Π.3.2.1 Εκπαιδευτικά σενάρια και µαθησιακές δραστηριότητες, σύµφωνα µε συγκεκριµένες προδιαγραφές, που αντιστοιχούν σε 30 διδακτικές ώρες ανά τάξη Νεοελληνική Γλώσσα Γ Λυκείου Τίτλος: «ιάλογος» ΓΕΩΡΓΙΑ (ΓΙΟΥΛΗ) ΑΛΕΞΙΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙ ΕΙΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Θεσσαλονίκη 2013
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ ΠΡΑΞΗ: «ηµιουργία πρωτότυπης µεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισµένων σε ΤΠΕ και δηµιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα µαθήµατα της Ελληνικής Γλώσσας στην Α/βάθµια και Β/βάθµια εκπαίδευση» MIS 296579 (κωδ. 5.175), - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΠΡΑΞΗ, στους άξονες προτεραιότητας 1-2-3 του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Εκπαίδευση και ια Βίου Μάθηση», η οποία συγχρηµατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο) και εθνικούς πόρους. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Ι.Ν. ΚΑΖΑΖΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΗΣ ΠΑΡΑ ΟΤΕΟ: Π.3.2.1. Εκπαιδευτικά σενάρια και µαθησιακές δραστηριότητες, σύµφωνα µε συγκεκριµένες προδιαγραφές, που αντιστοιχούν σε 30 διδακτικές ώρες ανά τάξη. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑ ΟΤΕΟΥ: ΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ Υπεύθυνος υπο-οµάδας εργασίας γλώσσας δευτεροβάθµιας: ηµήτρης Κουτσογιάννης ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: http://www.greeklanguage.gr Καραµαούνα 1 Πλατεία Σκρα Τ.Κ. 55 132 Καλαµαριά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 459101, Φαξ: 2310 459107, e-mail: centre@komvos.edu.gr Σελίδα 2 από 29
Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Τίτλος ιάλογος ηµιουργός Γεωργία (Γιούλη) Αλεξίου ιδακτικό αντικείµενο Νεοελληνική Γλώσσα (Προτεινόµενη) Τάξη Γ Λυκείου Χρονολογία Ιούλιος 2013 ιδακτική/θεµατική ενότητα Θεµατικός Κύκλος: «ιάλογος» (Θεµατικοί κύκλοι, σελ. 41 48) Παραγωγή κειµένων: άρθρο, οµιλία, επιστολή. ιαθεµατικό Όχι Εµπλεκόµενα γνωστικά αντικείµενα - Χρονική διάρκεια 6 διδακτικές ώρες Χώρος Ι. Φυσικός χώρος: Εντός σχολείου: Αίθουσα διδασκαλίας εξοπλισµένη µε 6 Η/Υ µε σύνδεση στο διαδίκτυο και βιντεοπροβολέα ή εργαστήριο πληροφορικής. ΙΙ. Εικονικός χώρος: Facebook Σελίδα 3 από 29
Προϋποθέσεις υλοποίησης για δάσκαλο και µαθητή Επειδή το σενάριο προτείνεται για εφαρµογή στη Γ Λυκείου, είναι περιορισµένες οι δυνατότητες επέκτασης όσον αφορά τη χρονική διάρκεια αλλά και την ευρύτερη αξιοποίηση των ΤΠΕ, εφόσον, όπως όλοι γνωρίζουµε, η διδασκαλία του µαθήµατος είναι σε µεγάλο βαθµό υποταγµένη στις απαιτήσεις των Πανελληνίων εξετάσεων. Παρά, όµως, τα ασφυκτικά πλαίσια που οι εξετάσεις αυτές καθορίζουν, παρέχεται αρκετές φορές στους διδάσκοντες η δυνατότητα εφαρµογής άλλων προτύπων διδασκαλίας µε τη σύµφωνη γνώµη των µαθητών τους, που κατανοούν ότι τέτοιου είδους προσεγγίσεις µπορούν να αποβούν ωφέλιµες σε αυτήν την κατεύθυνση. Ως προϋποθέσεις εποµένως για την εφαρµογή του θεωρώ τον απόλυτο έλεγχο του διδάσκοντα όσον αφορά τον χρόνο εντός του οποίου µπορεί να καλυφθεί η διδακτέα ύλη και τη σύµφωνη γνώµη των µαθητών του, ώστε να διασφαλιστεί η ενεργός συµµετοχή τους. Απαραίτητη προϋπόθεση επίσης αποτελεί ο εξοπλισµός της σχολικής αίθουσας µε έξι φορητούς υπολογιστές και βιντεοπροβολέα ή η δυνατότητα χρήσης του εργαστηρίου πληροφορικής. Εφαρµογή στην τάξη Το συγκεκριµένο σενάριο είναι πρόταση διδασκαλίας. Το σενάριο στηρίζεται Το σενάριο αντλεί Β. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ/ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το σενάριο φιλοδοξεί να δείξει στους µαθητές της Γ Λυκείου το µάταιο της αποστήθισης διαγραµµάτων, χωρίων και ιδεών, προκειµένου να αντιµετωπίσουν το θέµα της έκθεσης των Πανελλαδικών εξετάσεων. Παράλληλα θέτει προς συζήτηση το Σελίδα 4 από 29
θέµα της χρησιµότητας του διαλόγου και γυµνάζει τους µαθητές στη συγγραφή άρθρου, οµιλίας και επιστολής. Γ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύλληψη και θεωρητικό πλαίσιο Οι µαθητές ξεκινούν να (συν)εργάζονται (συν)διαµορφώνοντας κείµενα στηριζόµενοι σε όσα ήδη γνωρίζουν και όσον αφορά τον τοµέα των γνώσεων αλλά και τα χαρακτηριστικά των κειµενικών ειδών (εποικοδοµητισµός). Στη συνέχεια αντλούν από κείµενα που τους δίνονται στα φύλλα εργασίας, αξιοποιούν πληροφορίες που βρίσκουν στο διαδίκτυο, συζητούν και αναθεωρούν/αναµορφώνουν το αποτέλεσµα της εργασίας τους και το επεξεργάζονται ξανά και ξανά υπακούοντας σε νέα επικοινωνιακά πλαίσια. Στο προτεινόµενο σενάριο δίνονται στους µαθητές τα ερεθίσµατα, ώστε να δραστηριοποιηθούν και σε αλληλεπίδραση µε την οµάδα τους να κατασκευάσουν γνώση. Η έρευνα τους ωθεί να ψάξουν, να ανακαλύψουν και, µε τη στήριξη του διδάσκοντα, να προσπαθήσουν να αναθεωρήσουν στοιχεία από την έτοιµη γνώση που συνήθως «παπαγαλίζουν», προσπαθώντας να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των Πανελλαδικών εξετάσεων, τόσο σε επίπεδο ιδεών, όσο και στον τρόπο πραγµάτευσης του θέµατος και την επιλογή του κατάλληλου λεξιλογίου. Ο διδάσκων καθοδηγεί σε έναν βαθµό τα βήµατα της έρευνάς τους, ωστόσο τα αποτελέσµατα είναι µη καθορισµένα και προκύπτουν από τους ίδιους τους µαθητές. Ο ίδιος στηρίζει τη διερεύνησή τους προτείνοντας βιβλιογραφία και τους βοηθά στην εφαρµογή των µεθοδολογικών εργαλείων και κατά την προετοιµασία των παρουσιάσεών τους. Ανακαλεί προηγούµενες γνώσεις, ωθεί τους µαθητές στην αξιοποίησή τους και τους ανατροφοδοτεί µετά την παραγωγή των γραπτών κειµένων. Στη διαδικασία αυτή σηµαντική είναι η συµβολή της οµάδας, στο πλαίσιο της οποίας κάθε µαθητής λειτουργεί ατοµικά, αλλά και συνεργάζεται και µε τα υπόλοιπα Σελίδα 5 από 29
