ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΙΑΝΕΜΗΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Οι σημειώσεις στηρίζονται στο άρθρο των M. Mcuire, M. Olson The economics of Autocracy and Majority Rule: The Invisible Hand and the Use of Force, Journal of Economic Literature, (March 996), pp 72-96. Κυβερνήσεις με αδιαμφισβήτητη ισχύ πάνω στο κοινωνικό σύνολο θα αναγκάζονται από κάποιο αόρατο χέρι να αυτοπεριορίζονται και να λαμβάνουν υπόψη σε κάποιο βαθμό τα συμφέροντα του κοινωνικού συνόλου. Θεωρούμε τα δημόσια αγαθά σαν εισροές στη διαδικασία παραγωγής των ιδιωτικών αγαθών. Ορίζουμε την ποσότητα του δημόσιου αγαθού (με τιμή ) Ορίζουμε Y τη μέγιστη ακαθάριστη ποσότητα ιδιωτικού αγαθού που μπορεί να παραχθεί (δηλαδή χωρίς τις φορολογικές στρεβλώσεις) Ορίζουμε Y την καθαρή ποσότητα του ιδιωτικού αγαθού που είναι διαθέσιμο για κατανάλωση (αφού δηλαδή αφαιρέσουμε το δημόσιο που χρησιμοποιήσαμε) Ισχύει Y = f ( ), Y ( ) > 0 Y ( ) < 0, Y (0) = 0 Με εφάπαξ φορολογία, η κοινωνία μπορεί να παράγει το μέγιστο προϊόν που παρέχει χρησιμότητα. Συνεπώς, σκοπός είναι η μεγιστοποίηση του ιδιωτικού προϊόντος μείον το κόστος παραγωγής του δημόσιου αγαθού max[ C( )]. Εφόσον για το δημόσιο αγαθό έχει οριστεί τιμή, το κόστος του θα είναι C ( ) =. Στο άριστο σημείο το οριακό προϊόν του δημόσιου αγαθού θα είναι ίσο με το οριακό του κόστος, δηλ. Y ( ) = C ( ) = Καμία κοινωνία δεν μπορεί να στηριχθεί σε εφάπαξ φόρους. Σκοπός είναι να υπολογίσουμε ταυτόχρονα το φορολογικό βάρος και την παραγωγικότητα των δημόσιων αγαθών. Οι πόροι προέρχονται από τη φορολόγηση με σταθερό φορολογικό συντελεστή. Έχουμε t :ο σταθερός αναλογικός φορολογικός συντελεστής r ( :το ποσοστό του συνολικού προϊόντος που παράγεται για κάθε επίπεδο φορολογίας με r < 0, r(0) = r( :το ποσοστό του προϊόντος που χάνεται λόγω φορολόγησης, δηλαδή η καθαρή απώλεια αποτελεσματικότητας (το φορολογικό βάρος, deadweight loss)
tr ( :το ποσοστό του προϊόντος που συγκεντρώνεται σε φόρους και αντίστοιχα tr( το ποσοστό του συνολικού προϊόντος που μένει μετά τους φόρους. r ( Y = I : το πραγματικό προϊόν μετά τη φορολογία. Αν δεν υπήρχαν στρεβλώσεις θα είχαμε Y = I Δικτατορία Ο δικτάτορας δεν συμμετέχει στην παραγωγική διαδικασία και αναδιανέμει εισόδημα από την κοινωνία στον εαυτό του. Αυτό τον κάνει να ενδιαφέρεται για την παραγωγικότητα της κοινωνίας. Πρώτον, η μονοπωλιακή του θέση (το γεγονός δηλαδή ότι έχει απέναντί του ολόκληρη την κοινωνία) τον αναγκάζει να περιορίσει τη φορολογία. Όταν το φορολογικό βάρος μιας επιπλέον αύξησης της φορολογίας προκαλέσει τέτοια μείωση του συνολικού προϊόντος ώστε τα φορολογικά του έσοδα μειωθούν, δεν θα αυξήσει άλλο τη φορολογία. Δεύτερο, θα ξοδέψει ένα μέρος των εσόδων του για την παροχή