ΠΛΑΣΤΙΚΟ: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Η1_Layout 1 11/2/2011 11:11 πμ Page 24 ΠΛΑΣΤΙΚΟ: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ Το πλαστικό αντιπροσωπεύει την εποχή του μοντέρνου περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη κατηγορία υλικών. Με χαρακτηριστικό την ανθρωπογενή του προέλευση, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο όχι μόνο με τον τομέα των κατασκευών, αλλά και με την καθημερινότητα, τον πολιτισμό, τον καταναλωτισμό ακόμα και με την άνοδο της μεσαίας τάξης. Η ιστορία του πλαστικού είναι η ιστορία του 20ου αιώνα, αν και οι κοινωνικές προεκτάσεις της εξάπλωσής του δεν ήταν πάντα ξεκάθαρες. ΠΛΑΣΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΝΕΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Το πλαστικό πρωτοεμφανίστηκε κατά τη διάρκεια πειραματισμών στα μέσα του 19ου αιώνα στην Ευρώπη. Το 1855 ο Alexander Parkes στο Birmingham της Αγγλίας, δημιούργησε το υλικό "Parkesine" από κυτταρίνη (κύριο συστατικό των τοιχωμάτων των φυτικών κυττάρων) επεξεργασμένη με νιτρικό οξύ, ενώ την ίδια χρονιά στο Παρίσι, ο Lepage πατεντάρισε το "Bois Durci", επίσης βασισμένο στην κυτταρίνη, του οποίου η σύνθεση περιείχε και ίνες από ξύλο, που του έδιναν ένα σκούρο καφέ ή μαύρο χρώμα. Τα δύο αυτά προϊόντα ήταν οι προπομποί μιας σειράς χημικών υλικών τα οποία χρησιμοποιήθηκαν κυρίως ως απομιμήσεις πολυτελών και σπάνιων υλικών, όπως το ελεφαντόδοντο, το κεχριμπάρι και άλλα. Η καθιέρωση του υλικού ως τεχνητό (ή ως τέχνασμα, με την έννοια της μίμησης της φύσης), αρχικά είχε θετική ανταπόκριση, και μέχρι την δεκαετία του 20 και του 30 η βιομηχανία πλαστικών προωθούσε συστηματικά το νέο υλικό και τις εφαρ μογές του μέσα από διαφημίσεις και παγκόσμιες εκθέσεις. Με αυτό τον τρόπο, πέρα από απλή απομίμηση φυσικών υλικών, το πλαστικό άρχισε να αποκτά δική του υπόσταση χάρη στη δυνατότητα καινοτομιών που προσέφερε. Πρωτοπόρες οικιακές συσκευές όπως το ραδιόφωνο, σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν από βακελίτη, το πρώτο 100% συνθετικό πλαστικό (1907) πολύ πιο ανθεκτικό και οικονομικό από πολλά διαθέσιμα υλικά της εποχής (οπώς το ξύλο). Ακόμα και το αυτοκίνητο, όπως το οραματίστηκε ο Henry Ford με τη βοήθεια του Robert Boyer, προοριζόταν να είναι ένα πλαστικό προϊόν. Ο ίδιος ο Ford έψαχνε τρόπους να παράγει το πλαστικό για την κατασκευή αυτοκινήτων από αγροτικά προϊόντα όπως η σόγια. Άλλα διάσημα πλαστικά που εφευρέθηκαν στις αρχές του αιώνα και συγκεκριμένα τη δεκαετία του 20 είναι το Nylon και το Teflon από τους χημικούς της DuPont, και το PVC (polyvinyl chloride), υλικά που κυριαρχούν ακόμα και σήμερα. Η μεγάλη όμως άνθιση των συνθετικών υλικών σημειώθηκε στην Αμερική κατά τη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν η ετήσια παραγωγή τους τριπλασιάστηκε. Οι αμέτρητες πολεμικές εφαρμογές του πλαστικού περιελάμβαναν από πιλοτήρια αεροσκαφών και κράνη, μέχρι την ίδια την ατομική βόμβα. Μαζί με κάποια πλαστικά που, αφού απορρίφθηκαν από το στρατό ως δεύτερης ποιότητας, προωθήθηκαν για πολιτική χρήση δυσφημώντας το πλαστικό ως φθηνό και χαμηλής ποιότητας υλικό, υπήρξαν και άλλα που είχαν σαρωτική επιτυχία. Όπως το πολυαιθυλένιο, που ανακαλύφθηκε το 1933 με στόχο να χρησιμοποιηθεί ως μονωτικό για ραντάρ, κατέληξε όμως να είναι το πιο ευρέως διαδεδομένο πλαστικό ακόμα και σήμερα, με εφαρμογές του να περιλαμβάνουν από μπουκάλια αναψυκτικών μέχρι πλαστικές σακούλες και φιλμ. ΟΙΚΕΙΟΠΟΙΗΣΗ ΠΛΑΣΤΙΚΩΝ: ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΜΕΣΑΙΑ ΤΑΞΗ 1959 Teenage Fashion Model Barbie Μετά τον πόλεμο η μεγάλη κινητοποίηση της αμερικάνικης παραγωγής για στρατιωτικές εφαρμογές, διοχετεύθηκε στην ανασυγκρότηση της οικονομίας, κυ - ρίως μέσα από τον κατασκευαστικό τομέα. Έτσι δη - μιουργήθηκε ένα εντυπωσιακά εκτενές δίκτυο αυτοκινητοδρόμων που ένωνε την ανατολική με τη δυτική ακτή, και μαζί μια απέραντη έκταση προαστίων που εξακολουθεί μέχρι σήμερα να αποτελεί την κύρια δομή οικιστικής ανάπτυξης σε όλο τον κόσμο. Η επικείμενη άνοδος της αμερικανικής μεσαίας τάξης συνέπεσε όχι μόνο με την πληθώρα νέων καταναλωτικών αγαθών που κατέκλυσαν την αγορά, αλλά και με την πρωτοφανή μείωση του κόστους αυτών, κυρίως λόγω των καινοτομιών που προηγήθηκαν στο χώρο του πλαστικού. Έτσι ξεκίνησε μια περίοδος εξοικείωσης με το πλαστικό στην καθημερινότητα, με πλαστικά παιχνίδια από τη Mattel (1945), στιλό BIC μιας χρήσης (1950), πλαστικά δοχεία Tupperware (1946), καλσόν απο Nylon (δεκαετία 40), τουβλάκια Lego (1949), πιάτα μελαμίνης, δάπεδα από βινύλιο και πλαστικά χριστουγεννιάτικα δέντρα. Για να μην ξεχάσουμε την πιο διάσημη ίσως μετουσίωση του πλαστικού, την ξανθιά Barbie που πρω τοεμφανίστηκε το 1959, βασισμένη στις πρώτες πλαστικές κούκλες της μεταπολεμικής Ανατολικής Γερμανίας. Ο Jeffrey Meikle στο βιβλίο του American Plastic: A Cultural History (New Brunswick: Rutgers University Press, 1995), εξηγεί πώς αυτός ο υλιστικός πληθωρισμός στην ουσία προήλθε από τα 15 χρόνια στέρησης καταναλωτικών αγαθών στην Αμερική, μετά το οικονομικό κραχ του 29 και τα χρόνια του πολέμου. Η μαζική διάθεση φθηνών πλαστικών προϊόντων οδήγησε στη συσσώρευση τους στα σπίτια των καταναλωτών και μαζί στην πτώση της συναισθηματικής τους αξίας. Περισσότερα αγαθά αλλά με μικρότερη αξία δημιούρ- material 24 Panton Design, ca. 1970 Photography: Louis Schnakenburg 25 material

