Μάρτιος 2009 + Συνέντευξη Cesaria Evora Η επιστροφή της Ξυπόλητης Ντίβας Μalcolm X Βέρβεροι Οι μύστες ενός σαγηνευτικού πολιτισμού Μαυριτανία Γυναίκες και Αφρική Η Κένυα του Daniel Sade Adu
Σόλωνος 123 τηλ.: 210-3840559 www.kafekoutibar.gr
Μουσική σχολή Ηχοτρόπιο Η μουσική παιδεία είναι δικαίωμα και όχι προνόμιο για λίγους Η Μουσική Σχολή ΗΧΟΤΡΟΠΙΟ είναι μια σπάνια περίπτωση αν όχι μοναδική. Δημιουργήθηκε ως μη κερδοσκοπική οργάνωση το 2003 από ομάδα καθηγητών μουσικής και γονείς μαθητών με μεράκι, και με σκοπό να παρέχει μουσική παιδεία στο Γκάζι και το Βοτανικό. Σύμφωνα με το καταστατικό του, ο πολιτιστικός σύλλογος Μουσική Σχολή ΗΧΟΤΡΟΠΙΟ είναι ένας πυρήνας πολιτισμού για την ευρύτερη περιοχή του Βοτανικού. Μέλη του μπορούν να γίνουν όσοι αγαπούν τη μουσική σαν τρόπο έκφρασης και επικοινωνίας που δεν γνωρίζει σύνορα. Μέσα από τις δραστηριότητες και τις εκδηλώσεις του, το ΗΧΟΤΡΟΠΙΟ αναπτύσσει εναλλακτικούς τρόπους ψυχαγωγίας, εκπαίδευσης και δημιουργικής προσέγγισης της μουσικής. Προσφέρει πολιτιστικά ερεθίσματα, αλλά και ευκαιρίες κοινωνικότητας για όλες τις ηλικίες, ειδικότερα για τους νέους και τα παιδιά που τόσο το έχουν ανάγκη. Στη Mουσική Σχολή παρέχονται σπουδές κλασικών, μοντέρνων και παραδοσιακών οργάνων και μουσικής θεωρίας για αρχάριους και προχωρημένους. Παράλληλα, με τμήματα Μουσικής Προπαιδείας η Σχολή υποδέχεται νήπια και παιδιά δημοτικού για να τα ξεναγήσει μέσα από το παιχνίδι και τον αυτοσχεδιασμό στον υπέροχο κόσμο της μουσικής, του θεατρικού παιχνιδιού και των εικαστικών. Το ΗΧΟΤΡΟΠΙΟ είναι αναγνωρισμένο απο το Υπ. Πολιτισμού και στελεχώνεται από εξειδικευμένη ομάδα δασκάλων που διδάσκουν διαφορετικά είδη μουσικής σε ατομικά μαθήματα η σεμινάρια. Επίσης οργανώνονται ορχήστρες (ρεμπέτικη, κλασσική και ροκ), μουσικά εργαστήρια, σεμινάρια μουσικοθεραπείας, μουσική δανειστική βιβλιοθήκη και άλλα. Πηγή: http://hxotropio.wordpress.com/ ΤΟ ΗΧΟΤΡΟΠΙΟ ΔΙΟΡΓΑΝΩΝΕΙ ΕΝΑ ΒΙΩΜΑΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ: ΚΥΡΙΑΚΗ 17 ΜΑΪΟΥ 2009. 12:00 17:00 Βιωματικό Σεμιναριο με τον Παναγιώτη Τσιρίδη (Μουσικό - Μουσικοπαιδαγωγό) Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΩΣ ΜΕΣΟ ΣΥΝΥΠΑΡΞΗΣ Η μουσική ως τέχνη, δημιουργία και μορφή επικοινωνίας μπορεί να αποτελέσει ένα πεδίο ώστε να αναπτυχθούν ισχυροί δεσμοί ανάμεσα στα μέλη μίας ομάδας. Για να το κάνει αυτό ο εκπαιδευτικός δε χρειάζεται να έχει ιδιαίτερες ικανότητες στη μουσική ή να ξέρει μουσική παίζοντας κάποιο μουσικό όργανο. Οποιοσδήποτε εκπαιδευτικός μπορεί να εντάξει τη μουσική στις εκπαιδευτικές του δραστηριότητες όπως κάνει για παράδειγμα με τη ζωγραφική, το θέατρο και τις άλλες τέχνες. Στόχος του εργαστηρίου είναι να δείξει τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί η μουσική ως μέσο συνύπαρξης και διαθεματικής προσέγγισης της γνώσης, αλλά και να ξεδιαλύνει ορισμένες παρανοήσεις σχετικά με το ρόλο της μουσικής σε αυτό που ονομάζουμε διαπολιτισμική εκπαίδευση. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να απευθυνθείτε στο Τηλ. 210-3465694(καθημερινά 17:30-21:00) E-mail: ihotropiosyllogos@yahoo.gr Σπ.Πάτση 84, Βοτανικός. Στάση Κεραμικός
EDITORIAL Του Νικόδημου Κίνιουα Μαϊνά ASANTE Δωρεάν περιοδικό Τεύχος 08 Μάρτιος 2009 Στην Αφρική αδέρφια Στην Αφρική!!! Το τελευταίο χρονικό διάστημα γίνεται όλο και πιο φανερό ότι οι διεθνείς αγορές αναζητούν τρόπους για να βγουν από την λαίλαπα της οικονομικής κρίσης. Ο πιο ασφαλής τρόπος είναι η αναζήτηση νέων αγορών, ακατέργαστη και γόνιμη γη και περιορισμένη αντίδραση από την κοινωνία. Το σύνθημα έχει δοθεί πριν από πάρα πολλά χρόνια. Μετά την Λατινική Αμερική, τη Μέση ανατολή, την Ασία, στον κύκλο της εκμετάλλευσης σήμερα, εκτός των πλουτοπαραγωγικών πηγών, «απαιτείται» η πλήρης και άνευ όρων υποταγή των ανθρώπων. Από το τέλος της αποικιοκρατίας και έπειτα, στην Αφρική δραστηριοποιήθηκαν μεμονωμένα κάποιοι άνθρωποι προβάλλοντας τα συμφέροντα των κρατών που άτυπα αντιπροσώπευαν, έστω και για τα προσχήματα. Σήμερα οι μεγάλες δυνάμεις επανασχεδιάζουν, με αφορμή την κρίση και όχι μόνο, το μέλλον των απόκληρων αυτού του πλανήτη. Τα ανδρείκελα που έχουν τοποθετηθεί σε θέσεις εξουσίας και λυμαίνονται τους πόρους των χωρών, «διατάζονται» από τους «ισχυρούς» να παίρνουν ακόμη πιο σκληρές αποφάσεις, ξεπουλώντας τη γη που αυτοί, οι πολλοί καταπιεσμένοι και πεινασμένοι, έχουν στην κατοχή τους. Κράτη και πολυεθνικές έχουν εξαγοράσει μέχρι και τα 2/3 μερικών χωρών. Το σύνθημα είναι, «αγοράστε όση περισσότερη γη στην Αφρική γιατί εκεί μπορείτε». Ο λαός απαντά, «όταν οι χαρτογιακάδες σχεδιάζουν, οι λαοί του κόσμου αντιστέκονται και η αντίδραση θα είναι έτσι όπως. δεν έχετε διανοηθεί». Στην Αφρική αδέρφια μου Στην Αφρική ο κόσμος μπορεί και αντιστέκεται. Εκδότης Nικόδημος Κίνιουα Μαϊνά Διευθύντρια Τατιάνα Αλεξίου Υπεύθυνη Σύνταξης Αμαλία Χατζηκώστα Σύμβουλος Έκδοσης Λουκάς Μπούντρος Art Director Άρης Κοντογιάννης Creative Editor Βασιλική Μαντζώρου Σε αυτο το τεύχος συνεργάστηκαν οι: Σοφία Αφθονίδου, Αλί Κουλίμπαλι Νικος Ζαγανιάρης, Νικολέτα Φώτου Κωνσταντίνος Χατζηκώστας, Ηλίας Ταμπουράκης Απόστολος Θηβαίος, Πιέρρα Φωτιάδου Φρουμέντιος Γαδόγο, Στέλα Καρτάκη Αποστόλης Αρμακάς και η Μαύρη Ντάλια Διανομή Μάρκος Ιωάννου, Αντώνης Σέργης Δημιουργία - Σελιδοποίηση Asante Επικοινωνία Θεμιστοκλέους 31, Τ.Κ. 10677 Τηλ.: 210-3302458, 6984-196008 Τμήμα διαφήμισης: 6984-196009 E-Mail: magazine@asante.gr Facebook: Asante Group Μyspace: www.myspace.com/asantemagazine Website www.asante.gr Για οποιαδήποτε αναδημοσίευση κειμένων, εικονογραφήσεων και γραφικών, χρειάζεται η έγγραφη άδεια του εκδότη.
