Ερευνητική Εργασία Θέµα «Οι µέλισσες στη ζωή µας» Μαθητές Α τάξης Ανδρέου Αθανασία Γκανάτσας ηµήτριος ηµητρίου ήµητρα Καούνας Θεόδωρος Καραµήτσιος Ευάγγελος Κονταξή Γεωργία Κουρκουβάτη Θωµαή Μαλούση Ελένη Νικολόπουλος Νικόλαος Ντάβανος Σωτήριος Προσµίτης Βασίλειος Επιβλέπουσες καθηγήτριες Γκουντούρα Ανθή (ΠΕ19) Καλοµοίρη Αναστασία (ΠΕ18.03) 3 ο Εσπερινό ΕΠΑ.Λ Λάρισας Σχολικό Έτος 2011-2012 Α Τετράµηνο
Περιεχόµενα Περιεχόµενα... 2 Πρόλογος... 3 Εισαγωγή... 3 Στόχοι... 4 Μεθοδολογία... 4 Ερµηνείες δεδοµένων Ερευνητικά ερωτήµατα... 4 Πότε εµφανίστηκαν οι µέλισσες;...4 Που ζουν οι µέλισσες;...5 Πως αναπαράγονται οι µέλισσες;...6 Ποια είναι η δοµή της κοινωνίας των µελισσών;...8 Έχουν καθορίσει επαγγέλµατα στην κοινωνία τους;...8 Έχουν πυξίδες οι µέλισσες; Πως προσανατολίζονται;...9 Άραγε γνωρίζουν να χορεύουν;...10 Γνωρίζουν οι µέλισσες µαθηµατικά;...10 Ποιος ο ρόλος της µέλισσας στην επικονίαση;...11 Γιατί κάποιος να γίνει µελισσοκόµος;...12 Πρέπει να φοβόµαστε τις µέλισσες;...13 Ποια είναι τα προϊόντα της µέλισσας;...13 Συµπεράσµατα... 15 Κριτική Αυτοκριτική προσέγγιση... 16 Από την οµάδα των µαθητών...16 Από τις υπεύθυνες εκπαιδευτικούς...16 Μερικές πληροφορίες... 16 Παροιµίες µε µέλισσες... 17 Ταινίες σχετικές µε µέλισσες... 17 Επίλογος... 18 Βιβλιογραφία... 19 ικτυογραφία... 19 Παράρτηµα... 20 Φωτογραφίες από τις συναντήσεις...20 Φωτογραφίες από τα χαρτόνια...23 2
Πρόλογος Οι µέλισσες από την αρχαιότητα αγαπήθηκαν και γοήτευσαν τους ανθρώπους. Γι αυτούς τα προϊόντα της δεν ήταν µόνο εκλεκτά διατροφικά αγαθά, αλλά και θεραπευτικά. Ήταν τα µέσα της πρακτικής θεραπευτικής. Οι αρχαίοι Έλληνες εκµεταλλεύτηκαν τις µέλισσες επαγγελµατικά και το µέλι υπήρξε ένα εξαγώγιµο προϊόν µιας και δεν υφίσταται κανενός είδους επεξεργασία µετά τη συλλογή του. Η κοινωνία τους είναι τόσο καλά οργανωµένη ώστε κάθε µέλισσα ανάλογα µε την ηλικία και τις δυνατότητές της επιτελεί συγκεκριµένη εργασία. Συνεργάζονται τέλεια για το σκοπό τους και επικοινωνούν µεταξύ τους µε ειδικά σήµατα και χορούς. Χρησιµοποιούν τον ήλιο, τις αισθήσεις τους και τη φύση για να προσανατολιστούν. Η συµβολή των µελισσών στην επικονίαση ήταν και παραµένει σηµαντική. Η ποικιλότητα της φύσης, η παραγωγή φρούτων, καρπών, σπόρων και λαχανικών οφείλονται στις µέλισσες αφού επικονιάζουν το 80% των φυτών. Έτσι χωρίς µέλισσες δεν θα υπάρχει παραγωγή, εποµένως δεν θα έχουµε και ανάπτυξη της οικονοµίας. Η ενασχόληση µε τις µέλισσες αποτελεί µια χαλαρωτική εργασία, ένα προσοδοφόρο επάγγελµα για κάποιον που θα ασχοληθεί συστηµατικά και συµπληρώνει το εισόδηµα για τους ερασιτέχνες µελισσοκόµους. Επειδή στον περισσότερο κόσµο η προσφορά της µέλισσας παραµένει άγνωστη, µε την παρούσα εργασία θα επιχειρηθεί να ενηµερωθούν µαθητές, καθηγητές, γονείς για την ανεκτίµητη αξία των µελισσών στη ζωή µας. Εισαγωγή Με την ερευνητική εργασία «Οι µέλισσες στη ζωή µας» επιχειρείται οι µαθητές να αναδείξουν το γεγονός ότι οι µέλισσες τόσο µε τον τρόπο που ζουν και εργάζονται όσο και µε τα προϊόντα τους συµβάλουν σηµαντικά στην οικονοµία, στην υγεία, στις επιστήµες, στην κοινωνία. Στη διάρκεια του project θα διερευνηθούν τα παρακάτω ερωτήµατα: Από πότε εµφανίστηκαν; Που ζουν και πως αναπαράγονται; Ποιά είναι η δοµή της κοινωνίας τους; Έχει καθορίσει Επαγγέλµατα η κοινωνία των µελισσών ; Γνωρίζουν άραγε οι µέλισσες Μαθηµατικά; Πως εξηγούνται µε τα µαθηµατικά ο τρόπος κατασκευής των κερηθρών και η βέλτιστη διαδροµή από την κυψέλη στην αναζήτηση τροφής; Ποιους χορούς ξέρουν να χορεύουν και ποια η σηµασία τους; Έχουν πυξίδες; Με ποιον τρόπο προσανατολίζονται; Εξαρτάται η οικονοµία µας από αυτές; Αποτελεί η κοινωνία τους παράδειγµα προς µίµηση για τους ανθρώπους; Γνωρίζουµε τα προϊόντα της µέλισσας και τα οφέλη τους; Πως τα εντάσσουµε στη διατροφή µας; 3
Στόχοι Στο τέλος αυτής της ερευνητικής εργασίας οι µαθητές/µαθήτριες να γίνουν ικανοί ώστε : Να αντιληφθούν τη διατροφική αξία των προϊόντων της µέλισσας (µέλι, γύρη, βασιλικός πολτός) ώστε να τα εντάξουν στην διατροφή τους Να γνωρίσουν το επάγγελµα του µελισσοκόµου Να κατανοήσουν την δοµή µιας οργανωµένης κοινωνίας, όπως των µελισσών, µε στόχο την εφαρµογή της στην δικιά τους κοινωνία Να µάθουν για την επικονίαση και τον ρόλο που παίζουν οι µέλισσες σ αυτή τη διαδικασία, όπως επίσης και την αλληλεξάρτηση αυτής µε τη γεωργία. Να µάθουν να µην φοβούνται αυτό το χρήσιµο έντοµο και να αντιµετωπίζουν τυχόν τσιµπήµατα Να αυξήσουν την αυτογνωσία και αυτοεκτίµησή τους συµµετέχοντας στην οµάδα