µέλη για την παραγωγή ενός τελικού προϊόντος. Τέλος, σε επίπεδο ολοµέλειας, εφαρµόζονται οι πρακτικές της ιδεοθύελλας και του ισότιµου διαλόγου που αξιοποιούν τις εµπειρίες των ίδιων των µαθητών και ενισχύουν περαιτέρω την αλληλεπίδραση µεταξύ τους. Κατά την προτεινόµενη διδασκαλία, η γλώσσα προσεγγίζεται ολιστικά, µε έµφαση στην κατανόηση και παραγωγή κειµένων. Η παραγωγή λόγου υπηρετεί την ανάγκη να αντιµετωπισθούν οι απαιτήσεις των απολυτήριων εξετάσεων µε τη σύνταξη παραγράφων/κειµένων κατάλληλων για συγκεκριµένη επικοινωνιακή περίσταση. Υιοθετείται η θεωρία των πολυγραµµατισµών, στον βαθµό που οι µαθητές καλούνται να ανατρέξουν σε πηγές που συνδυάζουν οπτικούς και γραπτούς τύπους νοήµατος. Οι ίδιοι, ωστόσο, δεν απαιτείται να παραγάγουν πολυτροπικά κείµενα. Όσον αφορά τον ρόµβο της γλωσσικής εκπαίδευσης, αγγίζονται όλες οι πλευρές, ωστόσο ενεργοποιούνται κυρίως οι γνώσεις για τον κόσµο, η επανεξέταση στάσεων και αξιών. Έµφαση δίνεται σε γνώσεις για τη γλώσσα αναγκαίες για την αντιµετώπιση των Πανελλαδικών εξετάσεων, ενώ οι διδακτικές πρακτικές που εφαρµόζονται προωθούν σε αρκετό βαθµό τη συνεργασία σε οµάδες. Τέλος, οι µαθητές και µαθήτριες αναπτύσσουν µεταγνωστικές δεξιότητες, καθώς ανιχνεύουν τη διαδικασία της µάθησης που ξεκινά από προγενέστερες γνώσεις και σταδιακά µετεξελίσσεται.. ΣΚΕΠΤΙΚΟ-ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝ ΥΑΣΜΟΣ ΤΟΥΣ Γνώσεις για τον κόσµο, αξίες, πεποιθήσεις, πρότυπα, στάσεις ζωής Να αντιληφθούν οι µαθητές το περιεχόµενο της λέξης «διάλογος». Να γνωρίσουν τη σηµασία του για την ουσιαστική επικοινωνία µεταξύ ανθρώπων, για την εύρεση λύσης στα θέµατα που τους απασχολούν καθώς και τη σηµασία της εφαρµογής του κατά την εκπαιδευτική διαδικασία. Σελίδα 6 από 29
Να εντοπίσουν τις προϋποθέσεις που πρέπει να υφίστανται, προκειµένου να διεξάγεται ουσιαστικός διάλογος. Να σκεφτούν τρόπους ουσιαστικής αξιοποίησης του διαλόγου στην εκπαιδευτική διαδικασία. Να ενισχυθούν στην ενσυνείδητη, υπεύθυνη και αιτιολογηµένη διατύπωση των απόψεών τους. Να καταστούν ικανοί να παρακολουθούν και να συµµετέχουν σε διαλογικές συζητήσεις και να διακρίνουν τα σφάλµατα ή τις εσκεµµένες παραλείψεις κατά τη διεξαγωγή του. Γνώσεις για τη γλώσσα Να έρθουν οι µαθητές σε επαφή µε µονοτροπικά και πολυτροπικά κείµενα, να τα διαβάσουν κριτικά και να τα αξιοποιήσουν λεξιλογικά και ιδεολογικά. Να ασκηθούν στην παραγωγή παραγράφων µε ποικίλους τρόπους ανάπτυξης. Να ασκηθούν στην παραγωγή γραπτού (άρθρο, οµιλία, επιστολή) αλλά και προφορικού (παρουσίαση) λόγου, ώστε να είναι σε θέση να ανταποκριθούν επιτυχώς στις απαιτήσεις του Π.Σ. και των Πανελλαδικών εξετάσεων, αλλά και να παρακολουθούν, να επιδιώκουν και να προωθούν ενεργά τη διεξαγωγή διαλογικών συζητήσεων υιοθετώντας τον διάλογο ως µέσο εύρεσης της αλήθειας. Γραµµατισµοί Γλωσσικός Κλασικός γραµµατισµός Προωθείται: Η ικανότητα σύνταξης δοµηµένων παραγράφων (προλογικών, επιλογικών) καθώς και του κυρίου µέρους γραπτών κειµένων, όπως άρθρο, οµιλία, επιστολή. Η κατάκτηση κειµενικών ειδών (άρθρο, οµιλία, επιστολή). Σελίδα 7 από 29
Η ικανότητα των µαθητών να εκθέτουν µε ευκρίνεια προφορικά και γραπτά τις απόψεις τους. Η ικανότητά τους να στηρίζουν την άποψή τους µε αξιόπιστα επιχειρήµατα και τεκµήρια. Η κατάκτηση και αξιοποίηση λεξιλογίου κατάλληλου για την πραγµάτευση του θέµατος που συζητείται Νέοι γραµµατισµοί Οι µαθητές ασκούνται: στην «ανάγνωση» πολυτροπικών κειµένων, στην αξιολόγηση και διαχείριση πληροφοριών που αντλούν από το διαδίκτυο, στην οργάνωση των πληροφοριών και των σκέψεών τους, στην οργάνωση και τη σύνθεση κειµένων, στην προβολή κειµένων µέσω του διαδικτύου. Κριτικός γραµµατισµός Προωθείται: η άσκησή τους στην αξιολόγηση των πληροφοριών που αντλούν από ποικίλες πηγές και την αποµόνωση όσων τους χρειάζονται για την εκάστοτε εργασία τους, η εξοικείωσή τους στην αξιοποίηση των βιωµατικών τους γνώσεων και την κριτική των γνώσεων αυτών, η κριτική αντιµετώπιση του γύρω τους κόσµου, η ικανότητά τους να εντοπίζουν τις αιτίες και τις συνέπειες φαινοµένων που επισυµβαίνουν γύρω τους, η άσκησή τους στη συνδιαµόρφωση ενός τελικού προϊόντος µέσα από τον διάλογο, τη διαφωνία, την ανταλλαγή απόψεων, γνώσεων και υλικού, την αλληλοδιόρθωση και αλληλοσυµπλήρωση, Σελίδα 8 από 29
η άσκησή τους στο να προβαίνουν σε επιλογές των κατάλληλων για κάθε πλαίσιο επικοινωνίας και επικοινωνιακή περίσταση τύπων κειµένων, ώστε να επιτυγχάνονται συγκεκριµένοι στόχοι. ιδακτικές πρακτικές 1. Ιδεοθύελλα: Οι µαθητές ανακαλούν γνώσεις, εκφράσεις, στάσεις κτλ. σχετικές µε το θέµα, σχηµατίζοντας ένα πρόχειρο πλαίσιο πάνω στο οποίο θα ακολουθήσει συζήτηση. 2. Οµαδοσυνεργατική διδασκαλία: Οι µαθητές εργάζονται σε οµάδες, µελετούν κείµενα, αποµονώνουν θέσεις και ιδέες και στέκονται κριτικά απέναντι σ αυτές. Ανταλλάσσουν µεταξύ τους σκέψεις, µαθαίνοντας να ακούν και να σέβονται τις απόψεις των συµµαθητών τους. Τέλος, συνεργάζονται και συνθέτουν από κοινού κείµενα. 3. Χρήση των ΤΠΕ: Ο τρόπος µε τον οποίο οι διδάσκοντες χρησιµοποιούµε τις νέες τεχνολογίες και ωθούµε και τους µαθητές να τις χρησιµοποιήσουν στο πλαίσιο του µαθήµατος αλλά και στην καθηµερινότητά τους συµβάλλει στη διαµόρφωση του είδους «των µαθητικών εγγράµµατων ταυτοτήτων που συνεισφέρουµε να συγκροτηθούν µε τις επιλογές και προτάσεις µας» (Κουτσογιάννης 2012:18). Έτσι, και στο πλαίσιο αυτού του σεναρίου η αξιοποίηση των δυνατοτήτων που δίνουν οι νέες τεχνολογίες προσφέροντας αυθεντικά περιβάλλοντα λόγου, επικοινωνίας και µάθησης, προωθεί τη διάπλαση του σύγχρονου πολίτη που γνωρίζει να αποκωδικοποιεί τις πληροφορίες που λαµβάνει, να στέκεται κριτικά απέναντί τους, να συνεργάζεται µε τους άλλους και να εκφέρει τη δική του άποψη. Σελίδα 9 από 29