Περιεχόμενα cesaria ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ evora Στον τροπικό του θανάτου, Σελ. 12 Η Κένυα του Daniel, Σελ. 34 Afro Tunes, Σελ. 46 Μπάφιασε... ο Πρόεδρος, Σελ. 48 Μαυριτανία Σελ. 06 Η ιστορία της Χέννα Σελ. 08 Γυναίκα και Αφρική Σελ. 16 Φυλές της Αφρικής Βέρβεροι Σελ. 08 SADE ADU Σελ. 38 ΟΙ ΑΦΡΟΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΕΣ ΡΙΖΕΣ ΤΩΝ ΜΠΛΟΥΖ Σελ. 22 Σελ. 42
Μαυριτανία MAYPITANIA Της Στέλας Καρτάκη Πέρα από κάθε αμφιβολία μια από τις πιο «δραματικές» χώρες της Βόρειας Αφρικής, καθώς και μία από τις λίγες περιοχές του κόσμου, η οποία προσφέρει ένα αίσθημα μεσαιωνικού τρόπου ζωής. Yπάρχει μια πληθώρα από ξεχωριστές εμπειρίες στη Μαυριτανία, τόσα πολλά πράγματα κάνουν την διαμονή εκεί, μια ευχάριστη έκπληξη. Οι Μαυριτανοί διατήρούν έναν εντυπωσιακό αριθμό πολιτισμικών στοιχείων, και η δημιουργικότητα τους είναι εμφανής παντού. Η Μ. ή Ισλαμική Δημοκρατία της Μαυριτανίας, είναι κράτος της Βορειοδυτικής Αφρικής στα παράλια του Ατλαντικού ωκεανού, με πρωτεύουσα τη Νουακσότ, που μαζί με τα προάστια έχει 600.000 κατοίκους. Στα βόρεια συνορεύει με το Μαρόκο και την Αλγερία, στα ανατολικά με το Μάλι, στα νοτιοδυτικά με τη Σενεγάλη και στα δυτικά βρέχεται από τον Ατλαντικό ωκεανό. Έχει πληθυσμό 3.364.940 κατοίκους και έκταση 1.030.700 τετρ. χλμ., με αποτέλεσμα να είναι από τις πιο αραιοκατοικημένες χώρες της ηπείρου αλλά και του κόσμου. (2 κατ. ανά τ. χλμ.) 06 asante Ας ξεκινήσουμε γεωγραφικά: το έδαφος της χώρας καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της νοτιοδυτικής Σαχάρας. Στα νότια σύνορα της, βρίσκεται ο ποταμός Σενεγάλης. Το μέρος αυτό βρέχεται από τον Ατλαντικό. Το ανάγλυφο είναι πεπλατυσμένο και χαρακτηρίζεται κυρίως από εκτεταμένες πεδιάδες και αμμώδεις λωρίδες (εργκ).τα πέντε έκτα της συνολικής έκτασης της χώρας καταλαμβάνονται από την περιοχή της Σαχάρας. Στα βόρεια του ακρωτηρίου Τιμίρις βρίσκονται τα νησιά Τίντρα. Το τοπίο διαφοροποιείται ανάμεσα στην παράκτια λωρίδα (ευθεία και χαμηλή, με πολύ αραιή βλάστηση) και στα εσωτερικά υψίπεδα, όμως κυρίως ανάμεσα στο βορρά και στο νότο. Σε κοντινή απόσταση από τη θάλασσα υψώνονται θίνες από άμμο, ανάμεσα στις οποίες πολλές φορές συγκεντρώνεται το νερό της βροχής που αρκεί για να συντηρηθεί η λίγη αραιή βλάστηση. Περισσότερες βροχές δέχονται τα υψίπεδα Αντράρ και Ταγκάντ, όπου υπάρχουν πολλές οάσεις. Στη σαχελιανή περιοχή (σεμάμα) βρίσκεται το πλέον κατάλληλο μέρος για ανθρώπινη διαβίωση, εξαιτίας της ύπαρξης νερού. Η περιοχή αυτή περιλαμβάνει το νότιο τμήμα της χώρας και εκεί το έδαφος είναι πιο πεδινό και αμμώδες, ενώ οι θίνες σταθεροποιούνται λόγω της παρουσίας θαμνωδών και ποωδών φυτών. Γενικά, δεν υπάρχει υδρογραφικό δίκτυο στη Μαυριτανία, με εξαίρεση τον ποταμό Σενεγάλη και τη μοναδική λιμναία λεκάνη της Ρκιζ.
Κλιματολογικά, στην Μαυριτανία, κυριαρχεί η ξηρασία και η ζέστη, με σχεδόν ανύπαρκτη υγρασία, γιατί οι βροχές είναι ελάχιστες και τα ποτάμια λείπουν εντελώς, εκτός από το Σενεγάλη, που βρίσκεται στα νοτιοδυτικά κι αποτελεί τα φυσικά σύνορα της Μ. με τη Σενεγάλη. Σ' αυτήν μόνο την περιοχή παρατηρείται λίγη βλάστηση και πολλές εκτάσεις καλυμμένες με σαβάνα. Ένα μεγάλο μέρος του εδάφους της είναι προέκταση της ερήμου της Σαχάρας. Αναφορικά με το κλίμα, η χώρα επηρεάζεται από την εναλλαγή των υψηλών και χαμηλών πιέσεων στη Σαχάρα. Ωστόσο, οι βαρομετρικές διακυμάνσεις είναι πολύ μικρές και οι συνθήκες του κλίματος δεν παρουσιάζουν σημαντική μεταβολή κατά τη διάρκεια του χρόνου. Το χειμώνα φυσούν οι χαρματάν και οι αληγείς άνεμοι, οπότε είναι εποχή ξηρασίας, ενώ το καλοκαίρι χαρακτηρίζεται από την παρουσία ισημερινών ανέμων. Η θερμοκρασία μπορεί να φθάσει σε πολλές περιοχές τους 37,8 βαθμούς Κελσίου. Οι βροχές δεν ξεπερνούν τα 250 χιλιοστά όλο το χρόνο. Στο εσωτερικό οι βροχές είναι λίγες ή και καθόλου, ενώ στον ακραίο Νότο (σεμάμα) υπάρχουν τροπικές βροχές, με αποτέλεσμα να εναλλάσσονται δύο εποχές: η υγρή (χορεέφ) από τον Ιούνιο ως το Σεπτέμβριο και η ξηρή από το Δεκέμβριο ως το Μάρτιο. Καμία σχεδόν περιοχή της Μαυριτανίας δεν θεωρείται καλλιεργήσιμη. Αν και οι ελάχιστες ορόσιμες εκτάσεις καλλιεργούνται εντατικά, τα παραγόμενα προϊόντα καλύπτουν μόνο το 50% των εγχώριων αναγκών. Το 40 % περίπου της έκτασης της χώρας είναι βοσκότοποι και στη νομαδική κτηνοτροφία απασχολείται σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού. Η βλάστηση είναι πολύ αραιή και η χώρα έχει τη φτωχότερη χλωρίδα στην αφρικανική ήπειρο, με ελάχιστα ακανθώδη και σαρκώδη φυτά να φυτρώνουν στο εσωτερικό. Υπάρχουν επίσης αραιοί θάμνοι σε περιοχές που βρέχει κάπως περισσότερο. Στο Σάχελ (Νότος) η βλάστηση σταδιακά πολλαπλασιάζεται και υπάρχουν θάμνοι και έπειτα σαβάνες με μπαομπάμπ, φοίνικες και ακακίες. Η Μαυριτανία είναι βαθύτατα διαιρεμένη μεταξύ τριών ομάδων: των ανοιχτόχρωμων αραβόφωνων, των απογόνων των σκλάβων και των σκουρόχρωμων που μιλούν δυτικοαφρικανικές διαλέκτους. Οι επίσημες γλώσσες της χώρας είναι η Αραβική και η Γαλλική, ενώ η επίσημη θρησκεία της χώρας είναι ο Σουνιτικός Ισλαμισμός. Το νόμισμα της