EL
ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ Βρυξέλλες, 14.9.2001 SEC (2001) 1414 EΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣ ΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Πίνακας αποτελεσµάτων 2001 για την καινοτοµία
EΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣ ΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ 2001 ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. Εισαγωγή... 7 2. Ο Ευρωπαϊκός Πίνακας Αποτελεσµατων για την Καινοτοµία... 8 2.1. Ανθρώπινο δυναµικό... 9 2.2. ηµιουργία νέας γνώσης... 9 2.3. Μετάδοση και εφαρµογή της νέας γνώσης... 9 2.4. Χρηµατοδότηση της καινοτοµίας, παραγωγή και αγορές... 10 3. Βασικά πορίσµατα απο τον πίνακα αποτελεσµάτων 2001 για την καινοτοµία... 11 3.1. Σηµερινές τάσεις... 13 3.2. Αποτελέσµατα ανά χώρα... 15 3.3. Ένας προσωρινός ευρωπαϊκός δείκτης καινοτοµίας... 17 3.4. Κατά πόσον συγκλίνουν οι εθνικές επιδόσεις καινοτοµίας στην ΕΕ;... 19 3.5. Κατανόηση της ποικιλίας των πολιτικών για την καινοτοµία στην Ευρώπη... 21 4. Συγκριτική αξιολόγηση της πολιτικής για την καινοτοµία... 23 4.1. Η «ανοιχτή µέθοδος συντονισµού»... 23 4.2. Ένα κοινό πλαίσιο αναφοράς για την πολιτική στον τοµέα της καινοτοµίας... 24 4.3. Πρακτική εφαρµογή του πίνακα αποτελεσµάτων 2001 για την καινοτοµία... 25 4.4. Μελλοντικά βήµατα για τη βελτίωση του πίνακα αποτελεσµάτων για την καινοτοµία27 5. ράση που προκύπτει από τον πίνακα αποτελεσµατων του 2001 για την καινοτοµία.. 29 5.1. ιάγραµµα δραστηριοτήτων που πρέπει να υλοποιηθούν από την Επιτροπή... 29 5.2. Βασικές συστάσεις προς τα κράτη µέλη... 30 6. Παραρτήµατα... 30 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 ΠΙΝΑΚΕΣ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ... 31 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΚΑΘΕ ΕΙΚΤΗ... 35 2
Συνοπτική παρουσίαση 1. Ο πίνακας αποτελεσµάτων για την καινοτοµία: αίτηµα του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου Ο «ευρωπαϊκός πίνακας αποτελεσµάτων για την καινοτοµία» αποτελεί απάντηση σε ένα αίτηµα που διατύπωσε ρητώς το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο της Λισσαβόνας. Στη Λισσαβόνα η Ένωση έθεσε ως στόχο αφενός να ενισχύσει την κοινωνική συνοχή και αφετέρου να καταστεί η πλέον ανταγωνιστική και δυναµική οικονοµία της γνώσης ανά την υφήλιο κατά την επόµενη δεκαετία. Η δηµιουργία ενός ευρωπαϊκού χώρου έρευνας και καινοτοµίας (ΕΧΕ) συµφωνήθηκε ως ένα από τα βασικά στοιχεία για να συνδυαστούν καλύτερα οι προσπάθειες της Ένωσης και των κρατών µελών. Οι δύο ανακοινώσεις σχετικά µε τον ΕΧΕ και την «Καινοτοµία στο πλαίσιο της οικονοµίας της γνώσης», καθώς και η πρόταση της Επιτροπής για το επόµενο πρόγραµµα πλαίσιο κοινοτικής Ε&Α, αποτέλεσαν σηµαντικά βήµατα προς αυτή την κατεύθυνση. Τον Σεπτέµβριο του 2000 δηµοσιεύθηκε ένας προκαταρκτικός ευρωπαϊκός πίνακας αποτελεσµάτων για την καινοτοµία. 2. Επισκόπηση των ευρωπαϊκών επιδόσεων στον τοµέα της καινοτοµίας Στον πίνακα αποτελεσµάτων για την καινοτοµία αναλύονται τα στατιστικά στοιχεία για 17 δείκτες σε τέσσερις τοµείς: ανθρώπινο δυναµικό, δηµιουργία γνώσης, µετάδοση και εφαρµογή της νέας γνώσης, χρηµατοδότηση της καινοτοµίας, παραγωγή και αγορές. Στον πίνακα αποτελεσµάτων απεικονίζονται επιτεύγµατα και τάσεις, υπογραµµίζονται τα δυνατά σηµεία και οι αδυναµίες των επιδόσεων των κρατών µελών και εξετάζεται η ευρωπαϊκή σύγκλιση στον τοµέα της καινοτοµίας. Ο πίνακας αποτελεσµάτων συνιστά µία από τις δραστηριότητες συγκριτικής αξιολόγησης που άρχισε να πραγµατοποιεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως απάντηση στο Ευρωπαϊκό Συµβούλιο της Λισσαβόνας. Βασίζεται στους «διαρθρωτικούς δείκτες» που εισήγαγε η Επιτροπή στην ανακοίνωσή της «Αξιοποίηση του δυναµικού της Ευρωπαϊκής Ένωσης Εδραίωση και επέκταση της στρατηγικής της Λισσαβόνας» 1. 3. Οι πρωτοπόροι στον τοµέα της καινοτοµίας προέρχονται από την Ευρώπη Για πολλούς δείκτες καινοτοµίας, οι χώρες που κατέχουν την πρωτοπορία στην Ένωση επιδεικνύουν σηµαντικές προόδους έναντι των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας. Για παράδειγµα, το Ηνωµένο Βασίλειο, η Ιρλανδία και η Γαλλία έχουν το παγκόσµιο προβάδισµα ως προς την προσφορά αποφοίτων σχολών θετικών επιστηµών και πολυτεχνείου, η Φινλανδία, οι Κάτω Χώρες και η Σουηδία ως προς τη δηµόσια Ε&Α, η Σουηδία ως προς την επιχειρηµατική Ε&Α, και οι Κάτω Χώρες, η Σουηδία και η ανία ως προς την πρόσβαση των νοικοκυριών στο ιαδίκτυο. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει το τεράστιο δυναµικό για την ανταλλαγή ορθής πρακτικής και γνώσεων στο πλαίσιο της ΕΕ µέσω της «ανοιχτής µεθόδου συντονισµού» που ορίστηκε στη Λισσαβόνα, καθώς και για ενισχυµένη συνεργασία µεταξύ των κρατών µελών και της Ένωσης, που βρίσκεται στο επίκεντρο του ΕΧΕ. 4. Η Ένωση παρουσιάζει δείγµατα βελτίωσης αλλά και αδυναµιών Για την ΕΕ ως σύνολο, µια ανάλυση των αλλαγών σε δέκα δείκτες καινοτοµίας για τους οποίους υπάρχουν διαθέσιµα στοιχεία κατά τα τελευταία τέσσερα ως έξι έτη δείχνει βελτιώσεις σε έξι δείκτες, καµία αξιοσηµείωτη διαφοροποίηση σε έναν και µια κάµψη σε 1 COM(2001) 79. 3
τρεις: δηµόσια Ε&Α, επιχειρηµατική Ε&Α και προστιθέµενη αξία από τη βιοµηχανία υψηλής τεχνολογίας. Από τη σύγκριση των σηµερινών επιδόσεων της ΕΕ και των ΗΠΑ προκύπτει ότι τα επίπεδα τριτοβάθµιας εκπαίδευσης, η επιχειρηµατική Ε&Α, η πρόσβαση των νοικοκυριών στο ιαδίκτυο και η χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας στον τοµέα της υψηλής τεχνολογίας συγκαταλέγονται µεταξύ των σηµαντικότερων σηµείων όπου οι ΗΠΑ υπερτερούν έναντι της ΕΕ, ενώ η ΕΕ έχει το προβάδισµα ως προς την προσφορά νέων αποφοίτων σχολών θετικών επιστηµών και πολυτεχνείου (ΘΕ&Π), δηµόσιας Ε&Α και ως προς τις δαπάνες σε τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ). Συγκρινόµενη µε την Ιαπωνία, η ΕΕ προπορεύεται ως προς τις δαπάνες ΤΠΕ. Όσον αφορά την πρόσβαση στο ιαδίκτυο, η Ιαπωνία και η ΕΕ συµβαδίζουν, ενώ η Ιαπωνία έχει σαφώς το προβάδισµα ως προς την επιχειρηµατική Ε&Α (ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από τον κοινοτικό µέσον όρο) και σε µικρότερο βαθµό ως προς τον αριθµό των αποφοίτων σχολών θετικών επιστηµών και πολυτεχνείου, δηµόσιας Ε&Α καθώς και το ποσοστό του πληθυσµού σε ηλικία εργασίας µε γνώσεις τριτοβάθµιας εκπαίδευσης. 