Ε. ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Αφετηρία Αφετηρία για την ιδέα και τη σύνταξη αυτού του σεναρίου αποτέλεσε από τη µια µεριά η αναγκαιότητα να καλύψω το θέµα «διάλογος», που µπορεί να περιλαµβάνεται στη διδακτέα ύλη της Α Λυκείου, όµως παραµένει ένα από τα υποψήφια θέµατα στις Πανελλαδικές εξετάσεις. Από την άλλη, ο προβληµατισµός (και ο θυµός) που µου δηµιούργησε ο τυποποιηµένος και αφυδατωµένος τρόπος πραγµάτευσης του θέµατος από τους µαθητές, όπως µου αποκαλύφθηκε κατά τη βαθµολόγηση των γραπτών των Επαναληπτικών Πανελλαδικών Εξετάσεων του 2013. Σύνδεση µε τα ισχύοντα στο σχολείο Σε ότι αφορά τη διδακτέα ύλη, το προτεινόµενο σενάριο στηρίζεται και καλύπτει τµήµατά της. Συγκεκριµένα, το θέµα περιλαµβάνεται στους Θεµατικούς Κύκλους (σελ. 41 έως 48). Ικανοποιεί, επίσης, τους στόχους που θέτει το Π.Σ. σε ότι αφορά την κατανόηση και τη χρήση του γραπτού και προφορικού λόγου σε ποικίλες επικοινωνιακές περιστάσεις, την καλλιέργεια του ψηφιακού γραµµατισµού και την απόκτηση γνώσεων που καθιστούν τους µαθητές σκεπτόµενα άτοµα και ενεργούς πολίτες. Αξιοποίηση των ΤΠΕ Το σενάριο κατευθύνει τους µαθητές σε αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρει το διαδίκτυο, όπως η πρόσβαση σε ποικίλα σχετικά µε το θέµα κείµενα (το διαδίκτυο χρησιµοποιείται ως πηγή πληροφόρησης), αλλά τους ωθεί παράλληλα στην υιοθέτηση κριτικής στάσης απέναντι στις απόψεις και θέσεις που θα εντοπίσουν σε αυτά. Επίσης, η εργασία στο Facebook δίνει την ευκαιρία στους µαθητές να παράγουν λόγο, να τον αναρτούν και να τον κοινοποιούν στο πλαίσιο της σχολικής τάξης και να τον βελτιώνουν. Συµβάλλουν έτσι στη δηµιουργία νέων ταυτοτήτων Σελίδα 10 από 29
ικανών να αναγνωρίζουν, να αποδοµούν και να ανασυνθέτουν την κοινωνική πραγµατικότητα, όπως αυτή προκύπτει στο νέο περιβάλλον γνώσης. Κείµενα 1. Κουµάκης Γεώργιος, «ιάλογος», Η πολιτική φιλοσοφία σήµερα. Ελληνική Φιλοσοφική Εταιρεία. Εκδόσεις Καρδαµίτσα, 1994 ( ιασκευή). 2. Άγγελος Τερζάκης, «Κρίση κι έλεγχος της εποχή µας». ιαθέσιµο στο: http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/ebook/show.php/dsgl- C130/601/3949,17591/ Έκθεση-Έκφραση για το Ενιαίο Λύκειο, Θεµατικοί κύκλοι, ΟΕ Β, σελ. 46 48. 3. Ιωάννα Μπαρτσίδη, «Η αξία του διαλόγου». ιαθέσιµο στο: http://saskleinoumetomati.blogspot.gr/2010/01/blog-post.html 4. Γελοιογραφία µε τίτλο «ιάλογος»: http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/ebook/show.php/dsgl- C130/601/3949,17591/ Έκθεση-Έκφραση για το Ενιαίο Λύκειο, Θεµατικοί κύκλοι, ΟΕ Β, σελ. 45. 5.Τηλεοπτικός διάλογος (βίντεο), απόσπασµα από δελτίο ειδήσεων του MEGA: http://www.inews.gr/33/akoma-enas-gonimos-tileoptikos-dialogos-video-mega.htm ιδακτική πορεία/στάδια/φάσεις 1 ο δίωρο: 1η διδακτική ώρα (Σχολική αίθουσα εξοπλισµένη µε έναν τουλάχιστον Η/Υ συνδεδεµένο µε το διαδίκτυο και µε βιντεοπροβολέα. Ύπαρξη ασύρµατου δικτύου στο σχολείο και δυνατότητα σύνδεσης µε αυτό των κινητών τηλεφώνων των µαθητών που διαθέτουν σύνδεση µε το ίντερνετ. Μετωπική οργάνωση τάξης.) Σελίδα 11 από 29
1. Ανακοίνωση από τον διδάσκοντα του θέµατος του µαθήµατος (διάλογος), µε το οποίο θα ασχοληθεί η τάξη τις επόµενες διδακτικές ώρες, και πρόσκληση να αναρτήσουν στο Facebook µέσω των κινητών τους τηλεφώνων, στη σελίδα του µαθήµατος ό,τι σχετικό µε τη λέξη διάλογος τους έρχεται στο νου (εκφράσεις, σύντοµες σκέψεις κτλ). Σε περίπτωση που το σχολείο δε διαθέτει ασύρµατο δίκτυο ή οι µαθητές κινητά µε σύνδεση στο διαδίκτυο, η ιδεοθύελλα θα πραγµατοποιηθεί µε τον κλασικό τρόπο και τα αποτελέσµατά της θα καταγραφούν στον πίνακα. 2. Ανάρτηση των µηνυµάτων στο Facebook και προβολή τους µέσω του βιντεοπροβολέα. Η τάξη διαβάζει τα µηνύµατα και τα σχολιάζει σύντοµα. 3. Ο διδάσκων επισηµαίνει ορισµένες από τις απόψεις/εκφράσεις που διατυπώθηκαν και συνθέτει το υλικό, αν αυτό είναι εφικτό, ως την πρώτη επαφή της τάξης µε το θέµα. 4. Προβολή και ανάγνωση του κειµένου των επαναληπτικών Πανελλαδικών εξετάσεων του 2013. (Αν υπάρχει δυνατότητα, µοιράζεται σε φωτοτυπία στους µαθητές το κείµενο και η άσκηση της παραγωγής λόγου, ώστε να είναι σε θέση να παρακολουθούν καλύτερα και να σηµειώνουν. 1 ο φύλλο εργασίας). 5. Εξοµάλυνση (γλωσσική, περιεχοµένου), συζήτηση, σχολιασµός. 6. Ανάγνωση του θέµατος των Πανελλαδικών εξετάσεων (από τον διδάσκοντα). 7. Προτάσεις για τη δοµή της έκθεσης (από τους µαθητές). Καταγράφονται στον πίνακα σε ένα είδος πρόχειρου διαγράµµατος. 8. Σύνδεση και εµπλουτισµός του διαγράµµατος από το προϊόν της ιδεοθύελλας που προηγήθηκε. 9. Προτάσεις για το περιεχόµενο κάθε µέρους (από τους µαθητές). Καταγράφονται στον πίνακα ως διάγραµµα. (Η τάξη καταρτίζει τη δική της απάντηση για το θέµα των εξετάσεων). Το διάγραµµα αντιγράφει και Σελίδα 12 από 29
αναλαµβάνει ένας µαθητής να το αναρτήσει στη σελίδα του µαθήµατος στο Facebook. 2η διδακτική ώρα (οργάνωση τάξης: σε οµάδες/ ένας Η/Υ ανά οµάδα) 10. Χωρισµός σε έξι οµάδες οι οποίες θα εργαστούν µε στόχο να απαντήσουν στην άσκηση παραγωγής λόγου των Πανελλαδικών εξετάσεων: Οι οµάδες λαµβάνουν ηλεκτρονικά φύλλο εργασίας (2 ο φύλλο εργασίας), µελετούν τα κείµενα που προτείνονται σε αυτά και αναλαµβάνουν να γράψουν τον πρόλογο (πρώτη οµάδα), µία έως δύο παραγράφους για το κάθε ένα από τα µέρη του θέµατος (υποθέµατα, όπως διαµορφώθηκαν και καταγράφηκαν στον πίνακα κατά την προηγούµενη φάση) (δεύτερη, τρίτη, τέταρτη και πέµπτη οµάδα) και τον επίλογο (έκτη οµάδα), υπακούοντας στο επικοινωνιακό πλαίσιο που δίνει το θέµα. Η κάθε οµάδα γράφει την εργασία της στο Word, ώστε να µπορεί να προβληθεί κατά την παρουσίασή της. Ο διδάσκων περιφέρεται από οµάδα σε οµάδα συµβουλεύοντας και καθοδηγώντας. 2 ο δίωρο: 3η διδακτική ώρα (οργάνωση τάξης: µετωπική - σε οµάδες) 11. Παρουσίαση των εργασιών των οµάδων. Ένας εκπρόσωπος από κάθε οµάδα παρουσιάζει το κείµενο που παρήγαγε η οµάδα του. Σχολιασµός των κειµένων από την ολοµέλεια και όσον αφορά το επικοινωνιακό πλαίσιο προτάσεις βελτίωσης. 12. Συζήτηση σχετικά µε τα χαρακτηριστικά του άρθρου. (Σηµειώνονται στον πίνακα.) 4η διδακτική ώρα (οργάνωση τάξης: µετωπική - σε οµάδες/ ένας Η/Υ ανά οµάδα µε δυνατότητα σύνδεσης στο διαδίκτυο) 13. Προτάσεις για τον τίτλο (συζήτηση σχετικά µε τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει ένας καλός τίτλος. (Σηµειώνονται στον πίνακα.) Επιλογή τίτλου. Σελίδα 13 από 29