δημόσιων αγαθών. Μέχρι το σημείο που το κόστος παροχής μιας μονάδας δημόσιου αγαθού είναι ίσο με το μερίδιο που λαμβάνει από το επιπλέον συνολικό προϊόν. Ας το δούμε τυπικά Ο δικτάτορας μεγιστοποιεί το εισόδημα που αποσπά από την κοινωνία μέσω φόρων αφού αφαιρέσει όσα ξοδεύει για δημόσια αγαθά max[ tr( ] t, Ο άριστος φορολογικός συντελεστής δεν εξαρτάται από την παροχή του δημόσιου αγαθού. Για οποιαδήποτε ποσότητα δημόσιου αγαθού, ο δικτάτορας θα μεγιστοποιεί το συνολικό εισόδημα που αποσπά. Επιλέγουμε συνεπώς, αρχικά τον άριστο φορολογικό συντελεστή. Παραγωγίζοντας ως προς t έχουμε r r( + tr ( = 0 r + tr = 0 t* = r Αν ο δικτάτορας αυξήσει το t τα έσοδά του θα αυξηθούν κατά rdt (οριακό έσοδο) δηλαδή η αύξηση του συντελεστή επί τη φορολογική του βάση (το προϊόν που φορολογείται). Από την άλλη μεριά, η αύξηση της φορολογίας θα μειώσει το συνολικό προϊόν (τη φορολογική βάση) κατά r dt (οριακό κόστος) και κατ επέκταση τα φορολογικά του έσοδα κατά t r dt. Ο δικτάτορας επωμίζεται t% του φορολογικού βάρους που προκαλεί στην κοινωνία η αναδιανομή εισοδήματος στον εαυτό του. Μπορούμε να δούμε ότι η άριστη συνθήκη σημαίνει ότι το επιπλέον φορολογικό βάρος σαν ποσοστό του παραγόμενου προϊόντος r r, δηλαδή η ποσοστιαία κοινωνική απώλεια αποτελεσματικότητας, είναι ίση με το αντίστροφο του φορολογικού συντελεστή. t * Όσο μεγαλύτερη είναι η απώλεια που προκαλεί το φορολογικό βάρος, τόσο μικρότερος θα είναι ο φορολογικός συντελεστής.
Αφού έχει επιλέξει τον φορολογικό συντελεστή, ο δικτάτορας θα επιλέξει και την ποσότητα δημόσιων αγαθών ώστε να μεγιστοποιήσει max[( t * r) ] Δηλαδή Y ( ) = ry ( ) = t * ry ( ) = t * r t * Δηλαδή θα προσφέρει δημόσια αγαθά μέχρι το σημείο που το οριακό όφελος του δικτάτορα tr Y από την παροχή μιας μονάδας δημόσιου αγαθού είναι ίσο με το άμεσο κόστος παροχής του δημόσιου αγαθού (). Ο δικτάτορας κερδίζει μόνο t% από την αύξηση του προϊόντος λόγω της παροχής δημόσιων αγαθών. Από κοινωνική σκοπιά, για κάθε δεδομένο φορολογικό συντελεστή (άρα και δεδομένη στρέβλωση, r) η άριστη ποσότητα δημόσιου αγαθού είναι εκείνη που εξισώνει το οριακό κοινωνικό του όφελος με το οριακό του κόστος ry ' =. Όμως ο δικτάτορας δεν ενδιαφέρεται για το κοινωνικό όφελος αλλά για το δικό του όφελος που είναι τα φορολογικά έσοδα. Συνεπώς, η αύξηση στο πραγματικό προϊόν (το οριακό κοινωνικό όφελος) είναι ίση με το αντίστροφο του φορολογικού συντελεστή. Όσο μεγαλύτερος ο φορολογικός συντελεστής, τόσο περισσότερα δημόσια αγαθά θα προσφέρει (αφού φθίνει το οριακό προϊόν των δημόσιων αγαθών). Ο ίδιος συντελεστής καθορίζει τόσο το κόστος του δικτάτορα από το φορολογικό βάρος όσο και το όφελός του από την παροχή του δημόσιου αγαθού. Έχουμε συνεπώς ότι το κοινωνικό όφελος από την αύξηση