5. Θετικές τάσεις στις περισσότερες χώρες Ο πίνακας αποτελεσµάτων παρέχει λεπτοµερή ανάλυση ανά χώρα και δείκτη. Για µια άµεση επισκόπηση υπολογίστηκε ένας προσωρινός συνοπτικός δείκτης καινοτοµίας (Σ Κ) καθώς και οι γενικές τάσεις σε κάθε χώρα (βλ. παρακάτω Σχήµα 1). Οι χώρες πάνω από τον οριζόντιο άξονα έχουν Σ Κ άνω του µέσου όρου, ενώ οι χώρες στα δεξιά του κατακόρυφου άξονα παρουσιάζουν γενική τάση που υπερβαίνει τον κοινοτικό µέσον όρο. Οι δύο αυτοί άξονες χωρίζουν το διάγραµµα σε τέσσερα τεταρτηµόρια. Οι χώρες του τεταρτηµορίου επάνω δεξιά «σηµειώνουν πρόοδο», καθώς και ο συνοπτικός δείκτης καινοτοµίας τους και το ποσοστό µεταβολής που εµφανίζουν κατά το παρελθόν όσον αφορά τους δείκτες καινοτοµίας είναι άνω του κοινοτικού µέσου όρου. Αντίθετα, οι χώρες του τεταρτηµορίου κάτω αριστερά «εµφανίζουν περαιτέρω επιδείνωση της υστέρησης», καθώς και οι δύο µεταβλητές είναι κάτω του κοινοτικού µέσου όρου (για περισσότερες λεπτοµέρειες βλ. Κεφάλαιο 3.3). Σχήµα 1 Γενικές τάσεις ανά χώρα βάσει του δείκτη καινοτοµίας Συνοπτ ικός δείκτης κα ινοτοµίας 8 6 4 2 0-2 -4 2. Μείω ση της δραστηρ ιοποίησης D F NL UK A S B DK FIN IRL 1. Πραγµατοποίηση προόδου L -6 I E -8-10 GR P 4 Περαιτέρω επιδείνωση της υστέρησης 3. Ανάκτηση του χαµένου εδάφους 0 10 20 30 40 50 60 Μέση ποσοστιαία µεταβ ολή (95/97-99/2000) στους δείκτες των τάσεων Όλα τα κράτη µέλη έχουν βελτιώσει τις επιδόσεις τους στον τοµέα της καινοτοµίας. Τρεις χώρες µε χαµηλά αποτελέσµατα επί του παρόντος παρουσιάζουν τις θετικότερες τάσεις: η Ελλάδα, το Λουξεµβούργο και η Ισπανία «ανακτούν σαφώς το χαµένο έδαφος». Οι τρεις 4
µεγαλύτερες οικονοµίες της ΕΕ σηµειώνουν επίσης βελτίωση, αλλά µε ρυθµούς κάτω του κοινοτικού µέσου όρου. Στο Ηνωµένο Βασίλειο παρατηρούνται οι ταχύτεροι ρυθµοί βελτίωσης στο πλαίσιο αυτής της οµάδας. Μεταξύ των πλέον καινοτόµων χωρών της ΕΕ, η ανία και η Φινλανδία «σηµειώνουν πρόοδο» στη Σουηδία, η βελτίωση ακολουθεί τον κοινοτικό µέσον όρο, ενώ στις Κάτω Χώρες το ποσοστό βελτίωσης είναι χαµηλότερο από τον κοινοτικό µέσον όρο. 6. Έντονες διαφορές µεταξύ των κρατών µελών Παρά την ύπαρξη ουσιαστικών εθνικών διαφορών ως προς τις επιδόσεις στον τοµέα της καινοτοµίας, δεν υπάρχει «µία και µοναδική βέλτιστη» πολιτική στον εν λόγω τοµέα. Οι διαφορές µεταξύ των κρατών µελών είναι ιδιαίτερα έντονες όσον αφορά τέσσερις δείκτες: τη δια βίου µάθηση, την επιχειρηµατική Ε&Α, τη χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας στον τοµέα της υψηλής τεχνολογίας και το ποσοστό των ΜΜΕ που συµµετέχουν στην καινοτοµία που προκύπτει από συνεργασία. Οι διαφορές είναι µεγαλύτερες στους τοµείς που επηρεάζονται άµεσα από τη λήψη αποφάσεων ιδιωτικών φορέων. Αντίθετα, παρατηρείται µικρότερη διαφοροποίηση µεταξύ των κρατών µελών για τους περισσότερους δείκτες που επηρεάζονται έντονα από την κρατική πολιτική, όπως π.χ. η τριτοβάθµια εκπαίδευση και οι δηµόσιες επενδύσεις Ε&Α. Για τους περισσότερους δείκτες οι επιδόσεις των χωρών της ΕΕ παρουσιάζουν απόκλιση κατά τα τελευταία πέντε µε έξι έτη. 7. ύο σοβαρές αδυναµίες: χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας και επιχειρηµατική Ε&Α Υπάρχουν ορισµένα στοιχεία που δείχνουν ότι έχει σταµατήσει η µείωση των δηµόσιων και επιχειρηµατικών δαπανών Ε&Α που παρατηρήθηκε από τις αρχές της δεκαετίας του 90 από το 1996 παρατηρείται αύξηση της επιχειρηµατικής Ε&Α σε αρκετά κράτη µέλη της ΕΕ. Ωστόσο, η ταχεία αύξηση της επιχειρηµατικής Ε&Α που σηµειώνεται στην Ιαπωνία και τις ΗΠΑ από το 1994 µεγαλώνει το χάσµα µεταξύ αυτών των χωρών και της Ευρώπης. Επιπλέον, στην Ευρώπη η χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας για αµερικανικά προϊόντα υψηλής τεχνολογίας είναι περίπου επταπλάσια από τη χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας στις ΗΠΑ για ευρωπαϊκά προϊόντα, ενώ η κατάσταση σε σχέση µε την Ιαπωνία χαρακτηρίζεται από την ίδια σχεδόν έλλειψη ισορροπίας. Η ισχυρή θέση της Ιαπωνίας ως προς τη χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας για προϊόντα υψηλής τεχνολογίας στις ΗΠΑ δείχνει πως υπάρχουν δυνατότητες βελτίωσης για την ΕΕ σε αυτόν τον τοµέα. 8. ράση Ο πίνακας αποτελεσµάτων 2001 για την καινοτοµία στηρίζει τους στόχους της ανακοίνωσης «Καινοτοµία στο πλαίσιο της οικονοµίας της γνώσης». Τα εν λόγω αποτελέσµατα παρέχουν πρόσθετες ενδείξεις για περαιτέρω επεξεργασία των συστάσεων που διατυπώνονται ήδη στο παρόν έγγραφο εργασίας. Ο πίνακας των αποτελεσµάτων θα ενηµερώνεται σε ετήσια βάση, ανοίγοντας τον δρόµο για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής συνεργασίας στην πολιτική για την καινοτοµία. Ο πίνακας αποτελεσµάτων 2001 για την καινοτοµία θα χρησιµοποιηθεί για την περαιτέρω ανάπτυξη της συγκριτικής αξιολόγησης της πολιτικής στον τοµέα της καινοτοµίας µε διάφορους τρόπους. Η Επιτροπή καλεί τα κράτη µέλη να αναλύσουν τα πορίσµατα του πίνακα αποτελεσµάτων, να διατυπώσουν σχόλια και να καθορίσουν, όπου ενδείκνυται, εθνικούς στόχους. Προκειµένου να διευκολύνουν την «ανοιχτή µέθοδο συντονισµού» που καθόρισε το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο, τα κράτη µέλη πρέπει να αξιολογούν συστηµατικά τις πολιτικές τους στον τοµέα της καινοτοµίας και, όπου είναι εφικτό, να αξιολογούν από κοινού 5
παρόµοιες εθνικές πολιτικές. Οι υπηρεσίες της Επιτροπής υποστηρίζουν ήδη αυτή τη διαδικασία αµοιβαίας µάθησης στο πλαίσιο του «διαγράµµατος τάσεων για την καινοτοµία στην Ευρώπη» (βάση δεδοµένων µε εθνικές πολιτικές, εθνικές εκθέσεις, εκθέσεις για τις τάσεις και επανεξετάσεις από οµολόγους). Η ετήσια δηµοσίευση «Πολιτική για την καινοτοµία στην Ευρώπη» θα συµπεριλάβει στοιχεία από τον πίνακα αποτελεσµάτων και θα παράσχει µια ενοποιηµένη εικόνα των αποτελεσµάτων από τη συγκριτική αξιολόγηση της πολιτικής για την καινοτοµία στην Ευρώπη. Στις δράσεις αυτές θα συµµετάσχουν σταδιακά και οι υποψήφιες για προσχώρηση χώρες. Η καινοτοµία χαρακτηρίζεται από έντονη περιφερειακή διάσταση, και η Επιτροπή καλεί τις ευρωπαϊκές περιφέρειες να συµµετάσχουν ενεργά στη συγκριτική αξιολόγηση της σχετικής πολιτικής. Ανάλογα µε τη συνεισφορά των περιφερειών και τη διαθεσιµότητα των στοιχείων, η περιφερειακή διάσταση µπορεί να ενισχυθεί περαιτέρω στο πλαίσιο του επόµενου πίνακα αποτελεσµάτων για την καινοτοµία. Η ποιότητα του πίνακα αποτελεσµάτων για την καινοτοµία εξαρτάται από τα στατιστικά στοιχεία που παρέχουν τα κράτη µέλη. Σε αυτό το πλαίσιο η Επιτροπή συνιστά να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην έγκαιρη εφαρµογή και ενηµέρωση της Κοινοτικής Έρευνας για την Καινοτοµία (ΚΕΚ). 6