Να µπορούν να συνυπάρχουν αρµονικά και να συνεργάζονται µε τους άλλους Να ανακαλύπτουν, να επιλέγουν και να ερµηνεύουν πληροφορίες Μεθοδολογία Οι εκπαιδευτικές µέθοδοι που χρησιµοποιήθηκαν ήταν βιωµατικές και συνεργατικές. Κύριος τρόπος δουλειάς είναι η οµάδα. Στην αρχή έγινε η γνωριµία των µελών της οµάδας και µετά καταρτίστηκε το συµβόλαιο λειτουργίας της. Χωρίστηκαν σε τρεις υποοµάδες των τεσσάρων ατόµων µε τυχαίο τρόπο. Ακολούθησε καταιγισµός λέξεων για το θέµα και στην συνέχεια οµαδοποίηση των λέξεων αυτών ανά υπόθεµα. ηµιουργήθηκε το πρώτο χαρτόνι (Παράρτηµα Χαρτόνι 1). Έπειτα η κάθε υποοµάδα κατασκεύασε διερευνητικά ερωτήµατα για το κάθε υπόθεµα και τα παρουσίασε σε ολοµέλεια της οµάδας. ηµιουργήθηκε το δεύτερο χαρτόνι (Παράρτηµα Χαρτόνι 2). Με τον ίδιο τρόπο δουλειάς συζητήθηκαν οι πηγές και οι τεχνικές και δηµιουργήθηκαν τα Χαρτόνια 3 και 4 αντίστοιχα του Παραρτήµατος). Χρησιµοποιήθηκαν επίσης οπτικοακουστικές µέθοδοι µε την προβολή κάποιων βίντεο σχετικά µε την επικοινωνία των µελισσών (χορός, την φρούρηση της κυψέλης και τους χειρισµούς του µελισσοκόµου. Επίσης χρησιµοποιήθηκαν αναγνωριστικές, διαγνωστικές και πειραµατικές µέθοδοι. Όλη η οµάδα παρακολούθησε µια ηµερίδα που έγινε στις 25-11-2011 στο ηµοτικό Ωδείο Λάρισας µε θέµα «Η αξία του ελληνικού µελιού και των άλλων προϊόντων της µέλισσας στη διατροφή και την υγεία του ανθρώπου». Είδαν από κοντά µια κυψέλη µε τα πλαίσια της. Επεξεργάστηκαν µια κερήθρα εξ επαφής, είδαν αποθηκευµένο µέλι και γύρη, σφραγισµένο γόνο και αυγά. Έφαγαν µέλι µε κερήθρα. Υπήρξε συµµετοχή των περισσοτέρων της οµάδας στην παραγωγή των τελικών προϊόντων, της συνθετικής εργασίας και της παρουσίασης. Στο παράρτηµα φαίνονται φωτογραφίες από τις συναντήσεις της οµάδας. Ερµηνείες δεδοµένων Ερευνητικά ερωτήµατα Πότε εµφανίστηκαν οι µέλισσες; Η µέλισσα ζει στη Γη το λιγότερο 15 εκατοµµύρια χρόνια και θεωρείται από τους πιο παλιούς κατοίκους της. Η αρχαιότερη γνωστή µέλισσα βρέθηκε παγιδευµένη σε ένα κοµµάτι κεχριµπαριού 100 εκατ. ετών. Σήµερα υπάρχουν 16.000 είδη µελισσών που ανήκουν στην τάξη των Υµενοπτέρων. Έχουν καταγραφεί εννέα είδη κατοικίδιων µελισσών, ανάµεσα στα οποία συγκαταλέγεται και η Apis Mellifera, το πιο διαδεδοµένο κοινωνικό είδος, καθώς είναι αυτό που παρουσιάζει το µεγαλύτερο ενδιαφέρον για την µελισσοκοµία. 4
ιαφέρουν από τη σφήκα, που θεωρείται πρόγονός τους, στη µορφή, στο χρώµα, στο κεντρί, στη διατροφή, στην κοινωνική συµπεριφορά. Υπάρχει µια σπηλαιογραφία στην Μπικόρπ της Ισπανίας, ηλικίας τουλάχιστον 15.000 χρόνων, όπου εικονίζεται ένας άνθρωπος που προσπαθεί να πάρει µέλι από µελίσσι. Το αρχαιότερο πρόσωπο το οποίο εµφανίζεται στο χώρο της µελισσοκοµίας είναι ο Αρισταίος. Ο µύθος του Αρισταίου µαρτυρεί την ύπαρξη εντατικής µελισσοκοµίας στην αρχαιότητα. Ήταν ένα εξαγώγιµο προϊόν το µέλι. Στην Κρήτη κατά τις ανασκαφές στην Φαιστό αλλά και στην Κνωσό βρέθηκαν πήλινες κυψέλες της Μινωικής εποχής (3.400 π.χ.) και χρυσά κοσµήµατα. Μερικά από τα χρυσά δαχτυλίδια που βρέθηκαν, δεν τα χρησιµοποιούσαν ιερείς, όπως πιστευόταν µέχρι σήµερα, αλλά άτοµα µιας κοινωνικής ελίτ που ήλεγχαν το εµπόριο των µελισσοκοµικών προϊόντων και µε τα δαχτυλίδια σφράγιζαν τα έγγραφα και τις συσκευασίες. Ήταν κάτι σαν «υπουργοί µελισσοκοµίας». Στην Οδύσσεια (στίχος, Κ-519) αναφέρεται το «Μελίκρατον» που ήταν κράµα µελιού και γάλακτος το οποίον έπιναν ως εκλεκτό ποτό καθώς επίσης (στίχος, Υ-168) ότι οι ορφανές κόρες του Πίνδαρου τρέφονταν από την Θεά Αφροδίτη µε τυρί, µέλι και οίνο. Με την ίδια τροφή η µάγισσα Κίρκη σαγήνευσε τους συντρόφους του Οδυσσέα (στίχος, Κ-213). Υπάρχει επιγραφή των Σουµερίων (3000 χρόνια π.χ) µε συνταγή για θεραπεία µολύνσεων του δέρµατος και των ελκών µε µέλι. Τα συγγράµµατα του Αριστοτέλη (322 π.χ.) αποτέλεσαν σπουδαίο σταθµό για τη µελισσοκοµία τόσο της αρχαίας Ελλάδας αλλά και όλου του τότε πολιτισµένου κόσµου. Που ζουν οι µέλισσες; Η φωλιά είναι το ζωτικό κέντρο της αποικίας. Οι µέλισσες ζουν σε οικογένειες που αριθµούν συνήθως 50.000 άτοµα. Μια αποικία µελισσών περιλαµβάνει άτοµα από τρείς διαφορετικές κάστες, µία βασίλισσα, χιλιάδες εργάτριες και µερικούς κηφήνες. Παλιά ζούσαν σε σκοτεινές κοιλότητες στη φύση (κουφάλες δέντρων, βράχων, κλπ). Φωλιάζουν ακόµη στις στέγες σπιτιών ή στα διάκενα των τοιχωµάτων των κτιρίων. Εδώ και µερικές χιλιάδες χρόνια οι µέλισσες ζουν σε σπιτάκια που τους φτιάχνει ο µελισσοκόµος, τις κυψέλες. Αρχαίες µορφές κυψελών ήταν το κοφίνι, το διψέλι, κορµοί δέντρων και άλλα Σήµερα οι εκµεταλλεύσιµες µέλισσες ζουν σε σύγχρονες κυψέλες µε κινητά πλαίσια. Το κάθε πλαίσιο αποτελείται από κερήθρες τοποθετηµένες παράλληλα στις δυο πλευρές του. Οι κερήθρες αποτελούνται από κελιά σχήµατος κανονικού εξαγώνου που τα κατασκευάζουν οι µέλισσες µε κερί. Τα κελιά στεγάζουν το γόνο (αυγά, προνύµφες, νύµφες) ο οποίος βρίσκεται στο κέντρο των πλαισίων µιας κυψέλης. Τα κελιά που βρίσκονται κοντά στο γόνο χρησιµοποιούνται για την αποθήκευση γύρης ενώ τα ακριανά για την αποθήκευση του µελιού. 5
