ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟ Η κριτική ως θεμέλιο της δημοκρατίας Στην απολογία του ο Σωκράτης, με το λεπτότατο πνεύμα που τον διέκρινε, παρομοιάζει την Αθηναϊκή πολιτεία με μεγαλόσωμο αλλά νωθρό άλογο, και τον εαυτό του με την αλογόμυγα, που το ξυπνά και το κρατά σε εγρήγορση. Αυτό το ρόλο παίζει μέσα στην πολιτική κοινωνία η κριτική. Αφυπνίζει τις συνειδήσεις των πολιτών, βγάζει την πολιτεία από το λήθαργο της και την οιστρηλατεί 1. Η Δημοκρατία είναι το πολίτευμα της αλήθειας. Τα πάντα είναι ανάγκη να φωτίζονται από άπλετο φως και να έρχονται στην επιφάνεια: οι αυθαιρεσίες των αρχών, οι αδικίες, τα λάθη και οι παραλείψεις της εξουσίας αλλά και οι υπεύθυνες και αγαθές προσπάθειες κάποιων ανθρώπων, οι θαρραλέες φωνές κάποιων τίμιων συνειδήσεων. Αυτό προφυλάσσει και την εξουσία από το να εκτραπεί σε αυθαιρεσίες ή να υποκύψει στο δέλεαρ της διαφθοράς. Η σωστή και υπεύθυνη κριτική είναι ο θεματοφύλακας της ηθικής τάξης και ο ελεγκτής της ηθικής στάθμης της πολιτικής μας ζωής. Με αυτή την έννοια, η κριτική αποτελεί έναν από τους κύριους στυλοβάτες της Δημοκρατίας. Για να μπορέσει λοιπόν, το δημοκρατικό πολίτευμα να λειτουργήσει σωστά, έχει ανάγκη από υπεύθυνους, τίμιους και ειλικρινείς ανθρώπους. Η κριτική υποδεικνύει και αναδεικνύει τους ανθρώπους αυτούς. Γιατί η ίδια η κριτική εμπεριέχει τη διαδικασία της επιλογής και της απόρριψης. Επιλέγει, αφού πρώτα υποβάλλει στη βάσανο του ελέγχου, όλα τα στοιχεία που της προσφέρει η κοινωνική και πολιτική ζωή. Με βάση το υγιές πολιτικό κριτήριο κρατά όλα εκείνα που κρίνει χρήσιμα και απαραίτητα για την εξέλιξη και αποβάλλει τα βλαβερά και επικίνδυνα. Η κριτική δεν αποτελεί στείρα άρνηση αλλά ούτε και αναντίρρητη αποδοχή. Η κριτική μπορεί να ασκείται πολύπλευρα και με ποικίλους τρόπους. Ξεκινάει πρώτα από το διάλογο ανάμεσα στους πολίτες και εξακτινώνεται προς τα ανώτερα κλιμάκια του πολιτειακού συστήματος. Με το διάλογο, η Δημοκρατία βρίσκει την ολοκλήρωσή
της και η κριτική φτάνει γρηγορότερα στο στόχο της: τον έλεγχο της πολιτικής ζωής και την προάσπιση των δημοκρατικών θεσμών. Αλλά, για να μπορέσει να λειτουργήσει η κριτική σε ένα υψηλό επίπεδο λόγου, απαιτείται αντικειμενικότητα, αμεροληψία, πολυφωνία, πολυπρισματικότητα και ανεκτικότητα. Από το βαθμό μάλιστα συμμετοχής των πολιτών στις διαδικασίες του κριτικού λόγου εξαρτάται και η ποιότητα της Δημοκρατίας. Ένα ανελεύθερο καθεστώς δε δίνει τη δυνατότητα αυτής της συμμετοχής και από τη στιγμή, που αφαιρείται από τον πολίτη αυτό το δικαίωμα, παύει να υπάρχει κριτική, και συνεπώς, καταργείται ή γελοιοποιείται η έννοια της Δημοκρατίας. Κριτική και Δημοκρατία, λοιπόν, βρίσκονται σε μια διαλεκτική σχέση, μια σχέση αλληλεξάρτησης. Η ποιότητα του πολιτεύματος αντανακλά στο ποιόν της κριτικής και αντίστροφα. Κορυφαία όμως, έκφραση της κριτικής αποτελεί ο κοινοβουλευτικός έλεγχος, που ασκούν τα κόμματα στην κυβέρνηση. Όταν ανάμεσα στους πολιτικούς αναπτύσσεται διάλογος υψηλού επιπέδου, όταν οι πολιτικοί εμφανίζονται και ενεργούν ως παιδαγωγοί και όχι ως δημαγωγοί, τότε η κριτική φτάνει στον τελικό στόχο της και αγγίζει την υψηλή αποστολή της. Γιατί τότε, η Δημοκρατία λειτουργεί ως άσκηση αρετής και η πολιτική μετατρέπεται σε μια ηθική διαδικασία, που αποσκοπεί στο να