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο Ευρωπαϊκό Συµβούλιο της Λισσαβόνας, τον Μάρτιο του 2000, διατυπώθηκε το αίτηµα να ενισχυθεί η καινοτοµία στην Ένωση ως απάντηση στην παγκοσµιοποίηση και τις προκλήσεις της οικονοµίας της γνώσης. Στη Λισσαβόνα η Ένωση έθεσε ως στόχο αφενός να ενισχύσει την κοινωνική συνοχή και αφετέρου να καταστεί η πλέον ανταγωνιστική και δυναµική οικονοµία της γνώσης ανά την υφήλιο εντός της επόµενης δεκαετίας. Στη Λισσαβόνα σχεδιάστηκε επίσης λεπτοµερώς η συνολική στρατηγική για την επίτευξη αυτού του στόχου. Ένα από τα βασικά µηνύµατα αφορούσε τη δηµιουργία ενός ευρωπαϊκού χώρου έρευνας και καινοτοµίας, προκειµένου να συνδυαστούν καλύτερα οι προσπάθειες της Ένωσης και των κρατών µελών στους δύο αυτούς τοµείς. Με βάση την ήδη επιτευχθείσα οικονοµική σύγκλιση επινοήθηκε µια «ανοιχτή µέθοδος συντονισµού», προκειµένου να βοηθήσει τα κράτη µέλη να αναπτύξουν αποτελεσµατικότερες πολιτικές για τη δηµιουργία νέων δεξιοτήτων και ικανοτήτων. Στο πλαίσιο αυτό το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο διατύπωσε ρητώς το αίτηµα να καταρτιστεί ένας ευρωπαϊκός πίνακας αποτελεσµάτων για την καινοτοµία. Στη συνεδρίαση που πραγµατοποιήθηκε στη Στοκχόλµη στις 23-24 Μαρτίου 2001 επί οικονοµικών και κοινωνικών θεµάτων, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο επεσήµανε την πρόθεση της Επιτροπής να παρουσιάσει τον πρώτο ευρωπαϊκό πίνακα αποτελεσµάτων για την καινοτοµία και υποστήριξε την πλήρη ενσωµάτωση των υποψήφιων για προσχώρηση χωρών στη διαδικασία της Λισσαβόνας. Η ανακοίνωση του Σεπτεµβρίου 2000 µε τίτλο «Καινοτοµία στο πλαίσιο της οικονοµίας της γνώσης» 2 αποτέλεσε σηµαντικό βήµα στην πολιτική της Επιτροπής για την καινοτοµία και τις επιχειρήσεις. Η ανακοίνωση παρουσίαζε µια επισκόπηση της προόδου που σηµειώθηκε στην Ένωση µετά από το «Πρώτο σχέδιο δράσης για την καινοτοµία» 3 ; καθόριζε πέντε στόχους για την επόµενη τετραετία και εξέθετε ένα σχέδιο συντονισµένης δράσης της Επιτροπής και των κρατών µελών. Η ανακοίνωση περιελάµβανε το πρώτο γενικό σχέδιο του ευρωπαϊκού πίνακα αποτελεσµάτων για την καινοτοµία µε βάση τα τότε διαθέσιµα στοιχεία. Ο πίνακας αποτελεσµάτων του 2001 στο πλαίσιο του παρόντος εγγράφου εργασίας ακολουθεί το γενικό σχέδιο του 2000. Αναλύει σε βάθος τα τρέχοντα στοιχεία, παρουσιάζει επιτεύγµατα και τάσεις, τονίζει τα δυνατά σηµεία και τις αδυναµίες στις επιδόσεις των κρατών µελών, εξετάζει το επίπεδο της ευρωπαϊκής σύγκλισης και καταλήγει σε προτάσεις δράσης. Σύµφωνα µε τον πίνακα αποτελεσµάτων, ορισµένα κράτη µέλη της ΕΕ συγκαταλέγονται µεταξύ των χωρών που κατέχουν την παγκόσµια πρωτοπορία σε πολλούς τοµείς πολιτικής για την καινοτοµία. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει το τεράστιο δυναµικό για την ανταλλαγή ορθής πρακτικής και γνώσεων εντός της ΕΕ. Ο πίνακας αποτελεσµάτων συνιστά µία από τις δραστηριότητες συγκριτικής αξιολόγησης που άρχισε να πραγµατοποιεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή µετά από το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο της Λισσαβόνας. Στην ανακοίνωσή της µε τίτλο «Αξιοποίηση του δυναµικού της Ευρωπαϊκής Ένωσης Εδραίωση και επέκταση της στρατηγικής της Λισσαβόνας» 4 η Επιτροπή παρουσιάζει µια σειρά «διαρθρωτικών» ή «κεντρικών» δεικτών που πρέπει να χρησιµοποιηθούν ως βάση για πιο εξειδικευµένους πίνακες αποτελεσµάτων, όπως τον ευρωπαϊκό πίνακα αποτελεσµάτων για την καινοτοµία, τον πίνακα αποτελεσµάτων για τις 2 3 4 COM(2000) 567. COM(1996) 589. COM(2001) 79. 7
επιχειρήσεις 5 και την υπό εξέλιξη συγκριτική αξιολόγηση των εθνικών πολιτικών στον τοµέα της έρευνας 6. Ο πίνακας αποτελεσµάτων για την καινοτοµία συµπληρώνει τους «διαρθρωτικούς δείκτες». Ορισµένοι από τους δείκτες του πίνακα αποτελεσµάτων είναι ίδιοι µε τους «διαρθρωτικούς δείκτες», ενώ κάποιοι δείκτες του πίνακα αποτελεσµάτων είτε συµπληρώνουν τον αντίστοιχο «διαρθρωτικό δείκτη» είτε εφαρµόζουν πιο περιορισµένους ορισµούς προκειµένου να εκπληρώσουν τον στόχο του πίνακα αποτελεσµάτων να εστιαστεί στον τοµέα της πολιτικής για την καινοτοµία. Προκειµένου να ελαχιστοποιήσει ακόµα περισσότερο την πρόσθετη επιβάρυνση λόγω της συλλογής στατιστικών στοιχείων, ο πίνακας αποτελεσµάτων για την καινοτοµία χρησιµοποιεί κατά κύριο λόγο τα επίσηµα στοιχεία της Eurostat ή στοιχεία από αρκετά αξιόπιστες ιδιωτικές πηγές, σε περίπτωση που δεν διατίθενται επίσηµα στοιχεία. 2. Ο ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ Ο ευρωπαϊκός πίνακας αποτελεσµάτων για την καινοτοµία παρέχει µια επισκόπηση των ευρωπαϊκών επιδόσεων για την καινοτοµία, παρουσιάζοντας στοιχεία για 17 δείκτες που αφορούν τη διαδικασία καινοτοµίας 7. Ο πίνακας αποτελεσµάτων χρησιµοποιεί «παραδοσιακούς» δείκτες βασισµένους στην Ε&Α, καθώς και στατιστικά στοιχεία για τα διπλώµατα ευρεσιτεχνίας και δείκτες από πρόσφατες έρευνες. Ο Πίνακας Α του Παραρτήµατος 1 παρέχει τον ορισµό, την πηγή των στοιχείων και το τελευταίο έτος για το οποίο διατίθενται. Το Παράρτηµα 2 παρέχει περαιτέρω γενικές πληροφορίες για κάθε δείκτη: τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατά του, προφυλάξεις ως προς την ερµηνεία του, συγκρισιµότητα ή συµπληρωµατικότητα µε δείκτες που χρησιµοποιούνται αλλού από την Επιτροπή, ένα διάγραµµα που δείχνει τις επιδόσεις των κρατών µελών και ένα διάγραµµα των τάσεων (για όσους δείκτες διατίθενται χρονολογικές σειρές). Ως πολιτικό µέσο προερχόµενο από πρόσφατες στατιστικές, ο πίνακας αποτελεσµάτων οδηγεί σε νέα βαθιά κατανόηση. Ωστόσο, εξακολουθούν να λείπουν διεθνή συγκριτικά στατιστικά στοιχεία σε ορισµένους ζωτικής σηµασίας τοµείς, όπως η διάδοση της γνώσης, η µάθηση και η δικτύωση. Εποµένως, ο πίνακας αποτελεσµάτων συµπληρώνεται από καλύτερης ποιότητας εργαλεία και ανάλυση συγκριτικής αξιολόγησης των πολιτικών, όπως η περιεκτική βάση δεδοµένων για τα πολιτικά µέτρα στον τοµέα της καινοτοµίας και οι επανεξετάσεις από οµολόγους στο πλαίσιο του «διαγράµµατος τάσεων για την καινοτοµία στην Ευρώπη» (βλ. παράγραφο 4.2). Ο πίνακας αποτελεσµάτων του 2001 στον τοµέα της καινοτοµίας βασίζεται στο γενικό σχέδιο του πίνακα αποτελεσµάτων που δηµοσιεύθηκε το 2000. Υπάρχουν ορισµένες σηµαντικές βελτιώσεις: ενηµερωµένα στοιχεία, καλύτεροι ορισµοί κάποιων δεικτών προκειµένου να επικεντρωθούν σε καινοτόµες δραστηριότητες 8, καλύτερη κάλυψη των ΗΠΑ και της 5 6 7 8 Συγκριτική αξιολόγηση της πολιτικής για τις επιχειρήσεις. Πρώτα πορίσµατα από τον πίνακα αποτελεσµάτων, SEC(2000) 1841. Έκθεση προόδου σχετικά µε τη συγκριτική αξιολόγηση των εθνικών πολιτικών στον τοµέα της έρευνας, SEC(2001) 1002. Οι δύο µετρήσεις των διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας των EPO και USPTO υπολογίζονται ως ένας και µοναδικός δείκτης για τα διπλώµατα ευρεσιτεχν ίας. Οι ορισµοί των δεικτών 1.1, 1.2, 4.1, 4.2, 4.4 και 4.6 στον πίνακα αποτελεσµάτων του 2001 για την καινοτοµία διαφέρουν από τους ορισµούς του γενικού σχεδίου του 2000. Οι αλλαγές αυτές οδηγούν σε διαφοροποίηση των αποτελεσµάτων συγκριτικά µε την προηγούµενη έκδοση. Συνιστάται στους αναγνώστες που επιθυµούν να συγκρίνουν τους δύο πίνακες αποτελεσµάτων να ελέγξουν προσεκτικά τον πλήρη ορισµό κάθε δείκτη στο Παράρτηµα. 8