Για να εξασφαλιστεί η στεγανότητα της κυψέλης και η ιδανική θερµοκρασία της γύρω στους 35 ο, κλείνουν τις χαραµάδες µε πρόπολη, ένα είδος κόµι που συλλέγεται από τα δέντρα. Πως αναπαράγονται οι µέλισσες; Οι εργάτριες είναι ατελή θηλυκά. Κάνουν όλες τις δουλειές της κυψέλης για την ανάπτυξη και επιβίωση της αποικίας: καθάρισµα, εκτροφή γόνου, συλλογή τροφών, νερού, πρόπολης, κτίσιµο κηρηθρών. Η βασίλισσα είναι η µητέρα όλου του µελισσιού. Είναι η µόνη που έχει την ικανότητα να γεννά, το µόνο αληθινό θηλυκό της κυψέλης. Εξασφαλίζει το µέλλον της αποικίας. Οι κηφήνες, τα αρσενικά της κυψέλης γεννιούνται την Άνοιξη και πεθαίνουν το χειµώνα. Έχουν ως µοναδική ασχολία να γονιµοποιούν τη βασίλισσα. Εργάτρια Βασίλισσα Κηφήνας Η βασίλισσα είναι το µόνο γόνιµο άτοµο της κυψέλης. Μπορεί να γεννά γονιµοποιηµένα ή αγονιµοποίητα αυγά από 1500-3000 την ηµέρα και ως 200.000 αβγά το χρόνο, για 4-5 χρόνια, τα οποία θα εξελιχθούν σε εργάτριες ή κηφήνες αντίστοιχα. Η ωοτοκία µπορεί να ανακοπεί από το κρύο, την ξηρασία, την έλλειψη τροφής ή χώρου. Τα θηλυκά άτοµα µπορούν να εξελιχθούν σε βασίλισσες ή εργάτριες, ανάλογα µε τη διατροφή τους στο στάδιο της προνυµφικής τους ηλικίας. Αν τραφεί αποκλειστικά µε βασιλικό πολτό θα εξελιχθεί σε βασίλισσα. 6
Γονιµοποιείται µια µόνο φορά στην ζωή της έξω από την κυψέλη και οι κηφήνες που θα την γονιµοποιήσουν πεθαίνουν. ιαθέτει σπερµατοθήκη στην οποία αποθηκεύονται τα σπερµατοζωάρια των διαφόρων κηφήνων που θα έρθει σε σύζευξη για όλη τη διάρκεια της ζωής της. Μέσα σε µια αποικία µια µόνο βασίλισσα επιτρέπεται να υπάρχει. Αν εισαχθεί άλλη την εξοντώνουν οι εργάτριες. Επίσης αν γεννηθούν νέες για αντικατάσταση της παλιάς, θα µονοµαχήσουν και θα επικρατήσει η πιο ισχυρή. Από την γέννηση του αυγού µέχρι την ολοκλήρωσή της σε εργάτρια χρειάζονται 21 ηµέρες,σε βασίλισσα 16 ηµέρες και σε κηφήνα 24 ηµέρες. 7
Ποια είναι η δοµή της κοινωνίας των µελισσών; Οι µέλισσες ανήκουν στην κατηγορία των εντόµων που παρουσιάζουν σαφή ιεράρχηση και ζουν σε µεγάλες οικογένειες, µέσα σε κυψέλες. Σε κάθε οικογένεια υπάρχει µια "βασίλισσα", που έχει σαν µοναδική αποστολή να εξασφαλίζει τον πολλαπλασιασµό της οικογένειας. Η βασίλισσα είναι αυτή που διευθύνει το µελίσσι. Η παρουσία της είναι διαρκώς αισθητή µέσα στη κυψέλη, χάρη στην κυκλοφορία της βασιλικής ουσίας (φεροµόνης) µε την οποία κρατά σε συνοχή το µελίσσι, διατηρεί τη χαρακτηριστική οργάνωσή του και ρυθµίζει τη λειτουργία του. Η φεροµόνη διαµοιράζεται σε όλους τους κατοίκους της κυψέλης για να έχουν υπόψη τους ότι η βασίλισσα είναι πάντα παρούσα. Η σωστή οργάνωση ενός µελισσιού είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη διατήρησή του. Οι δραστηριότητες και η συµπεριφορά των µελισσών έχουν σαν στόχο πάντα το καλό του συνόλου, καθώς το µελίσσι είναι ένας υπεροργανισµός, κάθε µέλος του οποίου επιτελεί µια συγκεκριµένη εργασία ανά πάσα στιγµή Έχουν καθορίσει επαγγέλµατα στην κοινωνία τους; Και βέβαια έχει καθορίσει και µάλιστα ανάλογα µε την ηλικία τους. Η εξέλιξη της δραστηριότητάς τους από το εσωτερικό (νεαρές) προς το εξωτερικό της φωλιάς (ηλικιωµένες) είναι χαρακτηριστικό των κοινωνικών εντόµων. Όµως ανάλογα µε τις ανάγκες της αποικίας µπορούν να αλλάξουν επαγγέλµατα κατά την διάρκεια της ζωής τους. Η καθαρίστρια (ηλικίας 1-5 ηµερών και 30-60) Οι πολύ νεαρές µέλισσες γενικά ετοιµάζουν τα κελιά για την ωοτοκία της βασίλισσας. Μεγαλύτερες σε ηλικία εργάτριες ασχολούνται µε την αποµάκρυνση των υπολειµµάτων και των πτωµάτων από την αποικία εξασφαλίζοντας έτσι τη µέγιστη δυνατή υγιεινή. Η τροφός (ηλικίας 6-16 ηµερών) Οι εργάτριες τροφοί - παραµάνες αναλαµβάνουν διάφορες φροντίδες απαραίτητες για την ανάπτυξη του γόνου. Συγκεκριµένα παράγουν την απαραίτητη για τις προνύµφες τροφή και τη µοιράζουν επιλεκτικά ανάλογα µε την ηλικία και την κάστα τους. Η αρχιτέκτων µαραγκός (ηλικίας 15-25 ηµερών) Οι εργασίες κατασκευής µέσα στην κυψέλη χωρίζονται σε δυο κατηγορίες. Στην κατασκευή κελιών για την εκτροφή του γόνου από µια οµάδα εργατριών σε συντονισµό δραστηριοτήτων και στις τελευταίες επισκευές, τροποποιήσεις, σφράγισµα των κελιών που αποτελούν ατοµικές δραστηριότητες. Η αποθηκάριος (ηλικίας 10-20 ηµερών) Όταν η συλλέκτρια επιστρέψει στην κυψέλη ξεφορτώνει το φορτίο της για να ξαναφύγει. Την διαχείριση της τροφής, µελιού-γύρης αναλαµβάνουν οι εργάτριες αποθηκάριοι, ηλικίας 15 περίπου ηµερών. Η αερίστρια (συνήθως όλες οι ηλικίες, µ.