προάγει την ποιότητα του πολίτη και, δι αυτής, στην περαιτέρω ποιότητα του πολιτικού βίου. Τελικά, η κριτική γίνεται το θεμέλιο της Δημοκρατίας, όχι απλώς δια του ελέγχου ή της αντιπαράθεσης γνωμών, αλλά κυρίως μέσα από μια διαδικασία ηθικοποίησης. Πρέπει, όμως, πάντα να ασκείται με παρρησία και, προπάντων, με τιμιότητα. Και για να παραλλάξουμε λίγο το γνωστό στίχο του Κάλβου: θέλει αρετή και τόλμη η Δημοκρατία. Το ίδιο ισχύει και για την κριτική. Σ. Καργάκος, Προβληματισμοί, τόμος ΣΤ, 1997, σελ.13-17 1 οιστρηλατώ: εμπνέω πάθος, ενθουσιασμό, εξάπτω, διεγείρω
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις. Μονάδες 25 Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το κείμενο, τις παρακάτω διαπιστώσεις, γράφοντας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη: α. Ο συγγραφέας στο δοκίμιο του παραλληλίζει το Σωκράτη με αλογόμυγα και την Αθήνα με νωθρό άλογο. β. Η Δημοκρατία είναι το πολίτευμα της αλήθειας, γιατί τα πάντα εντός της φωτίζονται από άπλετο φως. γ. Η διαφάνεια, κατά το συγγραφέα, προστατεύει την εξουσία από τη διαφθορά. δ. Η ποιότητα του δημοκρατικού πολιτεύματος βρίσκεται σε αμφίδρομη σχέση με την ποιότητα της κριτικής που ασκείται στους κόλπους του. ε. Σύμφωνα με το συγγραφέα η ανάπτυξη διαλόγου υψηλού επιπέδου στην πολιτική ζωή δεν συνιστά στοιχείο λαϊκισμού. Μονάδες 10 Β2. α. Το κείμενο που σας δόθηκε ανήκει στην κατηγορία των αποδεικτικών δοκιμίων. Να αποδώσετε τρία χαρακτηριστικά του κειμένου που δικαιολογούν αυτή την ένταξη. β. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η πρώτη παράγραφος του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
Β3. α. Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης (ενεργητική παθητική) και να την μετατρέψετε στην αντίθετή της στα ακόλουθα αποσπάσματα: - Ο Σωκράτης, παρομοιάζει την Αθηναϊκή πολιτεία με μεγαλόσωμο αλλά νωθρό άλογο. - Η κριτική υποδεικνύει και αναδεικνύει τους ανθρώπους αυτούς. β. Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις; αλλά (1η παράγραφος) αφού (3η παράγραφος) μάλιστα (4η παράγραφος) Β4. Να μετατρέψετε την παρατακτική σύνδεση σε σύνδεση καθ υπόταξη: Μονάδες 4 - η Δημοκρατία λειτουργεί ως άσκηση αρετής και η πολιτική μετατρέπεται σε μια ηθική διαδικασία. Μονάδες 2 Β5. α. Να γράψετε τα αντώνυμα των παρακάτω υπογραμμισμένων λέξεων του κειμένου: να εκτραπεί, απαραίτητα, αναντίρρητη, ηθικοποίησης, παρρησία. Μονάδες 5 β. Να ξαναγράψετε τις ακόλουθες προτάσεις του κειμένου, αντικαθιστώντας τις υπογραμμισμένες λέξεις με άλλες συνώνυμες, χωρίς να αλλάζει το νόημα: - ο Σωκράτης, με το λεπτότατο πνεύμα που τον διέκρινε - Η κριτική δεν αποτελεί στείρα άρνηση - (η κριτική) εξακτινώνεται προς τα ανώτερα κλιμάκια του πολιτειακού συστήματος. - την προάσπιση των δημοκρατικών θεσμών. - οι πολιτικοί εμφανίζονται και ενεργούν ως παιδαγωγοί και όχι ως δημαγωγοί Μονάδες 5
Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ Σε μια ανοιχτή επιστολή (500-600 λέξεων) που πρόκειται να δημοσιευτεί σε εφημερίδα της περιοχής σας α) να καταδείξετε την αξία του διαλόγου στις μέρες μας β) να προσδιορίσετε τους παράγοντες που κατά τη γνώμη σας παρεμποδίζουν τη διεξαγωγή εποικοδομητικού διαλόγου. Μονάδες 40 ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ!! Επιμέλεια θεμάτων: Βάγια Ελένη