Ιαπωνίας (για 10 πλέον δείκτες), διαθεσιµότητα στοιχείων τάσεων για 10 δείκτες, ενσωµάτωση ενός νέου δείκτη για τη δια βίου µάθηση, βελτίωση του δείκτη για τα διπλώµατα ευρεσιτεχνίας µε ενσωµάτωση στοιχείων για τα αµερικανικά διπλώµατα ευρεσιτεχνίας, λεπτοµερής ανάλυση των τάσεων, διαφορές και συσχετίσεις, καθώς και συστάσεις ως προς τον τρόπο που µπορεί να χρησιµοποιηθεί ο πίνακας αποτελεσµάτων ως ένα µέσο της «ανοιχτής µεθόδου συντονισµού». Οι δείκτες του πίνακα αποτελεσµάτων κατατάσσονται σε τέσσερις κατηγορίες: 2.1. Ανθρώπινο δυναµικό Η κλίµακα και η ποιότητα του ανθρώπινου δυναµικού αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες τόσο για τη δηµιουργία νέας γνώσης όσο και για τη διάδοσή της σε όλο το εύρος της οικονοµίας. Οι δείκτες χωρίζονται σε δύο οµάδες: τρεις δείκτες για την εκπαίδευση και τη µάθηση και δύο δείκτες για την απασχόληση. Οι πρώτοι περιλαµβάνουν την παροχή νέων επιστηµόνων και µηχανικών, το επίπεδο των δεξιοτήτων του πληθυσµού σε ηλικία εργασίας και µια µέτρηση της δια βίου µάθησης (ένας από τους πέντε «διαρθρωτικούς δείκτες»). Για τους δύο πρώτους δείκτες διατίθενται πλέον στοιχεία από τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία, αλλά η συγκρισιµότητά τους µε τα ευρωπαϊκά στοιχεία περιορίζεται ενδεχοµένως λόγω των διαφορών µεταξύ των εκπαιδευτικών τους συστηµάτων και των αντίστοιχων της Ευρώπης. Οι δύο δείκτες για την απασχόληση είναι το ποσοστό του εργατικού δυναµικού στη βιοµηχανία µέσης-υψηλής και υψηλής τεχνολογίας, καθώς και στις υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας. Οι δείκτες αυτοί εκφράζουν την εστίαση σε διαρθρωτικό επίπεδο (ή το µοντέλο ειδίκευσης) κάθε οικονοµίας στους τοµείς που πιθανόν να έχουν έντονα καινοτόµο χαρακτήρα. 2.2. ηµιουργία νέας γνώσης Οι τρεις δείκτες για τη δηµιουργία γνώσης µετρούν την εφευρετική δραστηριότητα: δηµόσιες δαπάνες για Ε&Α, επιχειρηµατική Ε&Α (αντιστοιχεί στον ανάλογο διαρθρωτικό δείκτη) και χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας. Ο τελευταίος έχει δύο υποκατηγορίες: τα διπλώµατα ευρεσιτεχνίας υψηλής τεχνολογίας από το Ευρωπαϊκό Γραφείο ιπλωµάτων Ευρεσιτεχνίας (EPO) και τα διπλώµατα ευρεσιτεχνίας υψηλής τεχνολογίας από το Αµερικανικό Γραφείο ιπλωµάτων Ευρεσιτεχνίας (USPTO). 2.3. Μετάδοση και εφαρµογή της νέας γνώσης Ο τοµέας αυτός καλύπτει τις καινοτόµες δραστηριότητες εκτός της επίσηµης εφευρετικής δραστηριότητας, όπως η προσαρµογή του νέου εξοπλισµού στα συστήµατα παραγωγής και υπηρεσιών µιας επιχείρησης, µε την υιοθέτηση καινοτοµιών που έχουν αναπτύξει άλλες επιχειρήσεις ή οργανισµοί και την προσαρµογή της νέας γνώσης στις ιδιαίτερες ανάγκες της επιχείρησης. Η συλλογή στοιχείων σε αυτόν τον τοµέα είναι σχετικά καινούργια για τα εθνικά και διεθνή στατιστικά συστήµατα. Εποµένως, το µέρος αυτό βασίζεται πλήρως στη δεύτερη Κοινοτική Έρευνα για την Καινοτοµία (ΚΕΚ-2), που αποτελεί τη µοναδική πηγή συγκρίσιµων ευρωπαϊκών στοιχείων για τη διάδοση της καινοτοµίας 9. Οι δείκτες για την 9 Η ΚΕΚ υλοποιείται από όλα τα κράτη µέλη και έχει καταστεί το βασικό στατιστικό µέσο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τοµέα της καινοτοµίας. Ορισµένες χώρες του ΟΟΣΑ που δεν ανήκουν στην ΕΕ έχουν υιοθετήσει τη µεθοδολογία της ΚΕΚ για τις δικές τους εθνικές έρευνες στον τοµέα της καινοτοµίας. εν υπάρχουν από τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία διαθέσιµα στατιστικά στοιχεία καινοτοµίας συγκρίσιµα µε την ΚΕΚ, αλλά η Ιαπωνία φαίνεται να εξετάζει το ενδεχόµενο διενέργειας µιας εθνικής έρευνας για την καινοτοµία χρησιµοποιώντας την προσέγγιση της ΚΕΚ. Τα στοιχεία από την τελευταία 9
ενδοεπιχειρησιακή καινοτοµία και την καινοτοµία που προκύπτει από συνεργασία περιορίζονται στις µικροµεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ). Παρέχουν µια καλύτερη εικόνα για την κατάσταση των ΜΜΕ από την άποψη της καινοτοµίας σε σχέση µε την επιχειρηµατική Ε&Α, που κυριαρχεί περισσότερο στις µεγάλες επιχειρήσεις. Τα χωριστά στοιχεία για τις ΜΜΕ είναι αξιοσηµείωτα, επειδή αυτές αποτελούν την πλειοψηφία των επιχειρήσεων στις περισσότερες χώρες και µπορούν να διαδραµατίσουν ζωτικό ρόλο στην καινοτοµία: ως διαµεσολαβητές ανάµεσα στη δηµόσια υποδοµή έρευνας και τις µεγάλες επιχειρήσεις, ως δηµιουργοί νέων ιδεών και ως φορείς υιοθέτησης της νέας τεχνολογίας. 2.4. Χρηµατοδότηση της καινοτοµίας, παραγωγή και αγορές Η οµάδα αυτή περιλαµβάνει έξι δείκτες οι οποίοι καλύπτουν ένα φάσµα θεµάτων: την προσφορά κεφαλαίων επιχειρηµατικού κινδύνου στον τοµέα υψηλής τεχνολογίας, τα κεφάλαια που αντλούνται από τα χρηµατιστήρια (νέες αγορές ή νεοεισαχθείσες επιχειρήσεις στις κύριες αγορές), πωλήσεις καινοτοµιών, πρόσβαση των νοικοκυριών στο ιαδίκτυο (διαρθρωτικός δείκτης), επενδύσεις σε ΤΠΕ (διαρθρωτικός δείκτης) και προστιθέµενη αξία σε προηγµένους βιοµηχανικούς τοµείς. Τρεις από αυτούς τους δείκτες βασίζονται σε ιδιωτικές πηγές λόγω έλλειψης αντίστοιχων δηµόσιων στοιχείων, αλλά περιλαµβάνονται χάρη στο ιδιαίτερο ενδιαφέρον που παρουσιάζουν από πλευράς πολιτικής. Το κύριο µειονέκτηµα της χρήσης ιδιωτικών στοιχείων είναι ότι διατίθενται λιγότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συλλογής των στοιχείων, γεγονός που καθιστά δύσκολη την εκτίµηση της αξιοπιστίας τους. ΚΕΚ αφορούν το 1996, αλλά για λίγες χώρες (π.χ. Γερµανία, Κάτω Χώρες και Ισπανία) διατίθενται στοιχεία για το 1998. Η τρίτη ΚΕΚ άρχισε πρόσφατα. Επί του παρόντος η ΚΕΚ διενεργείται κάθε τέσσερα χρόν ια. Στην παρούσα φάση συζητείται µεταξύ της Eurostat και των εθνικών στατιστικών υπηρεσιών η συχνότερη διεξαγωγή της εν λόγω έρευνας. Η συχνότερη συλλογή στοιχείων αποτελεί προϋπόθεση για την ενηµέρωση του πίνακα αποτελεσµάτων για την καινοτοµία. 10
3. ΒΑΣΙΚΑ ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΙΝΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ 2001 ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ Αριθ. είκτης Κοινοτικός µέσος όρος Πρωτοπόροι στην ΕΕ ΗΠΑ Ιαπωνία 1.1 Απόφοιτοι ΘΕ&Π / 20-29 ετών 10,4 17,8 (UK) 15,8 (F) 15,6 (IRL) 8,1 11,2 1.2 Πληθυσµός µε γνώσεις τριτοβάθµιας εκπαίδευσης 21,2 % 32,4 (FIN) 29,7 (S) 28,1 (UK) 34,9 30,4 1.3 Συµµετοχή στη δια βίου µάθηση 8,4 % 21,6 (S) 21,0 (UK) 20,8 (DK) 1.4 Απασχολού µενοι στη βιοµηχανία µέσης /υψηλής τεχνολογίας 1.5 Απασχολού µενοι στις υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας 7,8 % 10,9 (D) 8,3 (S) 7,6 (I/UK) 3,2 % 4,8 (S) 4,5 (DK) 4,3 (FIN) 2.1 ηµόσια Ε&Α /ΑΕγχΠ 0,66 % 0,95 (FIN) 0,87 (NL) 0,86 (S) 0,56 0,70 2.2 Επιχειρηµατική Ε&Α / ΑΕγχΠ 1,19 % 2,85 (S) 2,14 (FIN) 1,63 (D) 1,98 2,18 2.3α ιπλ ώµατα ευρεσιτεχνίας υψηλής τεχνολογίας EPO / πληθυσµό 2.3β ιπλ ώµατα ευρεσιτεχνίας υψηλής τεχνολογίας USPTO / πληθυσµό 3.1 ΜΜΕ µε ενδοεπιχειρησιακές καινοτοµίες 3.2 ΜΜΕ που συνεργάζονται στον τοµέα της καινοτοµίας 3.3 απάνες καινοτοµίας/συνολικές πωλήσεις 4.1 Κεφάλαια επιχειρηµατικού κινδύνου στον τοµέα υψηλής τεχνολογίας / ΑΕγχΠ 4.2 Νέα αντλούµενα κεφάλαια/αεγχπ 4.3 Πωλήσεις νέων προϊόντων στην αγορά 4.4 Πρόσβαση νοικοκυριών στο ιαδ ίκτυο 17,9 80,4 (FIN) 35,8 (NL) 29,3 (D) 29,5 27,4 11,1 35,9 (FIN) 29,5 (S) 19,6 (NL) 84,3 80,2 44,0 % 62,2 (IRL) 59,1 (A) 59,0 (DK) 11,2 % 37,4 (DK) 27,5 (S) 23,2 (IRL) 3,7 % 7,0 (S) 4,8 (DK) 4,3 (FIN) 0,11 % 0,26 (UK) 0,20 (S) 0,17 (B) 1,1 % 5,6 (NL) 4,5 (DK) 4,4 (E) 1,9 6,5 % 13,5 (I) 9,5 (E) 8,4 (IRL) 28,0 % 55 (NL) 54(S) 52(DK) 47 28 4.5 Αγορές ΤΠΕ /ΑΕγχΠ 6,0 % 7,4 (S) 6,6 (NL) 6,6 (P) 5,9 4,3 4.6 Προστιθέµενη αξία βιοµηχανίας υψηλής τεχνολογίας 8,2 % 20,5 (IRL) 18,8 (S) 12,5 (FIN) 25,8 13,8 Πίνακας 1: Αποτελέσµατα για τους δείκτες βάσει των τελευταίων διαθέσιµων στοιχείων 11
