BSBEEP Σχέδιο για την ενεργειακή αποδοτικότητα στα κτίρια της Μαύρης Θάλασσας. Εγχειρίδιο κατάρτισης δημοτικών υπαλλήλων

Black Sea Basin Joint Operational Programme 2007-2013 BSBEEP Σχέδιο για την ενεργειακή αποδοτικότητα στα κτίρια της Μαύρης Θάλασσας Εγχειρίδιο κατάρτισης δημοτικών υπαλλήλων Η ενσωμάτωση της εξοικονόμησης ενέργειας στον επιχειρησιακό σχεδιασμό και την λειτουργία των ΟΤΑ

Πίνακας Περιεχομένων 1. Το ΕΡΓΟ BSBEEP.. 3 2. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ. 3 2.1 Επισκόπηση του εκπαιδευτικού υλικού. 3 2.2 Αναμενόμενα αποτελέσματα... 3 3. ΕΙΣΑΓΩΓΗ. 4 3.1 Τι είναι η κτιριακή ενεργειακή αποδοτικότητα;... 4 3.2 Ενεργειακό προφίλ κτιρίων του τριτογενή τομέα. 4 3.3 Γιατί είναι σημαντική η ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων; 6 4. ΣΥΝΟΨΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ που σχετίζονται με την ενεργειακή αποδοτικότητα... 6 5. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ενεργειακής αποδοτικότητας στα κτίρια.. 7 5.1 Τυπικές ροές ενέργειας στα κτίρια... 7 5.2 Προσδιορισμός της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων 8 5.3 Σύγκριση με κτίρια αναφοράς. 9 5.4 Πιστοποίηση της ενεργειακής αποδοτικότητας 10 6. ΜΕΤΡΑ ενεργειακής αποδοτικότητας στα κτίρια.. 10 7. ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ενεργειακής αποδοτικότητας στα κτίρια 12 8. ΑΝΑΠΤΥΞΗ και ΕΦΑΡΜΟΓΗ πολιτικών ενεργειακής αποδοτικότητας.. 13 9. ΕΡΓΑΛΕΙΑ προώθησης της ενεργειακής αποδοτικότητας. 15 10. Το E-TOOL του BSBEEP.. 15 ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ενεργειακής αποδοτικότητας 17 Η αποκλειστική ευθύνη για το περιεχόμενο της δημοσίευσης εναπόκειται στους συγγραφείς. Δεν αντανακλά απαραίτητα την γνώμη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν είναι υπεύθυνη για οποιαδήποτε χρήση των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτήν. 2

1. Το ΕΡΓΟ BSBEEP Το «Σχέδιο για την εξοικονόμηση ενέργειας στον κτιριακό τομέα στην περιοχή του Εύξεινου Πόντου», αποσκοπεί στην ανάπτυξη ισχυρών δεσμών και συνεργασιών μεταξύ των χωρών της Μαύρης Θάλασσας, μέσω της ενίσχυσης των διοικητικών ικανοτήτων στον τομέα της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων ο οποίος χαρακτηρίζεται από σημαντικές περιβαλλοντικές και οικονομικές επιπτώσεις σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο. Απώτερος σκοπός του έργου είναι η αλλαγή του τρόπου διαχείρισης των κτιρίων όσον αφορά την ικανοποίηση των ενεργειακών αναγκών, η αύξηση της αποδοτικότητας και η δράση των δημοτικών κτιρίων ως πρότυπα αποδοτικότητας. Επιπλέον, επιδιώκεται η ανάπτυξη ενός δικτύου ανταλλαγής γνώσης και εμπειριών που σχετίζονται με το θέμα της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων. Το εν λόγω δίκτυο θα αποτελείται από ένα ευρύ φάσμα οργανισμών όπως τοπικές κοινότητες, Δήμους, πανεπιστήμια, μη κυβερνητικές οργανώσεις κλπ. οι οποίες θα ενισχύσουν την προώθηση σχετικών δράσεων και την ευαισθητοποίηση του ιδιωτικού τομέα. Σχήμα 1: Το λογότυπο του έργου BSBEEP. Δέκα εταίροι από έξι διαφορετικές χώρες συμμετέχουν στο έργο BSBEEP: Ο Δήμος Καβάλας (GR), ο Δήμος Galati (RO), ο Δήμος Cahul (MD), ο Δήμος Mykolayiv (UA), ο Δήμος Samsun (TR), ο Δήμος Tekirdag (TR), το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (GR), το Πανεπιστήμιο Dunarea de Jos (RO), το Αμερικάνικο Πανεπιστήμιο της Αρμενίας (AM) και το Ταμείο Ανανεώσιμων Πόρων και Ενεργειακής Αποδοτικότητας της Αρμενίας (AM). Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το έργο BSBEEP είναι διαθέσιμες στην ιστοσελίδα του προγράμματος: www.bsbeep.com. 2. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ 2.1. Επισκόπηση του εκπαιδευτικού υλικού Οι αυξανόμενες ανησυχίες για την κλιματική αλλαγή, την ενεργειακή ασφάλεια και τα ενεργειακά κόστη ωθούν τις κυβερνήσεις, τους παρόχους ενέργειας και σχετικούς φορείς στην υιοθέτηση νέων πρωτοβουλιών για την εξοικονόμηση ενέργειας και σε νέες επενδύσεις. Πολλές από τις εν λόγω επενδύσεις και πρωτοβουλίες επικεντρώνονται στην ενδυνάμωση των διαχειριστικών ικανοτήτων των πολιτών ώστε να καταναλώνουν ενέργεια με έναν περισσότερο αποδοτικό τρόπο. Η βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας θεωρείται η πιο γρήγορη και αποδοτική σε θέματα κόστους, λύση για τις παραπάνω προκλήσεις 1. Η βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας σε εμπορικά, δημόσια ή/και κτίρια οργανισμών είναι ζωτικής σημασίας, δεδομένου ότι εμπεριέχουν σημαντικό δυναμικό εξοικονόμησης ενέργειας. Ο σκοπός του συγκεκριμένου εγχειριδίου κατάρτισης, είναι να διευκολύνει την αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο τα στελέχη των ΟΤΑ, διαχειρίζονται την ενέργεια στον χώρο εργασίας τους. Ο εν λόγω σκοπός επιτυγχάνεται μέσω της ανάδειξης της σημασίας εξοικονόμησης ενέργειας στα δημοτικά κτίρια και την διεύρυνση των γνώσεων των δημοτικών υπαλλήλων σε θέματα που σχετίζονται με την ενεργειακή αποδοτικότητα. Το εγχειρίδιο παρουσιάζει συνοπτικά διάφορες τεχνικές πτυχές που σχετίζονται με την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, ενδεικτικές δράσεις βελτίωσης καθώς και διαθέσιμους μηχανισμούς και εργαλεία χρηματοδότησης για την ανάπτυξη και εφαρμογή πολιτικών εξοικονόμησης ενέργειας. 1 Instituto para la Diversificacion y Ahorro de la Energía (IDAE), 2009, Changing Energy Behavior - Guidelines for Behavioral Change Programmes. Available from: http://www.idae.es/uploads/documentos/documentos_10457_behave_changing_energy_behaviour_09_c5724555. pdf (Date accessed 10/11/2014) 3