της ποσότητας του δημόσιου αγαθού, δηλαδή η αύξηση του πραγματικού προϊόντος θα είναι ίση με το κοινωνικό κόστος από την r αύξηση της φορολογίας. r Y ( ) = = r t * Η μονοπωλιακή θέση του δικτάτορα τον αναγκάζει να λάβει υπόψη του το κοινωνικό σύνολο. Αναδιανεμητική δημοκρατία Ας πάρουμε τώρα την περίπτωση μιας κυβέρνησης που εκπροσωπεί τα συμφέροντα μιας πλειοψηφίας (δηλαδή μόνο μιας μερίδας του πληθυσμού που δεν είναι απαραίτητα πλειοψηφία, αρκεί να κυβερνάει). Αυτή η πλειοψηφία έχει τη δυνατότητα να αναδιανέμει εισόδημα προς όφελός της και σε βάρος της μειοψηφίας. Σε αντίθεση με τον δικτάτορα, τα μέλη της πλειοψηφίας συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία και κερδίζουν εισόδημα. Ονομάζουμε F το μερίδιο (ποσοστό) του συνολικού προϊόντος που παράγουν (και εισπράττουν) τα μέλη της πλειοψηφίας, 0 < F <. Το συνολικό εισόδημα που λαμβάνει η πλειοψηφική ομάδα είναι ίσο με το εισόδημα που αποκτά από την παραγωγή συν το εισόδημα που αναδιανέμει στον εαυτό της από την μειοψηφία. Συμβολίζουμε με S αυτό το μερίδιο που λαμβάνει η πλειοψηφική ομάδα από την παραγωγή και την αναδιανομή.
Θα ισχύει S = F + ( F) t Παρατηρείστε ότι ενώ το F είναι εξωγενές στο υπόδειγμα, το S αντίθετα εξαρτάται τόσο από το F όσο και από τον φορολογικό συντελεστή t. Η πλειοψηφική ομάδα, σε αντίθεση με τον δικτάτορα, πληρώνει φόρους. Συνεπώς, θα μεγιστοποιήσει το δικό της εισόδημα από την παραγωγή αφού αφαιρεθούν οι φόροι και το εισόδημα από την αναδιανομή αφού αφαιρεθεί το κόστος παροχής του δημόσιου αγαθού. Και πάλι, η επιλογή του φορολογικού συντελεστή είναι ανεξάρτητη από την επιλογή της ποσότητας δημόσιου αγαθού. Έχουμε δηλαδή max[( FrY t, + ( try )] Η συνθήκη πρώτης τάξης για τον φορολογικό συντελεστή είναι Fr ' Y FrY tf Y + ry + t Y = 0 FY( r + ( ) + Y( r + t) = 0 Ή απλοποιώντας το Υ: F ( r ( ) = ( r + t ) Το αριστερό μέρος είναι το κόστος από την αύξηση του φορολογικού συντελεστή κατά dt που επωμίζεται η πλειοψηφική ομάδα. Συγκεκριμένα, το Fr είναι ο επιπλέον φόρος που πληρώνει και το F( είναι το βάρος της στρέβλωσης που επωμίζεται στο (μετά φόρων) εισόδημά της. Το δεξιό μέρος είναι η αύξηση των φορολογικών εσόδων. Συγκεκριμένα, το r δείχνει τα επιπλέον φορολογικά έσοδα που συγκεντρώνονται και το t τα φορολογικά έσοδα που χάνονται λόγω στρέβλωσης. Συνεπώς, η πλειοψηφική ομάδα θα αυξάνει το φορολογικό συντελεστή μέχρι το σημείο που η αύξηση του εισοδήματός της από την αναδιανομή είναι ίση με τη μείωση του εισοδήματός της από την παραγωγή. Αν λύσουμε την παραπάνω συνθήκη για τον φορολογικό συντελεστή παίρνουμε r F t* = F Ο οποίος είναι μικρότερος από τον φορολογικό συντελεστή του δικτάτορα κατά το F κλάσμα δηλαδή το λόγο του μεριδίου της πλειοψηφίας προς το μερίδιο της F μειοψηφίας. Όσο μεγαλύτερο το εισοδηματικό μερίδιο της πλειοψηφίας, τόσο μικρότερος ο φορολογικός συντελεστής που θα επιβάλλει. Ο λόγος είναι πως θα πρέπει να λαμβάνει περισσότερο υπόψη τις στρεβλωτικές επιπτώσεις της φορολογίας στο εισόδημα από την παραγωγή. Η περίπτωση του δικτάτορα που δεν συμμετέχει στην παραγωγή προκύπτει άμεσα αν θέσουμε F = 0