14. Οι οµάδες εργάζονται προσαρµόζοντας/αναµορφώνοντας την εργασία τους ανάλογα µε τις παρατηρήσεις που τους έγιναν. Ένας µαθητής από την πρώτη, τη δεύτερη, την τρίτη, την τέταρτη και την πέµπτη οµάδα αναλαµβάνει να ετοιµάσει τη σύνδεση µε την επόµενη παράγραφο, συνεργαζόµενος µε έναν µαθητή από την επόµενη οµάδα. Ο ρόλος του διδάσκοντα είναι συµβουλευτικός. 3 ο δίωρο: 5η διδακτική ώρα (οργάνωση τάξης: µετωπική - σε οµάδες/ ένας Η/Υ ανά οµάδα) 15. Παρουσίαση των εργασιών των οµάδων, όπως αυτές διαµορφώθηκαν µετά από την επεξεργασία. Σχολιασµός. 16. ίδεται νέο επικοινωνιακό πλαίσιο για το ίδιο θέµα: Οµιλία (ως εκπρόσωποι των µαθητών στο σχολικό συµβούλιο). Συζήτηση για τα χαρακτηριστικά της οµιλίας. (Σηµειώνονται στον πίνακα.) 17. Η κάθε οµάδα αναλαµβάνει να προσαρµόσει την εργασία της στο νέο πλαίσιο, αφού αναζητήσει στο διαδίκτυο και διαβάσει πρότυπες οµιλίες και αφού συζητήσει και διαµορφώσει τα χαρακτηριστικά που θέλει να προσδώσει στο κείµενό της. Ο διδάσκων περιφέρεται από οµάδα σε οµάδα, προτείνει ηλεκτρονικές διευθύνσεις και καθοδηγεί την αναζήτηση, αν κρίνει ότι υπάρχει πρόβληµα. 6η διδακτική ώρα (οργάνωση τάξης: µετωπική - σε οµάδες/ ένας Η/Υ ανά οµάδα) 18. Παρουσίαση εργασιών (Συζήτηση: Τι άλλαξε; Ύφος, πρόσωπο, λεξιλόγιο, περιεχόµενο.) 19. ίδεται νέο επικοινωνιακό πλαίσιο: Επιστολή σε φιλικό πρόσωπο. Συζήτηση για τα χαρακτηριστικά της επιστολής. Σηµειώνονται στον πίνακα. 20. Η κάθε οµάδα αναλαµβάνει να προσαρµόσει την εργασία της στο νέο πλαίσιο, αφού αναζητήσει στο διαδίκτυο και διαβάσει πρότυπες επιστολές και αφού συζητήσει και διαµορφώσει τα χαρακτηριστικά που θέλει να προσδώσει στο κείµενό της. Ο διδάσκων περιφέρεται από οµάδα σε οµάδα, προτείνει Σελίδα 14 από 29
ηλεκτρονικές διευθύνσεις και καθοδηγεί την αναζήτηση, αν κρίνει ότι υπάρχει πρόβληµα. 21. Εργασία στο σπίτι (ατοµική). Αξιοποιώντας το υλικό που αντλήσατε από το µάθηµα να γράψετε µια σύντοµη επιστολή (300-400 λέξεις) σε έναν φίλο /µία φίλη σας, στην οποία να εκθέτετε τις σκέψεις σας σχετικά µε τη χρησιµότητα του διαλόγου στην εκπαιδευτική διαδικασία. Σελίδα 15 από 29
ΣΤ. ΦΥΛΛΟ/Α ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1 ο φύλλο εργασίας ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΑ ΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2013 Ο διάλογος είτε προέρχεται από ένα πρόσωπο είτε από περισσότερα ασκεί στην ψυχή του ακροατή έντονη παιδευτική επίδραση, όπως άλλωστε όλα τα συνταρακτικά συµβάντα. Αυτός σε αντίθεση µε το µονόλογο, που είναι πολλές φορές ανιαρός, πληκτικός και µονότονος διακρίνεται για την ευλυγισία, την πολλαπλότητα, τη ζωντάνια και τις αντιθέσεις, ώστε να δίνει µια πιο αληθινή εικόνα του κόσµου, µε ζωηρότερα χρώµατα. Έτσι διατηρεί αδιάπτωτο το ενδιαφέρον των ακροατών. Η κατανόηση της αλήθειας αυτής συνετέλεσε, ώστε να δίνεται κατά τη διδασκαλία µεγαλύτερη βαρύτητα στο διάλογο παρά στο µονόλογο. Ιδιαίτερα κατά τα τελευταία χρόνια, σε όλες τις βαθµίδες της εκπαίδευσης, καθίσταται όλο και περισσότερο αισθητή η αναγκαιότητά του προς αποδοτικότερη και ουσιαστικότερη µάθηση. Παιδεία, κατά τον Πλάτωνα, είναι η «ολκή» και η αγωγή των παιδιών προς τον «ορθό λόγο». Αυτό επιτυγχάνεται καλύτερα και ευκολότερα µε τη συµµετοχή και τη συνεργασία του µαθητευόµενου στο παιδευτικό έργο, επειδή το ενδιαφέρον διατηρείται σε υψηλά επίπεδα, οι δε νοητικές και ψυχικές δυνάµεις των µετεχόντων σ αυτόν βρίσκονται σε συνεχή εγρήγορση. Ο µαθητής, συνεπώς, δεν παραµένει παθητικός δέκτης µιας ψυχρής µετάδοσης έτοιµων γνώσεων, αλλά και ο ίδιος ζητάει να βρει την αλήθεια, µε το να ερευνά, να εξετάζει, να ερωτά και να ελέγχει. Βρίσκεται γενικά σε διαλεκτική µάχη συχνών εναλλαγών επίθεσης και άµυνας, µε αποτέλεσµα να σηµειώνεται πνευµατική ανύψωση και ψυχική καλλιέργεια. Με τον τρόπο αυτό, ο διάλογος αποκτά ένα δραµατικό στοιχείο, αφού τα δρώντα πρόσωπα δοκιµάζουν µια διαλεκτική περιπέτεια, ανάλογη µε εκείνη των ηρώων της τραγωδίας, η οποία συνίσταται, κατά τον Αριστοτέλη, σε µεταβολή στο αντίθετο των «πραττοµένων». Η περιπέτεια των προσώπων του διαλόγου έγκειται στην αµηχανία, στην οποία αυτά περιπίπτουν µε τον ειρωνικό Σωκρατικό έλεγχο. Έτσι η παιδεία καθίσταται µια τάση, που διαπερνά όλο τον ανθρώπινο βίο. Ενώ αντικείµενο της τραγωδίας είναι τα σοβαρά και τα σπουδαία, της κωµωδίας είναι τα γελοία. Οι µορφές αυτές του δράµατος βρίσκονται σε αντίθεση µεταξύ τους. εν είναι όµως δυνατόν να αποκτήσει κανείς πλήρη γνώση του ενός, χωρίς να γνωρίζει το άλλο. Στις αντιθετικές έννοιες, στις οποίες συγκαταλέγονται η τραγωδία και η κωµωδία, απαιτείται παράλληλη γνώση και των δύο. Από τη διαπίστωση αυτή ο Πλάτωνας συνάγει την εκείνων των «παιγνίων», που προκαλούν τον γέλωτα. (Το τρίτο είδος είναι το λεγόµενο σατυρικό δράµα). Τόσο η τραγωδία όσο και η κωµωδία έχουν διδακτικό σκοπό, αφού επιδιώκεται να δοθούν ορισµένα µηνύµατα. Το ένα είναι αναγκαίο συµπλήρωµα του άλλου. Συστατικά Σελίδα 16 από 29