2.2. Αναμενόμενα αποτελέσματα Το παρόν εγχειρίδιο απευθύνεται σε όλους τους δημοτικούς υπαλλήλους, ανεξαρτήτως της θέσης τους και των ευθυνών τους, ενώ μπορεί να αξιοποιηθεί από κάθε εργαζόμενο στον τριτογενή τομέα. Οι αναγνώστες μπορούν εύκολα και γρήγορα να μάθουν για τα βασικά ζητήματα που σχετίζονται με την ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων και των αντίστοιχων τεχνολογιών. Οι πληροφορίες που περιλαμβάνονται στις σελίδες που ακολουθούν, διευκολύνουν την προσαρμογή της συμπεριφοράς των δημοτικών υπαλλήλων στις απαιτήσεις της ενεργειακή αποδοτικότητας ενώ συνοψίζονται οι διαθέσιμες διαχειριστικές λύσεις. Εφαρμόζοντας τις προτεινόμενες δράσεις, οι δημοτικοί υπάλληλοι θα κατανοήσουν τις επιπτώσεις των υψηλών καταναλώσεων ενέργειας, όχι μόνο στο περιβάλλον, αλλά και στους λογαριασμούς. Τέλος μπορούν να πληροφορηθούν για τα διαθέσιμα προγράμματα ενεργειακής αποδοτικότητας και πολιτικές της Ε.Ε. και των χωρών που συμμετέχουν στο έργο BSBEEP, μέσω σχετικών συνδέσμων με την βιβλιοθήκη του BSBEEP. 3. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3.1. Τι είναι η κτιριακή ενεργειακή αποδοτικότητα; Η ενεργειακή αποδοτικότητα του κτιριακού αποθέματος αναφέρεται στην ικανοποίηση των αναγκών των χρηστών του κτιρίου, με την ελάχιστη δυνατή κατανάλωση ενέργειας και απορρέουσες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η ενεργειακή αποδοτικότητα προωθεί την εξοικονόμηση και ορθολογική χρήση ενέργειας ως απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης. Η κατανάλωση ενέργειας ενός κτιρίου εξαρτάται από τις κλιματικές συνθήκες της περιοχής στην οποία βρίσκεται, τα αρχιτεκτονικά και κατασκευαστικά υλικά του (π.χ. είδος και επάρκεια μόνωσης), τον τύπο και την κατάσταση του ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού, την επιθυμητή εσωτερική θερμοκρασία, υγρασία και αερισμό, τις ώρες και την διάρκεια λειτουργίας του και το είδος χρήσης του (π.χ. εκπαιδευτική, ιατρική, γραφείο κλπ.). Ενεργειακή αποδοτικότητα σημαίνει: Χρησιμοποιούμε λιγότερη ενέργεια για να επιτύχουμε το ίδιο αποτέλεσμα, Χρησιμοποιούμε την ίδια ποσότητα ενέργειας για να επιτύχουμε καλύτερο αποτέλεσμα, Η φθηνότερη ενέργεια είναι η ενέργεια που εξοικονομείται. Ορισμένοι βασικοί λόγοι για τους οποίους τα κτίρια καταναλώνουν υψηλές ποσότητες ενέργειας είναι οι εξής 2 : Μερική ή ολική έλλειψη θερμομόνωσης. Απαρχαιωμένη τεχνολογία ή/και υλικά χρήσης πλαισίων και υαλοπινάκων. Έλλειψη προστασίας από τον ήλιο στην νότια και δυτική πλευρά. Ανεπαρκής αξιοποίηση των δυνατοτήτων παραγωγής ενέργειας από καθαρότερες ή ανανεώσιμες πηγές. Απαρχαιωμένη τεχνολογία ή ανεπαρκής συντήρηση των συστημάτων θέρμανσης και κλιματισμού, με αποτέλεσμα την μη αποδοτική λειτουργία τους. Ένας επιπλέον παράγοντας που επηρεάζει την ενεργειακή αποδοτικότητα ενός κτιρίου είναι η συμπεριφορά των χρηστών του. Οι χρήστες (ενοικιαστές, ιδιοκτήτες, εργαζόμενοι, επισκέπτες), οι οποίοι δεν είναι επαρκώς ενήμεροι για τους τρόπους/οφέλη της ορθολογικής κατανάλωσης και διαχείρισης ενέργειας, συχνά τείνουν να σπαταλούν ενέργεια π.χ., μέσω της χρήσης κλιματισμού με ανοιχτά παράθυρα, της χρήσης ενεργειακά μη αποδοτικού εξοπλισμού/συσκευών, παραμελώντας την συντήρηση των συστημάτων θέρμανσης κ.ά. 2. 2 http://exoikonomisi.ypeka.gr/default.aspx?tabid=629&locale=en-us&language=el-gr (Date accessed 12/11/2014) 4

3.2. Ενεργειακό προφίλ κτιρίων του τριτογενή τομέα Το ενεργειακό προφίλ των μη οικιστικών κτιρίων ποικίλει σημαντικά. Οι ενεργειακές καταναλώσεις ανά τελική χρήση (π.χ. φωτισμός, θέρμανση κλπ.) διαφέρουν από το ένα κτίριο στο άλλο. Στα Σχήματα 2 και 3, παρέχεται μια γενική εικόνα του προφίλ ενεργειακής χρήσης των κτιρίων στις χώρες τις Ευρώπης. Όπως παρατηρείται, τα εμπορικά κτίρια και τα γραφεία ευθύνονται για περισσότερο από το 50% της χρήσης ενέργειας στα μη οικιστικά κτίρια. Σχεδόν το ήμισυ της ενέργειας που χρησιμοποιείται από τα κτίρια του τριτογενή τομέα προέρχεται από τον ηλεκτρισμό και το υπόλοιπο 40% από ορυκτά καύσιμα. 6% 6% Εμπορικά (χονδρική/λιανική) Γραφεία 28% 10% Εκπαίδευση 12% 12% 26% Ξενοδοχεία και εστιατόρια Νοσοκομεία Αθλητικές εγκαταστάσεις Άλλοι τύποι 6% 1% 1% Ηλεκτρισμός 15% 29% 48% Αέριο Πετρέλαιο DH&CHP ΑΠΕ Στερεά καύσιμα Σχήμα 2: Μερίδιο της συνολικής χρήσης ενέργειας σε μη οικιστικά κτίρια ανά τύπο και αντίστοιχο ενεργειακό μίγμα για τις διάφορες χώρες της Ευρώπης (το 2011) Τα ποσοστά παρουσιάζονται σε αύξουσα σειρά (Πηγή: δες αναφορά 4). Δεδομένου ότι η ηλεκτρική ενέργεια αποτελεί την κύρια πηγή ενέργειας για την ικανοποίηση των αναγκών των μη οικιστικών κτιρίων, στο Σχήμα 3 απεικονίζεται η κατανομή της χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας σε κτίρια γραφείων της Ε.Ε.- 27. Ο φωτισμός (21%) και η θέρμανση του χώρου και νερού (19%) αποτελούν τις δύο βασικότερες χρήσεις ηλεκτρικής ενέργειας. Θα πρέπει να σημειωθεί, πως τα συγκεκριμένα στοιχεία αφορούν αποκλειστικά την ηλεκτρική ενέργεια, παρέχοντας μια αποσπασματική εικόνα της ενεργειακής κατανάλωσης των κτιρίων. Κάθε κτίριο θα πρέπει να αναλύεται χωριστά, προκειμένου να εντοπιστούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά/ανάγκες του, πριν προβούμε σε επεμβάσεις ενεργειακής αποδοτικότητας. 3.3 Γιατί είναι σημαντική η ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων; Ο κτιριακός τομέας ευθύνεται για το 40% της ενέργειας που καταναλώνεται στην Ευρώπη, αποτελώντας τον μεγαλύτερο καταναλωτή και παρουσιάζοντας συνεχώς αυξητικές τάσεις. Τα ορυκτά καύσιμα τα οποία καίγονται για την παραγωγή αυτής της ενέργειας εκπέμπουν περισσότερο από το 45% των συνολικών εκπομπών CO2 στην ατμόσφαιρα 3. Τα μη οικιστικά κτίρια στην Ευρώπη έχουν αυξήσει την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας κατά 74% τα τελευταία 20 χρόνια 4. Εκτιμάται ότι η μέση κατανάλωση ενέργειας στον τριτογενή τομέα είναι τουλάχιστον 40% μεγαλύτερη από εκείνη του οικιακού και ισούται με 280 kwh/m 3. 3 http://www.ktizontastomellon.gr/index.php/eksoikonomhshenergeias/exoikonomisi_energeias/energiaki_apodotikotita/ (Date accessed 12/11/2014) 4 Buildings Performance Institute Europe (BPIE), 2011, Europe s buildings under the microscope A country-bycountry review of the energy performance of buildings. ISBN: 9789491143014 5