Ο Πίνακας 1 παρουσιάζει για κάθε δείκτη τον συνολικό κοινοτικό µέσον όρο 10, τα τρία κράτη µέλη µε τα καλύτερα αποτελέσµατα για κάθε δείκτη και τα αποτελέσµατα για τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία, εφόσον είναι διαθέσιµα. Πλήρης ανάλυση κάθε δείκτη για όλα τα κράτη µέλη, τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία παρέχεται στον Πίνακα Β του Παραρτήµατος 1. 11 Από την εξέταση του κοινοτικού µέσου όρου προκύπτει πως η ΕΕ προπορεύεται µόνο για τρεις από τους 10 δείκτες για τους οποίους υπάρχουν διαθέσιµα στοιχεία για τις ΗΠΑ (απόφοιτοι ΘΕ&Π, δηµόσια Ε&Α και επενδύσεις ΤΠΕ). Ο σηµαντικότερος τοµέας όπου οι ΗΠΑ έχουν το προβάδισµα έναντι της ΕΕ είναι η επιχειρηµατική Ε&Α (ποσοστό 74% υψηλότερο από τον γενικό κοινοτικό µέσον όρο), τα νέα αντλούµενα κεφάλαια (73%), η πρόσβαση των νοικοκυριών στο ιαδίκτυο (68%) και τα διπλώµατα ευρεσιτεχνίας για προϊόντα υψηλής τεχνολογίας (659 % για τα αµερικανικά διπλώµατα ευρεσιτεχνίας, 64 % για τα διπλώµατα ευρεσιτεχνίας του EPO). Το τελευταίο δείχνει τη µεγάλη δραστηριότητα που αναπτύσσεται στην Ευρώπη ως προς τη χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας για αµερικανικά προϊόντα υψηλής τεχνολογίας. Εάν εκτός από τα διπλώµατα ευρεσιτεχνίας του EPO συµπεριληφθούν και τα εθνικά διπλώµατα ευρεσιτεχνίας, η εικόνα αυτή ενδεχοµένως να βελτιωθεί ελαφρώς, αλλά είναι σαφές πως οι ΗΠΑ υποβάλλουν στην Ευρώπη περισσότερες αιτήσεις για διπλώµατα ευρεσιτεχνίας στον τοµέα υψηλής τεχνολογίας από ό,τι η Ευρώπη στις ΗΠΑ. Η θέση της ΕΕ συγκριτικά µε την Ιαπωνία δείχνει επίσης µια πολύ δυσµενή κατάσταση: η ΕΕ προπορεύεται µόνο στις δαπάνες ΤΠΕ. Ως προς την πρόσβαση των νοικοκυριών στο ιαδίκτυο, η Ιαπωνία και η ΕΕ συµβαδίζουν, ενώ η Ιαπωνία προηγείται σαφώς στην επιχειρηµατική Ε&Α (µε ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από τον κοινοτικό µέσον όρο) και σε µικρότερο βαθµό ως προς τον αριθµό των αποφοίτων ΘΕ&Π, δηµόσιας Ε&Α και το ποσοστό του πληθυσµού σε ηλικία εργασίας µε γνώσεις τριτοβάθµιας εκπαίδευσης. Από τη σύγκριση ΕΕ/Ιαπωνίας ως προς τη χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας υψηλής τεχνολογίας προκύπτει η ίδια σχεδόν ανισορροπία όπως και από τη σύγκριση µε τις ΗΠΑ. Η χορήγηση στις ΗΠΑ διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας για ιαπωνικά προϊόντα υψηλής τεχνολογίας συναγωνίζεται σχεδόν την εγχώρια χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας για αµερικανικά προϊόντα, κατάσταση ριζικά αντίθετη συγκριτικά µε την αδυναµία της ΕΕ ως προς αυτόν τον δείκτη. Μεταφέροντας το επίκεντρο από τον κοινοτικό µέσον όρο στα κράτη µέλη που έχουν το προβάδισµα, οδηγούµαστε σε µια διαφορετική εικόνα. Για πολλούς δείκτες, οι χώρες που κατέχουν το προβάδισµα στην ΕΕ κατέχουν και το παγκόσµιο προβάδισµα, επιδεικνύοντας ορισµένες φορές πολύ σηµαντικές προόδους έναντι των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας: το Ηνωµένο Βασίλειο, η Ιρλανδία και η Γαλλία π.χ. έχουν το προβάδισµα ως προς τον αριθµό των αποφοίτων ΘΕ&Π, η Φινλανδία, οι Κάτω Χώρες και η Σουηδία ως προς τη δηµόσια Ε&Α, η Σουηδία ως προς την επιχειρηµατική Ε&Α, και οι Κάτω Χώρες, η Σουηδία και η ανία ως προς την πρόσβαση των νοικοκυριών στο ιαδίκτυο. Ωστόσο, η ανισορροπία που προκύπτει στον τοµέα των διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας από τη σύγκριση µε τις ΗΠΑ εξακολουθεί να ισχύει και για τους πρωτοπόρους της ΕΕ. 12 10 11 12 Ο συνολικός κοινοτικός µέσος όρος αντιµετωπίζει την ΕΕ ως ενιαία στατιστική µονάδα και προκύπτει από την άθροιση αριθµητή και παρονοµαστή όλων των χωρών της ΕΕ. Αντίθετα, στις αναλύσεις των τάσεων χρησιµοποιείται ένας εθνικός µέσος όρος που προκύπτει από την άθροιση των δεικτών όλων των χωρών δια του αριθµού τους. Βλ. Πίνακα Α του Παραρτήµατος 1 και Παράρτηµα 2 για τους ακριβείς ορισµούς των δεικτών. Προσοχή: η σύγκριση αυτή γίνεται µεταξύ των χωρών που έχουν το προβάδισµα στην ΕΕ και του συνόλου των ΗΠΑ. Από µια σύγκριση των κρατών µελών της ΕΕ µε τα πολύ καινοτόµα αµερικανικά κράτη, όπως η Καλιφόρνια και η Μασαχουσέτη, µπορεί να προκύψουν χρήσιµα διδάγµατα. 12
Από την προσεκτικότερη εξέταση των µεγάλων αυτών ανισοτήτων, όσον αφορά τις επιδόσεις καινοτοµίας στην Ευρώπη, προκύπτει το ιδιαίτερα αξιοπρόσεκτο γεγονός ότι το προβάδισµα έχουν οι µικρότερες ευρωπαϊκές χώρες: η Σουηδία εµφανίζεται 13 φορές µεταξύ των τριών πρώτων, η Φινλανδία 8 φορές, η ανία 7 φορές, οι Κάτω Χώρες 6 φορές και η Ιρλανδία 5 φορές. Συγκριτικά, η Γερµανία και το Ηνωµένο Βασίλειο εµφανίζονται 3 φορές η καθεµία, η Ιταλία δύο και η Γαλλία µία. Το γεγονός ότι πολλές από τις µικρότερες οικονοµίες της ΕΕ επιτυγχάνουν καλύτερα ή χειρότερα αποτελέσµατα από τις µεγαλύτερες οικονοµίες της ΕΕ οφείλεται εν µέρει στο γεγονός ότι οι µεγαλύτερες οικονοµίες συµβάλλουν περισσότερο από τις µικρότερες στον συνολικό κοινοτικό µέσον όρο, και είναι εποµένως λιγότερο πιθανόν να αποκλίνουν από αυτόν. Σύµφωνα µε µια δεύτερη εξήγηση, το εν λόγω γεγονός αποδίδεται στη διάρθρωση 13. Η βιοµηχανική κατανοµή στις µικρές οικονοµίες συχνά επικεντρώνεται σε λίγους τοµείς, ενώ οι µεγαλύτερες οικονοµίες παρουσιάζουν µεγαλύτερη διαφοροποίηση, καλύπτοντας όλους τους τοµείς από τη χαµηλή ως την υψηλή τεχνολογία. Το γεγονός αυτό κάνει τα αποτελέσµατα να τείνουν προς τον µέσον όρο για πολλούς δείκτες καινοτοµίας στις µεγάλες οικονοµίες, ενώ οι µικρές οικονοµίες µπορούν να επιδείξουν είτε χαµηλή είτε υψηλή ικανότητα καινοτοµίας, ανάλογα µε τους τοµείς που κυριαρχούν στην οικονοµία. Αυτό είναι φανερό στην υψηλή ικανότητα καινοτοµίας των σκανδιναβικών χωρών και στις σχετικά χαµηλές επιδόσεις καινοτοµίας της Ελλάδας και της Πορτογαλίας. Φυσικά, αυτή η στροφή προς τους τοµείς υψηλής ή χαµηλής τεχνολογίας δεν είναι τυχαία, αλλά αντανακλά την αναζήτηση, τόσο από δηµόσιους όσο και από ιδιωτικούς φορείς, τοµέων συγκριτικού πλεονεκτήµατος και υψηλού οφέλους. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει την ανάγκη να ακολουθηθούν στην Ευρώπη διαφορετικές πολιτικές για την καινοτοµία, οι οποίες µπορεί να βασίζονται στα υφιστάµενα δυνατά σηµεία και να επιλύσουν τις ιδιαίτερες αδυναµίες κάθε χώρας. 3.1. Σηµερινές τάσεις Ο Πίνακας 2 δείχνει τα στοιχεία των τάσεων για τους δείκτες για τους οποίους διατίθενται χρονολογικές σειρές. 