χώρας είναι η ουγκίγια. Η αραβική γλώσσα είναι επίσημη στο κράτος, ενώ ομιλείται ευρέως και η γαλλική, όπως επίσης και γλωσσικά ιδιώματα των Βερβέρων και των μαύρων (ουολόφ, πουλάρ και σονίνκε). Τα τελευταία είναι επίσης αναγνωρισμένα από το επίσημο Κράτος. Ως προς τη θρησκεία, ο ισλαμισμός ορίζεται από το Σύνταγμα ως επίσημη θρησκεία του Κράτους. Ωστόσο, η ανεξιθρησκία είναι σεβαστή στη χώρα. Πρέπει να σημειωθεί ότι το Ισλάμ άρχισε να διαδίδεται στο κράτος από τα τέλη του 10ου αιώνα. Σχεδόν το 100% του πληθυσμού ασπάζεται τη μουσουλμανική θρησκεία μαλικιτικού τύπου. Γενικά, η κυρίαρχη θρησκεία θεωρείται παράγοντας για την ενοποίηση των εθνοτικών ομάδων. Όπως είναι φυσικό, ο πληθυσμός συγκεντρώνεται στα νότια της χώρας και στις οάσεις. Έτσι, στην όαση Τσινγκουέτι αναπτύσσονται εμπορικές δραστηριότητες. Το 62% του συνολικού πληθυσμού ζει στις πόλεις. Διαστάσεις και δομή πόλης έχει αποκτήσει μόνο η πρωτεύουσα Νουακσότ. Στην περιοχή της Σαχάρας βρίσκονται αστικά κέντρα, με ανεπτυγμένες συγκοινωνίες. Στο βορρά τα μόνα σημεία όπου συγκεντρώνονται κάποιοι πληθυσμοί είναι η παράκτια Νουαντιμπού-Κανσάντο και η Φ Ντέρικ Ζουεράτε στο εσωτερικό της χώρας. Τα αστικά αυτά κέντρα είναι τα μόνα που συνδέονται σιδηροδρομικώς και σχετίζονται με τον ορυκτό σίδηρο (μεταλλεία, εξαγωγές) και την οικονομία της χώρας. Η Καέντι στα νοτιοδυτικά, που βρίσκεται στα σύνορα με τη Σενεγάλη, και το λιμάνι Νουαντιμπού στα δυτικά είναι επίσης κύριες πόλεις, εκτός από την πρωτεύουσα. Κύρια πλουτοπαραγωγική πηγή της χώρας είναι η αλιεία και η εξόρυξη και εκμετάλλευση σιδηρομεταλλευμάτων, που αποτελούν τους σημαντικότερους τομείς της μαυριτανικής οικονομίας. Το 1993 η κυβέρνηση άρχισε να εφαρμόζει πρόγραμμα φιλελευθεροποίησης της οικονομίας. Στην περιοχή του Σάχελ καλλιεργούνται σιτηρά, καλαμπόκι, πατάτες, ρύζι, φοίνικες, κεχρί,
Μαυριτανία κηπευτικά, και χουρμάδες. Υπάρχει και κτηνοτροφία από γιδοπρόβατα, βόδια και καμήλες. Εξάγεται κυρίως αραβικό κόμμι. Η γεωργία πλήττεται από τις συχνές ξηρασίες. Η κτηνοτροφία ασκείται από τους νομάδες και βασίζεται κυρίως στην εκτροφή καμηλών, βοοειδών, αιγών και άλλων ζώων. Τα προϊόντα της γεωργίας, καταλαμβάνουν την Τρίτη θέση στις μαυριτανικές εξαγωγές. Οι περιοδικές ξηρασίες μειώνουν δραστικά την κτηνοτροφική παραγωγή. Εκείνο όμως που παρουσιάζει οικονομικό ενδιαφέρον είναι το υπέδαφος της χώρας, που προσφέρει πολύ σίδηρο και χαλκό, γύψο και φώσφορο. Βέβαια αυτές τις πρώτες ύλες τις εκμεταλλεύονται ξένες εταιρείες. Ο βιομηχανικός τομέας είναι σχεδόν ανύπαρκτος και περιορίζεται στη βιομηχανία μεταλλευμάτων και σε μεταποιητικές μονάδες αγροτικών προϊόντων. Η χώρα στηρίζει την οικονομία της στον ορυκτό πλούτο. Μάλιστα, έχει τα μεγαλύτερα αποθέματα γύψου στον κόσμο. Το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών εξασφαλίζουν ο σίδηρος, ο χαλκός και ο χρυσός. Η ανεργία παρουσιάζει υψηλά ποσοστά (20% το 2004) και η μέση ετήσια κατά κεφαλήν αγοραστική δύναμη υπολογίστηκε το 2005 στα 2.200 δολάρια ΗΠΑ. Νομισματική μονάδα στη χώρα είναι η Ουγκίγια. Το 2004 και το 2008 σμήνη ακρίδων απείλησαν τις καλλιέργειες στη χώρα. Ανάμεσα στα εδάφη της νοτιοανατολικής Μαυριτανίας και στη Βόρεια Αφρική κατοικούσαν ήδη πληθυσμοί Βερβέρων. Τον 8ο αιώνα τα πρώτα εδάφη ανήκαν στο βασίλειο της Γκάνα. Την ίδια περίοδο εξαπλώθηκαν οι Άραβες και εξισλαμισμένοι νομάδες (Ζενάγκα) κατέκτησαν τον 11ο αιώνα τα εδάφη της Μαυριτανίας. Στο μεταξύ, Ευρωπαίοι ήδη είχαν ξεκινήσει με τους Πορτογάλους το 15ο αιώνα, να αποικίσουν την περιοχή. Αργότερα, οι Ζενάγκα υποτάχθηκαν στους Άραβες το 16ο αιώνα. Το 19ο αιώνα Άγγλοι και Γάλλοι διείσδυσαν στο εσωτερικό της χώρας και στις αρχές του 20ού αιώνα επικράτησαν οι δεύτεροι. Το 1903 η Μαυριτανία κηρύχθηκε γαλλικό προτεκτοράτο και το 1920 αποικία. Το 1958 διενεργήθηκε δημοψήφισμα και η χώρα έγινε αυτόνομη δημοκρατία στα πλαίσια της Γαλλικής Κοινότητας, με δική της κυβέρνηση και δικό της Σύνταγμα. 08 asante Το πολίτευμα του κράτους είναι Προεδρική Δημοκρατία. Αρχηγός Κράτους είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Η νομοθετική εξουσία ασκείται από το Κοινοβούλιο, το οποίο αποτελείται από την 81μελή Βουλή, τα μέλη της οποίας εκλέγονται κάθε πενταετία με καθολική ψηφοφορία, και από τη Γερουσία, με 56 μέλη, τα οποία εκλέγονται από δημοτικούς άρχοντες για 6ετή θητεία. Η Γερουσία ανανεώνεται τμηματικά κάθε δύο έτη. Το κράτος απέκτησε την πλήρη ανεξαρτησία του στις 28 Νοεμβρίου του 1960, και απ το 1961 έγινε μέλος του ΟΗΕ. Πρώτος πρόεδρος ορκίστηκε ο Μοκτάρ Ουλντ Ντάντα, ο οποίος αργότερα εγκαθίδρυσε μονοκομματικό καθεστώς. Επί της ηγεσίας του, η χώρα κατέλαβε το νότιο τμήμα της Δυτικής Σαχάρας. Το 1979, όμως, έναν χρόνο μετά την ανατροπή του Ντάντα σε πραξικόπημα, η νέα κυβέρνηση αποσύρθηκε από τις διεκδικήσεις της στη Δυτική Σαχάρα, λόγω των επιδρομών από τους αντάρτες Πολισάριο. Στη στρατιωτική κυβέρνηση επικράτησε ο πρωθυπουργός Μοχάμεντ Χούνα Ουλντ Χαϊντάλα, αναλαμβάνοντας όλες τις εξουσίες και φυλακίζοντας τον Μουστάφα Ουλντ Μοχάμεντ Σάλεκ, ο οποίος είχε ηγηθεί του πραξικοπήματος του 1978. Το 