Σχήμα 3: Κατανομή της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας στην Ε.Ε.-27 στον τριτογενή τομέα (δημόσιο, υγεία, υπηρεσίες και εμπόριο) το 2011 (Πηγή: δες αναφορά 5). Στον Πίνακα 1, συνοψίζονται τα βασικά οφέλη που μπορούν να προκύψουν από την εφαρμογή βέλτιστών πρακτικών και τεχνολογιών ενεργειακής αποδοτικότητας στα κτίρια. Παρόλο που η ενεργειακή αποδοτικότητα αφορά τόσο τα κτίρια του οικιακού όσο και του τριτογενή τομέα και εμπεριέχει παρόμοιες επεμβάσεις βελτίωσης, το υψηλό μερίδιο χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας στα μη οικιστικά κτίρια, προσδίδει στην εγκατάσταση αποδοτικών και ευφυών συστημάτων διαχείρισης ενέργειας ιδιαίτερα υψηλό βαθμό προτεραιότητας. Πίνακας 1: Οφέλη από την εφαρμογή βέλτιστων πρακτικών και τεχνολογιών ενεργειακής αποδοτικότητας στα κτίρια. Όφελος Περιγραφή Εξοικονόμηση ενέργειας Μπορεί να επιτευχθεί σημαντική μείωση στην κατανάλωση ενέργειας εάν εφαρμοστούν οι κατάλληλες επεμβάσεις και ενθαρρύνονται ενεργειακά υπεύθυνες συμπεριφορές. Εξοικονόμηση χρημάτων Προκύπτουν σημαντικά οικονομικά οφέλη από την μείωση της κατανάλωσης ενέργειας, ιδιαίτερα εάν ληφθεί υπόψη το κόστος του κύκλου ζωής του εξεταζόμενου συστήματος. Περιβαλλοντικά οφέλη Οι βέλτιστες πρακτικές μπορούν να συμβάλουν στην μείωση τόσο των άμεσων όσο και των έμμεσων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, βοηθώντας με τον τρόπο αυτό στην αντιμετώπιση σημαντικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων, όπως η κλιματική αλλαγή. Υψηλότερη αξία του ακινήτου Φωτισμός δρόμων 5% Υπολογιστές 5% Συσκευές μαγειρικής 5% Αντλίες 6% Κυκλοφορητές 7% Καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και εργασίας Αυξημένη αποδοχή και ευαισθητοποίηση Κλιματισμός 3% Άλλες χρήσεις 8% Ψύξη (επαγγελμ.) 8% Διαφημιστικός εξοπλισμός 1% Φωτισμός γραφείων 21% Αερισμός 12% Θέρμανση χώρου/νερού 19% Τα ενεργειακά αποδοτικά κτίρια έχουν μεγαλύτερη αξία στην αγορά, λόγω της μείωσης των δαπανών θέρμανσης, ψύξης, αναγκών συντήρησης κλπ. Ένα ενεργειακά αποδοτικό κτίριο παρέχει ένα εργασιακό περιβάλλον με βελτιωμένη ποιότητα ζωής (π.χ. καλύτερη ποιότητα αέρα εσωτερικού χώρου, θερμική άνεση), αυξάνοντας την ευτυχία και την παραγωγικότητα των ενοίκων/εργαζομένων. Ένα ενεργειακά αποδοτικό κτίριο βέλτιστων διαθέσιμων πρακτικών, προσελκύει τους εργαζομένους και τους επισκέπτες περισσότερο. Σε πολλές περιπτώσεις, τα κτίρια αυτά δρουν ως υπόδειγμα για τα οφέλη που απορρέουν από 5 JRC energy efficiency status report. Available from: http://iet.jrc.ec.europa.eu/energyefficiency/sites/energyefficiency/files/energy-efficiency-status-report-2012.pdf (Date accessed 15/11/2014) 6

την εφαρμογή βέλτιστων πρακτικών εξοικονόμησης ενέργειας. 4. ΣΥΝΟΨΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ που σχετίζονται με την ενεργειακή αποδοτικότητα Η ενεργειακή πολιτική καθοδηγείται από μια σειρά από αλληλοσυνδεόμενα έγγραφα και πρωτοβουλίες. Η ευρωπαϊκή πολιτική για τα κτίρια εξελίσσεται συνεχώς από το 1990 με τα κράτη μέλη να λαμβάνουν συγκεκριμένα μέτρα προώθησης της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων. Το 2002 υιοθετήθηκε η οδηγία Ενεργειακής Επίδοσης των Κτιρίων (EPBD) οδηγία 2002/91/EC, ενώ το 2010 αναδιατυπώθηκε ώστε να περιλαμβάνει περισσότερο φιλόδοξους στόχους και να ενισχυθεί η εφαρμογή της. Η Ε.Ε. παρουσίασε το 2011 τον «Χάρτη πορείας για την μετάβαση σε μια ανταγωνιστική οικονομία χαμηλών ρύπων άνθρακα το 2050 Energy Roadmap 2050», ο οποίος περιλαμβάνει μια σειρά από προτεραιότητες και προτάσεις για την μείωση των εκπομπών κατά 80% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Ένα πρόσφατο έγγραφο πολιτικής για την ενεργειακή αποδοτικότητα 6 εκδόθηκε τον Ιούλιο του 2014. Το συγκεκριμένο έγγραφο περιλαμβάνει μια συζήτηση για την ενεργειακή αποδοτικότητα και τη συμβολή της στην ενεργειακή ασφάλεια και το πλαίσιο κλιματικής και ενεργειακής πολιτικής για το 2030, σύμφωνα με το οποίο τίθενται νέοι στόχοι (30% μείωση έως το 2030) ενεργειακής αποδοτικότητας. Αυτήν την στιγμή, η ενεργειακή πολιτική καθοδηγείται κατά βάση από τον στόχο εξοικονόμησης ενέργειας κατά 20% έως το 2020 7. Η οδηγία 2012/27/EU, η οποία υιοθετήθηκε από την οδηγία 2013/12/EU, θεσπίζει ένα κοινό πλαίσιο μέτρων για την προώθηση της ενεργειακής αποδοτικότητα εντός της Ε.Ε. ώστε να διασφαλιστεί ότι ο στόχος του 20% θα επιτευχθεί μέχρι το 2020 και να διευκολυνθούν περαιτέρω δράσεις βελτίωσης πέρα από αυτήν την ημερομηνία. Όλες οι χώρες της Ε.Ε. οφείλουν να χρησιμοποιούν την ενέργεια πιο αποτελεσματικά σε όλα τα στάδια του κύκλου ζωής από την παραγωγή της ενέργειας, στην διάθεση και την τελική κατανάλωση. Η οδηγία βοηθάει στην αντιμετώπιση προβλημάτων και παρέχει οδηγίες για την ανάπτυξη ενεργειακών στόχων για το 2020. 8 Επιπλέον περιλαμβάνει συγκεκριμένα μέτρα όπως για παράδειγμα: Ο δημόσιος τομέας να λειτουργήσει ως παράδειγμα με την ανακαίνιση του 3% των κτιρίων που κατέχει και χρησιμοποιούνται, αρχής γενομένης από την 1 η Ιανουαρίου 2014, και να περιλαμβάνει ζητήματα ενεργειακής αποδοτικότητας στις δημόσιες συμβάσεις, ώστε να αποκτά/παρέχει ενεργειακά αποδοτικά προϊόντα/κτίρια/υπηρεσίες. Τα κράτη μέλη υποχρεούνται να εξοικονομήσουν συγκεκριμένα ποσά ενέργειας κατά την διάρκεια της δεσμευτικής περιόδου (1 Ιανουαρίου 2014 έως την 31 Δεκεμβρίου 2020) με την χρήση συστημάτων ενεργειακής αποδοτικότητας ή/και άλλων στοχευόμενων πολιτικών ενεργειακής βελτίωσης. Ενίσχυση της εξοικονόμησης ενέργειας από τους καταναλωτές: εύκολη και δωρεάν πρόσβαση σε δεδομένα κατανάλωσης ενέργειας με την εφαρμογή ακριβέστερων συστημάτων μέτρησης, που θα επιτρέψει τους καταναλωτές να διαχειρίζονται καλύτερα τις ενεργειακές τους καταναλώσεις. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις πολιτικές της Ε.Ε. και των χωρών που συμμετέχουν στο έργο BSBEEP, είναι διαθέσιμες στην αναλυτική μελέτη: GA1.2: Συλλογή πληροφοριών σχετικά με τις ευκαιρίες χρηματοδότησης, τα προγράμματα και τις πολιτικές πρωτοβουλίες σε ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο, η οποία αναπτύχθηκε από την ομάδα έργου του BSBEEP και είναι ελεύθερα διαθέσιμη στην ιστοσελίδα του προγράμματος: www.bsbeep.com/library/reports/. 6 European Commission, 2014, Communication from the Commission to the European Parliament and the council, Energy Efficiency and its contribution to energy security and the 2030 Framework for climate and energy policy. Available from: http://ec.europa.eu/energy/efficiency/events/doc/2014_eec_communication_adopted.pdf (Date accessed 15/11/2014) 7 http://www.eceee.org/policy-areas (Date accessed 15/11/2014) 8 http://ec.europa.eu/energy/efficiency/eed/eed_en.htm (Date accessed 20/11/2014) 7

5. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ενεργειακής αποδοτικότητας στα κτίρια Η μεθοδολογία για την αξιολόγηση και βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων περιλαμβάνει θεωρητικές και τεχνικές διαδικασίες οι οποίες αφορούν τόσο τους μηχανικούς όσο και τους μη μηχανικούς. Για τους μηχανικούς, η μεθοδολογία αυτή αποτελεί μια φόρμουλα που τους επιτρέπει να αξιολογήσουν την ενεργειακή απόδοση του κτιρίου που εξετάζεται. Μέσα από τυποποιημένα βήματα μπορούν να αξιολογήσουν και να πιστοποιήσουν την ενεργειακή απόδοση του κτιρίου και να προτείνουν συγκεκριμένες παρεμβάσεις βελτίωσης. Για τους μη μηχανικούς, η γνώση των βασικών θεωρητικών και τεχνικών πληροφοριών σχετικά με την ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων, τους επιτρέπει να κατανοήσουν καλύτερα τον αντίκτυπο της ενεργειακής συμπεριφοράς τους και να διαχειριστούν ενεργειακά ζητήματα με πιο αποτελεσματικό τρόπο. Τα βασικά βήματα της μεθοδολογίας, περιλαμβάνουν την αναγνώριση των τυπικών ροών ενέργειας του κτιρίου, τον προσδιορισμό της υφιστάμενης ενεργειακής απόδοσης του κτιρίου, την συγκριτική αξιολόγηση της επίδοσης του κτιρίου με ένα κτίριο αναφοράς, και την απόκτηση του πιστοποιητικού ενεργειακής απόδοσης. 5.1. Τυπικές ροές ενέργειας στα κτίρια Η τειχοποιία συμπεριλαμβανομένων των παραθύρων, των θυρών, των δαπέδων και της οροφής (δώμα) συνθέτουν το κτιριακό κέλυφος. Ο ρόλος του κελύφους είναι η διατήρηση των επιθυμητών συνθηκών (θερμοκρασία, υγρασία, ποιότητα αέρα και φωτισμό) εντός του κτιρίου, σύμφωνα με τις ανάγκες των χρηστών, ανεξάρτητα από τις εξωτερικές καιρικές συνθήκες. Για τον σκοπό αυτό, απαιτείται ο έλεγχος των τυπικών ενεργειακών ροών (συμπεριλαμβανομένων των εσωτερικών/εξωτερικών θερμικών και ηλιακών φορτίων), της ροής του αέρα και της διείσδυσης της υγρασίας. Οι επιθυμητές συνθήκες μπορούν να διατηρηθούν μόνο εάν τα ενεργειακά φορτία λόγω των κλιματολογικών συνθηκών και αυτά που προέρχονται από παράγοντες στο εσωτερικό του κτιρίου ελέγχονται με κατάλληλο τρόπο. Κατά συνέπεια, το κτίριο πρέπει να καταναλώσει ενέργεια για να εξισορροπήσει τα εξωτερικά και εσωτερικά φορτία. Σχήμα 4: Τυπικές ενεργειακές ροές στα κτίρια. Τα εξωτερικά φορτία οφείλονται στην μετάδοση θερμότητας, τον αερισμό και την διείσδυση, κυρίως λόγω της εσωτερικής και εξωτερικής διαφοράς θερμοκρασίας. Τα εν λόγω φορτία μπορούν να οδηγήσουν είτε σε θερμικές απώλειες είτε σε θερμικά κέρδη, ανάλογα με τις εξωτερικές κλιματολογικές συνθήκες και θερμοκρασία. Η απώλεια θερμότητας αντισταθμίζεται με την κατανάλωση ενέργειας για θέρμανση, ενώ τα θερμικά κέρδη οδηγούν σε ενεργειακή ζήτηση για ψύξη. Το ηλιακό φορτίο αποτελεί μια μόνιμη πηγή θερμικών κερδών, καθώς είναι ανεξάρτητο από την θερμοκρασία. Τα εσωτερικά φορτία οδηγούν κατά βάση σε θερμικά κέρδη. Οι άνθρωποι, ο φωτισμός, ο εξοπλισμός και τα συστήματα ζεστού νερού χρήσης, εκπέμπουν ενέργεια στον χώρο του κτιρίου. Οι άνθρωποι απελευθερώνουν ενέργεια με την μορφή ξηρής θερμότητας και υγρασίας ανάλογα με την μάζα του σώματός τους, την δραστηριότητά τους και το ντύσιμό τους. Τα θερμικά κέρδη από την λειτουργία εξοπλισμού μπορεί να είναι είτε επιθυμητά είτε ανεπιθύμητα ανάλογα με την εξωτερική θερμοκρασία. 8

5.2. Προσδιορισμός της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων Η οδηγία 2010/31/EU ορίζει ότι όλα τα κράτη μέλη θα πρέπει να εναρμονίσουν την εθνική τους μεθοδολογία για τον υπολογισμό της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων εντός ενός κοινού γενικού πλαισίου. Το πλαίσιο αυτό, το οποίο οδηγεί στην τυποποίηση της ευρωπαϊκής πολιτικής, περιγράφεται στο παράρτημα I της οδηγίας, και περιέχει τις κατευθυντήριες γραμμές για τον υπολογισμό της ενεργειακής απόδοσης ενός κτιρίου: 9 1. Πραγματική (ή υπολογιζόμενη) ετήσια ενέργεια, είναι η ενέργεια που καταναλώνεται για την κάλυψη των διαφόρων αναγκών. Οι ανάγκες αυτές περιλαμβάνουν την ενέργεια για θέρμανση και ψύξη, ώστε να διατηρηθούν οι επιθυμητές συνθήκες θερμοκρασίας του κτιρίου και οι οικιακές ανάγκες σε ζεστό νερό. Αποτελεί την βάση σύμφωνα με την οποία καθορίζεται η ενεργειακή απόδοση ενός κτιρίου. 2. Η έκφραση της ενεργειακής απόδοσης, η οποία μπορεί να βασίζεται σε εθνικούς ή τοπικούς σταθμισμένους μέσους όρους ή/και ειδικές τιμές, πρέπει να είναι ξεκάθαρη. Οι δείκτες ενεργειακής απόδοσης και οι ποσοτικές τιμές για την χρήση πρωτογενούς ενέργειας με τους αντίστοιχους συντελεστές πρέπει να αναφέρονται στους υπολογισμούς. 3. Υπάρχουν μεταβλητές και χαρακτηριστικά τα οποία θα πρέπει να ληφθούν οπωσδήποτε υπόψη στους υπολογισμούς και αφορούν τα θερμικά και γεωμετρικά χαρακτηριστικά του κτιρίου, διαθέσιμες εγκαταστάσεις/συστήματα και τις εξωτερικές και εσωτερικές συνθήκες. Μια αναλυτική απογραφή θα πρέπει να περιλαμβάνει: Τα υφιστάμενα πραγματικά θερμικά χαρακτηριστικά του κτιρίου (θερμοχωρητικότητα, μόνωση, παθητική θέρμανση, ψυκτικά στοιχεία, θερμογέφυρες). Τα συστήματα θέρμανσης και παροχής ζεστού νερού, συμπεριλαμβανομένων των χαρακτηριστικών των μονώσεών τους. Τα συστήματα κλιματισμού. Το φυσικό και μηχανικό αερισμό, συμπεριλαμβανομένης της αεροστεγανότητας. Τα συστήματα φωτισμού (κυρίως στον μη οικιστικό τομέα). Ζητήματα σχεδιασμού, χωροθέτησης και προσανατολισμού του κτιρίου, συμπεριλαμβανομένων των εξωτερικών κλιματικών συνθηκών. Τα παθητικά ηλιακά συστήματα και ηλιακή προστασία. Τις εσωτερικές κλιματικές συνθήκες (επιθυμητές και υφιστάμενες). Τα εσωτερικά φορτία. 4. Όσον αφορά τους υπολογισμούς, υπάρχουν ορισμένα στοιχεία τα οποία έχουν θετική επίδραση στο θερμικό ισοζύγιο του κτιρίου και αφορούν τόσο τα φυσικά όσο και τα τεχνικά συστήματα: Τοπικές συνθήκες έκθεσης στον ήλιο, ενεργητικά ηλιακά συστήματα και άλλα συστήματα θέρμανσης και ηλεκτρισμού τα οποία βασίζονται σε Α.Π.Ε.. Ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από συμπαραγωγή. Συστήματα τηλεθέρμανσης. Φυσικός φωτισμός. 5. Κάθε κτίριο ανάλογα με τον τύπο, το μέγεθος, τη χρήση και τις ιδιότητές του, ταξινομείται σε συγκεκριμένες κατηγορίες, όπως για παράδειγμα μονοκατοικίες, πολυκατοικίες, γραφεία, εκπαιδευτικά κτίρια, νοσοκομεία και άλλους τύπους κτιρίων που καταναλώνουν ενέργεια. 9 Official Journal of the European Union, 2010, Directive 2010/31/EU, ANNEX I. Available from: http://eurlex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=oj:l:2010:153:0013:0035:en:pdf (Date accessed 3/12/2014) 9