Η1_Layout 1 11/2/2011 11:11 πμ Page 26

Η1_Layout 1 11/2/2011 11:11 πμ Page 28 γησαν ένα πολιτισμικό πληθωρισμό, όπου τα υλικά αγαθά θεωρούνται εφήμερα και αναλώσιμα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι δεν ήταν μόνο η νέα αγορά κατανάλωσης, αλλά η ίδια η αναλωσιμότητα της ανθρώπινης ζωής στα χρόνια του πολέμου, που οδήγησαν σε αυτή τη θεώρηση της προσωρινότητας του υλικού κόσμου στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Έτσι τα πλαστικά λειτούργησαν ως μεταφορά για τις διαρκώς μεταλασσόμενες αξίες της μοντέρνας ζωής, και εξακολούθησαν να ορίζουν την εξέλιξη όχι μόνο των ανθρώπων αλλά και της αρχιτεκτονικής στο δεύτερο μισό. ΠΛΑΣΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΠΛΑΣΤΙΚΑ ΚΤΙΡΙΑ Οι αρχιτέκτονες και οι σχεδιαστές ήταν από τους πιο ενθουσιώδεις υποστηρικτές των δυνατοτήτων του πλαστικού και βοήθησαν στην επαναδιατύπωση των Buckminster Fuller, Montreal Expo 67 Scottnorsworthy Dreamstime.com ουτοπικών οραμάτων που συνόδευαν τα πρώτα πλαστικά των αρχών του αιώνα. Ήδη από την δεκαετία του 40 έγιναν οι πρώτες προτάσεις για πλαστικά σπίτια, όπως αυτή των Sam Bunton και T. Warnett Kennedy, από την Γλασκόβη ή αυτή του Henry J. Keiser το 1944 για εξολοκλήρου προκατασκευασμένο πλαστικό σπίτι που δυστυχώς έμειναν μόνο στα χαρτιά. Έπρεπε να περιμένουμε την δεκατία του 50 και συγκεκριμένα το 1955 για να δούμε την πρώτη κατοικία από πλαστικό που παρουσιάστηκε στο Παρίσι στο «Salon des Arts Menagers» από τον Γάλλο αρχιτέκτονα Ionel Schein. Μία κομψή στρογγυλή μορφή αποτελούμενη από οκτώ ανεξάρτητα κομμάτια που κατασκευάστηκαν και μεταφέρθηκαν ξεχωριστά για να συναρμολογηθούν επι τόπου γύρω από έναν κεντρικό πυρήνα. Για πρώτη φορά παρουσιάστηκαν στην αρχιτεκτονική τόσο μεγάλα εννιαία και ανθεκτικά τμήματα πλαστικού που χρησιμοποιήθηκαν για την οροφή και το δάπεδο της κατοικίας και το επίτευγμα αυτό επηρέασε και άλλους αρχιτέκτονες που στη συνέχεια πειραματίστηκαν με το νέο υλικό γύρω από ολοκληρωμένα συστήματα προκατασκευασμένων σπιτιών. Αλλά και θεωρητικά το πλαστικό ήταν πλέον συνηφασμένο με το μέλλον και ένα νέο είδος ελευθερίας, τόσο από τα ιστορικά μοντέλα που βαραίνουν τα φυσικά υλικά όσο και στις ρευστές καμπυλόγραμμες γεωμετρίες και στις τρεις διαστάσεις. Χαρακτηριστικές είναι και οι φουτουριστικές ονομασίες των πρότυπων κατοικιών από πλαστικό εκείνης της εποχής. Το «Σπίτι του Μέλλοντος» των Alison και Peter Smithson παρουσιάστηκε το 1956 στο «Ideal Home Exhibition» στο Λονδίνο. Τα εσωτερικά, όλα από πλαστικό, παραπέμπουν στον τρόπο κατοίκησης του μέλλοντος ενώ ακόμη και τα μοντέλα που βλέπουμε στις φωτογραφίες της εποχής είναι ντυμένα με κουστούμια βγαλμένα από ταινία επιστημονικής φαντασίας. Μία άλλη σημαντική εφαρμογή απο πλαστικό ήταν η «Κατοικία του Μέλλοντος Monsanto», που κατασκευάστηκε το 1957 ως αξιοθέατο στη Disneyland της Καλιφόρνια. Η κατασκευή που χρηματοδοτήθηκε από την πολυεθνική εταιρεία αγροτικών προϊόντων και βιοτεχνολογίας Monsanto και σχεδιάστηκε από το M.I.T. και την Disney, αποτελούνταν από ένα συνεχές και ομοιόμορφο κέλυφος από ενισχυμένα πολυεστερικά τμήματα συναρμολογημένα επί τόπου. Πλαστικές κατοικίες κατασκευάστηκαν και σε άλλα μέρη του κόσμου, καθώς ο Ψυχρός Πόλεμος υπαγόρευε ένα σκληρό τεχνολογικό και πολιτισμικό ανταγωνισμό. Στο Λένιγκραντ της Σοβιετικής Ένωσης κατασκευάστηκε μία οικιστική μονάδα από ενισχυμένο πολυεστέρα, που μπορούσε να στοιβάζεται σε ολόκληρα συγκροτήματα η Σοβιετική σοσιαλιστική ανταπάντηση σε πλαστικό στην Αμερικάνικη ατομικότητα της Κατοικίας Monsanto. Παρόλο το ενδιαφέρον αυτών των πρώιμων πειραμάτων, η βιομηχανία των πλαστικών δεν μπόρεσε εύκολα να διεισδύσει στον κατασκευαστικό τομέα. Οι κυρίαρχοι της βιομηχανίας των παραδοσιακών δομικών υλικών αντιστάθηκαν στην έλευση αυτού του νέου υλικού και αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν τα συγκριτικά του πλεονεκτήματα. Ο κύριος λόγος όμως ήταν ότι η κατασκευή με πλαστικό ήταν υπερβολικά χρονοβόρα και χειρονακτική, στην κλίμακα ολόκληρων κτιρίων. Η Κατοικία Monsanto ήταν όχι μόνο δύσκολο να κατασκευαστεί, εξαιτίας της έλλειψης τυποποίησης των τμημάτων της, αλλά αποδείχθηκε οτι ήταν κάθε άλλο παρά προσωρινή, όπως είχε αρχικά διαφημιστεί. Το 1968, μετά από 20 εκατομμύρια επισκέπτες, χρειάστηκαν δύο εβδομάδες εντατικής κατεδάφισης για να καταστραφεί. Πέρα όμως από αυτά τα πρότυπα αρχιτεκτονικής, το πλαστικό άρχισε να χρησιμοποιείται φανατικά στον σχεδιασμό εσωτερικών χώρων αλλά και επίπλων. Εκεί η ιδέα της εννιαίας πλαστικής επιφάνειας κυριάρχησε και στη λογική αυτή ο αρχιτέκτονας Eero