1984 έπειτα από ταραχές, για τις οποίες θεωρήθηκε υπεύθυνη η Λιβύη, ο Χαϊντάλα ανατράπηκε με άλλο πραξικόπημα και την εξουσία κατέλαβε ο Αντισυνταγματάρχης Μααούγια Ουλντ Σιντ Αχμέντ Τάγια. Το νέο καθεστώς προχώρησε σε οικονομικές μεταρρυθμίσεις και στη δεκαετία του 80 αντιμετώπισε διένεξη με τη Σενεγάλη για τα δικαιώματα βοσκής στη συνοριακή περιοχή μεταξύ των δύο χωρών, με επιθέσεις (1989) εναντίον Μαυριτανών που ζούσαν στη Σενεγάλη και αντίστροφα. Στις αρχές του 1991 η κυβέρνηση Τάγια απελευθέρωσε πολιτικούς κρατουμένους και εγκρίθηκε νέο Σύνταγμα. Στις προεδρικές εκλογές του 1992 εξελέγη ο Τάγια και η Αντιπολίτευση κατήγγειλε νοθεία. Το κόμμα του Τάγια (Δημοκρατικό και Κοινωνικό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα) κέρδισε και όλες τις βουλευτικές εκλογές ως το 2003. Τη δεκαετία του 1990 η κυβέρνηση αντιμετώπισε προβλήματα από την αυξανόμενη δράση των φανατικών ισλαμιστών, ενώ το 1995 επιβλήθηκε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης σε ολόκληρη τη χώρα εξαιτίας λαϊκών διαμαρτυριών. Στον εξωτερικό τομέα, η χώρα αντιμετώπισε προβλήματα με διαφωνίες περί νομισματικών θεμάτων, με κορύφωση την αποχώρησή της από την Οικονομική Κοινότητα των Χωρών της Δυτικής Αφρικής (ECOWAS) το 1999.
Το 2005, έπειτα από νέο πραξικόπημα των στρατιωτικών, που είχε αποτέλεσμα την ανατροπή του Τάγια, ανεστάλη η συμμετοχή της Μαυριτανίας στην Αφρικανική Ένωση. Το νέο καθεστώς διεξήγαγε εκλογές (2007) και πρόεδρος εξελέγη δημοκρατικά ο Αμπνταλαχί. Ο τελευταίος κυβέρνησε μέχρι την ανατροπή του σε ένα ακόμα αναίμακτο πραξικόπημα, τον Αύγουστο του 2008. Ο Oumar Ba,* στο ποίημά του Στρατιωτικοί Δικτάτορες, εξηγεί πολλά. Δεν ξέρεις Πως ένα ζώο Των επτά εποχών Μπορεί να γίνει Στρατιωτικός Και να πάρει Τη θέση σου Για στρατιωτική -πολύτιμη, δήθεν- Υπηρεσία; Η χώρα σήμερα βρίσκεται κάτω από στρατιωτική διακυβέρνηση. Αξιόλογη είναι επίσης η μουσική παράδοση στη χώρα, η οποία χαρακτηρίζεται από κοινωνικές διαβαθμίσεις. Τα παραδοσιακά μουσικά όργανα είναι έγχορδα και κρουστά, ενώ οι γυναίκες παίζουν διαφορετικά μουσικά όργανα από τους άνδρες. Κατά παράδοση στη Μαυριτανία υπάρχουν και τρεις διαφορετικοί τρόποι παιξίματος: ο λευκός τρόπος, ο μαύρος και ο μιγαδικός, που απηχούν τις τρεις βασικές εθνοτικές ομάδες. Η Μαυριτανία, είναι η γη, που μπορεί κάποιος να βρει μια εκπληκτική αλληλεπίδραση των αμμόλοφων και των ωκεανών. Της τέχνης και της παράδοσης. Του χθες και του σήμερα. Των καραβανιών του μόχθου και της ψυχής. Του υπεδάφους με τα πλούσια κοιτάσματα μα κυρίως, των ανθρώπων με το πλούσιο υπέδαφος * Ο Oumar Ba είναι ποιητής, λαογράφος και μεταφραστής. Γεννήθηκε το 1900 στη Μαυριτανία. F Το ποίημα αντλείται από τη συλλογή Η ποίηση της Μαύρης Αφρικής, επιλογή-μετάφραση: Αθαν. Β. Νταουσάνης, εκδόσεις ΡΟΕΣ, 2003. Η αραβική και μουσουλμανική κληρονομιά της μαυριτανικής κοινωνίας είναι εμφανής στον τομέα των τεχνών. Η αρχιτεκτονική της είναι επηρεασμένη από την αντίστοιχη του Μαγκρέμπ, ενώ η παραδοσιακή χρυσοχοϊα της, παράγει προϊόντα μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας. Η απομονωμένη θέση της δεν επέτρεψε επιρροές από τους αποικιοκράτες και πολλές επαφές με το εξωτερικό. Έτσι, διασώζονται μόνο ερείπια και εγκαταστάσεις από τις παλιές πόλεις που είχαν δημιουργηθεί στην καρδιά της Σαχάρας. Τα κσουρ (πόλεις των καραβανιών) δημιουργήθηκαν μεταξύ του 8ου και του 14ου αιώνα ως ενδιάμεσοι σταθμοί στο δρόμο των καραβανιών ανάμεσα στο Μαρόκο και στα αφρικανικά βασίλεια. Ήκμασαν ως εμπορικά κέντρα αλλά ερήμωσαν αργότερα. Οι πόλεις αυτές (Ουαντάνε, Τσινγκουέτι, Ουαλάτα και Τιχίτ) αποτελούν ζωντανή μαρτυρία για τον παραδοσιακό τρόπο ζωής που κυριαρχούσε στη δυτική Σαχάρα. Έτσι, συμπεριλήφθηκαν στον κατάλογο με τα Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς από την ΟΥΝΕΣΚΟ το 1996.
Η ιστορία της χέννα Η ιστορία της Χέννα Η Χέννα εξάγεται από τη Lawsonia inermis, ένα φυτό που φτάνει τα 2,5 μέτρα στα θερμά κλίματα και συναντάται στο Ιράν, το Πακιστάν, τη Συρία, το Μαρόκο, την Παλαιστίνη, την Υεμένη, την Αίγυπτο, την Ουγκάντα, την Τανζανία, το Αφγανιστάν, τη Σενεγάλη, την Κένυα, την Αιθιοπία, την Ερυθραία και την Ινδία. Τα φύλλα, τα άνθη και τα κλαδιά του φυτού αλέθονται ώσπου να γίνουν μία λεπτή πούδρα που περιέχει φυσικές χρωστικές ουσίες που ονομάζονται ταννίνες. Η πούδρα αυτή έπειτα αναμειγνύεται με νερό. Όταν η χέννα αναμειχθεί με φύλλα και καρπούς άλλων φυτών, όπως το 10 asante λουλάκι, το τσάι, ο καφές, τα γαρύφαλλα και το λεμόνι, προκύπτουν διάφορες αποχρώσεις. Η πάστα που προκύπτει χρησιμοποιείται για βαφή μαλλιών. Όταν ο καιρός είναι ζεστός η χέννα λειτουργεί σαν δροσιστικός παράγοντας όταν απλώνεται στις παλάμες και τις πατούσες. Όταν χρησιμοποιείται στη διακόσμηση του σώματος, προσθέτουν ζάχαρη και λάδι για να παρατείνουν τη ζωντάνια των χρωμάτων και των σχεδίων. Η Χέννα είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο με διάφορα ονόματα όπως Al-Khanna, Jamaica Mignonette, Egyptian Privet και Smooth Lawsonia. Η τέχνη της εφαρμογής της αναφέρεται ως Χέννα (Αραβικά) ή Μehndi (Ινδικά).