14 Οι τάσεις αφορούν την ποσοστιαία µεταβολή κάθε δείκτη µεταξύ του τελευταίου έτους για το οποίο υπάρχουν διαθέσιµα στοιχεία και του µέσου όρου των τριών προηγούµενων ετών, µετά από καθυστέρηση ενός έτους 15. Η ανάλυση των τάσεων για ολόκληρη την ΕΕ είναι θετική, παρουσιάζοντας βελτίωση σε επτά δείκτες, ελάχιστη αύξηση 13 14 15 Υπάρχουν εξαιρέσεις από την τάση των µεγάλων οικονοµιών να επανέρχονται στον µέσον όρο. Η Γερµανία παρουσιάζει τις καλύτερες επιδόσεις στη βιοµηχαν ία µέσης υ ψηλής και υψηλής τεχνολογίας, ενώ το Ηνωµένο Βασίλειο και η Γαλλία έχουν το πρώτο και το δεύτερο καλύτερο αποτέλεσµα ως προς το ποσοστό των νέων αποφοίτων ΘΕ&Π. Στο µέλλον ενδεχοµένως να είναι δυνατή η σύγκριση περιοχών µε οικονοµίες παρόµοιου µεγέθους. Κάτι τέτοιο θα περιορίσει τα χαρακτηριστικά «επιστροφής στον µέσον όρο» του συνολικού µέσου όρου. Για ορισµένους δείκτες (νέα αντλούµενα κεφάλαια και τους τέσσερις δείκτες που βασίζονται στην ΚΕΚ) είτε δεν διατίθενται χρονολογικές σειρές είτε ο ορισµός του δείκτη άλλαξε τα τελευταία χρόνια, παρεµποδίζοντας τις συγκρίσεις µε παλαιότερ α στοιχεία (απόφοιτοι ΘΕ&Π και χρ ήση του ιαδ ικτύου). Οι χρονολογικές σειρές για την τριτοβάθµια εκπαίδευση χρειάζονται προσεκτική ερµηνεία λόγω αλλαγής του ορισµού που αύξησε τον αριθµό των αποφοίτων τριτοβάθµιας εκπαίδευσης. Για ορισµένες χώρες δεν διατίθενται τα αποτελέσµατα των τάσεων για κάποιους δείκτες, ιδιαίτερ α όσον αφορά τις µικρότερες οικονοµίες της ΕΕ. Για παράδειγµα, όταν τα τελευταία στοιχεία αφορούν το 2000, η τάση βασίζεται στην ποσοστιαία µεταβολή µεταξύ του 2000 και του µέσου όρου για τα έτη 1996 ως και 1998. Τα αποτελέσµατα για το 1999 εξαιρούνται προκειµένου να υπάρξει καθυστέρηση ενός έτους. Ο κανόνας αυτός έχει µερικές εξαιρέσεις λόγω ανεπάρκειας στοιχείων. Το Παράρτηµα 2 παρουσιάζει τα συγκεκριµένα έτη που χρησιµοποιούνται για τον υπολογισµό των τάσεων για κάθε δείκτη. 13
σε έναν και κάµψη σε τρεις: δηµόσια Ε&Α, επιχειρηµατική Ε&Α και το ποσοστό της προστιθέµενης αξίας στη βιοµηχανία από τους τοµείς υψηλής τεχνολογίας. Αριθ. είκτης Κοινοτικός µέσος όρος Χώρες µε προβάδισµα στην ΕΕ ΗΠΑ Ιαπωνία 1.2 Πληθυσµός µε γνώσεις τριτοβάθµιας εκπαίδευσης 15 % 73 (A) 56 (FIN) 24 (UK) 1.3 ια βίου µάθηση 29 % 134 (B) 81 (UK) 67 (LUX) 1.4 Απασχόληση στη βιοµηχανία µέσης/υψηλής τεχνολογίας 1.5 Απασχόληση σε υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας 1 % 8 (GR) 4 (IRL) 4 (I) 12 % 70 (IRL) 65 (L) 22 (UK) 2.1 ηµόσια Ε&Α -6 % 13 (FIN) 12 (GR) 11 (P) -10 2 2.2 Επιχειρηµατική Ε&Α -1 % 48 (FIN) 21 (E) 20 (DK) 11 12 2.3α ιπλ ώµατα ευρεσιτεχνίας EPO υψηλής τεχνολογίας 2.3β ιπλ ώµατα ευρεσιτεχνίας USPTO υψηλής τεχνολογίας 4.1 Κεφάλαια επιχειρηµατικού κινδύνου στον τοµέα υψηλής τεχνολογίας 59 % 350 (IRL) 157 (L) 120 (E) 65 23 76 % 234 (E) 181 (DK) 143 (FIN) -10 200 74 % 350 (GR) 230 (DK) 168 (I) 4.5 Αγορές ΤΠΕ / ΑΕγχΠ 18 % 41 (GR) 36 (E) 33 (I) -18-10 4.6 Προστιθέµενη αξία υψηλής τεχνολογίας στη βιοµηχανία -12 % 87 (IRL) 73 (FIN) 70 (S) 21-21 Πίνακας 2: Τάσεις των επιδόσεων καινοτοµίας (µεταβολή %) Τα στοιχεία των τάσεων για τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία διατίθενται µόνο για πέντε δείκτες (οι δύο δείκτες που αφορούν τη χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας υπολογίζονται ως ένας). Τα αποτελέσµατα των τάσεων για τις ΗΠΑ υπολείπονται του συνολικού κοινοτικού µέσου όρου όσον αφορά τη δηµόσια Ε&Α, τα διπλώµατα ευρεσιτεχνίας του USPTO και το ποσοστό των επενδύσεων σε ΤΠΕ, αλλά οι ΗΠΑ προηγούνται στην επιχειρηµατική Ε&Α και στην προστιθέµενη αξία υψηλής τεχνολογίας. Η υστέρηση ως προς τις επενδύσεις ΤΠΕ οφείλεται κατά πάσα πιθανότητα στα πολύ υψηλότερα επίπεδα των επενδύσεων στις ΗΠΑ κατά το παρελθόν, που σηµαίνει ότι σήµερα απαιτούνται λιγότερα για να διατηρήσει η χώρα αυτή το προβάδισµα. Η Ιαπωνία προηγείται της ΕΕ σε τρεις από τους τέσσερις δείκτες των τάσεων. Τις µισές περίπου (17 από 33) από τις ηγετικές θέσεις για τα αποτελέσµατα των τάσεων καταλαµβάνουν χώρες που βρίσκονται κάτω από τον κοινοτικό µέσον όρο σε πολλούς δείκτες καινοτοµίας (βλ. παρακάτω παράγραφο 3.4). Η Ελλάδα και η Ισπανία εµφανίζονται τέσσερις φορές και η Ισπανία και η Ιταλία τρεις φορές. Η Ιρλανδία, µε δείκτη καινοτοµίας που υπερβαίνει ελαφρώς τον µέσον όρο, εµφανίζεται τέσσερις φορές. Μεταξύ των πλέον καινοτόµων χωρών, η Φινλανδία εµφανίζεται πέντε φορές, ενώ η ανία και το Ηνωµένο Βασίλειο τρεις. 14
3.2. Αποτελέσµατα ανά χώρα Βέλγιο ανία Χώρα Σηµαντικότερα σχετικά δυνατά σηµεία Σοβαρότερες σχετικές αδυναµίες Γερµανία Πληθυσµός µε πτυχίο τρ ιτοβάθµιας εκπαίδευσης κεφάλαια επιχειρηµατικού κινδύνου στον τοµέα της υψηλής τεχνολογίας Υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας καινοτόµες ΜΜΕ Βιοµηχανία µέσης υψηλής/υψηλής τεχνολογίας χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας καινοτόµες ΜΜΕ Καινοτόµες ΜΜΕ δηµόσιες δαπάνες για Ε&Α Προσφορά αποφοίτων ΘΕ&Π νέα προϊόντα στην αγορά ια βίου µάθηση υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας Ελλάδα Χρηµατοδότηση της καινοτοµίας ηµόσια και επιχειρηµατική Ε&Α χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας υψηλής τεχνολογίας καινοτόµες ΜΜΕ ιαδ ίκτυο Ισπανία Γαλλία Ιρλανδία Ιταλία Χρηµατοδότηση της καινοτοµίας νέα προϊόντα στην αγορά Προσφορά αποφοίτων ΘΕ&Π δηµόσια Ε&Α καινοτοµία ως προς τα προϊόντα Προσφορά αποφοίτων ΘΕ&Π καινοτόµες ΜΜΕ υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας Καινοτοµία όσον αφορά τα προϊόντα καινοτόµες ΜΜΕ Λουξεµβούργο Πρόσβαση στο ιαδ ίκτυο Κάτω Χώ ρες ηµόσια Ε&Α χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας υψηλής τεχνολογίας ιαδ ίκτυο χρηµατοδότηση της καινοτοµίας ηµόσια και επιχειρηµατική Ε&Α χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας υψηλής τεχνολογίας πρόσβαση στο ιαδίκτυο ιαδ ίκτυο χρηµατοδότηση της καινοτοµίας ηµόσια Ε&Α χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας υψηλής τεχνολογίας δια βίου µάθηση ηµόσια Ε&Α εκπαίδευση χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας υψηλής τεχνολογίας χρηµατοδότηση της καινοτοµίας Χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχν ίας υψηλής τεχνολογίας καινοτόµες ΜΜΕ δια βίου µάθηση Προσφορά αποφοίτων ΘΕ&Π Αυστρία Καινοτόµες ΜΜΕ Προσφορά αποφοίτων ΘΕ&Π χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας υψηλής τεχνολογίας χρηµατοδότηση της καινοτοµίας Πορτογαλία Φινλανδία Σουηδία Ηνωµένο Βασίλειο απάνες ΤΠΕ καινοτοµία όσον αφορά τα προϊόντα Εργατικό δυναµικό µε πτυχίο τριτοβάθµιας εκπαίδευσης Ε&Α χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας υψηλής τεχνολογίας ιαδ ίκτυο Ε&Α δια βίου µάθηση υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας ΜΜΕ κεφάλαια επιχειρηµατικού κινδύνου στον τοµέα υψηλής τεχνολογίας ιαδ ίκτυο Εκπαίδευση κεφάλαια επιχειρηµατικού κινδύνου στον τοµέα υψηλής τεχνολογίας ιαδ ίκτυο ηµόσια και επιχειρηµατική Ε&Α εκπαίδευση καινοτόµες ΜΜΕ χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας στον τοµέα υψηλής τεχνολογίας Καινοτόµες ΜΜΕ Νέα αντλούµενα κεφάλαια ηµόσια Ε&Α Πίνακας 3: Σηµαντικότερα σχετικά δυνατά σηµεία και σοβαρότερες αδυναµίες των κρατών µελών 15