στοιχεία του δράµατος είναι ο διάλογος και η µίµηση. Αυτά ενυπάρχουν στο φιλοσοφικό έργο του Πλάτωνα, αφού ο ίδιος αποκαλεί την «πολιτεία» του, όπως είδαµε, µίµηση του άριστου βίου. Με την τραγωδία, την κωµωδία και το σατυρικό δράµα ολοκληρώνεται το δράµα της ζωής. Τα τρία αυτά ποιητικά είδη, τα οποία σε τελευταία ανάλυση γίνονται δύο, πραγµατεύονται τα σπουδαία και τα γελοία, τα σοβαρά και τα αστεία. Αυτά, µεταφερόµενα στην εκπαίδευση, αποκαλούνται από τον Πλάτωνα «παιδιά» και «παιδεία», δηλαδή παιχνίδι και σπουδή. Ο Σωκράτης διαλεγόταν παίζοντας και σπουδάζοντας. Η αναγκαιότητα και η χρησιµότητα του γέλιου, κατά τη µάθηση, τεκµηριώνονται από τον Πλάτωνα και κατ άλλο τρόπο. Υποστηρίζει συγκεκριµένα ότι, επειδή οι παιδικές ψυχές δεν µπορούν να υποφέρουν για πολύ τη σοβαρότητα και την επιµέλεια, είναι ανάγκη να διανθίζεται το µάθηµα µε τραγούδια και αστεία. Αυτά δεν είναι αυτοσκοπός αλλά απλώς µέσον, προκειµένου να συντελεστεί η µάθηση ευκολότερα. Κάνει µάλιστα µια παροµοίωση του µαθητή µε τον ασθενή. Όπως, δηλαδή, προσπαθούν να δώσουν στον άρρωστο το κατάλληλο φάρµακο µε νόστιµα και γλυκά εδέσµατα, ενώ ό,τι δεν επιτρέπεται να πάρει (πλην όµως τα επιθυµεί) του προσφέρεται µε άνοστα φαγητά, έτσι και κατά τη διδασκαλία είναι απαραίτητο το γέλιο. Με τον τρόπο αυτό, τα παιδιά συνηθίζουν µε ορθό τρόπο να ασπάζονται και να υιοθετούν τα καλά και να αποφεύγουν τα κακά. Αναπόσπαστο λοιπόν στοιχείο της παιδευτικής αξίας του διαλόγου, και συνεπώς συστατικό της διδασκαλίας, είναι και το λεγόµενο χιούµορ του δασκάλου, το οποίο θεωρείται ακόµα και σήµερα αναγκαίο για επιτυχή µάθηση, ώστε αποκαλείται παιδαγωγική αρετή. Κι αυτό, γιατί η χαρά και η λύπη είναι πρωταρχική αίσθηση και βασικό κριτήριο ενεργειών των παιδιών. Με βάση αυτές, δηµιουργούνται η «αρετή» και η «κακία» στην παιδική ψυχή. Η κατάκτηση δε της αρετής ονοµάζεται αληθινή παιδεία. Κουµάκης Γεώργιος, «ιάλογος», Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΗΜΕΡΑ. Ελληνική Φιλοσοφική Εταιρεία. Εκδόσεις Καρδαµίτσα, 1994 ( ιασκευή). ολκή: η έλξη, το τράβηγµα Ερωτήσεις [ ] Γ1. Ο διάλογος θεωρείται άριστη µορφή επικοινωνίας και καθοριστική µέθοδος ορθής επίλυσης των προβληµάτων. Να διατυπώσετε τις απόψεις σας σχετικά µε την παραπάνω θέση και να προτείνετε τρόπους αξιοποίησης του διαλόγου στην εκπαιδευτική διαδικασία. Το κείµενό σας (500-600 λέξεων) πρόκειται να δηµοσιευθεί σε περιοδικό του πολιτιστικού συλλόγου του δήµου σας. Σελίδα 17 από 29
Μονάδες 40 Σελίδα 18 από 29
2 ο φύλλο εργασίας Αφού µελετήσετε τα παρακάτω κείµενα να απαντήσετε στην ερώτηση που αντιστοιχεί στην οµάδα σας: ΚΕΙΜΕΝΟ 1 Μονόλογος περί διαλόγου [ ] Όλοι σήµερα µιλάνε για διάλογο, στην κυριολεξία του και µεταφορικά στο ιδιωτικό και στο δηµόσιο επίπεδο κανένας δεν βρίσκεται που να µην τον διεκδικεί και να µην εξαίρει τις αρετές του. Φτάνει έτσι ν αναρωτιέται ο γεµάτος καλή θέληση αφελής, πώς διάβολο γίνεται σε µιαν εποχή τόσο παθιασµένη για διάλογο, να συνεννοούνται τόσο λίγο οι άνθρωποι µεταξύ τους. Είναι σαν να ξεχνάµε την πασίδηλη ανθρώπινη διπροσωπία: όποιος διατυµπανίζει την επιθυµία του για διάλογο, δεν θα πει και πως τον επιθυµεί µεταµφιέζει έτσι την εγωλατρική του προσήλωση στον µονόλογο. Προτείνω το διάλογο µπορεί να σηµαίνει: γυρεύω, µε πρόσχηµα την συνδιάλεξη, ακροατές έχω πεποίθηση στη ρητορική µου δεινότητα ή στη δικολαβική µου ευελιξία και δεν µου κακοφαίνεται να εξασφαλίσω µιαν εύκολη νίκη& σ αποκαλώ συνοµιλητή µου αλλά σε κρατάω κάτω από την απειλή της εξουσίας µου: αν σου βαστάει, πες ό,τι πιστεύεις! Η τελευταία τούτη ποικιλία είναι η πασίγνωστη στο διεθνές επίπεδο «συνεννόηση» όπου ο ένας από τους δύο συνοµιλητές εκφράζεται από «θέσεως ισχύος», όπως λένε. Ισάριθµες εκδοχές του φαινοµένου κακή πίστη. Ο σύγχρονος κόσµος δεν κατορθώνει να συνεννοηθεί γιατί κάνει κατάχρηση αυτής της τακτικής. Είναι ένας κακόπιστος κόσµος [ ] ιάλογος δεν υπάρχει παρά µόνον ανάµεσα σε ίσων δικαιωµάτων συνοµιλητές. Όταν ο ένας κρατάει στο χέρι του τον κεραυνό κι ο άλλος βρίσκεται όρθιος, ελάχιστος σαν υπόδικος µπροστά στο βάθρο της εξουσίας, ο διάλογος, κι αν προτείνεται, είναι φενάκη. Ο εξουσιαστής, στην χειρότερη περίπτωση, ξεγελάει τον εαυτό του αν νοµίζει πως θ ακούσει την αλήθεια. Η θέση του άλλωστε είναι διπλά ψεύτικη: αν τύχει να βρει αντίκρυ του έναν παλαβό, έναν άνθρωπο παράτολµο, που θα του την πει, θα είναι υποχρεωµένος, για λόγους κύρους, να τον κατακεραυνώσει. Στην περίπτωση τούτη, ο ειλικρινής καταδικάζεται ως αυθάδης. Αν πάλι ο σε µειονεκτική θέση συνοµιλητής το γυρίσει, για λόγους άµυνάς του, στην πονηρή κολακεία, ο σε πλεονεκτική θέση δεν θα µάθει ποτέ την αλήθεια. έσµιος της εξουσίας του, θα χρειαστεί τότε, για να ξέρει πού βρίσκεται να χρησιµοποιεί επαγγελµατίες πληροφοριοδότες, ν ακούει καταδότες, διαβολείς, συκοφάντες, ή αντίθετα κόλακες που τον ξεγελάνε, για να του φαίνονται αρεστοί. Όπου δεν υπάρχει φυσικός διάλογος, Σελίδα 19 από 29
υπάρχει όργιο κατασκοπίας. Ακόµα και σε καθεστώτα φιλελεύθερα, όταν ιδίως είναι «ισχυρά», ο κυβερνήτης δύσκολα µαθαίνει την αλήθεια για το λαϊκό φρόνηµα. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος έχασε τις εκλογές του 1920, ενώ το κοµµατικό του περιβάλλον τον διαβεβαίωνε πως θα τις κερδίσει µε τρόπο θριαµβευτικό ύστερα από τόσες εθνικές νίκες. Αυτά στο επίπεδο της εξουσίας. Έχουµε, όµως, και το ανεπίσηµο επίπεδο, όχι το ιδιωτικό, αλλά το δηµόσιο! ιάλογος ιδεολογικός, διάλογος διαπραγµατευτικός, διάλογος πνευµατικός, άλλα ακόµα τέτοια. Καµία εποχή δεν έχει οργανώσει τόσους διαλόγους όσους η δική µας. Είναι µια έµµεση οµολογία πόσο δύσκολο το βρίσκει να συνεννοηθεί. Αν εξαιρέσουµε τους ανεγνωρισµένα περιττούς διαλόγους, που γίνονται για λόγους διακοσµητικούς, ελαφρούς, αργόσχολους (συνέδρια, σεµινάρια κτλ.),οι άλλοι έχουν σκοπό να προβάλουν πανηγυρικά οι οµιλητές τις ιδεολογικές τους θέσεις, χωρίς καµιά διάθεση να διαφωτιστούν ή να τις ελέγξουν. ιάλογοι διαφηµιστικοί δογµάτων, προορισµένοι να πείσουν εκείνους που δεν χρειάζεται να πειστούν, τους οπαδούς τους, σκληραίνουν παρά που απαλύνουν το διάχυτο κλίµα της διαφωνίας. Ο κόσµος µας εµφανίζεται γεµάτος καλή θέληση κι αδυναµία να οµονοήσει. Φτάνει κανένας ν αναρωτιέται αν πρόκειται για ζήτηµα χρόνου, αν δηλαδή βρισκόµαστε ακόµα σ ανωριµότητα, ή αν αντιµετωπίζουµε έτσι κάποιαν οργανική αδυναµία κι ατέλεια του ανθρώπινου γένους. Η ζωή εµφανίζεται ως πεδίο διαµάχης. Χωρίς αυτόν της τον αντιθετικό χαρακτήρα, που ορίζει τον συστατικό δυναµισµό της, θα έφτανε στην αυτοαναίρεση. Ο διάλογος είναι µια ειρηνική προστριβή, συµφωνηµένα πλαισιωµένη, περιορισµένη από µερικούς κανόνες, καθώς µια αθλοπαιδιά. Αν παραβώ τους κανόνες του