ο. ηλικ. 18 ηµερών) Τοποθετείται στην έξοδο της κυψέλης και χτυπώντας τα φτερά δηµιουργεί ένα ρεύµα αέρα για να ρυθµίσουν την θερµοκρασία στο εσωτερικό της κατοικίας τους κάθε φορά που αυτή τείνει να υπερβεί τα ανώτερα φυσιολογικά της όρια των 36,5 οc. Η τεχνική αυτή χρησιµοποιείται και κατά την σµηνουργία, για να συγκεντρώνονται οι µέλισσες. Η φρουρός (ηλικίας 15-25 ηµερών) Οι µέλισσες φρουροί βρίσκονται σε διαρκή εγρήγορση για την υπεράσπιση της κυψέλης. Οι εχθροί µπορεί να είναι θηλαστικά, πουλιά, έντοµα ή µέλισσες από άλλη κυψέλη για λεηλασία τροφής. Η είσοδος φρουρείται από περισσότερες µέλισσες όταν το µελίσσι έχει ήδη δεχτεί επίθεση λεηλασίας ή όταν υπάρχει έλλειψη τροφής. Η συλλέκτρια (ηλικίας >20 ηµερών) Η συλλογή τροφής είναι η τελευταία εργασία που θα κάνει µια εργάτρια πριν πεθάνει. Η διάρκεια ζωή της ως συλλέκτρια είναι συνήθως 4-5 ηµέρες. Συλλέγει νέκταρ, µελίτωµα, γύρη, πρόπολη και νερό. 8
Έχουν πυξίδες οι µέλισσες; Πως προσανατολίζονται; Ο προσανατολισµός της µέλισσας από την κυψέλη προς µια πηγή τροφής και η επιστροφή της στην ακριβή τοποθεσία της κυψέλης είναι αντικείµενο µελέτης πολλών επιστηµόνων. Ο Κάρλ Φον Φρις ανακάλυψε τους µηχανισµούς προσανατολισµού των µελισσών και τον τρόπο επικοινωνίας τους µε τους χορούς. Για τη ανακάλυψή του αυτή βραβεύτηκε µε βραβείο Νόµπελ. Για την πλοήγησή τους µπορεί να µη διαθέτουν πυξίδα αλλά συνδυάζουν διάφορα σήµατα όπως οπτικά, µαγνητικά και οσφρητικά. οπτικά Η θέση του ήλιου είναι ο πρωταρχικός µηχανισµός προσανατολισµού. Όταν έχει συννεφιά χρησιµοποιούν την υπεριώδη ακτινοβολία του πολωµένου φωτός που περνάει µέσα από τα σύννεφα. Επίσης χρησιµοποιούν επίγεια σηµεία αναφοράς όπως τοπία µε πολλά και έντονα χρώµατα µαγνητικά Χρησιµοποιεί το επίγειο µαγνητικό πεδίο µέσω µαγνητικών µορίων που διαθέτει στο σώµα της οσφρητικά Οι µυρωδιές από τα άνθη που συνέλεξε την τροφή της φυλακίζονται στην επιδερµίδα της και ανιχνεύονται όταν επιστρέφει στην αποικία. 9
Άραγε γνωρίζουν να χορεύουν; Και βέβαια γνωρίζουν χορό και όχι µόνο έναν. Οι χοροί είναι ένα είδος επικοινωνίας των µελισσών που γίνονται πάνω στις κερήθρες και δηλώνουν κατά βάση την απόσταση της τροφής από την κυψέλη, το είδος της ή την κατάλληλη θέση φωλιάς σε περίπτωση σµηνουργίας. Οί χοροί που εκτελούν είναι: Ο κυκλικός χορός, εκτελείται από τις συλλέκτριες όταν εντοπίσουν πηγή τροφής σε απόσταση <80µ. Κάνουν µικρές κυκλικές κινήσεις πάνω στα κελιά της κερήθρας, αλλάζοντας κατεύθυνση κάθε δυο ή τρεις κύκλους. Οι υπόλοιπες εργάτριες τις αγγίζουν µε τις κεραίες τους λαµβάνοντας έτσι την µυρωδιά του άνθους που φυλακίστηκε στην επιδερµίδα τους. Αν το νέκταρ έχει πολλά σάκχαρα ο χορός είναι πιο ζωηρός. Ο µικτός χορός ή χορός σε οχτάρια πληροφορεί για την απόσταση, την κατεύθυνση και την ποιότητα της τροφής. Αν πηγή τροφής βρίσκεται σε απόσταση >80µ εκτελούν ένα χορό σε οχτάρια όπου η κατεύθυνση της φιγούρας του 8 δείχνει που βρίσκεται η τροφή σε σχέση µε τον ήλιο. Αν προσανατολίζεται προς τα επάνω, η τροφή βρίσκεται προς την κατεύθυνση του ήλιου, ενώ προς τα κάτω προς την αντίθετη κατεύθυνση. Μόλις διατρέξουν το ευθύγραµµο τµήµα του κυκλικού χορού αρχίζουν να χορεύουν σε ηµικύκλια.όσο περισσότεροι κύκλοι γίνονται στο δευτερόλεπτο, τόσο πιο πολύ απέχει η κυψέλη από την τροφή. Ο χορός των δονήσεων της κοιλιάς, επιτρέπουν στις συλλέκτριες να στρατολογήσουν άλλες εργάτριες για την συλλογή της τροφής Γνωρίζουν οι µέλισσες µαθηµατικά; Και βέβαια γνωρίζουν και µάλιστα ανώτερα µαθηµατικά Θεώρηµα βέλτιστης διαδροµής Οι επιστήµονες διαπίστωσαν ότι οι µέλισσες µαθαίνουν να πετούν ακολουθώντας τη συντοµότερη δυνατή διαδροµή ανάµεσα στα λουλούδια και την κυψέλη αλλά και µεταξύ των ανθών του ίδιου λουλουδιού. Επειδή θέλουν να κάνουν εξοικονόµηση ενέργειας και χρόνου για το πέταγµά τους, ακολουθούν συγκεκριµένο «σχέδιο», «υπολογίζοντας» µια διαδροµή που τους επιτρέπει να βρίσκονται στον αέρα το ελάχιστο δυνατό χρονικό διάστηµα. Με τον τρόπο αυτό ουσιαστικά «λύνουν» το λεγόµενο «πρόβληµα του περιοδεύοντος 10