Οι Πίνακες 3 και 4 συνοψίζουν τα αποτελέσµατα για κάθε χώρα της ΕΕ. Και οι δύο πίνακες βασίζονται αποκλειστικά στα πορίσµατα του πίνακα αποτελεσµάτων, και εποµένως δεν περιλαµβάνουν ορισµένα δυνατά σηµεία και αδυναµίες που δεν αντικατοπτρίζονται ακόµα στις στατιστικές λόγω των καθυστερήσεων ως προς τη διαθεσιµότητα των στοιχείων ή την απουσία δεικτών για ορισµένες καινοτόµες δραστηριότητες. Ο Πίνακας 3 συνοψίζει ορισµένα από τα σηµαντικότερα σχετικά δυνατά σηµεία και τις σοβαρότερες αδυναµίες κάθε κράτους µέλους της ΕΕ, εφόσον ο πίνακας αποτελεσµάτων παρέχει δείκτες για τη µέτρησή τους. Ο πίνακας αντικατοπτρίζει τη σηµερινή κατάσταση, ενώ ο Πίνακας 4 συνοψίζει τις βασικές τάσεις ανά χώρα για τους επιµέρους δείκτες (περιορίζεται σε µεγάλες διαφορές από τις βασικές τάσεις για το σύνολο της ΕΕ). Θα πρέπει να υπογραµµιστεί ότι ο πίνακας αποτελεσµάτων αποτελεί πρόσθετο στοιχείο για µια πληρέστερη διαδικασία συγκριτικής αξιολόγησης που θα περιλαµβάνει πληροφορίες για τις πολιτικές στον τοµέα της καινοτοµίας, συλλεγόµενες στο πλαίσιο του «διαγράµµατος τάσεων για την καινοτοµία στην Ευρώπη», που θα οδηγήσει σταδιακά στη διαµόρφωση µιας πληρέστερης εικόνας. Χώρα Μέση µεταβολή 1 Βασικές τάσεις Ελλάδα 52,9 % Αύξηση δηµόσιας Ε&Α και επενδύσεων ΤΠΕ κάµψη επιχειρηµατικής Ε&Α Ισπανία 46,8 % Αύξηση επιχειρηµατικής Ε&Α και χορήγησης διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας USPTO Λουξεµβούργο 45,8 % Ταχεία αύξηση της απασχόλ ησης σε υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας. Ιρλανδία 41,9 % Αύξηση της απασχόλησης σε υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας, της χορήγησης διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας EPO, της προστιθέµενης αξίας υψηλής τεχνολογίας, κάµψη δηµόσιας Ε&Α Φινλανδία 39,2 % Έντονη αύξηση πολλών δεικτών: ποσοστού τριτοβάθµιας εκπαίδευσης, δηµόσιας και επιχειρηµατικής Ε&Α, χορήγησης διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας USPTO, προστιθέµενης αξίας υψηλής τεχνολογίας ανία 37,2 % Αύξηση της χορήγησης διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας USPTO µείωση του µορφωµένου εργατικού δυναµικού Βέλγιο 32,6 % Αύξηση της χορήγησης διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας USPTO Σουηδία 30,5 % Πρωτοπόρο κράτος µέλος αύξηση της προστιθέµενης αξίας υψηλής τεχνολογίας στη βιοµηχανία κατά τα άλλα καµία σηµαντική µεταβολή Κοινοτικός µέσος 30,5 % - όρος 2 Ιταλία 28,0 % Η χαµηλότερη αύξηση ως προς τη χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας EPO στον τοµέα της υψηλής τεχνολογίας αύξηση των επενδύσεων ΤΠΕ. Αυστρία 26,5 % Ανάκτηση του χαµένου εδάφους ως προς το ποσοστό τριτοβάθµιας εκπαίδευσης, αλλά καµία άλλη ένδειξη σηµαντικής βελτίωσης. Ηνωµένο Βασίλειο 24,6 % Κάµψη της δηµόσιας και επιχειρ ηµατικής Ε&Α Κάτω Χώ ρες 17,5 % Μείωση του ποσοστού προστιθέµενης αξίας υψηλής τεχνολογίας στη βιοµηχανία Γαλλία 14,0 % Κάµψη επιχειρηµατικής Ε&Α Γερµανία 11,5 % Μείωση του ποσοστού προστιθέµενης αξίας υψηλής τεχνολογίας στη βιοµηχανία Πορτογαλία 8,6 % Αύξηση της δηµόσιας Ε&Α, µικρή βελτίωση ως προς τους δείκτες των τάσεων 1: Μέση ποσοστιαία µεταβολή των δεικτών για τους οποίους διατίθενται στοιχεία για τις τάσεις. 2: Ο µέσος όρος των κρατών της ΕΕ (βλ. υποσηµείωση 9) χρησιµοποιείται για όλες τις αναλύσεις των τάσεων. Πίνακας 4: Σηµαντικές τάσεις σε κάθε κράτος µέλος 16
3.3. Ένας προσωρινός ευρωπαϊκός δείκτης καινοτοµίας Ο πρωταρχικός στόχος του πίνακα αποτελεσµάτων δεν είναι µια ταξινόµηση των χωρών βάσει των επιδόσεών τους στον τοµέα της καινοτοµίας. Ωστόσο, προκειµένου να καταστούν πιο ευανάγνωστα τα αποτελέσµατα του διαγράµµατος τάσεων και να καταστούν δυνατές οι συγκρίσεις των συνολικών επιδόσεων στον τοµέα της καινοτοµίας µε άλλους εθνικούς δείκτες απόδοσης, σχεδιάστηκε ένας προσωρινός συνοπτικός δείκτης καινοτοµίας (Σ Κ). Ο Σ Κ ισούται µε τον αριθµό των δεικτών που υπερβαίνουν το 20% του συνολικού κοινοτικού µέσου όρου, µείον τον αριθµό όσων είναι χαµηλότεροι του µέσου όρου κατά 20% και πλέον. Ο Σ Κ αναπροσαρµόζεται µε βάση τις διαφορές ως προς τον αριθµό των δεικτών που διατίθενται για κάθε χώρα. Ο δείκτης µπορεί να κυµαίνεται µεταξύ +10 (όλοι οι δείκτες υπερβαίνουν τον µέσον όρο) και -10 (όλοι οι δείκτες είναι κάτω του µέσου όρου). 16 Καθεµία από τις δύο µεταβλητές για τα διπλώµατα ευρεσιτεχνίας µετρά 0,5, απ όπου προκύπτει ένας µέγιστος αριθµός 17 πιθανών δεικτών. 17 Χρειάζεται να ληφθούν ορισµένες προφυλάξεις για την ερµηνεία του Σ Κ. Πρώτον, ο Σ Κ είναι σχετικός και όχι απόλυτος δείκτης. Ένας µηδενικός δείκτης σηµαίνει ότι δεν υπάρχει σηµαντική διαφοροποίηση από τον κοινοτικό µέσον όρο. εύτερον, ο Σ Κ δεν επιδέχεται πλήρη σύγκριση µεταξύ των χωρών λόγω της απουσίας δεικτών για επτά χώρες. Ο Σ Κ βασίζεται σε 8 µόνο δείκτες για την Ιαπωνία, σε 9 για τις ΗΠΑ και το Λουξεµβούργο, σε 14 για την Ελλάδα, σε 15 για την Πορτογαλία και σε 16 για την Αυστρία και το Βέλγιο. Τρίτον, οι µικρές διαφορές του Σ Κ µεταξύ των χωρών είναι κατά πάσα πιθανότητα άνευ σηµασίας λόγω των περιορισµών σε ορισµένους από τους δείκτες. 16 17 εδοµένου πως δεν υπάρχει µοντέλο γενικής ισχύος ως προς τον τρόπο µε τον οποίο κάθε δείκτης επηρεάζει την καινοτοµία, σε όλους τους δείκτες αποδίδεται η ίδια αξία κατά τον υπολογισµό του Σ Κ. Λόγω των σφαλµάτων δειγµατοληψίας, ορισµού και λοιπών σφαλµάτων για πολλούς από τους δείκτες, θεωρούµε πως οι δείκτες µεταξύ +20% και 20% του συνολικού κοινοτικού µέσου όρου δεν διαφοροποιούνται σηµαντικά από τον µέσον όρο. Η επιλογή του 20% ως ορίου είναι σε µεγάλο βαθµό αυθαίρετη. Από την ανάλυση ευαισθητοποίησης προέκυψε υψηλή συσχέτιση (R 2 = 0,98) µεταξύ του συνοπτικού δείκτη που χρησιµοποιεί το όριο του 20% και των δεικτών για όρια 15% και 25%. Το εύρος διακύµανσης του Σ Κ µεταξύ +10 και 10 είναι επίσης αυθαίρετο οι τιµές θα µπορούσαν να κυµαίνονται εξίσου µεταξύ 1 και 1 ή µεταξύ 100 και +100. οκιµάστηκε µια διαφορετική µέθοδος υπολογισµού για έναν συνοπτικό δείκτη µε βάση το µέσο ποσοστό διαφοροποίησης κάθε δείκτη από τον συνολικό κοινοτικό µέσον όρο. Ο δείκτης αυτός συσχετίζεται σε µεγάλο βαθµό µε τον χρησιµοποιούµενο Σ Κ (R 2 = 0,89). Ο εν λόγω Σ Κ προτιµάται από τον ποσοστιαίο δείκτη επειδή παραβλέπει µικρές διαφοροποιήσεις από τον κοινοτικό µέσον όρο, οι οποίες µπορεί να µην είναι σηµαντικές. Συσχετίζεται (R 2 = 0,64) µε τον δείκτη οικονοµικής δηµιουργικότητ ας της έκθεσης του 2000 για την παγκόσµια ανταγωνιστικότητα, που εκπονήθηκε από το ιεθνές Οικονοµικό Φόρουµ (WEF). 17