Οι αιώνες της μετανάστευσης και της πολιτισμικής αλληλεπίδρασης καθιστούν τον εντοπισμό της ακριβούς προέλευσης της Χέννα πολύπλοκο εγχείρημα. Ωστόσο κάποιοι ιστορικοί ισχυρίζονται ότι η χέννα χρησιμοποιείται τουλάχιστο τα τελευταία 5.000 χρόνια για τις καλλυντικές και θεραπευτικές της ιδιότητες. Κάποιοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η Χέννα προήλθε από την Ινδία, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι έφτασε στην Ινδία από Αιγύπτιους ευγενείς τον 12ο αι. μ.χ. Άλλες πάλι πηγές αναφέρουν ότι η τέχνη της Χέννα στο σώμα ξεκίνησε από τη Βόρειο Αφρική και τη Μέση Ανατολή στην αρχαιότητα. Αρχαιολογικές ανασκαφές έδειξαν ότι στην αρχαία Αίγυπτο τη χρησιμοποιούσαν στα δάχτυλα των χεριών και των ποδιών των Φαραώ πριν τη μουμιοποίηση. Έρευνες όμως έδειξαν ότι οι Φαραώ δεν ήταν οι μόνοι Αιγύπτιοι που χρησιμοποιούσαν τη Χέννα. Ο Άνι, ένας μουμιοποιημένος ιεροδιδάσκαλος (1400 π.χ.) είχε στολισμένα με Χέννα τα δάχτυλα των χεριών του. Επίσης υπάρχουν μεσαιωνικές απεικονίσεις της Βασίλισσας του Σαβά στολισμένης με Χέννα στο ταξίδι της προς τον Σολωμόντα. Η τέχνη της Χέννα υπήρχε στη Β. Αφρική, στη Μέση Ανατολή, στη Ν. Ασία και στην Ευρώπη και τη χρησιμοποιούσαν Ινδουιστές, Σιχ, Εβραίοι, Μουσουλμάνοι, Χριστιανοί, Παγανιστές κ.ά. Πώς χρησιμοποιείται η Χέννα; Η Χέννα χρησιμοποιήθηκε για αιώνες στη διακόσμηση του σώματος. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι τη χρησιμοποιούσαν πριν τη μουμιοποίηση. Άνθρωποι σε όλο τον κόσμο συνεχίζουν να τη χρησιμοποιούν, κυρίως για λόγους καλαισθησίας. Ωστόσο, στις χώρες που η Χέννα έχει ρίζες από την παράδοση, τα μέλη της εργατικής τάξης τη χρησιμοποιούν απλώνοντάς τη βασικά για θεραπευτικούς λόγους. Στο Κάϊρο για παράδειγμα, πολλά μέλη της εργατικής τάξης βύθιζαν τα χέρια τους στη χέννα για να δημιουργήσουν ένα παχύ στρώμα, το οποίο διαφέρει κατά πολύ από τα διακοσμητικά σχέδια που χρησιμοποιούνται στους γάμους και σε άλλες εορταστικές εκδηλώσεις. Ως θεραπευτικό φυτό, η Χέννα συντηρεί, καθαρίζει, χρωματίζει και δροσίζει το δέρμα. Όταν απλώνεται στα μαλλιά έχει το ίδιο αποτέλεσμα. Εκατομμύρια Αφρικανοί και Ασιάτες χρησιμοποιούν συστηματικά χέννα στα μαλλιά τους. Στις περιοχές αυτές, η χέννα είναι φτηνή, πάντοτε διαθέσιμη και βοηθά να δροσίζεται το κρανίο κατά τους ζεστούς θερινούς μήνες. Η τέχνη της Χέννα (ή Μέχντι) διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Τα διάφορα σχέδια έχουν ξεχωριστή σημασία για τα μέλη κάθε κουλτούρας, όπως για καλή υγεία, γονιμότητα, σοφία, προστασία και πνευματική φώτιση. Και ενώ τα Αραβικά σχέδια είναι συνήθως μεγάλα, με εικόνες από λουλούδια στα χέρια και τα πόδια, η Ινδική Μέχντι έχει λεπτά και φίνα σχέδια με λουλούδια, δαντελωτά και φύλλα που καλύπτουν ολόκληρα τα χέρια, τους βραχίονες, τα πόδια και τις κνήμες. Τα σχέδια της Αφρικανικής χέννα είναι αδρά, ογκώδη, γεωμετρικά σχήματα. Η τέχνη του Μέχντι Το Μέχντι είναι μία αρχαία Ινδική τέχνη που εφαρμόζεται εδώ και γενιές στη Μέση Ανατολή, την Ινδία, το Πακιστάν κ.α., αλλά έχει υιοθετηθεί και από αστέρες του θεάματος, όπως η Μαντόνα στο βίντεο κλιπ του Ray of Light. Οι γυναίκες της Ινδίας παραδοσιακά ζωγραφίζουν τα χέρια τους και τα πόδια τους, το μέσα μέρος του χεριού ως το βραχίονα συχνά για έναν γάμο ή για κάποια άλλη σημαντική εκδήλωση. Σε κάποιες περιπτώσεις ζωγραφίζουν το λαιμό, το στέρνο με σχέδια αφηρημένα, και συχνά θρησκευτικά ή άλλα σύμβολα. Η εφαρμογή της χέννα στο σώμα δεν είναι ούτε επώδυνη ούτε τοξική. Όταν χρησιμοποιείται στο σώμα, η χέννα μπορεί άνετα να θεωρηθεί ως «προσωρινό τατουάζ». Είναι απλά μία μέθοδος ζωγραφικής πάνω στο δέρμα χωρίς βελόνες. Όπως το δέρμα απορροφά τη χέννα και κάνει τις αντιδράσεις του έτσι τη διατηρεί μέχρι τέσσερις εβδομάδες. Λόγω του ότι η χέννα είναι φυσική βαφή δεν μπορεί να βγει με τρίψιμο, ούτε με σαπούνι και νερό. Η πιο κοινή παραδοσιακή χρήση της χέννα συνδέεται με τον γάμο και τις γαμήλιες προετοιμασίες. Τα σχέδια αυτά είναι πιο πολύπλοκα και καλύπτουν μεγάλες επιφάνειες. Άλλες αιτίες είναι ο εορτασμός της περιτομής, της εγκυμοσύνης, του τέλους του Ραμαζανιού, για καλή τύχη και προστασία από το κακό μάτι. Ανάλογα με την κουλτούρα, και οι άντρες μπορούν να κάνουν χέννα όπως οι γυναίκες, για πιο συμβολικούς λόγους. Τα ανδρικά σχέδια είναι αδρά, απλά και μικρά σε μέγεθος. Η υπέροχη τέχνη της Χέννα δε γνωρίζει σύνορα στις κουλτούρες, τις εθνότητες, τα φύλα, τις θρησκείες ή τις πνευματικές πεποιθήσεις. Είναι ένα σύμβολο ομορφιάς με όλες του τις μορφές. F asante 11
«Στον Τροπικό του Θανάτου» «Ανθρωποι ακούστε, νιώστε, πεθάνετε και εσείς μαζί με τους άμοιρους εκείνης της γωνιάς. Μονάχα νιώστε, για μια φορά νιώστε, φανταστείτε τη μυρωδιά του θανάτου να πλανιέται πάνω από την ολόφωτη πολιτεία σας. Η χολέρα σκοτώνει τους αδελφούς μου.» 12 asante Του Απόστολου Θηβαίου
