάς του σε κοινή χρήση (Καράκωστας, Ι., 1998). 13