Σχήµα 1 Γενικές τάσεις ανά χώρα βάσει του δείκτη καινοτοµίας Συνοπτ ικός δείκτης κα ινοτοµίας 8 6 4 2 0-2 -4 2. Μείωση της δραστηριοποίησης D F NL UK A S B DK FIN IRL 1. Πραγµατοποίηση προόδου L -6 I E -8-10 GR P 4 Περαιτέρω επιδείνωση της υστέρησης 3. Ανάκτηση του χαµένου εδάφους 0 10 20 30 40 50 60 Μέ ση ποσο στια ία µετ αβο λή (95/97-99/2000) στους δείκτες των τάσεων Το Σχήµα 1 συνοψίζει τις συνθήκες σε κάθε χώρα παρουσιάζοντας τον Σ Κ και τη µέση ποσοστιαία µεταβολή των δεικτών για τους οποίους διατίθενται σχετικά στοιχεία. Για ορισµένες χώρες η τελευταία βασίζεται µόνο σε περιορισµένο αριθµό δεικτών, ανάλογα µε τη διαθεσιµότητα των στοιχείων για τις τάσεις. Οι χώρες πάνω από τον οριζόντιο άξονα έχουν Σ Κ άνω του µέσου όρου, ενώ οι χώρες στα δεξιά του κατακόρυφου άξονα παρουσιάζουν γενική τάση που υπερβαίνει τον κοινοτικό µέσον όρο. Οι δύο αυτοί άξονες χωρίζουν το διάγραµµα σε τέσσερα τεταρτηµόρια. Οι χώρες του τεταρτηµορίου 1 «σηµειώνουν πρόοδο» (και ο Σ Κ και η τάση είναι άνω του κοινοτικού µέσου όρου). Οι χώρες του τεταρτηµορίου 2 «εµφανίζουν µείωση της δραστηριοποίησης» (Σ Κ άνω του κοινοτικού µέσου όρου, αλλά µε τάση κάτω του µέσου όρου). Οι χώρες του τεταρτηµορίου 3 «ανακτούν το χαµένο έδαφος» (Σ Κ κάτω του κοινοτικού µέσου όρου, αλλά µε τάση άνω του µέσου όρου). Οι χώρες του τεταρτηµορίου 4 «εµφανίζουν περαιτέρω επιδείνωση της υστέρησης» (Σ Κ και τάση κάτω του κοινοτικού µέσου όρου). 18 Η εικόνα για τις χώρες µε ήδη υψηλές επιδόσεις στον τοµέα της καινοτοµίας είναι σύνθετη. Στη ανία και τη Φινλανδία το ποσοστό προόδου παρουσιάζει περαιτέρω σηµαντική αύξηση. Η Σουηδία παρουσιάζει τις καλύτερες επιδόσεις, αλλά µε ποσοστό βελτίωσης ελαφρώς κάτω του µέσου όρου. Το ποσοστό βελτίωσης των Κάτω Χωρών είναι χαµηλότερο από τον µέσον όρο των χωρών της ΕΕ. Για τις τρεις µεγαλύτερες οικονοµίες της ΕΕ τα αποτελέσµατα των τάσεων είναι κάτω του µέσου όρου των χωρών της ΕΕ. Οι καλύτερες συνθήκες διαµορφώνονται για το Ηνωµένο Βασίλειο, ενώ η τάση για τη Γαλλία και τη Γερµανία είναι πολύ κάτω από τον µέσον όρο. Τις εντονότερες γενικές τάσεις για βελτίωση των επιδόσεων στον τοµέα της καινοτοµίας παρουσιάζουν τρεις χώρες µε χαµηλά επί του παρόντος αποτελέσµατα: η Ελλάδα, το Λουξεµβούργο και η Ισπανία. Η Ιρλανδία εµφανίζει επίσης ταχύτατη βελτίωση. Η Ιταλία συγκαταλέγεται µεταξύ των χωρών µε χαµηλές επιδόσεις στον πίνακα αποτελεσµάτων, αλλά ανακτά το χαµένο έδαφος σε όλους τους δείκτες των τάσεων, µε εξαίρεση κάποιες σχετικά χαµηλές επιδόσεις ως προς τα διπλώµατα ευρεσιτεχνίας του EPO στον τοµέα της υψηλής 18 Στο Παράρτηµα 2 παρουσιάζονται παρόµοια διαγράµµατα για όλους τους δείκτες των τάσεων. 18
τεχνολογίας. Το πολύ χαµηλό ποσοστό µεταβολής για την Πορτογαλία δείχνει πως επιδεινώνεται περαιτέρω η υστέρηση που παρουσιάζει ως προς τις επιδόσεις της στον τοµέα της καινοτοµίας. Το Σχήµα 2 δείχνει τον Σ Κ για όλες τις χώρες, καταγράφοντας τη σηµερινή εικόνα των επιδόσεων κάθε χώρας. Σχήµα 2: Προσωρινός συνοπτικός δείκτης καινοτοµίας 8.0 6.5 5.6 6.0 4.7 4.4 3.8 3.5 4.0 2.9 2.0 0.0-2.0-4.0-6.0-8.0-10.0 1.2 S US FIN UK J DK NL IRL 0.6 D -0.6 F A -2.5 B -2.5 L -4.4 E -5.9 I -5.9 GR -7.9 P -8.7 3.4. Κατά πόσον συγκλίνουν οι εθνικές επιδόσεις καινοτοµίας στην ΕΕ; Από την αξιολόγηση των τάσεων ανακύπτουν δύο ερωτήµατα: σε ποιον βαθµό διαφοροποιούνται οι σηµερινές επιδόσεις των κρατών µελών στον τοµέα της καινοτοµίας και κατά πόσον οι επιδόσεις αυτές παρουσίασαν σύγκλιση τα τελευταία χρόνια; Ο Πίνακας 5 παρουσιάζει µια µέτρηση της µεταβλητότητας για κάθε δείκτη και µια µέτρηση της σύγκλισης για δέκα δείκτες για τους οποίους διατίθενται στοιχεία των τάσεων. Η µέτρηση της σύγκλισης ισούται µε την ποσοστιαία µεταβολή της µέσης απόκλισης τετραγώνου. Η σύγκλιση µειώνεται καθώς αυξάνει η µέση απόκλιση τετραγώνου, ενώ µια µείωση της µέσης απόκλισης τετραγώνου δείχνει αύξηση της σύγκλισης. Από τον πίνακα φαίνεται ποιοι δείκτες µεταβάλλονται σηµαντικά µεταξύ των κρατών µελών και ποιοι παρουσιάζουν µικρές µόνο διαφορές. 19 19 Κάθε δείκτης µετράται µε διαφορετικές µονάδες, που σηµαίνει πως η σύγκριση πρέπει να βασίζεται σε µια τυποποιηµένη στατιστική µέθοδο που δεν επηρεάζεται από τις διαφορές της µονάδας µέτρησης. Εδώ χρησιµοποιείται ο συντελεστής µεταβλητότητας (µέση απόκλ ιση τετραγώνου/µέσον όρο*100), ο οποίος παρουσιάζεται στον Πίνακα 5. 19
Αριθ. είκτης 1.1 Απόφοιτοι ΘΕ&Π Μέση (48,5) 1.2 Πληθυσµός µε γνώσεις τριτοβάθµιας εκπαίδευσης Μεταβλητότητα µεταξύ των κρατών µελών 1 Σύγκλιση 2 Χαµηλή (32,8) Απόκλιση (15 %) 1.3 ια βίου µάθηση Υψηλή (79,0) Απόκλιση (59 %) 1.4 Απασχόληση στη βιοµηχανία µέσης/υψηλής τεχνολογίας 1.5 Απασχόληση σε υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας Χαµηλή (37,5) Σύγκλιση (- 8 %) Χαµηλή (33,2) Απόκλιση (18 %) 2.1 ηµόσια Ε&Α Χαµηλή (32,6) Σύγκλιση (- 6 %) 2.2 Επιχειρηµατική Ε&Α Υψηλή (65,2) Απόκλιση (52 %) 2.3α ιπλ ώµατα ευρεσιτεχνίας EPO υψηλής τεχνολογίας 2.3β ιπλ ώµατα ευρεσιτεχνίας USPTO υψηλής τεχνολογίας 3.1 ΜΜΕ µε ενδοεπιχειρησιακές καινοτοµίες 3.2 ΜΜΕ που συνεργάζονται στον τοµέα της καινοτοµίας Υψηλή (104,1) Απόκλιση (53 %) Υψηλή (92,7) Απόκλιση (156 %) Χαµηλή (38,9) - Υψηλή (62,1) - 3.3 απάνες καινοτοµίας Μέση (39,4) - 4.1 Κεφάλαια επιχειρηµατικού κινδύνου στον τοµέα υψηλής τεχνολογίας Μέση (56,9) Απόκλιση (100 %) 4.2 Νέα αντλούµενα κεφάλαια Υψηλή (161,3) - 4.3 Νέα προϊόντα στην αγορά Χαµηλή (33,7) - 4.4 Πρόσβαση των νοικοκυριών στο ιαδ ίκτυο Μέση (42,3) - 4.5 Αγορές ΤΠΕ / ΑΕγχΠ Χαµηλή (10,5) Σύγκλιση (-24 %) 4.6 Προστιθέµενη αξία βιοµηχανίας υψηλής τεχνολογίας Μέση (54,5) - 1: Ο συντελεστής µεταβλητότητας µεταξύ των κρατών µελών της ΕΕ αναγράφεται εντός παρενθέσεων. 2: Η συν τω χρόνω ποσοστιαία µεταβολή της µέσης απόκλισης τετραγώνου στις χώρες της ΕΕ (συνήθως 1995 ή 1996 σε σχέση µε το 1999 ή το 2000). Πίνακας 5: Μεταβλητότητα και σύγκλιση των δεικτών µεταξύ των κρατών µελών Η ανάλυση µεταβλητότητας ταξινοµεί τους 17 δείκτες (και τον δεύτερο δείκτη για τη χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας) σε τρεις οµάδες: υψηλής, µέσης και χαµηλής µεταβλητότητας. Τη µικρότερη µεταβλητότητα µεταξύ των χωρών της ΕΕ παρουσιάζουν οι επενδύσεις ΤΠΕ, µε δεύτερη τη δηµόσια Ε&Α. Οι δείκτες µε τη µεγαλύτερη µεταβλητότητα µεταξύ των κρατών µελών της ΕΕ επηρεάζονται πιο άµεσα από τις αποφάσεις που λαµβάνουν ιδιωτικοί φορείς παρά από τις πολιτικές παρεµβάσεις. Στους εν λόγω δείκτες περιλαµβάνεται η επιχειρηµατική Ε&Α, η χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας σε τοµείς υψηλής τεχνολογίας, το ποσοστό των ΜΜΕ που συµµετέχουν στη συνεργασία και τα νέα αντλούµενα κεφάλαια. Ο δείκτης για τη δια βίου µάθηση µεταβάλλεται επίσης σηµαντικά µεταξύ των χωρών και επηρεάζεται αφενός από τις κρατικές πολιτικές και αφετέρου από τις 20