Η συνθήκη πρώτης τάξης για την παροχή δημόσιων αγαθών είναι ( FrY ' + try ' = 0 [ F + ( F) t] ry ' = 0 SrY ' = 0 ry ' = S Η πλειοψηφική ομάδα εξισώνει το οριακό της όφελος από την παροχή μιας μονάδας δημόσιου αγαθού με το άμεσο κόστος παροχής κάθε μονάδας του δημόσιου αγαθού (). Οι στρεβλωτικές επιπτώσεις έχουν ήδη ληφθεί υπόψη στην επιλογή του άριστου φορολογικού συντελεστή. Ισοδύναμα, η πλειοψηφική ομάδα εξισώνει το συνολικό όφελος από την παροχή του δημόσιου αγαθού με το αντίστροφο του μεριδίου της στο συνολικό εισόδημα (από παραγωγή και φορολογία). Όσο μεγαλύτερο το μερίδιο αυτό, τόσο περισσότερα δημόσια αγαθά θα παρέχονται (αφού το οριακό προϊόν φθίνει). Είναι προφανής η αναλογία με την περίπτωση του δικτάτορα που εξισώνει ry ' = t Τα βασικά συμπεράσματα που προκύπτουν είναι δύο. Πρώτον, οι δικτάτορες δεν είναι καταστροφικοί. Όταν αισθάνονται σχετική ασφάλεια, δηλαδή έχουν μακρύ χρονικό ορίζοντα, θα περιορίζουν την επιβολή φόρων στην κοινωνία σε κάποιο επίπεδο και θα θυσιάζουν μέρος των εσόδων τους για να παρέχουν κάποια ποσότητα δημόσιων αγαθών. Αυτό γιατί η φορολογία προκαλεί στρεβλώσεις που μειώνουν το φορολογητέο εισόδημα και τα δημόσια αγαθά αυξάνουν το φορολογητέο εισόδημα. Αυτή η αντίληψη του συνολικού συμφέροντος από τον δικτάτορα τον κάνει να λειτουργεί προς όφελος της κοινωνίας. Άλλωστε, στην ανθρώπινη ιστορία οι δικτατορίες ήταν ο κανόνας, όμως αυτό δεν εμπόδισε την πραγματοποίηση μεγάλης προόδου και επιτευγμάτων. Στην περίπτωση που ο δικτάτορας έχει μικρό χρονικό ορίζοντα θα συμπεριφερθεί σα ληστής, δηλαδή θα απαλλοτριώσει τα κεφαλαιουχικά αγαθά, αφού το προϊόν τους πραγματοποιείται (και συνεπώς φορολογείται) στο μέλλον. Δεύτερον, ακόμα και οι σταθερές πλειοψηφίες περιορίζουν την αναδιανομή σε βάρος της μειοψηφίας. Για την ακρίβεια, δεν είναι απαραίτητο να πρόκειται για πλειοψηφία με την αυστηρή έννοια, αρκεί να είναι μια ομοιογενής ομάδα συμφερόντων που μπορεί να επιβάλλει την πολιτική της βούληση (ruling interes. Εδώ οι λόγοι είναι δύο. Αφενός, όπως και στη δικτατορία, η φορολογία προκαλεί στρεβλώσεις που μειώνουν το φορολογητέο εισόδημα και τα δημόσια αγαθά αυξάνουν το φορολογητέο εισόδημα. Επιπλέον όμως, η κυρίαρχη ομάδα συμμετέχει στην παραγωγή και συνεπώς επωμίζεται ακόμα μεγαλύτερο μέρος των στρεβλώσεων. Συνεπώς ο άριστος φορολογικός συντελεστής που θα επιβάλλει θα είναι μικρότερος από εκείνον του δικτάτορα.