πωλητή», ένα διάσηµο και δυσεπίλυτο γρίφο στον χώρο των οικονοµικών και των µαθηµατικών. Κατασκευή κερηθρών σε κανονικά εξάγωνα Οι µέλισσες κατασκευάζουν τις κερήθρες έτσι ώστε να προκύπτει οικονοµία χρόνου, κόπου και υλικού. Οι σειρές τους χτίζονται παράλληλα η µια στην άλλη και οι δυο όψεις τους αποτελούνται από εξάγωνα κελιά. Τα κελιά έχουν κλίση 130 προς τα πάνω προκειµένου ο γόνος να στέκεται στο βάθος του κελιού, αλλά και να αποθηκεύεται το µέλι. Στο κέντρο του πυθµένα κάθε κελιού συναντώνται τα τρία κελιά που βρίσκονται στο πίσω µέρος της κηρήθρας κάνοντας την κατασκευή ακόµα πιο ισχυρή. Η επιλογή του εξαγωνικού σχήµατος δεν είναι τυχαία. Αφενός µεν «κλείνει» επακριβώς το επίπεδο χωρίς κενά, αλλά είναι και το µοναδικό σχήµα µε την µικρότερη περίµετρο. ηλαδή η µέλισσα δαπανά λιγότερο κερί για την κατασκευή των κελιών της. Ποιος ο ρόλος της µέλισσας στην επικονίαση; Επικονίαση ονοµάζεται η µεταφορά γύρης από τους ανθήρες ενός άνθους στο στίγµα του υπέρου του ίδιου (αυτογονιµοποίηση) ή άλλου άνθους του ίδιου είδους φυτού (διασταυρωτή γονιµοποίηση). Στην συνέχεια συντελείται η εκβλάστηση του γυρεόκοκκου, η γονιµοποίηση του άνθους και η ανάπτυξη του καρπού. Η µεταφορά - διασπορά της γύρης µπορεί να επιτευχθεί µε ποικίλους τρόπους, µε τη βοήθεια των επικονιαστών (έντοµα, ζώα), καθώς και µε τη βοήθεια του αέρα, του νερού κλπ. Εικόνα 1 : ιασταυρωτή γονιµοποίηση Εικόνα 2 : Αυτογονιµοποίηση Την σηµαντική εποχή της ανθοφορίας, οι µέλισσες προκειµένου να τραφούν, πλάθουν την γύρη και την µεταφέρουν µε τα πίσω πόδια τους στην κυψέλη. Πετώντας από άνθος σε άνθος, 11
µεταφέρουν ασυναίσθητα την γύρη από τους ανθήρες στο στίγµα του άνθους, βοηθώντας έτσι στην επικονίαση των φυτών. Έτσι δρουν ως µηχανικοί µεταφορείς της γύρης. Οι µέλισσες βοηθούν στη γονιµοποίηση 80% των φυτικών ειδών. Σε φυτά που έχουν γονιµοποιηθεί έπειτα από βόσκηση των µελισσών έχει παρατηρηθεί ότι οι καρποί είναι µεγαλύτεροι και καλύτερης ποιότητας. Μια µελέτη αναφέρει ότι η επικονίαση που συντελείται από τα έντοµα αντιστοιχεί στο 9,5% της παγκόσµιας γεωργικής παραγωγής. Άρα το ουσιαστικότερο «προϊόν» της µέλισσας είναι η επικονίαση, αφού αυτή η προσφορά της στη φύση ξεπερνάει την αξία όλων των προϊόντων της κυψέλης. Η Περιφερειακή Ενότητα Λάρισας είναι από τις πρώτες περιοχές της χώρας σε καλλιεργούµενες εκτάσεις µε 2.300.000 στρέµµατα εκ των οποίων τα 200.000 στρέµµατα περίπου είναι λαχανικά και δενδρώδεις καλλιέργειες. Η επικονίαση των παραπάνω φυτών στηρίζεται κατά κύριο λόγο στην ύπαρξη των µελισσών. Για το λόγο αυτό και οι αγρότες θα πρέπει να αποφεύγουν να ραντίζουν τα φυτά τους κατά την διάρκεια της ηµέρας µε εντοµοκτόνα και άλλα φυτοφάρµακα επικίνδυνα για τη µέλισσα, για την καλύτερη απόδοση των καλλιεργειών τους. Γιατί κάποιος να γίνει µελισσοκόµος; Είναι µια προσοδοφόρα γεωργική επιχείρηση χωρίς όµως να επιφέρει πλούτη. Ο ερασιτέχνης µελισσοκόµος συµπληρώνει το εισόδηµα του. Πολλοί ξεκίνησαν σαν ερασιτέχνες και έγιναν επιχειρηµατίες, εφευρέτες, βιοµήχανοι µελισσοκοµικών εργαλείων δηµιουργώντας οικογενειακές επιχειρήσεις. Ο µελισσοκόµος ασκεί µια εποχιακή, θετική και ευχάριστη εργασία, πλούσια σε αγνές απολαύσεις όπως την ανθισµένη φύση, τα χρώµατα και τα αρώµατά της. Προσφέρει χαλάρωση, ηρεµία, αναψυχή αφού οι χειρισµοί πρέπει να γίνονται µε νηφαλιότητα χωρίς απότοµες κινήσεις. Λόγω της µεγάλης ανεργίας, ειδικά στους νέους, η ενασχόληση µε τον κλάδο είναι µια διέξοδος, µιας και δεν απαιτείται ιδιοκτήτη γη. Η περιοχή της Θεσσαλίας ευνοεί την ενασχόληση µε την µελισσοκοµία εξαιτίας του µικροκλίµατός της και της εξαιρετικής µελισσοκοµικής χλωρίδας. Η περιφερειακή ενότητα Λάρισας διαθέτει αρκετή πλούσια µελισσοκοµική χλωρίδα όπως αµυγδαλιά, αγριόκροκος, καστανιά, βελανιδιά, αγκάθια, αγριοτρίφυλλα, παλιούρια, βαµβακιά, αγριοβαµβακιά, ακακία, πολύκοµπο, φλαµουριά, ερείκη, πεύκο, κουµαριά, κ.α. και λόγω του θερµού και υγρού κλίµατος τα φυτά αυτά έχουν καλή και ποιοτική µελιτοέκκριση. Στην περιφερειακή ενότητα Λάρισας υπάρχουν περίπου 800 µελισσοκόµοι, κάτοχοι 60 χιλιάδων µελισσοσµηνών µε µέση παραγωγή ανά µελισσοσµήνος 15 κιλά και µέσο µέγεθος εκµετάλλευσης 80 κυψέλες µε συνολική ετήσια παραγωγή µελιού 900 τόνοι. 12