Στον τροπικό του θανάτου Νότιζε τον τόπο μια υγρασία ανυπόφορη, ακατανίκητη,όμοια με δάκρυ που κάποιος θεός αφήνει να στάξει στη γη των ανθρώπων για να ευλογήσει σοδειές και ψυχές. Πέρα στην αχνή γραμμή που χαράζει η λίνια στο βλέμμα, ένας ήλιος ακαμάτης, νωθρός, σαν τον κατάκοπο εργάτη στη σπορά, πάλευε να ζεστάνει τη γη των Πτολεμαίων, με τις απέραντες, χρυσόμορφες ερήμους και τις πηγές τις κρυφές, να ανακουφίζουν τους διαβάτες τούτων των παραλλήλων από το λιοπύρι που αχνίζει αβάσταχτα το κορμί. Βαριόχνοτο θανατικό αναδυόταν από τον πρόχειρο καταυλισμό, με τους αρρώστους να παραδίδονται μαχόμενοι στην απεχθή τους μοίρα, εκείνη που επιβάλει με τρόπο περίσσια απάνθρωπο το μοτάρι του κορμιού. Ανασασμοί ακούγονταν από τις κλίνες με τα ωχρά σεντόνια και τα πληγιασμένα κορμιά, ενώ οι ιερείς, απόθεταν με ευλάβεια την τύχη του γέννους στις θεότητες, παρούσες μες σε αλλόκοτα, πήλινα αγαλματίδια τερατόμορφα. Κάθε τόσο οι ιεροφάντες, ντυμμένοι με τις πολύχρωμες, πλουμιστές φορεσιές τους, ανάδευαν στα ξύλινα δοχεία άμμο, λάσπη και αίμα ζωντανών προσφέροντας τούτο το χαρμάνι πρόσφορο στους θεούς, να τους παρακαλέσουν να συγχωρέσουν τα κρίμματα των νεκρών, των στοιβαγμένων σε σωρούς λίγες δρασκελιές μακρύτερα από το νοσκομείο του καταυλισμού. Σαν έπεφτε το δείλι, απαλό σαν χάδι, να μαιρέψει την κάψα τούτου του μέρους, στραφτάλιζαν παιχνιδιάρικα τα φώτα της πόλης Χαράρε, έτσι όπως άπλωνε τα σκέλη της στα σημεία των οριζόντων, όμοια με γυναίκα νωχελική, ερωτοπαρμένη, στο κορμί της αφρικανικής γης. Διακριτή η θέση του, με ολόφωτους πυρσούς να το κυκλώνουν, θαρρείς σαν ξόρκια αλλόκοτα που μοχθούν να εκδιώξουν τα δαιμόνια, ξεχώριζε στη θωρριά, με τρόπο επιβλητικό το εντυπωσιακό ανάκτορο. Βάραιναν οι φυλλωσιές των δέντρων, με τους χονδούς, γερασμένους κορμούς και έκαμαν τη σκοτεινιά να μοιάζει ακόμα πιο ισχυρή, προσδίδοντας της χρώμα καταλυτικό, απόλυτο, σαν και εκείνο που στολίζει το πολύτιμο πετράδι του γιουσέρ. Αποφλοιωμένες, φτενές επιγραφές, καμωμένες από ξύλο, μαρτυρούσαν την ιστορία αυτής της γης.
Ασέλγησαν στα ξάγναντια και τα τοπία της, βασιλιάδες πολύφημοι, απεχθείς και πάτησαν το χώμα της τυχοδιώκτες από της Ερυθράς τις απέναντι ακτές. Στο Μασβίγκο, στης Μασοναλάνδης τις απέραντες εκτάσεις, στις πολιτείες και τα διάσπαρτα χωριά, τα χτισμένα πλάϊ σε πηγές ολόδροσες, οι Βόρειοι της υδρογείου κούρσεψαν τα αναρίθμητα τούτης της γης τα πλούτη και σκόρπισαν τα όνειρα των χαμένων γηγενών μες σε ορυχεία και αυτοσχέδια στρατόπεδα, να αλυχτούν τις βραδιές, σαν κρίμματα βαριά, ασίγαστα. Στη σκιά των προγονικών, πετρόχτιστων μνημείων, με τη μεγαλειώδη όψη που βρίσκονται διάσπαρτα στην επαρχία Μασβίγκο, αποθέτουν οι γυναίκες των φυλών τις ελπίδες και τα μακρόσυρτα μοιρολόγια που ακούγονται χαμηλόφωνα, σαν φανεί άνηβη η νύχτα και σταματούν μονάχα όταν σταθεί ο ήλιος στο γνώριμό του μετερίζι. Καμιά φορά, τα αμούστακα αγόρια της φυλής των Σον, χορεύουν παθιασμένα γύρω από φωτιές δυνατές, πορφυρές χρωματίζοντας με ψήγματα ζωής τούτα τα μέρη, αποδομένα στις προσταγές κάποιας αχόρταγης, νεκρικής θεότητας. Αφήνουν τον ήχο από τα νερά των ποταμών να σιγάσει την απελπισία των ατελείωτων ημερών, καθώς ο Ζαμβέζης και ο Λιμπόπο, κυκλώνουν με τους φιδογυρισμένους παραπόταμούς τους τη γη, θαρρεί κανείς από καιρό αρχαίο. Ποτίζεται η διψασμένη άμμος από το εντυπωσιακό κατρακύλησμα του νερού στους καταρράκτες της Βικτώρια, που μοιάζουν με ολόλευκο, λαξευτό μάρμαρο, καθώς χύνονται στα βάραθρα, με θόρυβο εκκωφαντικό, άγνωρο. 14 asante Photo: ΓΧΣ
Στον τροπικό του θανάτου Το φεγγάρι φρενιάζει, καθώς λέει ο ποιητής, και μια θλίψη ασήκωτη βαραίνει την ψυχή, όμοια με εκείνη που δοκιμάζει ο άνθρωπος, σαν χάσει πρόσωπο αγαπημένο. Λιμνάζει η λύπη στους νερόλακους, τους γιομάτους από καημούς και μόχθο και παίρνει όψη γυαλιού γαλαζωτού, καθώς φως ιλαρό πέφτει άφθονο στην υγρή επιφάνεια. Οι γηγενείς, διαγράφοντας πορεία σύντομη μες σε μια ζωή άσχημη σαν χρέος παλιό, υμνούν το δοξασμένο παρελθόν, το χαραγμένο στους βράχους και τις παραδόσεις, καθώς κοιτούν τη μεσσαιωνική πόλη του βασιλείου της Μονοματάπα, να φανερώνει το ίχνος μιας ακμής παλιάς πια, χαμένης μες στους αιώνες της μνήμης. Φορά τη νύχτα ετούτη η γη και οι άνθρωποί της, που θαρρείς από τη μήτρα γνωρίζουν το ανύπαρκτο μέλλον και το σκληρό, πληγιασμένο παρόν τους. Η Χαράρε, με τη ζωηράδα έφηβης μικρής που χει πεισμώσει να δοκιμάσει νερό από του έρωτα την κρήνη, ασθμαίνει αράθυμα, καθώς τα παιδιά της ξεκληρίζονται αναίτια, από κάποιο φθονερό ριζικό. Όμοια με πόρνη ξεπεσμένη, αποφασισμένη να συγκρατήσει με κόπο τον άλλοτε εύθυμο χαρακτήρα της, μοιάζει αυτός ο πολύπαθος τόπος. Άνδρες ρωμαλαίοι, ακατάδεχτοι εμπρός στον άκληρο βίο που τους αναλογεί, αρπάζουν γερά στα ισχνά τους χέρια τα τανυσμένα λεπίδια με τις κοκκάλινες λαβές, και περιγελούν τη μοίρα, καθώς αφήνουν το λερωμένο τους αίμα να ξεπηδήσει γάργαρο από του λαιμού τη φλέβα, εκείνη που θερριεύει, κάθε που ο άνθρωπος δοκιμάζει την απόλαυση την ερωτική. Ακραγγίζω με δισταγμό το γυμνό σώμα ενός αγοριού, ζεστό ακόμα από τη ζωή που πάλεψε με μόχθο να κρατηθεί μες στα στήθια και μακραίνω από τους ανθρώπους, καθώς νιώθω τη φωνή της αδικίας να λυσσομανά μες στο άχρηστο κουφάρι μου. Η αγρόσερτη ματιά συναντά τη μορφή μιας γυναίκας, με κίτρινα μάτια από την αρρώστια και ένα χαμόγελο που χωρά όλα του λαού της τα δεινά. Γιομίζουν και στερεύουν τα μάτια, όμοια με τα πανσέληνα πηγάδια της