ποδοσφαίρου, αυτό που θα διεξαχθεί στο γήπεδο δεν θα είναι µια ποδοσφαιρική συνάντηση, θα είναι συµφυρµός και συµπλοκή άµορφη, πρωτόγονη, χωρίς το παρααισθητικό ενδιαφέρον της αθλοπαιδιάς. Αλλά η αθλοπαιδιά δεν αποβλέπει σε τίποτα πέρα από τον εαυτό της, δεν είναι µέσο, είναι σκοπός. Ο διάλογος εµφανίζεται ως µέσο: θέλω, µε µέσο το διάλογο, να φτάσω κάπου, σε κάτι που τον υπερβαίνει: σε µια συνεννόηση των ανθρώπων µεταξύ τους, ή, πολύ περισσότερο, στην από κοινού αποκάλυψη κάποιας αλήθειας. Εδώ είναι που ορθώνεται το αντικειµενικό ερώτηµα για την ορθότητα του διαλόγου. Κι εδώ είναι που διαγράφεται η διαφορά του από τη διαλεκτική. Η διαλεκτική είναι πρόβαση, αλλιώς δεν είναι τίποτα. Ο διάλογος, πρώτο στοιχείο της διαλεκτικής στην αρχαία της σηµασία, αλλά και µέσο ενανθρωπισµού της στην νεώτερη, ξεχωρίζει την περιοχή της φυσικής διαλεκτικής από της ανθρώπινης. Αν είµαστε µόνον όργανα µιας διαλεκτικής κι όχι φορείς της, τότε το Σελίδα 20 από 29
οντολογικό πρόβληµα τίθεται διαφορετικά: πλαστήκαµε για να συνεννοούµαστε µόνο στο βασικό, στο χαµηλότατο επίπεδο, εκεί που η λαλιά είναι κενολογία. Το θέατρο του παραλόγου επιβραβεύεται, γιατί το πρόσεξε αυτό και το υπογράµµισε. Σε κάπως υψηλότερο επίπεδο, ο διάλογος αρχίζει να γίνεται «διάλογος κουφών». Άρα κλήρος µας η µοναξιά. Στο κάπως προηγµένο στάδιο όπου έχουµε φτάσει, ή στο κάπως διδαγµένο από µακριά πείρα, ανακαλύπτουµε ξαφνικά, αυτή τη συγκλονιστική πραγµατικότητα. Ως τώρα νοµίζαµε πως γεννιόµαστε µόνοι και πεθαίνουµε µόνοι. Όταν λέµε πως συνεννοούµαστε, εννοούµε πως συµπλέουµε πάνω σε χωριστά µονόξυλα, µέσα σ έναν ωκεανό δίχως όρια. Συνεννοούµαστε αλληλοπαρεξηγούµενοι αυτός είναι ο καλοπροαίρετος διάλογός µας. εν επιτρέπεται να θεωρήσουµε το αίσθηµα τούτο απόληξη. Κανένας µας δεν έχει το δικαίωµα να προεξοφλήσει το µέλλον. ιαλεγόµαστε και θα διαλεγόµαστε επίµονα, ασταµάτητα, γιατί αυτό µας είναι ανάγκη ζωτική, συστατικό µας πάθος. Ο πλησίον δεν είναι µόνο κόλαση, όπως το είχε πει ο Σαρτρ, είναι και Παράδεισος: ο µόνος µας απτός Παράδεισος. Ποιος ποτέ φαντάστηκε τον Παράδεισο σαν ερηµιά, δίχως συγκατοίκους; Αρµονική κατανοµή φυσικού και ανθρώπινου στοιχείου ορίζει το παραδεισιακό µας όραµα, κι αυτό δεν είναι τυχαίο: ξεκινάει από τα βάθη της συλλογικής µνήµης, τότε που η Φύση δεν ήταν καταργηµένη από τον άνθρωπο, αλλά εµψυχωµένη από την διακριτική του παρουσία. Άθληµα που µας έχει προταθεί ο διάλογος, θα εµπνέει πάντοτε κάθε ευγενική προσπάθεια να ξεπεραστεί η φυλάκιση µέσα στον εαυτό µας. [Άγγελος Τερζάκης, Κρίση κι έλεγχος της εποχή µας] Έκθεση-Έκφραση για το Ενιαίο Λύκειο, Θεµατικοί κύκλοι, ΟΕ Β, σελ.46 48 ΚΕΙΜΕΝΟ 2 Η αξία του διαλόγου Ο διάλογος (µαζί ίσως µε την Εικονοµαχία και το φαινόµενο του Θερµοκηπίου) είναι από τα πιο πολυσυζητηµένα θέµατα στις σχολικές τάξεις και σίγουρα ένα από τα µεγαλύτερα σος για τις Πανελλήνιες. Εκτός απ αυτό, είναι κατά την άποψή µου, και η µεγαλύτερη ειρωνεία του εκπαιδευτικού συστήµατός µας και, αν κάνει κανείς έναν Σελίδα 21 από 29
απολογισµό όσων είδε και άκουσε τα τελευταία έντεκα-δώδεκα χρόνια στο σχολείο, η ωραιότερη φάρσα που έτυχε ποτέ να παρακολουθήσουµε. Τρεις µέρες πριν τα Χριστούγεννα και για καθαρά συµβολικούς λόγους, υπήρξαν κινητοποιήσεις στο σχολείο µου, τέτοιες που είχε να δει από το 1995. Τα όσα συνέβησαν τα θεωρώ πολύ πρωτότυπα. Οι µαθητές κατέλαβαν το σχολείο αλλά επέτρεψαν στους καθηγητές να µπουν µέσα στο κτήριο, συγκάλεσαν γενική συνέλευση σχολείου και στη συνέχεια έκαναν διάλογο µε την ιεύθυνση, την Προϊσταµένη ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης που κατέφθασε και τον σύλλογο καθηγητών. Την επόµενη µέρα ξαναήρθαν στο σχολείο στις 8.15, κανονική ώρα προσέλευσης, και συνέχισαν τον διάλογο µε τον σύλλογο των καθηγητών και την ιεύθυνση για περίπου τέσσερις ώρες. «Ας ελπίσουµε να βρεθούν λύσεις στα προβλήµατά µας τώρα που άρχισαν να γίνονται και θαύµατα» έλεγε µια φίλη στην αρχή. «Πάλι δεν καταλήξαµε πουθενά. Πάλι δεν κερδίσαµε τίποτα. Για λίγο ήταν και µετά ψόφησε» έλεγε µετά όταν, παρά την υποδειγµατική κινητοποίησή µας, είχε µείνει να µετράει τις χαµένες εκδροµές. Αυτή είναι η αξία του διαλόγου. Αυτή ακριβώς. Τόσο µας κόστισε ο διάλογος. ύο χαµένες εκδροµές για την Πρώτη και την ευτέρα λυκείου και τους περιπάτους µιας σχολικής χρονιάς. Και ίσως να πρέπει να µετρήσουµε στα χαµένα και την πίστη µας ότι µπορούµε να πετύχουµε κάτι µέσω του διαλόγου, την όποια εµπιστοσύνη µας στα όσα διδασκόµαστε τόσο καιρό. εν προεξοφλώ τις αλλαγές που µπορεί να υπάρξουν από µεριάς των καθηγητών µας. εν λέω ότι δεν έγινε ίσως ένα βήµα. Ο τρόπος µόνο όµως µε τον οποίο διεξήχθη ο διάλογος έφτασε για να δώσει τέλος στην αισιοδοξία µας. «Οι ίδιοι οι καθηγητές φώναζαν και τσίριζαν, µας διέκοπταν και κοιτούσαν να λήξουν τα θέµατα. Αυτό δεν είναι διάλογος» λέει µια συµµαθήτρια. «Εκείνοι είχαν όσο χρόνο ήθελαν να µιλήσουν ενώ εµείς πιεζόµασταν από κάθε άποψη, φοβόµασταν µην γίνουµε δακτυλοδεικτούµενοι κι αυτό αν καταφέρναµε να πάρουµε το λόγο» λέει ένας συµµαθητής µας. «εν θα αλλάξει ποτέ τίποτα. Χάσαµε έξι ώρες µιλώντας για τα ίδια και τα ίδια.» λέει µια άλλη φίλη. «Τι καταλάβαµε; Χάσαµε κι αυτά που είχαµε» λέει ένας άλλος. «Η ελπίδα πεθαίνει πάντα τελευταία οπότε ας ελπίσουµε ότι εκείνοι θα πεθάνουν πριν απ αυτήν» έγραψε σε ένα µπλογκ µια φίλη µετά την απογοήτευση. Είπαµε να παίξουµε µε τους δικούς τους κανόνες, είπαµε να εφαρµόσουµε όλα τα µοντέλα, είπαµε να κάνουµε µια φορά εµείς το «σωστό». Και το αδιέξοδο ήταν πιο φανερό από ποτέ. «Τι θέλετε να κάνουµε; Να βγούµε να τα διαλύσουµε όλα;» είπε ένας εκτός εαυτού συµµαθητής στην Προϊσταµένη. Μπορεί κάποτε να Σελίδα 22 από 29