Saarinen, σχεδίασε τη διάσημη καρέκλα Tulip για την εταιρεία Knoll το Κατοικία του Μέλλοντος Monsanto 1957, που αποτελούνταν από ένα κέλυφος από υαλονήματα-πολυεστέρα στηριγμένο πάνω σε αλουμινένια βάση επενδεδυμένη με πλαστικό, αμφότερα όμως εγγεγραμμένα στην ίδια ρευστή φόρμα. Χαρακτηριστικά ο Saarinen χρησιμοποιούσε συχνά τον όρο πλαστικότητα μιλώντας και για αρχιτεκτονική. Σίγουρα η ίδια λογική επηρέασε τον σχεδιασμό για το πασίγνωστο σταθμό της TWA στο αεροδρόμιο JFK, που ολοκληρώθηκε το 1962, όπου τα ρευστά κελύφη από οπλισμένο σκυρόδεμα που ενσωματώνουν δομή και επιφάνεια, μιμούνται τις μορφές των πλαστικών επίπλων του. Την ίδια εποχή, ένας άλλος σχεδιαστής ο Verner Panton έχει ήδη αρχίσει τις προσπάθειες κατασκευής από ένα εννιαίο καλούπι της πιο γνωστής μέχρι σήμερα πλαστικής καρέκλας, της Panton Chair, προσπάθειες που κατέληξαν σε παραγωγή μία δεκαετία αργότερα. Μπορεί οι προσπάθειες για ολόκληρα πλαστικά συστήματα κατοίκισης να απέτυχαν αλλά η ιδέα του πλαστικού ως επιφάνεια παρέμεινε στο ενδιαφέρον των αρχιτεκτόνων που δεν άφησαν ένα υλικό με τόσα θετικά χαρακτηριστικά αναξιοποίητο. Πράγματι το πλαστικό βρήκε και πάλι τη θέση του ανάμεσα στις προτάσεις για ουτοπικές μεγα-δομές της δεκαετίας του 60, οπως το Plug-in City των Archigram, όπου προκατασκευασμένες αρχιτεκτονικές μονάδες εμπνευσμένες από τις μονάδες των πλαστικών παιχνιδιών Lego στερεώνονται προσωρινά πάνω σε μεταλλικούς μεγα-σκελετούς, ή αλλιώς «hardware» όπως τις ονόμασε ο κρητικός Reyner Banham. Ο Banham με τους όρους «hardware» και «software» αντιστοίχως προσπαθεί να περιγράψει την ευελιξία και κινητικότητα των μονάδων αυτών, που φτάνουν τα επόμενα χρόνια να απομακρύνονται ολοένα και περισσότερο από το αρχικό «hardware» και οδηγούνται προς την ιδέα μιας αυτόνομης κατοικίας, με χαρακτηριστικά όπως: καθαρότητα, ελαφρύτητα, σύγχρονη τεχνική, αδιαφορία για τη μνημειακότητα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, υπαίθρια κατοίκηση. Η πιο πετυχημένη και ακραία έκφραση ενός αυτόνομου περιβάλλοντος μέσα από τη χρήση του πλαστικού ήταν το Suitaloon, των Archigram που παρουσιάστηκε από material 28 29 material

Η1_Layout 1 11/2/2011 11:11 πμ Page 30 THEORY ΠΛΑΣΤΙΚΟ ΚΑΙ Η ΥΠΕΡΒΑΣΗ ΤΗΣ ΥΛΙΚΟΤΗΤΑΣ τον David Greene στην Τριενάλε του Μιλάνου το 1968. Επρόκειτο για ένα ένδυμα το οποίο ο χρήστης που το φορούσε μπορούσε να φουσκώσει σε ένα μικρό πνευματικό θόλο κατοίκησης. Την ίδια χρονιά, βγήκε στις κινηματογραφικές αίθουσες η γνωστή Barbarella, με τα χαρακτηριστικά camp κουστούμια του Paco Rabanne από συνθετική κυτταρίνη, καθιερώνοντας το πλαστικό ως μια αισθησιακή εναλλακτική του μοντερνισμού. Χαρακτηριστικά ο Reyner Banham στο άρθρο του «The Triumph of Software» στο New Society το 1968, περιγράφει τον κόσμο της Barbarella ως θρίαμβο του software όπου κυριαρχούν καμπυλόμορφες, συνεχείς, διαδραστικές επιφάνειες. Παράλληλα το πλαστικό βρήκε εφαρμογή και σε ένα άλλο ρεύμα της εποχής, εκείνο των γεωδετικών θόλων και των φουσκωτών δομών από πλαστικό στη λογική της ελάχιστης επέμβασης στη φύση. Ήδη από τη δεκαετία του 40, τέτοιες δομές ήταν τα μπαλόνια που προστάτευαν εγκαταστάσεις ραντάρ από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες στην Αρκτική. Η σπουδαιότερη μορφή του ρεύματος αυτού ήταν ο Buckminster Fuller με τους γεωδετικούς του θόλους από αυτοφερόμενα τριγωνικά πλαίσια και πλαστική κάλυψη, που μπορούσαν να κατασκευαστούν γρήγορα και να στεγάσουν πολύ μεγάλες εκτάσεις. Δηλαδή οι σκληρές και ψυχρές επιφάνειες της μοντέρνας αρχιτεκτονικής έδωσαν τη θέση τους σε μαλακά, ευέλικτα και ελαφριά οργανικά σχήματα. Για τον Fuller, ο οποίος οραματιζόταν πως οι θόλοι του θα μπορούσαν να στεγάσουν ολόκληρη την ανθρωπότητα, η τεχνολογία των πλαστικών δεν υπονοούσε την ανθρώπινη κυριαρχία πάνω στη φύση, αλλά τη δυνατότητα έμπνευσης από αυτήν και μίμησης των φυσικών δομών. Έτσι στα τέλη της δεκαετίας του 60, αναπτύχθηκε ένα αντίρροπο κίνημα που εκμεταλλεύτηκε επιτυχημένα την ομοιογένεια και απλότητα του υλικού για τη δημιουργία εφήμερων κατασκευών, στοχεύοντας σε μια προσέγγιση της φύσης μέσω της υψηλής τεχονολογίας και την αποϋλοποίηση της κατασκευής. Ένα από τα γνωστότερα παραδείγματα της εποχής ήταν η Κατοικία Futuro του Φινλανδού Matti Suuronen, που κατασκευάστηκε το 1968 από ενισχυμένο πολυεστέρα, και θύμιζε ιπτάμενο δίσκο που μπορούσε να μεταφερθεί ακόμα και με ελικόπτερο και να τοποθετηθεί οπουδήποτε. Το ενδιαφέρον για την αυτονομία και την υπαίθρια, μη-μόνιμη κατοίκηση ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με την αποκορύφωση της διαστημικής εποχής, στην οποία διάφορα καινοτόμα πλαστικά υλικά όπως Mylar, Teflon και Νylon - η Αμερικάνικη σημαία που τοποθέτησε ο Neil Armstrong στη σελήνη ήταν από Nylon - έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο. Η εικόνα της γης από τη σελήνη ως μια μοναχική σφαίρα που ταξιδεύει στο διάστημα, όπως δημοσιεύτηκε από τη NASA με αφορμή την πρώτη Ημέρα της Γης το 1970, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη εννοιών όπως η οικολογία, η προστασία του περιβάλλοντος και η αναστρεψιμότητα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ειρωνικά, μπορούμε να πούμε πως η ιδέα της γης ως ένας πεπερασμένος πλανήτης οδήγησε στην πρώτη πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του 70. Η κορύφωση της παγκόσμιας κατανάλωσης πετρελαίου της δεκαετίας του 60 σε συνδυασμό με τη συνειδητοποίηση ότι τα αποθέματα δεν ήταν αστείρευτα είχε σαν αποτέλεσμα την προσαρμογή της παραγωγής και της κατανάλωσης στα νέα δεδομένα. Το γεγονός αυτό δε θα μπορούσε να αφήσει το πλαστικό ανεπηρέαστο, με την απότομη άνοδο της τιμής του να δίνει τέλος στα φιλόδοξα πειράματα των προηγούμενων δεκαετιών. Έτσι, έπειτα από έναν ολόκληρο αιώνα εξοικείωσης της καθημερινότητας με το πλαστικό και παρά την καθοριστικής σημασίας συμβολή του στην δημιουργίας μιας λαϊκής (pop) εικονογραφίας, οι δεκαετίες του 80 και του 90 μας άφησαν λίγα αξιοσημείωτα παραδείγματα πλαστικού σε μεγάλη κλίμακα. Με την παγκόσμια επανάσταση των τηλεπικοινωνιών, το πλαστικό πέρασε στην μικροκλίμακα των ηλεκτρικών δικτύων και των μικροεξαρτημάτων και κατά κάποιο τρόπο έγινε αόρατο. Κι όμως, η τεράστια διάδοση των εφαρμογών του πλαστικού και η τεχνολογική εξειδίκευσή του έφεραν Futuro House Matti Suuronen ένα είδος νέας βιομηχανικής επανάστασης, με αποτέλεσμα πολλά νέα πλαστικά υψηλών επιδόσεων να διεγείρουν την φαντασία των αρχιτεκτόνων και των σχεδιαστών για άλλη μια φορά. Παρά την πρόοδο που σημειώθηκε, τα θέματα που κυριαρχούν στη σύγχρονη αρχιτεκτονική σήμερα είναι σε μεγάλο βαθμό ίδια με αυτά που απασχόλησαν τον τελευταίο αιώνα. Για παράδειγμα η έμφαση στην ευελιξία, τον εφήμερο χαρακτήρα, την ελαφρότητα και την απλότητα μαζί με την μέριμνα για το περιβάλλον, αποτελούν όλα κριτικές εκφάνσεις της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, καλλιεργήθηκαν όμως ως αξίες μέσα από την ανάπτυξη του πλαστικού στον 20ο αιώνα. Ακόμα και η ραγδαία έκρηξη στην παραγωγή πλαστικών επενδύσεων και τελειωμάτων, συνέβαλε στην έμφαση της επιφάνειας και της υλικότητας στο σύγχρονο σχεδιασμό. Μετά την αποφόρτιση των κοινωνικών του προεκτάσεων, η βιομηχανία του πλαστικού ολοκληρώνει έναν κύκλο και επιστρέφει στο ίδιο σημείο με την εποχή που γεννήθηκε το πλαστικό: σκοπός της είναι η συνεχής ανάπτυξη νέων εξειδικευμένων υλικών εφαρμογών. Με αυτήν την έννοια, το πλαστικό ως ανθρωπογενής ουσία χωρίς φυσικά όρια ενσαρκώνει αυτό που ο Ρολάν Μπαρτ περιγράφει ως «ιδέα της αέναης μεταμόρφωσης», υπερβαίνοντας τελικά την ίδια την υλικότητα. Όπως ο λίθος ή ο χαλκός έδωσαν το όνομά τους σε ολόκληρες προϊστορικές περιόδους με την ανάπτυξη της χρήσης τους να επιδρά καθοριστικά στην εξέλιξη του πολιτισμού, έτσι και το πλαστικό, προορισμένο αρχικά για την πολεμική βιομηχανία, εξαπλώθηκε τόσο ραγδαία που με ασφάλεια θα μπορούσαμε να ονομάσουμε την εποχή μας, «εποχή του πλαστικού». Ο γάλλος θεωρητικός Roland Barthes ήδη από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, γράφει το δοκίμιο «Πλαστικό» στο βιβλίο Μυθολογίες, (Παρίσι: Editions du Seuil, 1957), όπου συνοψίζει εύστοχα το νέο πνεύμα της εποχής όπως εμπεριέχεται στο νέο αυτό υλικό. Για να καταλάβουμε την αλλαγή που έφερε η ανακάλυψη και η εξάπλωση των πλαστικών υλικών θα πρέπει να προσπαθήσουμε να φανταστούμε έναν κόσμο χωρίς αυτά, και η αλήθεια είναι ότι θα έμεναν πολύ λίγα πράγματα γύρω μας. Πέρα όμως από τα αντικείμενα που μας περιβάλλουν, έχει αλλάξει ριζικά και ολόκληρο το πνεύμα της εποχής μας. Αυτό που κάνει εντύπωση στον Barthes και αποτελεί για αυτόν την βασική αλλαγή που φέρει το πλαστικό είναι η ιδέα της «ατέρμονης μεταμόρφωσης». Η δυνατότητα του πλαστικού να παίρνει οποιαδήποτε μορφή χωρίς κανέναν περιορισμό από το ίδιο το υλικό, καθιστά τα πράγματα γύρω μας ένα θέαμα πλαστικών δυνατοτήτων. Το ενδιαφέρον μετατοπίζεται από το αντικείμενο αυτό καθεαυτό στο εν δυνάμει αντικείμενο, μέσα από τη μορφογεννητική πολλαπλότητα των μεθόδων παραγωγής πλαστικών. Το νέο θαυματουργό υλικό μπορεί το ίδιο εύκολα να μεταμορφωθεί σε λεπτό φιλμ, ίνες, πλάκες, σωλήνες, μπουκάλια και κουτιά. Αν το συγκρίνουμε για παράδειγμα με την πέτρα, ένα παραδοσιακό φυσικό υλικό του οποίου η επεξεργασία (κόψιμο, σμίλεμα κλπ) έχει κάθε φορά τελικό μη αναστρέψιμο χαρακτήρα, η επεξεργασία του πλαστικού (χύτευση, εξίλαση κλπ) είναι μια συνεχής και αναστρέψιμη κίνηση μεταξύ ενδιάμεσων σταδίων. Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί, πως με το πλαστικό γίνεται το πέρασμα από ένα γεωμετρικό κόσμο σταθερών και αποκρυσταλωμένων μορφών, σε έναν τοπολογικό κόσμο που μπορεί να μεταβάλλεται διαρκώς χωρίς να αλλάζει η ουσία του. Ο ίδιος ο Barthes γράφει πως το πλαστικό υπάρχει ως κίνηση και όχι ως ουσία-υπόσταση, αμφισβητώντας την ίδια την ύπαρξη ουσίας σε έναν επιφανειακό κόσμο όπου οι διαφορές τελικά ισοπεδώνονται. Η έλλειψη αντίστασης του πλαστικού και η δυνατότητά του να μεταβάλλεται σε οτιδήποτε με μόνο όριο την ανθρώπινη επιθυμία σημαίνει την ολοκλήρωση της μοντερνιστικής υπόσχεσης περί καθαρής δημιουργίας του πνεύματος. Η επιστήμη επιτέλους κυριαρχεί επί της ύλης, με το πλαστικό να αντιπροσωπεύει έναν υλικό εκδημοκρατισμό, ως φθηνός αντικαταστάστης σπάνιων και ακριβών φυσικών υλικών. Το πλαστικό μιμείται τα φυσικά υλικά, όχι όμως με στόχο να μιμηθεί τη Φύση αλλά να την αντικαταστήσει, καταργώντας έτσι την ιεραρχία των υλικών. Σε αντίθεση με τα παραδοσιακά υλικά που με το πέρασμα του χρόνου γερνάνε και φθείρονται με ένα τρόπο που τα εμπλουτίζει, οι νέες πλαστικοποιημένες εκδοχές έχουν πολύ μεγαλύτερη διάρκεια ζωής μένοντας αναλλοίωτες για πάρα πολλά χρόνια. Σε αυτή την ιδιότητα του πλαστικού άλλοι βλέπουν την αιτία της ραγδαίας εξάπλωσής του και της καθιέρωσής του ως ένα ευτελές και υποδεέστερο υλικό και άλλοι την υπέρβαση της ίδιας της υλικότητας. Αν τα πρώτα πλαστικά έμειναν στην ιστορία ως φθηνές απομιμήσεις, πλέον μπορούμε να μιλάμε για μια νέα γενιά πλαστικών ή σύνθετων υλικών (συνδυασμού φυσικών υλικών με πλαστικά) με εξελιγμένες ιδιότητες και εξειδικευμένες εφαρμογές. Χάρη στη συνεχή επιστημονική έρευνα και την τεχνολογική εξέλιξη τόσο σε μεθόδους παρασκευής όσο και επεξεργασίας, οι ιδιότητες του πλαστικού βελτιώνονται και διευρύνονται χωρίς τέλος. Το ίδιο ανοιχτή παραμένει και η πρόκληση της ανάδειξης του πλαστικού ως υλικό με δική του ταυτότητα. material 30 31 material

Η1_Layout 1 11/2/2011 11:11 πμ Page 32 TECHNOLOGY TECHNOLOGY ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣΚΑΙ ΠΛΑΣΤΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Ο όρος «πλαστικό» είναι η γενική ονομασία μιας οικογένειας υλικών που εμφανίζονται σε πάρα πολλές διαφορετικές εκδοχές γύρω μας και συνοδεύουν την καθημερινότητά μας αλλά που για τους περισσότερους από εμάς έχουν μυστηριώδη προέλευση και συχνά περίπλοκα και δυσνόητα επιστημονικά ονόματα. Ακόμη μεγαλύτερο μυστήριο αποτελεί ο τρόπος δημιουργίας όλων αυτών των πλαστικών αντικειμένων που μας περιβάλλουν. Η ύπαρξή τους μας είναι πλέον δεδομένη και τα περισσότερα θα μπορούσαμε να τα χαρακτηρίσουμε έως και banal, ωστόσο κρύβουν μία εξαιρετικά εξελιγμένη και πολυδιάστατη τεχνολογία. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Όλα τα πλαστικά είναι συνθετικά πολυμερή δηλαδή χημικές ενώσεις μεγάλων μορίων που αποτελούνται από επαναλαμβανόμενες δομικές ενότητες και προκύπτουν απο τη χημική αντίδραση δύο ή παραπάνω πιο απλών μονομερών μορίων. Η μεγάλη ποικιλία πλαστικών που συναντάμε οφείλεται τόσο στα πρόσθετα συστατικά που χρησιμοποιούνται για να βελτιώσουν την συμπεριφορά του πολυμερούς ανάλογα με τη λειτουργία του (μείωση κόστους, διάρκεια στον χρόνο, εξωτερική εμφάνιση κλπ) όσο και στις μεθόδους επεξεργασίας που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Όλες οι μέθοδοι επεξεργασίας του πλαστικού είναι δυναμικές και στηρίζονται στην ευπλασία του υλικού (σε αντίθεση με άλλα υλικά που πχ κόβονται). Υπάρχει πληθώρα παραλλαγών στις μεθόδους που χρησιμοποιούνται για την μορφοποίηση των θερμοπλαστικών πολυμερών, δηλαδή αυτών που μπορούν να παραμορφωθούν και να αποκτήσουν το σχήμα που επιθυμούμε κάθε φορά που θερμαίνονται, σε αντίθεση με τα θερμοσκληρυνόμενα πολυμερή που σκληραίνουν κατά τρόπο μη αντιστρεπτό. Κάποιες από τις πιο διαδεδομένες και ενδιαφέρουσες αυτές μεθόδους αναλύονται παρακάτω: ΧΥΤΕΥΣΗ ΜΕ ΕΓΧΥΣΗ / INJECTION MOULDING Η μέθοδος αυτή αποτελεί την πιο βασική τεχνική επεξεργασίας πλαστικού, την μητέρα όλων των μεθόδων. Τα κομμάτια διαμορφώνονται με την έγχυση θερμού πλαστικού σε κάποια κοιλότητα (καλούπι) κά τω από υψηλή πίεση. Μετά την αποψύχωσή του το καλούπι ανοίγει και έτσι λαμβάνουμε το τελικό προϊόν. Με τη μέθοδο αυτή κατασκευάζεται μια πολύ ευρεία γκάμα προϊόντων τόσο σε είδος, όσο και σε μέγεθος, από καρέκλες κήπου, έως ιατρικά εμφυτεύματα ή ακό μη και μικροεξαρτήματα χιλιοστών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η γνωστή Pantone Chair από πο-λυ προπυλένιο (PP) που κατασκευάζεται με τη μέ θο δο αυτή από τα τέλη του 1990 και μετά στην πιο οικονομική της εκδοχή, σε αντίθεση με την Pantone Chair Classic που αποτελεί ακόμη την πιο ακριβή σειρά παραγωγής με την πιο περίπλοκη μέθοδο χύτευσης του 1980 από άκαμπτο αφρό πολυουρεθάνης. ΧΥΤΕΥΣΗ ΜΕ ΦΥΣΗΜΑ / BLOW MOULDING Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για μια σειρά από βιομηχανικές μεθόδους μαζικής παραγωγής όπου τα τεμάχια διαμορφώνονται με το απλό φούσκωμα ενός «πλαστικού μπαλονιού» μέσα σε ένα κοίλο καλούπι αποτελούμενο από δύο κομμάτια, δίνοντας έτσι το επιθυμητό σχήμα στο τελικό προϊόν. Παραλλαγές της μεθόδου αυτής περιλαμβάνουν χύτευση με εμφύσημα και έγχυση ή χύτευση με εμφύσημα και εκβολή. Παρόλο που όλες οι παραπάνω μέθοδοι περιορίζονται σε απλές σχετικά κοίλες μορφές έχουν φτηνή και γρήγορη παραγωγή όταν χρησιμοποιούνται για την δημιουργία αντικειμένων σε μεγάλες ποσότητες (εννοώντας εκατομμύρια κομμάτια) όπως τα κοινά πλαστικά μπουκάλια αναψυκτικών. Τόσο οι εφαρμογές των βασικών μεθόδων επεξεργασίας όσο και