νυχτιάς, καθώς δάκρυα φλογισμένα πλημμυρίζουν το πρόσωπο, σαν αχνοφέγγει άγουρη, ανίσχυρη η ελπίδα. Στα καλυβόσπιτα, με τις γυρτές τις στέγιες και τα σαθρά μαδέρια τα σαρακιασμένα που καμώνονται πως ορθώνουν τοίχους στοιβαρούς, ανασαίνει ακόμα, άφραστα όμορφη αυτή η μικρή, που δίνει κουράγιο στους πονεμένους και τους αδικημένους αυτού του κόσμου του απάνθρωπου. Αγαλιστά, με το κεντροβόλημα του φεγγαριού να μοιάζει κοινωνία θεϊκή τούτη την ώρα, φω- λιάζει η θλίψη η επιτάφια και αναδύεται, παράλογα ισχυρά η πίστη στου ανθρώπου την αέναη αντοχή. Κοιτώ τριγύρω, στην κατάμεστη αίθουσα με τις αραδιασμένες, ασπρόμαυρες φωτογραφίες και ανταμώνω πρόσωπα χαμογελαστά, ανίδεα εμπρός στη δοκιμασία που αποτυπώνεται γλαφυρά στις κορνίζες με τη βερνικωμένη μπορντούρα και το καθάριο κρύσταλλο στην επιφάνεια. Ασκοφυσώ, απογοητευμένος για την κατάντια του ανθρώπου, του ίδιου μου του εαυτού, καθώς η χλαλοή από την κοινωνικοποίηση του πλήθους καλά κρατεί, μαρτυρώντας ένα νου διαβρωμένο ανήμπορο να αισθανθεί, ακόμα και τούτη την καθάρια θλίψη, Το γαλάζιο νήμα του καπνού χορεύει εμπρός στη ματιά μου και η μυρωδιά του πιιοτού γεμίζει τη μοντέρνα αίθουσα, με τις κιονόμορφες, μαρμάρινες κολώνες. Χυμά η φωνή, αδάμαστη και ξεπηδά από τα στήθια, σαν τη φωνή της διακιοσύνης, που επωάζεται μες στης αδικίας την αγκάλη.. «Στη Ζιμπάμπουε θερίζει η χολέρα! Άνθρωποι ακούστε, νιώστε, πεθάνετε και εσείς μαζί με τους άμοιρους εκείνης της γωνιάς. Μονάχα νιώστε, για μια φορά νιώστε, φανταστείτε τη μυρωδιά του θανάτου να πλανιέται πάνω από την ολόφωτη πολιτεία σας. Η χολέρα σκοτώνει τους αδελφούς μου.» Αφήνω ξωπίσω τα συμπονετικά προσωπεία των θαμώνων και παίρνω τη λαϊκή πάροδο, με τους φανούς να αχνοφέγγουν, αφημένους στις μεταλλικές φωλιές τους. Απόψε είμαι ένας από εκείνους τους μυριάδες, που στοιβάζονται σε λάκκους και τάφους ομαδικούς, αφήνοντας μονάχα τα μολυνσμένα χνάρια τους να σημαδέψουν πρόσκαιρα, σαν γέλιο αναπάντεχο, σύντομο, την πατρογονική γη του ανθρώπου. F asante 15
ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΑΦΡΙΚΗ
Όπως είναι γνωστό, η μητριαρχική δομή χαρακτηρίζει την πλειοψηφία των παραδοσιακών αφρικανικών κοινωνιών καθ`όλη τη διάρκεια της ιστορίας τους. Αυτό δε θα μπορούσε να αποτελεί μια απλή στατιστική ή ένα τυχαίο γεγονός, καθώς το γυναικείο φύλο, ως σύμβολο της γονιμότητας, θεωρείται πολύ δυνατό και σημαντικό τόσο μέσα στην οικογένεια όσο και απέναντι στην ίδια τη φυλή. Σε κάποιες φυλές μάλιστα, οι γυναίκες θα λέγαμε ότι σχεδόν «ειδωλοποιούνται», αφού λόγω της ευαίσθητης και ευγενικής τους φύσης θεωρούνται το μέσο για την επαφή με τον πνευματικό κόσμο. Της Νικολέτας Φώτου asante 17
Γυναίκα και Αφρική Για να μελετήσει κανείς τον ακριβή ρόλο της γυναίκας σε μια παραδοσιακή κοινωνία της Αφρικής, θα πρέπει να στραφεί στα στοιχεία του πολιτισμού της και να ακολουθήσει τρία βασικά μονοπάτια: τη μυθολογία, τη θρησκεία (ειδικότερα τις προσευχές) και τις παροιμίες. Η μυθολογία καταρχήν, αποτελεί τη «γλώσσα» που εκφράζει αλήθειες και πραγματικότητες σχετικά με κάποιο πολιτισμό, αλήθειες για τις οποίες η ιστορία δε θα μπορούσε να μας δώσει μια πλήρη εικόνα και εξήγηση. Οι προσευχές από την άλλη, μπορούν μας οδηγήσουν στην πνευματικότητα αυτών που τις πραγματοποιούν και να μας δείξουν τις εσωτερικές ανάγκες και τα συναισθήματά τους. Για το λόγο αυτό στη συγκεκριμένη περίπτωση θα μας απασχολήσουν οι προσευχές που εκφωνούνται από τις γυναίκες της Αφρικής, αλλά και η θρησκευτική ζωή τους ζωή γενικότερα. Τέλος, μέσα από τις παροιμίες οι οποίες αποτελούν εκφράσεις σοφίας άρρηκτα συνδεδεμένες με την κουλτούρα μιας κοινωνίας, θα καταφέρουμε να αποκτήσουμε μια συνολική ιδέα όσον αφορά το ρόλο του γυναικείου φύλου στα αφρικανικά δεδομένα. Μύθοι Ο αριθμός των μύθων που συναντώνται στην Αφρική είναι μεγάλος, αφού κάθε λαός της έχει τη δική του προφορική ιστορία. Η αναφορά της γυναίκας σ`αυτούς τους μύθους είναι αρκετά συχνή και η θέση που εμφανίζεται να κατέχει είναι άλλοτε κολακευτική και άλλοτε... ιδιαίτερα κολακευτική. Κάποιοι μύθοι λοιπόν μιλούν για την πρωτότυπη Μητέρα της ανθρωπότητας, από την οποία προήλθαν όλοι οι άνθρωποι. Συγκεκριμένα, στη φυλή Akposso του Τόγκο λέγεται πως όταν ο Uwolowu (Θεός) έφτιαξε τον άνθρωπο, δημιούργησε πρώτα στη γη μια γυναίκα με την οποία έκανε το πρώτο παιδί και ανθρώπινο ον. Οι Ibibio της Νιγηρίας, ισχυρίζονται ότι οι άνθρωποι προήλθαν από τη θεότητα Obumo που ήταν ο γιος της μητέρας-θεότητας Eka-Abassi. Στην Ανατολική Αφρική υπάρχει ο μύθος για μια παρθένα ονόματι Ekao, η οποία έπεσε στη γη από τον ουρανό και γέννησε ένα γιο. O γιος παντρεύτηκε μια άλλη γυναίκα και έτσι εγκαθίδρυσαν την πρώτη ανθρώπινη κοινωνία. Σε κάποιους άλλους μύθους σχετικούς με τη δημιουργία του ανθρώπου, το γυναικείο φύλο αναφέρεται πά- ντα (ή σχεδόν πάντα), σε αντίθεση με το αντρικό που πολλές φορές παραλείπεται. Το βασικό νόημα αυτών των μύθων είναι η άμεση σύνδεση της ανθρώπινης ζωής με το Θεό μέσω της γυναικείας υπόστασης, αφού η ίδια δημιουργείται από το Θεό και στη συνέχεια μετατρέπεται σε μέσο συνέχισης της ανθρώπινης ζωής. Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η γυναίκα στους μύθους της Αφρικής μοιράζεται κατά κάποιο (προσωπικό) τρόπο με το Θεό τα