αναρωτιόµουν αλλά δεν αναρωτιέµαι πια γιατί η γενιά µου «τα σπάει». Τα σπάει γιατί έτσι χάνει λιγότερα απ ότι µε κάθε άλλο τρόπο. Ιωάννα Μπαρτσίδη Πηγή: http://saskleinoumetomati.blogspot.gr/2010/01/blog-post.html ΚΕΙΜΕΝΟ 3 Γελοιογραφία σελ. 45 (Μετά το κείµενο «Η αξία του διαλόγου» του Ε. Παπανούτσου) Έκθεση-Έκφραση για το Ενιαίο Λύκειο, Θεµατικοί κύκλοι, ΟΕ Β, σελ. 46 48 ΚΕΙΜΕΝΟ 4 Τηλεοπτικός διάλογος, απόσπασµα από δελτίο ειδήσεων του MEGA (Παρακολουθήστε µετά το 1 :48 ) http://www.inews.gr/33/akoma-enas-gonimos-tileoptikos-dialogos-video-mega.htm ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΟΜΑ Α 1: Να γράψετε στον υπολογιστή σας σε έγγραφο word τον πρόλογο άρθρου κατάλληλου να δηµοσιευθεί σε περιοδικό του πολιτιστικού συλλόγου του δήµου σας µε θέµα: «Ο διάλογος θεωρείται άριστη µορφή επικοινωνίας και καθοριστική µέθοδος ορθής επίλυσης των προβληµάτων. Να διατυπώσετε τις απόψεις σας σχετικά µε την παραπάνω θέση και να προτείνετε τρόπους αξιοποίησης του διαλόγου στην εκπαιδευτική διαδικασία». ΟΜΑ Α 2: Να γράψετε στον υπολογιστή σας σε έγγραφο word το πρώτο µέρος (σύµφωνα µε το σχεδιάγραµµα που καταρτίστηκε στην τάξη) άρθρου (µία έως δύο παράγραφοι) κατάλληλου να δηµοσιευθεί σε περιοδικό του πολιτιστικού συλλόγου του δήµου σας µε θέµα: «Ο διάλογος θεωρείται άριστη µορφή επικοινωνίας και καθοριστική µέθοδος ορθής επίλυσης των προβληµάτων. Να διατυπώσετε τις απόψεις σας σχετικά µε την παραπάνω θέση και να προτείνετε τρόπους αξιοποίησης του διαλόγου στην εκπαιδευτική διαδικασία». ΟΜΑ Α 3: Να γράψετε στον υπολογιστή σας σε έγγραφο word το δεύτερο µέρος (σύµφωνα µε το σχεδιάγραµµα που καταρτίστηκε στην τάξη) άρθρου (µία έως δύο παράγραφοι) κατάλληλου να δηµοσιευθεί σε περιοδικό του πολιτιστικού συλλόγου Σελίδα 23 από 29
του δήµου σας µε θέµα: «Ο διάλογος θεωρείται άριστη µορφή επικοινωνίας και καθοριστική µέθοδος ορθής επίλυσης των προβληµάτων. Να διατυπώσετε τις απόψεις σας σχετικά µε την παραπάνω θέση και να προτείνετε τρόπους αξιοποίησης του διαλόγου στην εκπαιδευτική διαδικασία». ΟΜΑ Α 4: Να γράψετε στον υπολογιστή σας σε έγγραφο word το τρίτο µέρος (σύµφωνα µε το σχεδιάγραµµα που καταρτίστηκε στην τάξη) άρθρου (µία έως δύο παράγραφοι) κατάλληλου να δηµοσιευθεί σε περιοδικό του πολιτιστικού συλλόγου του δήµου σας µε θέµα: «Ο διάλογος θεωρείται άριστη µορφή επικοινωνίας και καθοριστική µέθοδος ορθής επίλυσης των προβληµάτων. Να διατυπώσετε τις απόψεις σας σχετικά µε την παραπάνω θέση και να προτείνετε τρόπους αξιοποίησης του διαλόγου στην εκπαιδευτική διαδικασία». ΟΜΑ Α 5: Να γράψετε στον υπολογιστή σας σε έγγραφο word το τέταρτο µέρος (σύµφωνα µε το σχεδιάγραµµα που καταρτίστηκε στην τάξη) άρθρου (µία έως δύο παράγραφοι) κατάλληλου να δηµοσιευθεί σε περιοδικό του πολιτιστικού συλλόγου του δήµου σας µε θέµα: «Ο διάλογος θεωρείται άριστη µορφή επικοινωνίας και καθοριστική µέθοδος ορθής επίλυσης των προβληµάτων. Να διατυπώσετε τις απόψεις σας σχετικά µε την παραπάνω θέση και να προτείνετε τρόπους αξιοποίησης του διαλόγου στην εκπαιδευτική διαδικασία». ΟΜΑ Α 6: Να γράψετε στον υπολογιστή σας σε έγγραφο word τον επίλογο άρθρου κατάλληλου να δηµοσιευθεί σε περιοδικό του πολιτιστικού συλλόγου του δήµου σας µε θέµα: «Ο διάλογος θεωρείται άριστη µορφή επικοινωνίας και καθοριστική µέθοδος ορθής επίλυσης των προβληµάτων. Να διατυπώσετε τις απόψεις σας σχετικά µε την παραπάνω θέση και να προτείνετε τρόπους αξιοποίησης του διαλόγου στην εκπαιδευτική διαδικασία». Σελίδα 24 από 29
Ζ. ΑΛΛΕΣ ΕΚ ΟΧΕΣ - Η. ΚΡΙΤΙΚΗ Στόχος του σεναρίου είναι να εκφραστούν οι µαθητές ελεύθερα στο γλωσσικό µάθηµα, µακριά από την ξύλινη γλώσσα των «εκθεσιολογίων» και τις τυποποιηµένες ιδέες που συνήθως παπαγαλίζουν, αντί να µπαίνουν στη διαδικασία να σκέφτονται. Σε αυτό το σηµείο βρίσκεται και η δυσκολία αυτού του σεναρίου, στο να πειστούν δηλαδή οι µαθητές ότι είναι ικανοί να στηριχτούν στα δικά τους πόδια, προκειµένου να αντιµετωπίσουν τα ζητούµενα στην άσκηση της παραγωγής λόγου, αντί να ανακαλούν έτοιµες γνώσεις. Η εφαρµογή της παραπάνω διδακτικής πρότασης δεν παρουσιάζει άλλες ιδιαίτερες δυσκολίες, υπό την προϋπόθεση ότι είναι συνηθισµένοι οι µαθητές να λειτουργούν στο πλαίσιο οµάδων και να συνεργάζονται αρµονικά. Ενδείκνυται, µάλιστα, γιατί διευκολύνει την εµπέδωση του διδακτέου υλικού και την αξιολόγησή των µαθητών. Αυτό που απαιτείται από την πλευρά του διδάσκοντος είναι η διαρκής και άµεση στήριξή τους, ώστε να τηρηθούν οι χρόνοι των περιγραφόµενων δραστηριοτήτων και να είναι ουσιαστικό το αποτέλεσµα της δουλειάς τους. Θ. BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Κουτσογιάννης,. 2012. ΤΠΕ και γλωσσική διδασκαλία: Οι τρεις αλληλένδετοι κύκλοι. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Κουτσογιάννης,. 2011. Μελέτη για την αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας στη ευτεροβάθµια Εκπαίδευση: γενικό πλαίσιο και ιδιαιτερότητες. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Σελίδα 25 από 29
http://www.greeklanguage.gr/ sites/default/files/digital_school/p3.1.2_glwssa_bthmia. pdf [15.11.2010] ΥΠΕΠΘ. 2006. Οδηγίες για τη ιδασκαλία των Φιλολογικών Μαθηµάτων στο Ενιαίο Λύκειο (Σχολικό έτος 2006-2007). ΟΕ Β, 101-104, 147. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΑ ΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2013 Ο διάλογος είτε προέρχεται από ένα πρόσωπο είτε από περισσότερα ασκεί στην ψυχή του ακροατή έντονη παιδευτική επίδραση, όπως άλλωστε όλα τα συνταρακτικά συµβάντα. Αυτός σε αντίθεση µε το µονόλογο, που είναι πολλές φορές ανιαρός, πληκτικός και µονότονος διακρίνεται για την ευλυγισία, την πολλαπλότητα, τη ζωντάνια και τις αντιθέσεις, ώστε να δίνει µια πιο αληθινή εικόνα του κόσµου, µε ζωηρότερα χρώµατα. Έτσι διατηρεί αδιάπτωτο το ενδιαφέρον των ακροατών. Η κατανόηση της αλήθειας αυτής συνετέλεσε, ώστε να δίνεται κατά τη διδασκαλία µεγαλύτερη βαρύτητα στο διάλογο παρά στο µονόλογο. Ιδιαίτερα κατά τα τελευταία χρόνια, σε όλες τις βαθµίδες της εκπαίδευσης, καθίσταται όλο και περισσότερο αισθητή η αναγκαιότητά του προς αποδοτικότερη και ουσιαστικότερη