Πρέπει να φοβόµαστε τις µέλισσες; Μακριά από την κυψέλη τους οι µέλισσες δεν είναι καθόλου επιθετικές. Γίνονται όταν θέλουν να προφυλάξουν τον εαυτό τους και το µελίσσι τους από εχθρούς ή από λεηλασία τροφής. Άλλωστε µε το τσίµπηµα αφαιρείται το κεντρί µαζί µε το έντερό τους και πεθαίνουν και οι ίδιες οπότε δεν θα επιτεθούν χωρίς λόγο. Όλες οι µέλισσες δεν τσιµπάνε, αλλά µόνο οι εργάτριες. Εποµένως αν δεν τις ενοχλήσει κανείς δεν θα τον τσιµπήσουν. εν µεταφέρουν µικρόβια γιατί πάνε µόνο σε λουλούδια δε αντίθεση µε τις σφήκες που τρέφονται και µε ψοφίµια. Όµως το τσίµπηµα της µέλισσας µπορεί να είναι ενοχλητικό αλλά είναι πολύ ωφέλιµο για ρευµατοαρθριτικές παθήσεις. Για να προφυλαχτούµε από τα τσιµπήµατα : εν στεκόµαστε στην είσοδο της κυψέλης αλλά στα πλάγια Αποφεύγουµε απότοµες κινήσεις Αποφεύγουµε αρώµατα και κολόνιες στην εξοχή Αν µας τσιµπήσει αποµακρυνόµαστε γρήγορα χωρίς απότοµες και νευρικές κινήσεις από τον φόβο µας. Αν µας καταδιώκουν αποµακρυνόµαστε από την κυψέλη ήσυχα σκεπάζοντας το πρόσωπό µας µε κάποιο ρούχο και µένοντας ακίνητοι Αφού αφαιρέσουµε το κεντρί, βάζουµε πάγο αδρανοποιώντας έτσι το δηλητήριο Κάνουµε επάλειψη µε µια αλοιφή βασική (µαγειρική σόδα) Ποια είναι τα προϊόντα της µέλισσας; Τα προϊόντα της µέλισσας είναι το µέλι, η γύρη, ο βασιλικός πολτός, το κερί, η πρόπολη, το δηλητήριο. Το µέλι είναι η µοναδική γλυκαντική ουσία που χρησιµοποιούσε ο άνθρωπος από τα αρχαία χρόνια. Εκτός από σάκχαρα περιέχει ένζυµα, αµινοξέα, µεταλλικά άλατα, βιταµίνες, χρωστικές και αρωµατικές ουσίες, αντιβιοτικές ουσίες, µυρµηκικό οξύ κ.ά. Είναι βιολογικό προϊόν που παράγουν οι µέλισσες από το νέκταρ των λουλουδιών ή από µελιτοεκκρίσεις δέντρων και ακάρεων. Εκτός από διατροφική αξία έχει και πλούσια θεραπευτική αξία. Είναι τονωτικό και αποτελεί γρήγορη πηγή ενέργειας για τον φυσιολογικό οργανισµό αλλά και για οργανισµούς µε περισσότερες ανάγκες (αθλητές, έγκυες, αρρώστους, ταλαιπωρηµένους). Έχει αντισηπτικές ιδιότητες, ρυθµίζει την οξύτητα του στοµάχου µειώνοντας έτσι προβλήµατα έλκους, αυξάνει το ρυθµό λειτουργίας της καρδιάς, βοηθάει στην αναιµία, µεταβολίζει γρηγορότερα το αλκοόλ σε περιπτώσεις µέθης, διευκολύνει σε προβλήµατα δυσκοιλιότητας, επουλώνει πληγές. Η γύρη είναι προϊόν που συγκεντρώνουν οι µέλισσες από τα λουλούδια. Είναι η πλουσιότερη τροφή σε πρωτεΐνες, βιταµίνες, αµινοξέα, ένζυµα κ.α. Μ αυτήν τρέφονται οι ίδιες και ταΐζουν και το γόνο. Έχει µεγάλη θρεπτική αξία για την µέλισσα αλλά και για τον άνθρωπο. Αποτελεί συµπλήρωµα διατροφής. Λόγω της ρουτίνης, µιας ουσίας που περιέχει, ενισχύει τα τοιχώµατα των αρτηριών. Βοηθά στη διανοητική λειτουργία, ενισχύει τη συστολή της καρδιάς και έχει διουρητικές ιδιότητες. Βελτιώνει την όρεξη, την θεραπευτική αγωγή για προστάτη και περιορίζει τα προβλήµατα της εµµηνόπαυσης. ίνει ευεξία, αυξάνει την αυτοπεποίθηση και βελτιώνει την σεξουαλική κατάσταση. Ο βασιλικός πολτός είναι κρεµώδης ουσία που εκκρίνεται από τους υποφαρυγγικούς αδένες των εργατριών µελισσών. Προορίζεται για την διατροφή όλων των ατελών σταδίων της µέλισσας. Όλες οι προνύµφες τις τρεις πρώτες µέρες της ζωής τους τρέφονται µε βασιλικό πολτό ενώ αυτές 13
που προορίζονται να γίνουν βασίλισσες αποκλειστικά µε βασιλικό πολτό. Είναι ο παράγοντας που καθορίζει την µετατροπή µιας προνύµφης σε εργάτρια ή βασίλισσα. Ο φρέσκος βασιλικός πολτός έχει λαµπερό ασπριδερό χρώµα έως ανοικτό κίτρινο. Η υφή του είναι ζελατινώδη παχύρευστη αλλά µε την πάροδο του χρόνου µεταβάλλεται σε συµπαγή. Το άρωµά του είναι ελαφρά δριµύ και η γεύση του όξινη (λόγο χαµηλού PH). Βοηθά στην αντιµετώπιση των ρευµατικών αρθρίτιδων, τον γηρασµένο και ταλαιπωρηµένο οργανισµό, προσφέρει αίσθηµα ευφορίας και βοηθά στη ρύθµιση της πίεσης. Έχει αντισηπτικές και αντιµικροβιακές ιδιότητες ενώ βοηθά σε κάποιες δερµατοπάθειες. Ρυθµίζει τη λειτουργία όλων των αδένων και αυξάνει τη φυσική αντίσταση στις αρρώστιες. Οξυγονώνει τα κύτταρα και δίνει µακροζωία. Για να µη χάσει τις ιδιότητές του, λόγω της µεγάλης ευαισθησίας του διατηρείται στην κατάψυξη. Το κερί παράγεται από τις ίδιες τις µέλισσες από τους κηρογόνους αδένες που βρίσκονται στην κοιλιακή χώρα. Το χρησιµοποιούν για να χτίσουν τις κερήθρες. Για να το παράγουν πρέπει να καταναλώσουν νέκταρ ή µέλι. Το κερί χρησιµοποιήθηκε ως φαρµακευτική ουσία για να αντιµετωπιστούν η χρόνια µαστίτιδα, το έκζεµα, τα εγκαύµατα, οι διάφορες πληγές, η δερµατίτιδα, τα αποστήµατα ή τα σπυριά του δέρµατος. Επίσης χρησιµοποιείται στην οδοντιατρική. Το κερί των απολεπισµάτων παρουσιάζει αξιόλογη θεραπευτική δράση για στοµατικές αρρώστιες φαρυγγοαµυγδαλίτιδες και προβλήµατα του άνω αναπνευστικού συστήµατος. Επίσης χρησιµοποιείται για την βελτίωση πολλών φαρµακευτικών σκευασµάτων, στην βιοµηχανία καλλυντικών και ειδών καλλωπισµού (αποτριχωτικά, αντιεφιδρωτικά, κρέµες οµορφιάς, κρέµες ξυρίσµατος, οδοντόπαστες, οδοντικό νήµα, αποσµητικά χώρου). Χρησιµοποιείται από καπνοβιοµηχανίες στα φίλτρα των τσιγάρων και στην βιοµηχανία βερνικιών. Τέλος αξιοποιήθηκε από την βιοµηχανία κεριών για την παραγωγή λαµπάδων και κεριών. Η πρόπολη είναι ρητινώδης κολλητική ουσία που συλλέγουν οι µέλισσες από διάφορα φυτά, την εµπλουτίζουν µε κερί, γύρη, ένζυµα και άλλες ουσίες και τη χρησιµοποιούν για να στεγανοποιήσουν και να απολυµάνουν το εσωτερικό της φωλιάς τους. Το χρώµα της εξαρτάται από τη φυσική της σύσταση. Συνήθως είναι καφέ - πράσινη, καστανή ή σκούρο καφέ. Η πρόπολη συλλέγεται από τους ανθρώπους για τις θεραπευτικές της ιδιότητες. Έχει βακτηριοκτόνες και αντιβιοτικές ιδιότητες. Συνηθέστερα χρησιµοποιείται στην ωτορινολαρυγγολογία (αµυγδαλίτιδα, φαρυγγίτιδα, ιγµορίτιδα, ωτίτιδα), στη στοµατολογία (στοµατίτιδες, ουλίτιδες, οδοντικές µολύνσεις) και στην δερµατολογία. Βοηθά στην αντιµετώπιση προβληµάτων ρευµατικής αρθρίτιδας και σπονδυλικής αγκύλωσης. Χρησιµοποιείται στα καλλυντικά (λοσιόν, κρέµες προσώπου, σαπούνια, σαµπουάν, οδοντόπαστες). Το δηλητήριο της µέλισσας είναι ένα πολύτιµο µείγµα χηµικών ουσιών (οξέα, στερόλες, πρωτεΐνες) που εξασκεί φαρµακευτική δράση και επηρεάζει την φυσιολογία ενός οργανισµού. Χρησιµοποιείται εναντίον της ρευµατοειδούς πολυαρθρίτιδας, περιορίζει ισχιακούς πόνους, την νευραλγία, την νευροµυαλγία, το γαστρικό έλκος, τη φυµατίωση, ακόµα θανατώνει και καρκινικά κύτταρα. Σε µερικούς ανθρώπους όµως επιφέρει µια υπερευαισθησία αναφυλακτικής φύσης. 14
Συµπεράσµατα Από την µελέτη της ζωντανής αυτής κοινωνίας των µελισσών, καταλήγουµε ότι παρουσιάζει πολλές οµοιότητες µε την κοινωνία των ανθρώπων. Ο άνθρωπος θα µπορούσε να πάρει πολλά παραδείγµατα από την κοινωνία τους για να καλυτερεύσει την δική του ζωή. Είναι θαυµαστή η εργατικότητα, η τάξη, η καθαριότητα, η αυτοθυσία, η οµόνοια, η αγάπη τους για το σπίτι τους, την βασίλισσα τους και τον γόνο τους. Είναι µια κοινωνία αυτάρκης, η οποία φροντίζει να αποθηκεύει τροφή για τις δύσκολες ώρες (χειµώνας, µη εύρεση τροφής έξω). Προνοεί ώστε τα αποθέµατά της να είναι αρκετά και ίσως περισσότερα και από όσα χρειάζεται. είχνει αυτοθυσία όταν είναι να υπερασπιστεί την κυψέλη της και την τροφή της. Αν το κάναµε όλοι για τη χώρα µας; Είναι επίσης άξιο µεγάλου θαυµασµού το σύστηµα της κατανοµής της εργασίας, το οποίο εφαρµόζουν χωρίς µαλώµατα. Μπορούµε ίσως να πάρουµε κάποιες ιδέες από την οργάνωση της εργασίας και της διοίκησης στη δοµή της κοινωνίας των µελισσών ώστε να βελτιώσουµε την οργάνωση της ανθρώπινης εργασίας και διοίκησης. Η εναλλαγή ρόλων στα πλαίσια µιας δια βίου εκπαίδευσης κι εργασίας θα ήταν µια καλή ιδέα και για το δηµόσιο τοµέα. Ίσως έτσι να αποφεύγαµε φαινόµενα διαφθοράς, προάγοντας τους παραγωγικούς δηµόσιους υπαλλήλους κι εκπαιδεύοντας και τους υπόλοιπους σε ορθές πρακτικές, γνώσεις, διαδικασίες και δεξιότητες. Τα προϊόντα τους έχουν µεγάλη διατροφική αλλά και φαρµακευτική αξία. Πολλές φορές χρησιµοποιούµε αγαθά που δεν γνωρίζουµε ότι οι ευεργετικές τους ιδιότητες οφείλονται στα προϊόντα της µέλισσας. Θα πρέπει να σεβόµαστε αυτό το έντοµο και να µην το φοβόµαστε. Αν δεν κινδυνεύει από µας δεν θα µας πειράξει. 15
Κριτική Αυτοκριτική προσέγγιση Από την οµάδα των µαθητών Από τα φυλλάδια που συµπληρώθηκαν από τους µαθητές και τις µαθήτριες για τη αξιολόγηση - αυτοαξιολόγηση οι περισσότεροι απάντησαν ότι συµµετείχαν ενεργά µε πληροφορίες, ιδέες, ερωτήµατα και επιχειρήµατα στις συζητήσεις και τις λοιπές εργασίες της οµάδας. Σχεδόν όλοι απάντησαν ότι συµµετείχαν ενεργά, αναγνώρισαν, επαίνεσαν, ενθάρρυναν τις προσπάθειες των άλλων µελών, εκτός από έναν που δεν «θυµόταν» και ένας που είπε «µπορεί». Όλοι οι µαθητές είπαν ότι ήταν συνεπείς στα χρονοδιαγράµµατα παραδίδοντας τις εργασίες τους έγκαιρα. Οι περισσότερες δυσκολίες που συνάντησαν αφορούσαν την χρήση του υπολογιστή, την συλλογή και επιλογή των πληροφοριών. Συνεργάζονταν σχεδόν όλοι στην οµάδα. Στην ερώτηση «τι θετικό αποκόµισαν από το µάθηµα» απάντησαν ότι αποκόµισαν γνώσεις σχετικά µε τις µέλισσες και τα προϊόντα τους και για την αξία των µελισσών στη ζωή του ανθρώπου. «Η ολοκλήρωση ενός project απαιτεί την συµµετοχή όλων των µελών της οµάδας» ήταν µια απάντηση. Από τις υπεύθυνες εκπαιδευτικούς Η έλλειψη εµπειρίας των εκπαιδευτικών σ αυτό το είδος µάθησης ήταν ένα πρόβληµα. Η µία εκ των δύο εκπαιδευτικών είχε παρακολουθήσει την επιµόρφωση, αλλά και αυτή η