Θρησκεία Στην Αφρική η παρουσία της γυναίκας στις θρησκευτικές δραστηριότητες είναι ιδιαίτερα έντονη και σημαντική: πραγματοποιεί προσευχές για την ευημερία της οικογένειας και της κοινότητάς της, σε πολλές περιοχές συμμετέχει αυτοπροσώπως και ενεργά στο θρησκευτικό λειτούργημα με την ιδιότητα της ιέρειας, προσφέρει παραδοσιακές ιατρικές πρακτικές ως μέντιουμ... Το εντυπωσιακό είναι πως ακόμη και στις περιπτώσεις δαιμονισμών, η πλειοψηφία όσων τις βιώνουν είναι γυναίκες, γεγονός που επιβεβαιώνει με έναν επιπλέον τρόπο τη δυνατή πνευματικότητα του γυναικείου φύλου. Για να πάρουμε μια ιδέα όσον αφορά τις προσευχές και το περιεχόμενό τους, μια σύντομη και συνηθισμένη προσευχή που εκφωνείται (αποκλειστικά τις πρωϊνές ώρες ) από γυναίκες της φυλής των Πυγμαίων αναφέρει τα εξής: «Η μέρα ξημέρωσε. Θεέ μου, πάρε μακριά μας κάθε πόνο, κάθε αρρώστια, κάθε αναποδιά. Βοήθησέ μας να γυρίσουμε με ασφάλεια στο σπίτι». Μ`αυτό τον απλό τρόπο προσπαθούν να επικοινωνήσουν με το Θεό για να του εναποθέσουν την προστασία της οικογένειάς τους. Από γυναίκες πραγματοποιούνται επίσης οι λιτανείες για κάποιο άρρωστο παιδί, οι ομαδικές προσευχές για τους άντρες που βρίσκονται στον πόλεμο με σκοπό να επιστρέψουν ασφαλείς, οι προσευχές ευγνωμοσύνης μετά τη γέννηση ενός παιδιού αλλά και αυτές που εκφράζουν τη λύπη και την απόγνωση που φέρνει ο θάνατος κάποιου αγαπημένου προσώπου. Ακόμα κι όταν υπάρχει λειψυδρία (το μεγαλύτερο μέρος του έτους δηλαδή), οι γυναίκες είναι αυτές που πραγματοποιούν τελετές για τον ερχομό της βροχής. Σε κάθε περίπτωση, χρησιμοποιούν τις προσευχές τους ως ένα μικρό παραθυράκι επικοινωνίας με το Θεό για να του ζητήσουν τη βοήθειά του πάνω στα μικρά ή μεγάλα θέματα της καθημερινής ζωής. μυστικά και τα μυστήρια της ζωής και του θανάτου. Φυσικά υπάρχουν και οι μύθοι που ισχυρίζονται ότι ο Θεός έπλασε πρώτα τον άντρα και στη συνέχεια έφτιαξε από το σώμα του τη γυναίκα (όπως ακριβώς συμβαίνει στη χριστιανική αντίληψη), αλλά αυτοί ανήκουν στη μειοψηφία της αφρικανικής μυθολογίας. Παροιμίες Οι εκφράσεις αφρικανικής σοφίας είναι πολυάριθμες και τόσο διαφορετικές μεταξύ τους όσο και οι ίδιες οι φυλές της Αφρικής. Αφορούν διάφορες πτυχές της καθημερινότητας, συγκεντρώνοντας την ουσία και τη σοφία των κατοίκων της μέσα σε λίγες μόνο λέξεις. Το όνομα της γυναίκας αναφέρεται συχνά στις παροιμίες, οι οπόιες μπορεί να αναδεικνύουν την αξία της, να
Γυναίκα και Αφρική την επαινούν, να προβάλλουν τη σχέση της με το άλλο φύλο, αλλά και να επικεντρώνονται στις αδυναμίες της (άνθρωπος είναι κι αυτή). Παρακάτω παραθέτουμε κάποιες από αυτές προς τέρψη και μάθηση: - «Η γυναίκα είναι ένα λουλούδι στον κήπο και ο σύζυγος είναι ο φράχτης γύρω της.» Αυτή την παροιμία τη χρησιμοποιούν στη Γκάνα για να συγκρίνουν το ρόλο των δύο συζύγων, επισημαίνοντας πως η γυναίκα χρειάζεται όλη την προστασία που μπορεί να της δώσει ένας άντρας. -«Όταν ένας άντρας πεθαίνει στον άνεμο (στο δρόμο), μια γυναίκα πεθαίνει στο σπίτι.» Οι άνθρωποι της φυλής Lugbara θέλουν να πουν πως τα δύο φύλα είναι γραφτό να είναι μαζί και γι`αυτό η αγάπη ενός ζευγαριού είναι δύσκολο να διαχωριστεί μέσω του θανάτου. -«Μια γυναίκα δεν πρέπει ποτέ να σκοτώνεται.» Η γυναίκα είναι η μητέρα της ζωής, οπότε σκοτωνοντάς την είναι σαν να σκοτώνεις ένα παιδί, δηλαδή το μέλλον της ανθρωπότητας. -«Καλύτερα να παντρευτείς μια ηλικιωμένη γυναίκα, παρά να μείνεις ανύπαντρος.» Ακόμα και μια γυναίκα περασμένης ηλικίας αποτελεί ευλογία για έναν άντρα, αφού στη ζωή υπάρχουν ορισμένοι τομείς που μόνο η γυναίκα μπορεί να συμπληρώσει. -«Μια άσχημη κοπέλα δε γερνάει στο σπίτι της.» Η εμφάνιση ενός κοριτσιού δε θα έπρεπε να την εμποδίζει απ`το να παντρευτεί, γιατί κάτι τέτοιο θα της στερούσε το ρόλο της στη γυναικεία κοινωνία. -«Οι γυναίκες είναι απρόβλεπτες σαν τον καιρό.» Τα αρσενικά μέλη της φυλής kikuyu της Κένυας επικρίνουν χαριτολογώντας την απρόβλεπτη φύση του γυναικείου φύλου. Αρκετές από αυτές τις αφρικανικές παροιμίες, με ίδιο νόημα αλλά διαφορετική μορφή, μπορούν να παρατηρηθούν και σε άλλα μέρη του κόσμου. Η γυναίκα στη σύγχρονη Αφρική Οι παγκόσμιες εξελίξεις δε θα μπορούσαν ν`αφήσουν ανεπηρέαστη τη σημερινή Αφρική. Οι γυναίκες πλέον έχουν ίσες ευκαιρίες με τους άντρες όσον αφορά τον τομέα της εκπαίδευσης και χρησιμοποιούν τη μόρφωσή τους ως εργαλείο ενάντια στη διαφθορά, τη φτώχεια και τις φυλετικές διακρίσεις. Μπορούν να σταθούν επάξια σχεδόν σε κάθε «ανδρικό» επάγγελμα και καθημερινά αποδεικνύουν στην πράξη πως είναι ικανές για πολλά παραπάνω, αλλά φυσικά ο κύριος ρόλος τους συνεχίζει να είναι εκείνος της μητέρας και αρχηγού. Οι δυτικές επιρροές έχουν προκαλέσει ωστόσο και αρνητικές συνέπειες όσον αφορά τη γενικότερη αντιμετώπισή τους, αφού συχνά υποτιμούνται και υποβιβάζονται παρά τα όσα έχουν επιτευχθεί χάρη σ`αυτές. Οι γυναίκες της Αφρικής έχουν καταφέρει πολλά, υπάρχει όμως αρκετός δρόμος ακόμη για να διανύσουν γι`αυτό και συνεχίζουν ν`αγωνίζονται καθημερινά προκειμένου να κερδίσουν το σεβασμό και την εκτίμηση που τους αξίζει. F