µάθηση. Παιδεία, κατά τον Πλάτωνα, είναι η «ολκή» και η αγωγή των παιδιών προς τον «ορθό λόγο». Αυτό επιτυγχάνεται καλύτερα και ευκολότερα µε τη συµµετοχή και τη συνεργασία του µαθητευόµενου στο παιδευτικό έργο, επειδή το ενδιαφέρον διατηρείται σε υψηλά επίπεδα, οι δε νοητικές και ψυχικές δυνάµεις των µετεχόντων σ αυτόν βρίσκονται σε συνεχή εγρήγορση. Ο µαθητής, συνεπώς, δεν παραµένει παθητικός δέκτης µιας ψυχρής µετάδοσης έτοιµων γνώσεων, αλλά και ο ίδιος ζητάει να βρει την αλήθεια, µε το να ερευνά, να εξετάζει, να ερωτά και να ελέγχει. Βρίσκεται γενικά σε διαλεκτική µάχη συχνών εναλλαγών επίθεσης και άµυνας, µε αποτέλεσµα να σηµειώνεται πνευµατική ανύψωση και ψυχική καλλιέργεια. Με τον τρόπο αυτό, ο διάλογος αποκτά ένα δραµατικό στοιχείο, αφού τα δρώντα πρόσωπα δοκιµάζουν µια διαλεκτική περιπέτεια, ανάλογη µε εκείνη των ηρώων της τραγωδίας, η οποία συνίσταται, κατά τον Αριστοτέλη, σε µεταβολή στο αντίθετο των «πραττοµένων». Η περιπέτεια των Σελίδα 26 από 29
προσώπων του διαλόγου έγκειται στην αµηχανία, στην οποία αυτά περιπίπτουν µε τον ειρωνικό Σωκρατικό έλεγχο. Έτσι η παιδεία καθίσταται µια τάση, που διαπερνά όλο τον ανθρώπινο βίο. Ενώ αντικείµενο της τραγωδίας είναι τα σοβαρά και τα σπουδαία, της κωµωδίας είναι τα γελοία. Οι µορφές αυτές του δράµατος βρίσκονται σε αντίθεση µεταξύ τους. εν είναι όµως δυνατόν να αποκτήσει κανείς πλήρη γνώση του ενός, χωρίς να γνωρίζει το άλλο. Στις αντιθετικές έννοιες, στις οποίες συγκαταλέγονται η τραγωδία και η κωµωδία, απαιτείται παράλληλη γνώση και των δύο. Από τη διαπίστωση αυτή ο Πλάτωνας συνάγει την εκείνων των «παιγνίων», που προκαλούν τον γέλωτα. (Το τρίτο είδος είναι το λεγόµενο σατυρικό δράµα). Τόσο η τραγωδία όσο και η κωµωδία έχουν διδακτικό σκοπό, αφού επιδιώκεται να δοθούν ορισµένα µηνύµατα. Το ένα είναι αναγκαίο συµπλήρωµα του άλλου. Συστατικά στοιχεία του δράµατος είναι ο διάλογος και η µίµηση. Αυτά ενυπάρχουν στο φιλοσοφικό έργο του Πλάτωνα, αφού ο ίδιος αποκαλεί την «πολιτεία» του, όπως είδαµε, µίµηση του άριστου βίου. Με την τραγωδία, την κωµωδία και το σατυρικό δράµα ολοκληρώνεται το δράµα της ζωής. Τα τρία αυτά ποιητικά είδη, τα οποία σε τελευταία ανάλυση γίνονται δύο, πραγµατεύονται τα σπουδαία και τα γελοία, τα σοβαρά και τα αστεία. Αυτά, µεταφερόµενα στην εκπαίδευση, αποκαλούνται από τον Πλάτωνα «παιδιά» και «παιδεία», δηλαδή παιχνίδι και σπουδή. Ο Σωκράτης διαλεγόταν παίζοντας και σπουδάζοντας. Η αναγκαιότητα και η χρησιµότητα του γέλιου, κατά τη µάθηση, τεκµηριώνονται από τον Πλάτωνα και κατ άλλο τρόπο. Υποστηρίζει συγκεκριµένα ότι, επειδή οι παιδικές ψυχές δεν µπορούν να υποφέρουν για πολύ τη σοβαρότητα και την επιµέλεια, είναι ανάγκη να διανθίζεται το µάθηµα µε τραγούδια και αστεία. Αυτά δεν είναι αυτοσκοπός αλλά απλώς µέσον, προκειµένου να συντελεστεί η µάθηση ευκολότερα. Κάνει µάλιστα µια παροµοίωση του µαθητή µε τον ασθενή. Όπως, δηλαδή, προσπαθούν να δώσουν στον άρρωστο το κατάλληλο φάρµακο µε νόστιµα και γλυκά εδέσµατα, ενώ ό,τι δεν επιτρέπεται να πάρει (πλην όµως τα επιθυµεί) του προσφέρεται µε άνοστα φαγητά, έτσι και κατά τη διδασκαλία είναι απαραίτητο το γέλιο. Με τον τρόπο αυτό, τα παιδιά συνηθίζουν µε ορθό τρόπο να ασπάζονται και να υιοθετούν τα καλά και να αποφεύγουν τα κακά. Αναπόσπαστο λοιπόν στοιχείο της παιδευτικής αξίας του διαλόγου, και συνεπώς συστατικό της διδασκαλίας, είναι και το λεγόµενο χιούµορ του δασκάλου, το οποίο θεωρείται ακόµα και σήµερα αναγκαίο για επιτυχή µάθηση, ώστε αποκαλείται παιδαγωγική αρετή. Κι αυτό, γιατί η χαρά και η λύπη είναι πρωταρχική αίσθηση και βασικό κριτήριο ενεργειών των παιδιών. Με βάση αυτές, δηµιουργούνται η «αρετή» και η «κακία» στην παιδική ψυχή. Η κατάκτηση δε της αρετής ονοµάζεται αληθινή παιδεία. Σελίδα 27 από 29
Κουµάκης Γεώργιος, «ιάλογος», Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΗΜΕΡΑ. Ελληνική Φιλοσοφική Εταιρεία. Εκδόσεις Καρδαµίτσα, 1994 ( ιασκευή). ολκή: η έλξη, το τράβηγµα Ερωτήσεις A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειµένου που σας δόθηκε (100-120 λέξεις). Μονάδες 25 Β1. «συστατικό της διδασκαλίας είναι και το λεγόµενο χιούµορ του δασκάλου, το οποίο θεωρείται ακόµα και σήµερα αναγκαίο για επιτυχή µάθηση, ώστε αποκαλείται παιδαγωγική αρετή»: Με θεµατική περίοδο το παραπάνω απόσπασµα, να αναπτύξετε την άποψη που εκφράζεται σε αυτό, σε µία παράγραφο 100-120 λέξεων συνολικά. Μονάδες 10 Β2. Να βρείτε δύο διαφορετικούς τρόπους πειθούς που χρησιµοποιεί ο συγγραφέας στη δεύτερη παράγραφο («Παιδεία, κατά τον Πλάτωνα, είναι όλο τον ανθρώπινο βίο») (µονάδες 4) και να τεκµηριώσετε την απάντησή σας µε µία αναφορά, για τον κάθε τρόπο, στο κείµενο (µονάδες 2). Μονάδες 6 Β3. α) Να γράψετε δύο διαφορετικούς τρόπους µε τους οποίους αναπτύσσεται η τέταρτη παράγραφος του κειµένου («Η αναγκαιότητα και η χρησιµότητα του γέλιου ονοµάζεται αληθινή παιδεία») και να τεκµηριώσετε την απάντησή σας µε αντίστοιχη αναφορά για τον καθένα στο κείµενο. Μονάδες 4 β) Ποια νοηµατική σχέση δηλώνουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις του κειµένου; Ιδιαίτερα (1 η παράγραφος), Έτσι (2 η παράγραφος), όµως (3 η παράγραφος), επειδή (4 η Σελίδα 28 από 29
παράγραφος), δηλαδή (4 η παράγραφος). Μονάδες 5 Β4. α) Να γράψετε ένα συνώνυµο για καθεµιά από τις παρακάτω λέξεις του κειµένου: επίδραση, συµβάντα, αδιάπτωτο, συνεπώς, συνάγει Μονάδες 5 β) Να γράψετε ένα αντώνυµο για καθεµιά από τις παρακάτω λέξεις του κειµένου: έντονη, ανιαρός, ευκολότερα, εγρήγορση, επιτυχή Μονάδες 5 Γ1. Ο διάλογος θεωρείται άριστη µορφή επικοινωνίας και καθοριστική µέθοδος ορθής επίλυσης των προβληµάτων. Να διατυπώσετε τις απόψεις σας σχετικά µε την παραπάνω θέση και να προτείνετε τρόπους αξιοποίησης του διαλόγου στην εκπαιδευτική διαδικασία. Το κείµενό σας (500-600 λέξεων) πρόκειται να δηµοσιευθεί σε περιοδικό του πολιτιστικού συλλόγου του δήµου σας. Μονάδες 40 Σελίδα 29 από 29