οι παραλλαγές τους που ολοένα εξελίσσονται και τελιοποιούνται, μας ανοίγουν τα μάτια στο θαυμαστό κόσμο του πλαστικού. Ολόκληρες γενιές αρχιτεκτόνων και σχεδιαστών έχουν γαλουχηθεί με τη τεχνογνωσία της βιομηχανίας των πλαστικών και υπάρχουν πολλά παραδείγματα όπου τέτοιου είδους μέθοδοι έχουν χρησιμοποιηθεί με τρόπο ευρυματικό και καινοτόμο. Σήμερα έχουμε κάνει ένα βήμα πιο πέρα και χάρη στην σχεδίαση μέσω υπολογιστή (CAD, Computer Aided Design) αναμένονται ακόμα περισσότερες καινοτομίες. Με την εξατομίκευση και ψηφιοποίηση της κατασκευής (customization και fabrication) και τη διάδοση μηχανημάτων όπως Laser cutters, 3D CNC Milling Machines και 3D-Printers, μπορούμε να δημιουργήσουμε με πλαστικό απευθείας ή έμμεσα, μέσω καλουπιών, πράγματα που μέχρι τώρα φάνταζαν αδύνατα. Με την υπέρβαση της τυποποίησης της παραγωγής πλαστικών αντικειμένων οι δυνατότητες είναι πλέον άπειρες. ΔΙΕΛΑΣΗ (ΕΞΩΘΗΣΗ) / EXTRUSION Με τη διέλαση παράγεται μια μεγάλη ποικιλία μορφών από πολύ απλές μέχρι αρκετά σύνθετες διατομές. Για τη δημιουργία των συνεχών αυτών τμημάτων το αρχικό πολυμερές περνάει μέσα από ένα στενό άνοιγμα έχοντας σαν αποτέλεσμα εννιαία μήκη με όποιο προφίλ έχει το άνοιγμα αυτό. Αφού δημιουργηθούν τα προφίλ αυτά με μήκος που φτάνει και τα 20μ/ώρα συχνά απαιτείται και η περαιτέρω επεξεργασία τους με κόψιμο ή συναρμολόγηση μέχρι το τελικό προϊόν. Στον τομέα των οικοδομικών υλικών βρίσκουμε έναν μεγάλο αριθμό προϊόντων που έχουν παραχθεί με τη μέθοδο αυτή και κυρίως ότι έχει να κάνει με κάθε είδους πλαστικές σωληνώσεις. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΥΛΙΝΔΡΩΣΗ / CALENDERING Η διεργασία αυτή έχει παραδοσιακά χρησιμοποιηθεί στη βιομηχανία χαρτιού και υφάσματος για να δώσει γυαλάδα στις τελικές επιφάνειες. Σήμερα χρησιμοποιείται για την παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων ρολλών λεπτών φύλλων πλαστικού όπως PVC. Το αρχικό πολυμερές περνάει μέσα από ένα σύστημα τουλάχιστον τεσσάρων κυλίνδρων που περιστρέφονται σε διαφορετικές ταχύτητες συμπιέζοντας το πλαστικό ενώ το θερμαίνουν. Αποτελεί ιδανική μέθοδο για υψηλό ρυθμό παραγωγής και το τελικό αποτέλεσμα είναι μακρυά, συνεχόμενα ρολλά πλαστικού χωρίς ενδιάμεσες ενώσεις, όπως κουρτίνες μπάνιου, πλαστικά φιλμ, πλακίδια πατώματος κλπ. Παντελής Ι. ηµήτρης, Μη Μεταλλικά Τεχνικά Υλικά, (Αθήνα: Εκδόσεις Παπασωτηρίου, 2008). Bell, Victoria Ballard, and Patrick Rand, Materials for Architectural Design, (London: Lawrence King Publishing, 2006). Lefteri Chris, Making it, Manufacturing Techniques for Product Design, (London: Laurence King Publishing Ltd, 2007) material 32 33 material

Η1_Layout 1 11/2/2011 11:11 πμ Page 34 ΠΛΑΣΤΙΚΟ ΚΑΙ ΠΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ελαφρότητα, οικονομία, οικολογία, απλότητα: έννοιες που βρίσκονται ολοένα και περισσότερο στο επίκεντρο των αναζητήσεων της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Το πλαστικό, μέσα από την διαρκή εξέλιξη και εξειδίκευσή του ως υλικό, έχει απαντήσει σε αυτές τις αναζητήσεις είτε δίνοντας καινοτόμες τεχνικές λύσεις είτε αποτελώντας πηγή σχεδιαστικής έμπνευσης. Χαρακτηριστικά θα μπορούσαμε να αναφερθούμε στον Peter Cook, ο οποίος μαζί με τους Archigram ήδη από την δεκαετία του 60 πειραματιζόταν με δομές από πλαστικό, που αποθέωναν την εξατομίκευση και αυτονομία του κόσμου του μέλλοντος. Αρκετές δεκαετίες αργότερα τα πειράματα αυτά μετουσιώνονται στο κέντρο τέχνης Kunsthaus Graz στην Αυστρία που πραγματοποίησε μαζί με τον αρχιτέκτονα Colin Fournier το 2003. Η αιωρούμενη οργανική μπλε μορφή που αποτελείται εξωτερικά από περίπου 1100 πανέλα από ακρυλικό γυαλί, είναι μία σύγχρονη ματιά στις φουσκωτές δομές εκείνης της εποχής. Τα ημιδιαφανή πανέλα που χρησιμοποιήθηκαν είναι και τα 1100 μοναδικά σε γεωμετρία και κατασκευάστηκαν από ένα είδος ακρυλικού φύλλου, τύπου Plexiglas, μέσα από μια τελείως αυτοματοποιημένη CAD-CAM μέθοδο έτσι ώστε να είναι πιο οικονομική η παραγωγή τους. Ο τελικός όγκος, ένα γυαλιστερό μπλε σύννεφο, στο μέσο του ιστορικού ιστού της πόλης, καταφέρνει να ενταχθεί χάρη στις απαλές καμπύλες, που του δίνουν μία ανάλαφρη εντύπωση, αυτή ενός «friendly alien», όπως χαρακτηριστικά αποκαλείται. Η παραμορφωμένη αντανάκλαση της πόλης πάνω στην καμπυλόμορφη επιφάνεια συνδυάζεται με 930 λάμπες φθορίου που δημιουργούν διαδραστικές παραστάσεις μεγάλης κλίμακας, προσδίδοντας μια εφήμερη διάσταση στο κτίριο. Παράλληλα, η ρευστή, Σοφία Βυζοβίτη Σοφία Βυζοβίτη Σοφία Βυζοβίτη σχεδόν υγρή όψη συνομιλεί με την επιφάνεια του νερού του ποταμού που διασχίζει την πόλη. Η επίτευξη της μη κανονικότητας και συνέχειας της επιδερμίδας του κτιρίου είναι δυνατή χάρη στην ελεγχόμενη παραμόρφωση και το άψογο φινίρισμα των πλαστικών φύλλων. Ένα βήμα πιο πέρα από την αναζήτηση της εννιαίας πλαστικής επιφάνειας που απασχόλησε τους αρχιτέκτονες από τη δεκαετία του 60 και μετά, η Ελληνίδα αρχιτέκτων Σοφία Βυζοβίτη έχει εκτελέσει μία σειρά από πειράματα, όπου μέσα από διαδοχικές επεξεργασίες