επιµόρφωση ήταν ελλιπής. Υπήρχε πίεση χρόνου, επειδή χάθηκαν κάποια µαθήµατα λόγω εκδροµών, γιορτών, καιρού και έτσι οι µαθητές δεν πρόλαβαν να ολοκληρώσουν κάποιες ενότητες όπως θα ήθελαν. Επίσης υπήρξε µια χαλάρωση της οµάδας, δεν συµµετείχαν όλα τα µέλη της ενεργά µε αποτέλεσµα να υπάρχει πρόβληµα και µεταξύ τους. Ένα σοβαρό πρόβληµα που προέκυψε ήταν η έλλειψη γνώσης Word Power Point των µαθητών για την δηµιουργία της εργασίας και των παρουσιάσεων. Έγιναν προσπάθειες να ξεπεραστούν µέσα από το µάθηµα Εφαρµογές Υπολογιστών αλλά και αυτό ήταν λίγο δύσκολο γιατί από φέτος το µάθηµα έγινε µονόωρο. Όµως εκτός από τα αρνητικά είχαµε και αρκετά θετικά. ηµιουργήθηκε µια καλύτερη σχέση µεταξύ µαθητών και εκπαιδευτικών που διατηρείται και στα άλλα µαθήµατα. Ενισχύθηκε η συνεργατικότητα και ο σεβασµός µεταξύ τους ενώ ήρθαν σε επαφή µε έναν νέο τρόπο µάθησης τη διερευνητική µάθηση. Τέλος γίναµε όλοι, µαθητές και εκπαιδευτικοί, πλούσιοι σε γνώσεις πάνω στο θέµα. Μάθαµε πράγµατα για τις µέλισσες που δεν µπορούσαµε να τα διανοηθούµε. Μερικές πληροφορίες Μια µέλισσα θα συλλέξει κατά τη διάρκεια της ζωής της περίπου 1,5 gr µέλι, λιγότερο από το ¼ του κουταλιού µέλι. Κάθε συλλέκτρια µέλισσα έχει υπολογιστεί ότι κάνει 10 ταξίδια την ηµέρα, οπότε συλλέγει 300 mg νέκταρ (30 mg/ταξίδι x 10 ταξίδια/ηµέρα) Χρειάζονται περίπου 5 κιλά νέκταρος για να παραχθεί 1 κιλό µέλι. Για κάθε γρ. νέκταρος η µέλισσα θα εργαστεί 3 µέρες. Για να συλλεγεί 1 κιλό νέκταρ απαιτούνται να δουλέψουν 3.330 µέλισσες. Για να παραχθεί 1 κιλό κερί οι µέλισσες θα πρέπει να καταναλώσουν περίπου 10 κιλά µέλι. Η ακτίνα πτήσης για ανεύρεση τροφής φτάνει τα 3-4 χλµ. Μπορεί να φτάσει και τα 6 χλµ σε περιόδους έλλειψης. Με την ενέργεια 28 γρ µελιού µια µέλισσα θα έκανε τον γύρο της Γης. Η ταχύτητα πτήσης της µέλισσας είναι 41 χλµ /ώρα 16
Παροιµίες µε µέλισσες «Ξέρει η µέλισσα από ποιο λουλούδι βγάζει µέλι» «Το µέλι είναι γλυκό, µα η µέλισσα κεντά» «Η αράχνη απ τα λουλούδια µαζεύει δηλητήριο και η µέλισσα µέλι» «Αν έκαναν όλες οι µέλισσες µέλι θα το 'τρωγαν και οι γύφτοι µε το κουτάλι» «Ένα χελιδόνι δεν φέρνει την άνοιξη και µία µέλισσα δεν κάνει µέλι» «Βρήκε µελίσσι να πάρει µέλι» «Όποιος αγαπά το µέλι, δε φοβάται τις µέλισσες.» «Όπου υπάρχουν µέλισσες, υπάρχει και µέλι.» Ταινίες σχετικές µε µέλισσες Η ταινία µιας µέλισσας (BEE MOVIE) των Στιβ Χίκνερ, Σάιµον Τζ. Σµιθ Οι µέλισσες του Winnie έφυγαν (2010) Άγριες µέλισσες Σκηνοθεσία Γκ. Τρούµπλαν Μια µέλισσα τον Αύγουστο (2006) Σκηνοθεσία-σενάριο: Θοδωρή Αθερίδη. Ο Μελισσοκόµος (1986) Σκηνοθεσία-σενάριο: Θόδωρου Αγγελόπουλου Ύστερα ήρθαν οι µέλισσες ( ραµατική σειρά βασισµένη στο βιβλίο του Γ. Ξανθούλη) 17
Επίλογος Ο Αλβέρτος Αϊνστάιν είχε πει ότι "αν κάποτε οι µέλισσες εκλείψουν, το ανθρώπινο είδος δεν θα αργήσει να τις ακολουθήσει στα επόµενα 4 χρόνια". εν µπορεί κάποιος να πει µε σιγουριά αν αυτό είναι µύθος ή αλήθεια, όµως χωρίς επικονίαση από τις µέλισσες τα αποθέµατα τροφίµων του πλανήτη θα µειωθούν δραστικά. 18
Βιβλιογραφία 1. Σύγχρονη Μελισσοκοµία (Henri Clement, Εκδόσεις Ψύχαλου) 2. Μελισσοκοµία (Pierre Jean - Post, Εκδόσεις Ψύχαλου) 3. Μελισσοκοµία Σύγχρονες Μέθοδοι Εντατικής Εκµετάλλευσης (Νικ. Ι. Νικολαϊδη) 4. Εγκυκλοπαίδεια Σύγχρονη Μελισσοκοµία 5. Περιοδικό «Μελισσοκοµικό Βήµα», Τεύχος 54, Ιανουάριος Φεβρουάριος 2012 6. Η µέλισσα και τα προϊόντα της, φυλλάδιο της Μελισσοκοµικής Επιθεώρησης, Εκδόσεις Νίκος παπάς ικτυογραφία 1. http://www.omse.gr 2. http://www.melissokomia.gr/ 3. http://www.melinet.gr 4. http://www.melissokomia.com/bee/index.html 5. http://www.bees.gr 6. http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%9c%ce%ad%ce%bb%ce%b9%cf%83%cf%83% CE%B1 7. http://www.kynigos.net.gr/bees/fyta/proionta.php 8. http://tech.pathfinder.gr/xpaths/unexplained/648217.html 9. http://www.tanea.gr/kosmos/article/?aid=4530252 10. http:// www.vita.gr 11. http://beebbc.blogspot.com 12. http://www.honeymell.com/ 13. http://sp-naturalsciences.blogspot.com/2008/05/1.html 14. http://mathmosxos.blogspot.com/ 15. http://nefeli.lib.teicrete.gr/browse/steg/fp/2009/ksenikoudakisofia/attached-document- 1297765664-319067-26353/ksenikoudaki2009.pdf 16. http://dim-rizou.pel.sch.gr/papers/noem2005/paper4.htm 17. http://melissokomiamakronisou.blogspot.com/2012/01/blog-post.html 19
Παράρτηµα Φωτογραφίες από τις συναντήσεις φωτογραφία 1 φωτογραφία 2 20
φωτογραφία 3 φωτογραφία 4 21
φωτογραφία 5 22
Φωτογραφίες από τα χαρτόνια χαρτόνι 1 χαρτόνι 2 23
χαρτόνι 3 χαρτόνι 4 24