5.3. Σύγκριση με κτίρια αναφοράς Οι ελάχιστες απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης εκφράζονται σε σχέση με ένα κτίριο αναφοράς με προκαθορισμένα χαρακτηριστικά. Το εν λόγω συγκριτικό μεθοδολογικό πλαίσιο απαιτεί: 10 Τον ορισμό ενός κτιρίου αναφοράς (κατοικία ή μη, νέο ή υπάρχον) που είναι αντιπροσωπευτικό της λειτουργικότητάς του και των κλιματολογικών συνθηκών. Τον ορισμό μέτρων ενεργειακής απόδοσης (για ολόκληρα κτίρια, για δομικά στοιχεία ή συνδυασμό), τα οποία αξιολογούνται για το κτίριο αναφοράς. Την εκτίμηση των τελικών και πρωτογενών ενεργειακών αναγκών του κτιρίου αναφοράς (με ή χωρίς την λήψη βελτιωτικών μέτρων). Οι υπολογισμοί πραγματοποιούνται σύμφωνα με σχετικές ευρωπαϊκές (ή εθνικές) προδιαγραφές. Τον υπολογισμό του κόστους των μέτρων ενεργειακής απόδοσης κατά τον αναμενόμενο οικονομικό κύκλο ζωής του κτιρίου αναφοράς. Οι επενδυτικές δαπάνες, τα κόστη συντήρησης και λειτουργίας, τα κέρδη από την παραχθείσα ενέργεια και οι δαπάνες απόρριψης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Τον υπολογισμό των επιπέδων βέλτιστου κόστους για κάθε κτίριο αναφοράς. Την σύγκριση των υφιστάμενων ελάχιστων απαιτήσεων ενεργειακής απόδοσης με τα βέλτιστα από πλευρά κόστους επίπεδα που εντοπίστηκαν. Το συγκριτικό μεθοδολογικό πλαίσιο δεν έχει ως βασικό στόχο να εναρμονίσει τις ελάχιστες απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης, αλλά να διασφαλίσει ότι τα επίπεδα φιλοδοξίας όσον αφορά την ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων των κρατών μελών της Ε.Ε. κινούνται στο ίδιο πλαίσιο. 5.4. Πιστοποίηση της ενεργειακής αποδοτικότητας Τα πιστοποιητικά ενεργειακής απόδοσης (ΠΕΑ) παίζουν σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων. Αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της οδηγίας EPBD και κύριος στόχος τους είναι να αποτελέσουν ένα εργαλείο πληροφόρησης για όλους τους φορείς ιδιοκτησίας (ιδιοκτήτες και ενοικιαστές) στην διαδικασία συναλλαγής του κτιρίου. Κατά συνέπεια, τα ΠΕΑ μπορούν να δημιουργήσουν ζήτηση για ενεργειακά αποδοτικά κτίρια και να βοηθήσουν στην βελτίωση των κριτηρίων λήψεων αποφάσεων στις αγοραπωλησίες ακίνητης περιουσίας παρέχοντας προτάσεις για το κόστος αναβάθμισης των κτιρίων 11. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο των ΠΕΑ, είναι ότι αποτελούν σημαντική πηγή πληροφοριών σχετικά με την ενεργειακή αποδοτικότητα του κτιριακού αποθέματος και του αντίκτυπου των μέτρων βελτίωσης του. Ως εκ τούτου, πέρα από εργαλείο πληροφόρησης, τα ΠΕΑ δρουν και ως αποτελεσματικό μέσο Σχήμα 5: Παράδειγμα ΠΕΑ. για την βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης του κτιριακού αποθέματος. Μέσω των ΠΕΑ, μπορεί να χαρτογραφηθεί η ενεργειακή απόδοση του κτιριακού αποθέματος μιας χώρας, να παρακολουθείται ο αντίκτυπος των πολιτικών που σχετίζονται με την ενέργεια στα κτίρια και να υποστηρίζεται η ανάπτυξη στρατηγικών. Τα στοιχεία θα πρέπει να είναι αξιόπιστα, προσβάσιμα και επαναχρησιμοποιήσιμα από τους ενδιαφερόμενους ώστε να μεγιστοποιηθούν τα οφέλη των ΠΕΑ 11. 10 Official Journal of the European Union, 2010, Directive 2010/31/EU, ANNEX III. Available from: http://eurlex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=oj:l:2010:153:0013:0035:en:pdf (Date accessed 3/12/2014) 11 Buildings Performance Institute Europe (BPIE), 2010, Energy Performance Certificates across Europe From Design to Implementation. Available from: http://bpie.eu/uploads/lib/document/attachment/81/bpie_energy_performance_certificates_eu_mapping_- _2014.pdf (Date accessed 4/12/2014) 10

6. ΜΕΤΡΑ ενεργειακής αποδοτικότητας στα κτίρια Το κλειδί για την ενεργειακή αποδοτικότητα ενός δημοτικού κτιρίου γραφείου έγκειται στη σωστή διαχείριση της χρήσης ενέργειας της εγκατάστασης. Τα ενεργειακά κόστη και οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα μπορούν να ελαχιστοποιηθούν με την παράλληλη υλοποίηση τεχνικών επεμβάσεων στο κτίριο και την αποτελεσματική συντήρηση και υπεύθυνη συμπεριφορά των χρηστών του. Η ανώτερη διοίκηση 12 είναι υπεύθυνη για την οργάνωση ενός αποτελεσματικού σχεδίου ενέργειας το οποίο περιλαμβάνει τις δράσεις για την βελτίωση της αποδοτικότητας τόσο του κτιρίου όσο και της ενεργειακής συμπεριφοράς των χρηστών του, ενώ οι εργαζόμενοι 13 πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στο όραμα για την επίτευξη των στόχων του Δήμου για χαμηλότερα επίπεδα κατανάλωσης ενέργειας μέσω απλών καθημερινών δράσεων κατά την διάρκεια της εργασίας τους. Ως εκ τούτου, απαιτείται η αρχική ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης ώστε να διερευνηθούν τα αναγκαία παρεμβατικά μέτρα και το δυναμικό εξοικονόμησης ενέργειας του εξεταζόμενου κτιρίου 14. Τα σχετικά μέτρα/δράσεις ενίσχυσης της ενεργειακής αποδοτικότητας ενός κτιρίου, μπορούν να διαχωριστούν σε δύο επίπεδα ανώτερης και χαμηλότερης διοίκησης (Πίνακας 2). Αναλυτική και ολοκληρωμένη συλλογή των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών και πρακτικών που μπορούν να εφαρμοστούν για την αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας των δημοτικών κτιρίων, συμπεριλαμβανομένων συγκεκριμένων μελετών περιπτώσεων, είναι ελεύθερα διαθέσιμη στην ιστοσελίδα του προγράμματος: www.bsbeep.com/library/reports/. 7. ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ενεργειακής αποδοτικότητας στα κτίρια Οι περιορισμένοι δημοτικοί πόροι οι οποίοι δεν επαρκούν για να καλύψουν το σύνολο των αναγκαίων δράσεων ενεργειακής αποδοτικότητας και η αναποτελεσματικότητα των κρατικών επιδοτήσεων για την υπερπήδηση των εμποδίων που σχετίζονται με την αειφορική διαχείριση ενέργειας, καθιστούν απαραίτητη την εύρεση νέων μηχανισμών χρηματοδότησης. Οι συγκεκριμένοι μηχανισμοί οδηγούν σε μια περισσότερο αποτελεσματική αξιοποίηση του δημόσιου χρήματος και καλύπτουν υφιστάμενες ελλείψεις της αγοράς σε ζητήματα αειφορικής διαχείρισης ενέργειας 15. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εισάγει χρηματοδοτικούς μηχανισμούς στο πλαίσιο μιας κεντρικής ή/και αποκεντρωμένης διαχείρισης (μεταξύ της επιτροπής και των τοπικών αρχών). Για την προγραμματική περίοδο 2014-2020, οι διαχειριστικές αρχές μπορούν να κατανείμουν σχετικούς προϋπολογισμούς σε χρηματοδοτικά μέσα στο πλαίσιο των θεματικών στόχων των επιχειρησιακών προγραμμάτων τους. Επιπλέον είναι δυνατός ο συνδυασμός χρηματοδοτικών μέσων και επιχορηγήσεων για επενδύσεις που αφορούν την βιώσιμη ενέργεια στα κτίρια. Στον Πίνακα 3 συνοψίζονται οι διαθέσιμοι χρηματοδοτικοί και δημοσιονομικοί μηχανισμοί για τον κτιριακό τομέα. 12 United Nations Environment Programme (UNEP) - SKANSKA, Sustainable United Nations,, Energy Efficiency in Buildings - Guidance for UN facilities managers. Available from: http://www.group.skanska.com/cdn- 1cc5cbfaaeb76ae/Global/sustainability/Materials/UNEP_Energy%20Effic%20Broch%20final.pdf (Date accessed 11/12/2014) 13 Shui Bin, 2012, Greening Work Styles: An Analysis of Energy Behavior Programs in the Workplace Report Number B121. Available from: http://www.aceee.org/research-report/b121 (Date accessed 20/12/2014) 14 United Nations Environment Programme (UNEP), Sustainable United Nations Environmental Resources Management, Climate Friendly Buildings and Offices A practical Guide. Available from: http://www.unep.fr/shared/publications/pdf/dtix1278xpa-climate%20friendly%20buildings%20and%20offices.pdf (Date accessed 20/12/2014) 15 European Commission, 2014, Technical Guidance Financing the energy renovation of buildings with Cohesion Policy Funding. Available from: http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/studies/pdf/financing_energy_renovation.pdf (Date accessed 10/01/2015) 11