του πλαστικού επιτυγχάνεται η δημιουργία πορώδων κελυφών. Επιφάνειες από φύλλα ακρυ λικού αρχικά κόβονται σε μηχάνημα κο - πής laser για να αποκτήσουν γραμμικά μοτίβα και στη συνέχεια παραμορφώνονται με θερμότητα. Η διπλή αυτή επέμβαση με την τοπική και οργανωμένη διακοπή της συνέχειας της αρχικής επιφάνειας και της παραμόρφωσης τόσο της αρχικής επιφάνειας αλλά και του επαναλαμβανόμενου μοτίβου στις τρεις διαστάσεις, δημιουργούν δομές με απεριόριστες μορφολογικές δυνατότητες. Ανάλογα με το είδος των εγκοπών και το βαθμό παραμόρφωσης, τα μορφογενετικά πειράματα «Εγκοπές σε τά - ση» της Σοφίας Βυζοβίτη μπορούν να γεννήσουν μια μεγάλη ποικιλία από διάτρητες επιφάνειες με πολλαπλές εφαρμογές. Tην ίδια λογική, που συνδυάζει την κοπή με μηχανήματα laser και την παραγωγή μέσω αυτοματοποιημένης μεθόδου, 300 διαφορετικών πανέλων προς συναρμολόγηση, χρησιμοποιεί και μια άλλη ομάδα Ελλήνων αρχιτεκτόνων, οι Monored (Κωνσταντίνος Χρυσός και Μαριάνθη Τατάρη). Το Ηλιόμετρο, μια προ σωρινή υπαίθρια εγκατάσταση, αποτελείται από 300 διαφορετικά τεμάχια από πο - λυπροπυλένιο PP, που όταν συναρμολογηθούν δημιουργούν μία καμπυλωτή συνεχόμενη πτυχωτή επιφάνεια. Τα επόμενα παραδείγματα ξεφεύγουν από την παραπάνω λογική του πειραματισμού σε σχέση με την πλαστικότητα ως δυ - ναμική επιφάνεια και αναδεικνύουν και άλλες ενδιαφέρουσες πτυχές των δυνατοτήτων του πλαστικού. Ηλιόµετρο, Ενδεικτική τοµή, Monored Sholky Dreamstime.com

Η1_Layout 1 11/2/2011 11:12 πμ Page 36 ΦΟΥΣΚΩΤΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΩΝ PLASTIQUE FANTASTIQUE ΣΤΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ, 2010. φωτογραφία: Marco Canevacci ΠΛΑΣΤΙΚΟ ΣΠΙΤΙ ΑΠΟ ΤΟΝ KENGO KUMA ΣΤΟ ΤΟΚΥΟ, 2002. Το γραφείο των Plastique Fantastique στο Βερολίνο έχει μία ιδιαίτερη σχέση με το πλαστικό. Προτείνει πλαστικές φουσκωτές δομές μεγάλων διαστάσεων, που δημιουργούν νέα τοπία εξερεύνησης και έκπληξης για το κοινό που τυχαίνει να συναντήσει κάποιες από αυτές τις προσωρινές μεταβολές του υφιστάμενου αστικού χώρου. Κάτω από γέφυρες, στη μέση μιας πλατείας, ανάμεσα σε δύο κτίρια, ο επισκέπτης συνδιαλλέγεται με το νέο πλαστικό τοπίο εξωτερικά και στη συνέχεια εσωτερικά. Τα έργα των Plastique Fantastique που ζουν και εργάζονται στο Βερολίνο από το 1999, «παίζουν με τη δυναμικότητα του αστικού χώρου, αποκαλύπτοντας το υπάρχον από μια νέα σκοπιά, όπου οι χώροι μπορούν να αναλυθούν, να ερμηνευθούν, να καταληφθούν και να κατοικηθούν με διαφορετικό τρόπο για περιορισμένο χρονικό διάστημα» μας εξηγεί ο αρχιτέκτονας Marco Canevacci και ένας από τους ιδρυτές του γραφείου. Μία από τις πιο πρόσφατες και χαρακτηριστικές τους εγκαταστάσεις, το Rettungsring είναι μία φουσκωτή κατασκευή που έχει τη μορφή ενός δαχτυλιδιού γύρω από ένα δέντρο στην άκρη μιας όχθης του ποταμού Spree στο Βερολίνο. Σαν ένα ερυθρόλευκο γυαλιστερό σωσίβιο από πλαστικό (εξού και το όνομά του που σημαίνει σωσίβιο στα γερμανικά) να που επιπλέει στην άκρη του νερού, το Rettunsgring αποτελεί μία γλυπτική, πειραματική παρέμβαση και μία σύγχρονη προσπάθεια για πλωτή κατασκευή. Δύο ειδών φιλμ, άσπρο αδιαφανές και κόκκινο διαφανές, από PVC πάχους 0,18χιλ δημιουργούν μία κυκλική δομή συνολικής διαμέτρου 10,00μ αποτελούμενη από συνεχόμενο διάδρομο πλάτους 2,5μ. Η επιλογή του συγκεκριμένου είδους πλαστικού προσδίδει στην εγκατάσταση έναν καταρχάς παιχνιδιάρικο χαρακτήρα. Ο επισκέπτης αρχικά ξεχωρίζει την χρωματιστή αυτή σαμπρέλα από μακρυά που κατά τη διάρκεια της νύχτας λάμπει ακόμη περισσότερο αφού φωτίζεται από το εσωτερικό του. Στη συνέχεια μπορεί να μπει από μια σχισμή με φερμουάρ που βρίσκεται στο άσπρο αδιαφανές κομμάτι του δαχτυλιδιού και να ανακαλύψει το εσωτερικό της εγκατάστασης, να περπατήσει με γυμνά πόδια νιώθοντας την γυαλιστερή υφή του PVC, να ξαπλώσει κυριολεκτικά πάνω στο νερό χωρίς να βραχεί και κυρίως να ξαναδεί το γύρω φυσικό τοπίο με έναν καινούριο τεχνητό τρόπο μέσα από τη διάφανη κόκκινη μεμβράνη. Με αυτόν τον τρόπο οι Plastique Fantastique δημιουργούν μια ολιστική εμπειρία που απευθύνεται σε όλες τις αισθήσεις. Rettungsring, Plastique Fantastique, αποσπάσµατα από την ταινία του Ingo Mende Σε αντιδιαστολή με το Rettungsring όπου το πλαστικό ως υλικό εντυπωσιασμού, συμβάλλει στη δημιουργία ενός τεχνητού τοπίου μέσα στην πόλη, ο Ιάπωνας Kengo Kuma χρησιμοποιεί το πλαστικό με έναν πιο ευαίσθητο τρόπο εμπνευσμένο απο τα παραδοσιακά υλικά της Ιαπωνικής αρχιτεκτονικής. Το μικρό διώροφο «Πλαστικό Σπίτι» του Kengo Kuma, για μία μητέρα συγγραφέα και τον φωτογράφο γιο της, που έχτισε το 2002 σε μία πυκνοκατοικημένη περιοχή του Τόκυο, παίρνει το όνομά του από το υλικό του, αφού έχει χρησιμοποιηθεί σχεδόν εξολοκλήρου ένα ενισχυμένο με ίνες πολυμερές (FRP, Fibrereinforced plastic) με επικάλυψη από διαφανές βερνίκι ουρεθάνης. Η βάση της κατοικίας είναι από μεταλλική κατασκευή, την οποία ο Kuma έχει καλύψει τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά με φύλλα FRP και ενδιάμεσα φύλλα ημιδιαφανούς μόνωσης, ενώ σε άλλα σημεία κυριαρχούν πλαστικές μακρυές περσίδες FRP. Ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιείται το πλαστικό στο έργο αυτό έχει να κάνει με την αίσθηση ελαφρότητας, ανοιχτότητας και διαφάνειας που θυμίζουν την χρήση του ριζόχαρτου και των ξύλινων περσίδων στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι με έναν σύγχρονο τρόπο ο Kengo Kuma επιστρέφει στους λόγους που πρωτοχρησιμοποιήθηκε το πλαστικό, δηλαδή για να αντικαταστήσει ακριβά και σπάνια υλικά του τέλους του 19ου αιώνα. Μιμούμενος όμως περισσότερο υλικές ποιότητες, και όχι απλώς την εμφάνιση, ο Kuma αναδυκνύει το πλαστικό ως υλικό καθεαυτό. Έτσι στο «Πλαστικό Σπίτι» το FRP διατηρεί τις ποιότητες διάχυσης του φωτός και ελέγχου της ιδιωτικότητας, απαντώντας παράλληλα σε σύγχρονες κατασκευαστικές απαιτήσεις, όπως ανθεκτικότητα και ευκολότερη συντήρηση. Το αποτέλεσμα είναι το επιτυχημένο πάντρεμα της ευαισθησίας της παραδοσιακής ιαπωνικής αισθητικής με τις απαιτήσεις του σύγχρονου τρόπου ζωής και των πλεονεκτημάτων των τελευταίων τεχνολογικών μέσων. Παράλληλα με το σπίτι αυτό ο Kengo Kuma φωτογραφία: Mitsumasa Fujitsuka προτείνει μια αρχιτεκτονική που βρίσκεται στον αντίποδα του συμπαγούς μπετονιένου κουτιού που τόσο αγαπήθηκε από τους αρχιτέκτονες του 20ου αιώνα. Με την εξάντληση των δυνατοτήτων που του προσφέρονται από το πλαστικό FRP (ακόμα και βίδες ή άλλα μικροεξαρτήματα είναι από ημιδιαφανές πλαστικό), προσεγγίζοντας δηλαδή την πρότασή του καθαρά μέσω της υλικότητάς της και μάλιστα μέσω μιας ολιστικής αντιμετώπισής της, καταλήγει στην πλήρη αποϋλοποίηση της. Χαρακτηριστικός είναι άλλωστε και ο ίδιος ο τίτλος της τελευταίας βιογραφίας της δουλειάς του Ιάπωνα αρχιτέκτονα: «Material, Immaterial, the new work of Kengo Kuma». φωτογραφία: Mitsumasa Fujitsuka φωτογραφία: Mitsumasa Fujitsuka material 36 37 material

Η1_Layout 1 11/2/2011 11:12 πμ Page 38 WILLIAM MASSIE, BIG BELT HOUSE, ΣΤΗ ΜΟΝΤΑΝΑ, Η.Π.Α. ΤΟ 2000 Τα σύγχρονα εργαλεία σχεδιασμού μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή προσφέρουν την τελευταία δεκαετία απεριόριστες δυνατότητες όχι μόνο μορφογεννητικές βλ. «bubbles» ή «blobs», αλλά και νέων τρόπων παραγωγής και κατασκευής που καταργούν την απόσταση μεταξύ σχεδιαστηρίου και εργοταξίου. Στην περίπτωση του αμερικανού αρχιτέκτονα William Massie η διαδικασία σχεδιασμού και κατασκευής μέσω υπολογιστή αποτελεί μονόδρομο για όποιον θέλει να προσφέρει μια ποιοτική αρχιτεκτονική σε προσιτά κόστη. Στην κατοικία που σχεδίασε σε μία περιαστική περιοχή στη Μοντάνα των Η.Π.Α., ο William Massie πρότεινε μία μορφή εμπνευσμένη από τη λοφώδη γύρω τοπογραφία, κατασκευασμένη από σκυρόδεμα. Οι πολύπλοκες γεωμετρίες των τμημάτων της κατοικίας σμιλεύθηκαν με ψηφιακή ακρίβεια απευθείας από τον υπολογιστή σε μηχάνημα 3D CNC Milling Machine, πάνω σε αφρό διογκωμένης πολυστερίνης (XPS ή Styrofoam), ένα υλικό που χρησιμοποιείται συνήθως για μονώσεις κτιρίων. Τα κομμένα τμήματα από Styro - foam μεταφέρθηκαν στη συνέχεια στο εργοτάξιο όπου χρησιμοποιήθηκαν ως καλούπια για τα δομικά πλαίσια από σκυρόδεμα, μειώνοντας κατά πολύ τα κόστη εργασίας. Οι δυνατότητες επεξεργασίας του πλαστικού, μεταφέρονται εδώ σε ένα άλλo παραδοσιακό υλικό κατασκευής, το σκυρόδεμα. Ο ίδιος ο αφρός διογκωμένης πολυστερίνης δίνει μια διαφορετική και πολύ χαρακτηριστική υφή στην τελική επιφάνεια του σκυροδέματος, ενώ τα τμήματα ενώσεων μεταξύ των διαφορετικών κομματιών αποτελούν ση - μεία σχεδιασμού για τον αρχιτέκτονα που στη συγκεκριμένη κατοικία τα αντιμετωπίζει σαν puzzle. Παρόλο που το ίδιο το πλαστικό σαν υλικό δεν παραμένει στην υλοποιημένη κατοικία, έχει συμβάλλει καθοριστικά στην πλαστικότητα της δυναμικής μορφολογίας που επιτυγχάνεται. Χαρακτηριστικός είναι ο μεγάλος τσιμεντένιος νεροχύτης κουζίνας που έχει μετουσιωθεί σε μία γλυπτική έκφραση όλων αυτών που προσπαθεί να επιτύχει ο William Massie με τη μέθοδο που προτείνει. Να συνδυάσει δηλαδή τα πλεονεκτήματα ενός τυποποιημένου συστήματος κατασκευής με χαμηλά κόστη, γρήγορη και άψογη υλοποίηση με μία εξατομικευμένη και πρωτοπόρα αρχιτεκτονική. Το πλαστικό είναι χωρίς αμφιβολία ένα υλικό που ανταμοίβει όποιον ασχοληθεί δημιουργικά μαζί του. Παρόλο που μιλάμε για ένα κατεξοχήν τεχνητό υλικό που στις περισσότερες περιπτώσεις σύγχρονων κτιρίων περιορίζεται σε τεχνικές εφαρμογές παραμένοντας κρυμμένο, δεν είναι λίγοι οι αρχιτέκτονες που έχουν πειραματιστεί και αναδείξει τις απεριόριστες εκφραστικές δυνατότητές του. Και η ποικιλία είναι μεγάλη: από παραδείγματα όπου η ελαφρότητα και ημιδιαφάνεια του πλαστικού έρχεται σε αντιδιαστολή με τη μονολιθικότητα και την υφή του σκυροδέματος, μέχρι παραδείγματα όπου το πλαστικό αποτυπώνεται στο σκυρόδεμα ή αντικαθιστά επάξια παραδοσιακά υλικά όπως το ξύλο και το γυαλί. Στο σύνολό τους όμως το πλαστικό έχει επιτύχει να ξεπεράσει τις τεχνικές ιδιότητές του και να προσφέρει νέες αρχιτεκτονικές ποιότητες, καταλαμβάνοντας έτσι παραπάνω από μία θέσεις δίπλα στα φυσικά υλικά. material 38