Ανώτερη διοίκηση Χαμηλότερη διοίκηση - εργαζόμενοι Πίνακας 2: Ενδεικτικά μέτρα ενεργειακής αποδοτικότητας για τους δημοτικούς υπαλλήλους. Ανάλυση της Προσδιορισμός των τωρινών επιπέδων κατανάλωσης ενέργειας. υφιστάμενης Εντοπισμός πιθανών ευκαιριών εξοικονόμησης. κατάστασης Ορισμός της βέλτιστης θερμοκρασίας στο γραφείο. Ενσωμάτωση Τακτικοί έλεγχοι συντήρησης για τον εντοπισμό προβλημάτων. δραστηριοτήτων Συντήρηση από εξειδικευμένο προσωπικό ή εκπαιδευμένες ομάδες συντήρησης του Δήμου. Τακτική συντήρηση των συστημάτων κλιματισμού. Αύξηση ενεργειακής Τοποθέτηση λαμπτήρων χαμηλής ισχύος ή LED. αποδοτικότητας Εγκατάσταση συστημάτων ελέγχου φωτισμού και αισθητήρων. συστημάτων Το φυσικό φως της ημέρας δεν πρέπει να παρεμποδίζεται. φωτισμού Χρήση φωτοκύτταρων για την αυτόματη απενεργοποίηση του τεχνητού φωτισμού, όταν το φυσικό φως είναι επαρκές. Χρήση αισθητήρων κίνησης για μέγιστη αποδοτικότητα. Αύξηση της Εγκατάσταση συστήματος BMS χρονοδιακόπτες και ελεγκτές ενεργειακής θερμοκρασίας για μέγιστη αποδοτικότητα. αποδοτικότητας Τα συστήματα ελέγχου πρέπει να προσαρμόζονται στο ωράριο, συστημάτων πληρότητα και λειτουργικές απαιτήσεις του κτιρίου. θέρμανσης/αερισμού/κ Τα συστήματα θέρμανσης πρέπει να είναι καλά μονωμένα. λιματισμού. Διερεύνηση εγκατάστασης ηλιακού θερμοσίφωνα. Η καλή ροή αέρα οδηγεί σε καλύτερες θερμοκρασίες. Οι μονάδες σε κοινόχρηστους χώρους πρέπει να ρυθμιστούν στην ίδια κατάσταση λειτουργίας. Πηγές ανεπιθύμητης θερμότητας θα πρέπει να απομακρύνονται από κλιματιζόμενες περιοχές και κυρίως τους θερμοστάτες. Αποφυγή υπερβολικής ψύξης (κάτω από 24 C) και θέρμανσης (πάνω από 19 C). Επιλογές φυσικής ψύξης (δενδροφύτευση, αξιοποίηση εξαερισμού, φυσικός αερισμός του χώρου). Επεμβάσεις στο Κατάλληλη μόνωση τοίχων, δαπέδων, οροφών. κτιριακό κέλυφος Καλός εξαερισμός για μείωση της υγρασίας. Εγκατάσταση διπλών/τριπλών υαλοστασίων. Μείωση διείσδυσης αέρα από κακή τοποθέτηση παραθύρων και θυρών. Αντικατάσταση της οροφής πράσινα δώματα ψυχρά υλικά. Χρήση υλικών/επιστρώσεις ανάκλασης (π.χ. στην τοιχοποιία). Βιώσιμη χρήση του Όλες οι οθόνες όταν δεν είναι σε χρήση θα πρέπει να εξοπλισμού απενεργοποιούνται. Ρύθμιση των υπολογιστών στην λειτουργία εξοικονόμησης ενέργειας (stand-by, sleep mode κλπ.). Απενεργοποίηση φωτοτυπικών μηχανημάτων/εξοπλισμού κατά τις μη εργάσιμες ώρες ή όταν δεν χρησιμοποιούνται. Ελαχιστοποίηση αντιγράφων ή εκτύπωση διπλής όψης εάν είναι δυνατόν. Αποσύνδεση φορτιστών όταν δεν φορτίζουν (laptop, κινητό κλπ.). Προτίμηση φορητών υπολογιστών από σταθερούς. Οι εκτυπωτές ψεκασμού, να χρησιμοποιούνται περισσότερο από εκτυπωτές laser. Χρήση εξοπλισμού με οικολογικό σήμα ENERGY STAR. Βιώσιμη χρήση του Απενεργοποίηση του φωτισμού στα δωμάτια που δεν είναι σε φωτισμού χρήση. Αξιοποίηση του φυσικού φωτισμού. Σωστή αξιοποίηση περσίδων/κουρτινών τόσο το καλοκαίρι όσο και τον χειμώνα. Ο τεχνητός φωτισμός θα πρέπει να χρησιμοποιείται με σύνεση ανάλογα με τις ανάγκες. Θερμική άνεση Οι θερμοστάτες θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με σύνεση, τόσο τον χειμώνα όσο και το καλοκαίρι, με σταθερή θερμοκρασία. Προσαρμογή του ντυσίματος στις ανάγκες θερμοκρασίας του γραφείου. 12

Πίνακας 3: Διαθέσιμοι χρηματοδοτικοί και δημοσιονομικοί μηχανισμοί για τον κτιριακό τομέα. Μηχανισμός Επάρκεια Πηγές χρηματοδότησης Χρήσεις κεφαλαίων Επιχορηγήσεις Υψηλή για μεγάλα κτίρια Κρατικός προϋπολογισμός, κεφάλαια, διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, διμερείς χορηγοί Βραχυπρόθεσμη προτεραιότητα - αποσκοπούν στον προσδιορισμό της επένδυσης, χρήση για ενεργειακές επιθεωρήσεις, μελέτες σκοπιμότητας Δάνεια με ευνοϊκούς όρους Υψηλή για εμπορικές υπηρεσίες και κτίρια κατοικιών Διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, ταμεία ενεργειακής αποδοτικότητας, ταμεία ανάπτυξης/τράπεζες, τοπικές εμπορικές τράπεζες. Βραχυπρόθεσμη προτεραιότητα Χρηματοδότηση από τρίτους (TPF)/ESCO (EPC) Μέση Εταιρίες ενεργειακών υπηρεσιών, εταιρίες μίσθωσης Μεσοπρόθεσμη προαπαιτούμενα: νομοθεσία, πρωτόκολλα παρακολούθησης και ελέγχου, κατάρτιση, έλεγχος τιμών Λευκά πιστοποιητικά Χαμηλή Αναπτυγμένες χώρες Μεσοπρόθεσμη προς μακροπρόθεσμη Φορολογικές ελαφρύνσεις Χαμηλή προς μέση Κρατικός προϋπολογισμός (κατάλληλο για εταιρίες) Μεσοπρόθεσμη Έκπτωση φόρου Χαμηλή προς μέση Μείωση φόρου εισοδήματος για νομικά/φυσικά πρόσωπα που επενδύουν στην ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων τους. Βραχυπρόθεσμη προς μεσοπρόθεσμη Μείωση ΦΠΑ Χαμηλή προς μέση Κρατικός προϋπολογισμός, κατάλληλο για λήψη μέτρων με σύντομη απόσβεση. Βραχυπρόθεσμη προς μεσοπρόθεσμη Κατά την διάρκεια των τελευταίων πέντε ετών, ένα ευρύ φάσμα διεθνών οργανισμών και φορέων έχει συμμετάσχει στην προετοιμασία και χρηματοδότηση μεσοπρόθεσμών προγραμμάτων και βραχυπρόθεσμων έργων στην ενεργειακή αποδοτικότητα του κτιριακού τομέα ή/και ευρύτερων συστημάτων. Τα κράτη μέλη της Ε.Ε. του έργου BSBEEP (Ελλάδα και Ρουμανία) βασίζονται σχεδόν αποκλειστικά στα διαρθρωτικά ταμεία της Ε.Ε. για την προώθηση της ενεργειακής αποδοτικότητας. Αντίθετα άλλες χώρες (Μολδαβία, Ουκρανία, Αρμενία, Τουρκία) έχουν δραστηριοποιηθεί για την προσέλκυση κεφαλαίων από ένα πολύ πιο διευρυμένο σύνολο χρηματοδοτών. Οι χρηματοδοτούμενες από την Ε.Ε. πρωτοβουλίες, έχουν κατά βάση μεσοπρόθεσμό-μακροπρόθεσμο χαρακτήρα, αποτελούν μέρος μια ευρύτερης προσέγγισης για την συνολική ανάπτυξη της Ε.Ε. και παρουσιάζουν έναν αρκετά μόνιμο χαρακτήρα, καθώς αποτελούν μέρος της πολιτικής συνοχής της Ε.Ε. με στόχο την σύγκλιση των περιφερειών της. 13

Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις ευκαιρίες χρηματοδότησης στην Ε.Ε. και στις χώρες που συμμετέχουν στο έργο BSBEEP, είναι διαθέσιμες στην αναλυτική μελέτη: GA1.2: Συλλογή πληροφοριών σχετικά με τις ευκαιρίες χρηματοδότησης, τα προγράμματα και τις πολιτικές πρωτοβουλίες σε ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο, η οποία αναπτύχθηκε από την ομάδα έργου του BSBEEP, και είναι ελεύθερα διαθέσιμη στην ιστοσελίδα του προγράμματος: www.bsbeep.com/library/reports/. 8. ΑΝΑΠΤΥΞΗ και ΕΦΑΡΜΟΓΗ πολιτικών ενεργειακής αποδοτικότητας Οι δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις είναι απαραίτητες για την ενίσχυση της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων. Στο Σχήμα 6 παρουσιάζονται τα γενικά βήματα για την ανάπτυξη και εφαρμογή πολιτικών βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας του κτιριακού τομέα. Οι συγκεκριμένες δράσεις καλύπτουν τους στόχους της Ε.Ε. για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την απεξάρτηση από τον άνθρακα μέχρι το 2020 και το 2050 αντίστοιχα. Η επίτευξη των συγκεκριμένων στόχων απαιτεί την εύρεση επενδυτικών κεφαλαίων, ώστε να ανακαινιστούν, αναβαθμιστούν και κατασκευαστούν τα κτίρια τα οποία διέπονται από τον κανονισμό κοινών διατάξεων και άλλους κανονισμούς (π.χ. δημοτικά κτίρια) 14. Η ευρωπαϊκή πολιτική συνοχής για επενδύσεις της προγραμματικής περιόδου 2007 2013, αφορούσε στην βελτίωση των δημόσιων, εμπορικών και οικιστικών κτιρίων. Κατά την προγραμματική περίοδο 2014 2020 η ανανεώσιμη ενέργεια και τα μέτρα βιώσιμης ανάπτυξης παρουσιάζουν μεγαλύτερο προϋπολογισμό. Κατά συνέπεια οι διαχειριστικές αρχές θα πρέπει να σχεδιάσουν και να αναπτύξουν βιώσιμες ενεργειακές επενδύσεις στα κτίρια μέσω των επιχειρησιακών τους προγραμμάτων και την εύρεση καινοτόμων χρηματοδοτικών μηχανισμών. Θα πρέπει να εξετάσουν τις ευρωπαϊκές απαιτήσεις για τα κτίρια, τους διάφορους μηχανισμούς χρηματοδότησης και τις εθνικές νομοθεσίες για την ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων οι οποίες πρέπει να προσαρμοστούν στις οδηγίες της Ε.Ε. για την αειφόρο ενέργεια 14. Όλες οι παραπάνω δράσεις ενσωματώνονται σε ένα γενικό σχέδιο με συμπληρωματικά βασικά στάδια που περιλαμβάνουν τους τομείς προτεραιότητας των επεμβάσεων και κατάλληλες στρατηγικές, πλαίσια αξιολόγησης των οικονομικών, κοινωνικών και ενεργειακών περιβαλλοντικών επιπτώσεων, τον σχεδιασμό, υλοποίηση και παρακολούθηση βιώσιμων ενεργειακών προγραμμάτων. 14

Σχήμα 6: Βήματα ανάπτυξης ενός προγράμματος βιώσιμης ενέργειας για τα κτίρια (Πηγή: δες αναφορά 14). 15

9. ΕΡΓΑΛΕΙΑ προώθησης της ενεργειακής αποδοτικότητας Υπάρχει σημαντικός αριθμός πρωτοβουλιών διαθέσιμων στο διαδίκτυο και σε σχετικές δημοσιεύσεις/μελέτες οι οποίες προωθούν καλές πρακτικές ενεργειακής αποδοτικότητας. Στην συνέχεια παρατίθεται μια λίστα με τις κυριότερες από αυτές. Το σύμφωνο των Δημάρχων βοηθάει τους Δήμους να εκτιμήσουν και να μειώσουν το ανθρακικό τους αποτύπωμα. Αποτελεί μια πρωτοβουλία σε ευρωπαϊκή κλίμακα η οποία περιλαμβάνει έναν σημαντικό αριθμό Δήμων. Οι συμμετέχοντες Δήμοι δεσμεύονται εθελοντικά να αυξήσουν την ενεργειακή αποδοτικότητα εντός της δικαιοδοσίας τους με βασικό στόχο την μείωση κατά 20% των εκπομπών διοξειδίων του άνθρακα έως το 2020 (www.covenantofmayors.eu). Η πρωτοβουλία BUILD UP, συστάθηκε από την ευρωπαϊκή επιτροπή το 2009 και υποστηρίζει τα κράτη μέλη της Ε.Ε. στην εφαρμογή της οδηγίας σχετικά με την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων (EPBD). Η διαδικτυακή πύλη του BUILD UP έχει ως στόχο να συνοψίσει τις εμπειρίες και την γνώση που έχει αποκτηθεί για την μείωση της ενέργεια στα κτίρια. Φέρνει σε επαφή νέους επαγγελματίες και επαγγελματικές ενώσεις και φορείς ενώ ταυτόχρονα τους παρακινεί για την ανάδειξη και ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών εργασίας, γνώσεων και σχετικών εργαλείων (www.buildup.eu). H εκστρατεία «αειφόρος ενέργεια στην Ευρώπη» δημιουργήθηκε από την Ε.Ε. το 2005, αποτελώντας την βασική της προσπάθεια για την προώθηση της ενεργειακής αποδοτικότητας και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Πλέον, διοικείται από τον οργανισμό ανταγωνιστικότητας και καινοτομίας (EACI) και περιλαμβάνει περισσότερα από 1200 ενεργειακά έργα. Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία σχεδιάστηκε ώστε να διαδώσει βέλτιστες πρακτικές αειφόρου ενέργειας και να εμπνεύσει νέες ιδέες και δράσεις στο γνωστικό αντικείμενο (www.sustenergy.org). H ManagEnergy αποτελεί μια πρωτοβουλία τεχνικής υποστήριξης του προγράμματος Intelligent Energy Europe (IEE) της ευρωπαϊκής επιτροπής, η οποία στοχεύει στο να βοηθήσει τους φορείς του δημοσίου τομέα και τους συμβούλους τους που εργάζονται σε θέματα ενεργειακής αποδοτικότητας και ΑΠΕ σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο (www.managenergy.net). Το ευρωπαϊκό συμβούλιο για μια ενεργειακά αποδοτική οικονομία (ECEEE) είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός συμμετοχικού χαρακτήρα. Στόχος του είναι η τόνωση της ενεργειακής αποδοτικότητας μέσω της ανταλλαγής πληροφοριών και της ανάπτυξης συνεργασιών (www.eceee.org). Το Ινστιτούτο ενεργειακής επίδοσης των κτιρίων (BPIE) επικεντρώνεται στη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων σε όλη την Ευρώπη και ως εκ τούτου συμβάλει στην μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα που εκπέμπονται από την κατανάλωση ενέργειας στα κτίρια. Η αποστολή του BPIE είναι να εκπονήσει τις απαραίτητες αναλύσεις και να παράσχει γνώση και συμβουλές ώστε να αντιμετωπιστούν τα υφιστάμενα κενά των πολιτικών της Ε.Ε.. Επιπλέον υποστηρίζει την αυστηρή εφαρμογή των σχετικών οδηγιών και προγραμμάτων σε επίπεδο χωρών (www.bpie.eu). 10. Το E-TOOL του BSBEEP Το πλήθος των κτιρίων που υπόκεινται στην διαχείριση ενός Δήμου/Περιφέρειας είναι της τάξεως των εκατοντάδων με αποτέλεσμα η αναλυτική ενεργειακή αξιολόγηση του κάθε κτιρίου χωριστά να εμπεριέχει υψηλά επίπεδα χρόνου και κόστους. Αναλυτικά εργαλεία είναι διαθέσιμα στην αγορά τα οποία μπορούν να αποτιμήσουν την ενεργειακή επίδοση ενός κτιρίου. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές η χρήση των συγκεκριμένων εργαλείων απαιτεί σημαντική εμπειρία και δεδομένα. Σε πολλές περιπτώσεις οι δημοτικές αρχές καλούνται να αποφασίσουν άμεσα, αξιοποιώντας δεδομένα και αποτελέσματα τα οποία προέρχονται από δημοτικούς υπαλλήλους και προσωπικό με μη εξειδικευμένες επιστημονικές γνώσεις. 16

Το ηλεκτρονικό εργαλείο (e-tool) που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του έργου BSBEEP (Σχήμα 7), μπορεί να ενισχύσει την λήψη αποφάσεων των τοπικών αρχών, βοηθώντας τες να αξιολογήσουν την ενεργειακή κατανάλωση των κτιρίων γρήγορα αλλά αποτελεσματικά. Το προτεινόμενο εργαλείο αναπτύχθηκε σύμφωνα με τις παρακάτω ιδέες: Τα δεδομένα που απαιτούνται είναι άμεσα διαθέσιμα ή μπορούν να υπολογιστούν εύκολα από τον χρήστη. Το εργαλείο παρέχει τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά αποτελέσματα. Το εργαλείο εγκαθίσταται και χρησιμοποιείται εύκολα σε υπολογιστές (χρήση MS Excel) από ειδικούς και μη ειδικούς στο θέμα. Σχήμα 7: Το ηλεκτρονικό εργαλείο του BSBEEP. Ο μηχανισμός αποτίμησης του εργαλείου αποτελείται από δύο επίπεδα: 1. Ποιοτική αποτίμηση (0-50 πόντοι) Στόχευση: Δυναμικό εξοικονόμησης ενέργειας Η συγκεκριμένη διαδικασία αποτιμά τα υφιστάμενα χαρακτηριστικά του εξεταζόμενου κτιρίου, προκειμένου να παράσχει μια γρήγορη ποιοτική εικόνα της απόδοσης του κτιρίου σύμφωνα με τις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές. Η ποιοτική αποτίμηση πραγματοποιείται μέσω της αξιολόγησης πέντε γενικών κατηγοριών που σχετίζονται με τα χαρακτηριστικά του εξεταζόμενου κτιρίου: α) κέλυφος του κτιρίου, β) σύστημα θέρμανσης, γ) σύστημα ψύξης, δ) σύστημα φωτισμού, ε) ζεστό νερό χρήσης. Η μέθοδος απαιτεί απλά ποιοτικά δεδομένα (ερωτήσεις σε μορφή πολλαπλών επιλογών) για την εκπόνηση της αποτίμησης. Κατά συνέπεια, ακόμη κι αν κάποιος δεν γνωρίζει ποσοτικά τις καταναλώσεις του κτιρίου, μπορεί να χρησιμοποιήσει το εργαλείο για μια πρώτη εποπτική αξιολόγηση της ενεργειακής απόδοσής του. Κτίρια με υψηλή βαθμολογία στο συγκεκριμένο επίπεδο αξιοποιούν τις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές ενεργειακής αποδοτικότητας και στην πλειοψηφία τους παρουσιάζουν χαμηλό δυναμικό για νέες επεμβάσεις. 2. Ποσοτική αποτίμηση (0-50 πόντοι) Στόχευση: Ενεργειακές απαιτήσεις του κτιρίου και πραγματική κατανάλωση Η συγκεκριμένη διαδικασία λαμβάνει υπόψη τις ευρωπαϊκές μεθοδολογίες και νομοθεσία και παρέχει μια περισσότερο τεχνική ανάλυση των αναμενόμενων ενεργειακών απαιτήσεων του κτιρίου. Πιο συγκεκριμένα, συγκρίνει την ετήσια κατανάλωση ενέργειας του κτιρίου (ανά τελική χρήση) με προτεινόμενα όρια και εθνικούς μέσους όρους για τον συγκεκριμένο τύπο κτιρίων (σε kwh/m 2 ). 17

Πολλοί χρήστες, παρά το γεγονός πως ζουν/εργάζονται σε ενεργειακά αποδοτικά κτίρια, ενεργούν ανεύθυνα όσον αφορά την εξοικονόμηση ενέργειας (π.χ. κλιματισμός με ανοιχτά παράθυρα σε γραφεία). Μέσω του συγκεκριμένου επιπέδου, το εργαλείο μπορεί να ενσωματώσει στην αποτίμηση (βαθμολογία) ενεργειακά μη αποδοτικές συμπεριφορές. Με τον διαχωρισμό της αποτίμησης σε δύο επίπεδα, ο χρήστης μπορεί να χρησιμοποιήσει το εργαλείο έχοντας στην διάθεσή του λίγα δεδομένα, ενώ όσοι επιθυμούν, μπορούν να πραγματοποιήσουν μια πιο αναλυτική αξιολόγηση (με την παράλληλα αξιολόγηση και των δύο επιπέδων). Ο συνδυασμός της ποιοτικής και ποσοτικής αποτίμησης παρέχει μια τελική βαθμολογία στο κτίριο από 0 έως 100 πόντους, όπου οι 100 πόντοι υποδεικνύουν την μέγιστη απόδοση. Το εργαλείο του BSBEEP καθώς και αναλυτικό υποστηρικτικό υλικό είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα του προγράμματος: www.bsbeep.com. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ενεργειακής αποδοτικότητας Κτιριακό κέλυφος: στοιχεία του κτιρίου που διαχωρίζουν το εσωτερικό από το εξωτερικό περιβάλλον. Μετάδοση θερμότητας: η ανταλλαγή θερμικής ενέργειας ανάμεσα σε φυσικά συστήματα μέσω τριών μηχανισμών (αγωγή, συναγωγή, ακτινοβολία). Αερισμός: η διαδικασία «αλλαγής» του αέρα σε έναν χώρο ώστε να βελτιωθεί η εσωτερική ποιότητα αέρα. Διείσδυση: όρος για την έκφραση της διαρροής αέρα στα κτίρια. Θερμοχωρητικότητα: το ποσό της θερμότητας (σε cal., kcal ή joules) που απαιτείται για την αύξηση της θερμοκρασίας ενός συστήματος κατά έναν βαθμό (σε βαθμούς Κελσίου ή Κέλβιν). Εκφράζεται σε μονάδες θερμικής ενέργειας ανά βαθμό θερμοκρασίας. Παθητική θέρμανση: χρήση της ενέργειας του ήλιου για την διατήρηση της άνεσης των χρηστών χωρίς την χρήση μηχανικών συστημάτων. Τα συστήματα παθητικής θέρμανσης ονομάζονται και παθητικά ηλιακά συστήματα (π.χ. ηλιακοί συλλέκτες, τοίχοι Trombe κ.ά.). Θερμογέφυρες: τα μέρη του κτιρίου τα οποία παρουσιάζουν αυξημένη μετάδοση θερμότητας με συνέπεια σημαντικές θερμικές απώλειες. Το φαινόμενο οφείλεται είτε στα γεωμετρικά χαρακτηριστικά τμημάτων του κτιρίου, είτε στην διαφορά της αγωγιμότητας των διαφόρων υλικών που χρησιμοποιούνται. Ενεργητικά ηλιακά συστήματα: συλλέγουν την ηλιακή ακτινοβολία και τη μετατρέπουν σε θερμότητα μέσω του νερού, του αέρα ή κάποιου άλλου υγρού. Συμπαραγωγή: είναι η ταυτόχρονη παραγωγή και αξιοποίηση ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας. Επίπεδα βέλτιστου κόστους: το επίπεδο ενεργειακής απόδοσης που οδηγεί στο χαμηλότερο κόστος κατά την εκτιμώμενο οικονομικό κύκλο ζωής του συστήματος που εξετάζεται. 18