ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΜΟΝΑΔΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΜΟΝΑΔΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΤΖΙΜΠΛΑΚΑΚΗ ΝΙΚΗ (2001021) ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΜΑΥΡΕΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑ, 2009

Ευγαριστίες Η εργασία που ακολουθεί αφιερώνεται σε δύο ανθρώπους τον πατέρα ρου, που και εάν δεν βρίσκεται πλέον κοντά uac. us έκανε να συνειδητοποιήσω την acia της ρόρφωσης και ρε προέτοεψε. ακόρη και ρε την απουσία του, να προσπαθήσω via να Φέρω εκ πέρας οποιαδήποτε δυσκολία και εάν αντιρετώπισα τα χρόνια αυτά, όπακ και στην ρητέοα uov που αε το σθένος της, την υπορονή της και την αγάπη τηc έκανε το αδύνατον να νίνει εφικτό έτσι ώστε να ποανρατοποιήσω rove σταγόνα ρου. Επίσης θέλω να ευχαριστήσω τις αδερφές uov Γεωργία και Μαρίνα via την ανεκτίρητη στήριξη που uov προσέφεραν και συνετίζουν να uov προσφέρουν. Πολύτιρη υπήρξε η παρουσία we φίλης uov Μαριάνθης Υφαντίδη που στκ όρορφες και τις δύσκολες στινρές ήταν πάντα δίπλα ρου. Τέλος. θέλω να ευναοιστήσω τον καθηγητή uov. κο Κων/νο Μαυοέα via την πολύτιρη βοήθεια και την υπορονή του έως την τελεσφόρηση της παρούσας ερνασίας. «Δ ΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 2

Τ.Ε.Ι. ΚΑΑΑΜΑ ΤΑΣ Περίληψη Η παρούσα εργασία πραγματεύεται τις δημογραφικές τάσεις στην περιφέρεια της Κρήτης, την κοινωνική πολιτική που ασκείται, με έμφαση στην Τρίτη ηλικία. Η εργασία αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο θα γίνει λόγος για την δημογραφική γήρανση στην περιφέρεια της Κρήτης, αναλύοντας το μόνιμο πληθυσμό ανά φύλο και ηλικία, τις γεννήσεις, τους θανάτους. Γενικότερα την δημογραφική γήρανση μέσω του δείκτη γήρανσης για τον ελλαδικό χώρο και κάθε νομό της Κρήτης. Επίσης θα γίνει λόγος για τα αίτια της αίτια δημογραφικής γήρανσης στην Κρήτη και τις κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις αυτής. Σε ένα δεύτερο κεφάλαιο θα αναλυθεί η Τρίτη Ηλικία και η κοινωνική πολιτική για εκείνη, αφού βέβαια αναφερθούν οι ανάγκες και τα προβλήματα τρίτης ηλικίας, οι υπηρεσίες και οι κοινωνικές παροχές προς τους ηλικιωμένους, δηλαδή τα μέτρα προστασίας - προγράμματα για ηλικιωμένους, η εισοδηματική ενίσχυση, οι παροχές σε είδος και σε προσωπικές υπηρεσίες, η ιδρυματική περίθαλψη αλλά και η αποτελεσματικότητα όλων αυτών. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύθηκε η ο σχεδιασμός κοινωνικής πολιτικής στην Κρήτη και τα Μέτρα για ηλικιωμένους στους Νομούς Χανίων, Ρεθύμνης, Ηρακλείου και Λασιθίου. Τέλος στο τέταρτο κεφάλαιο θα παρουσιαστούν οι προβλέψεις και ο υπολογιζόμενος πληθυσμός της Κρήτης μέχρι το 2008 αλλά και τα προτεινόμενα μέσο - μακροπρόθεσμα βελτιωτικά μέτρα κοινωνικής πολιτικής για τους ηλικιωμένους της Κρήτης. «ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 3

Τ.Ε.Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ Περιεγόμενα Ευχαριστίες...2 Περίληψη...3 Περιεχόμενα...4 Κατάλογος Πινάκων... 5 Κατάλογος Διαγραμμάτων... 6 Εισαγωγή...7 Κεφάλαιο 1. Δημογραφική Γήρανση στην Κρήτη... 14 1.1. Δημογραφική απεικόνιση των νομών της Κρήτης... 14 1.1.1. Μόνιμος πληθυσμός ανά φύλο...14 1.1.2. Μόνιμος πληθυσμός ανά ηλικία... 21 1.1.3. Γεννήσεις - Θάνατοι... 23 1.2. Δημογραφική γήρανση... 27 1.2.1. Δείκτης γήρανσης στον ελλαδικό χώρο... 28 1.2.2. Δείκτης γήρανσης στους νομούς της Κρήτης... 29 1.3. Αίτια δημογραφικής γήρανσης στην Κρήτη... 30 1.4. Κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις δημογραφικής γήρανσης στην Κρήτη... 32 Κεφάλαιο 2. Τρίτη Ηλικία και Ασκούμενη Κοινωνική Π ολιτική... 36 2.1. Η τρίτη ηλικία... 36 2.2. Ανάγκες τρίτης ηλικίας... 39 2.3. Προβλήματα τρίτης ηλικίας... 41 2.3.1. Κοινωνικό-οικονομικά προβλήματα... 42 2.3.2. Προβλήματα υγείας... 43 2.3.3. Ψυχολογικά προβλήματα... 45 2.4. Υπηρεσίες και παροχές για ηλικιωμένους... 49 2.4.1. Στόχοι της κοινωνικής πολιτικής για ηλικιωμένους... 49 2.4.2. Μέτρα προστασίας - προγράμματα για ηλικιωμένους...50 2.4.2.1. Εισοδηματική ενίσχυση... 50 2.4.2.2. Παροχές σε είδος και σε προσωπικές υπηρεσίες...52 2.4.3. Ιδρυματική περίθαλψη (Γηροκομεία, Άσυλα - Θεραπευτήρια)...57 2.5. Αποτελεσματικότητα των μέτρων προστασίας για τους ηλικιωμένους... 59 Κεφάλαιο 3. Τρίτη Ηλικία και Ασκούμενη Κοινωνική Πολιτική στην Κ ρήτη.. 61 3.1. Σχεδιασμός κοινωνικής πολιτικής στην Κρήτη - Μέτρα για ηλικιωμένους...61 3.2. Νομός Χανίων... 61 3.3. Νομός Ρεθύμνης... 65 3.4. Νομός Ηρακλείου... 68 3.5. Νομός Λασιθίου... 73 Κεφάλαιο 4. Βελτιωτικά Μέτρα Κοινωνικής Πολιτικής για Ηλικιωμένους στην Κ ρήτη...77 4.1. Προβλέψεις - Υπολογιζόμενος Πληθυσμός Κρήτης μέχρι το 2008... 77 4.2. Προτεινόμενα μέσο - μακροπρόθεσμα βελτιωτικά μέτρα κοινωνικής πολιτικής για τους ηλικιωμένους της Κρήτη...79 Επίλογος... 86 Βιβλιογραφία...88 «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 4

ΠΤΥΧΙΑ ΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 1. Μόνιμος πληθυσμός ανά φύλο. Απογραφές 1991 και 2001... 14 Πίνακας 2. Μόνιμος πληθυσμός κατά φύλο 1991-2008... 17 Πίνακας 3. Συνολικός μόνιμος πληθυσμός 1991-2008... 19 Πίνακας 4. Μόνιμος πληθυσμός κατά ηλικιακές ομάδες συνόλου χώρας και περιφέρειας Κρήτης 2001...22 Πίνακας 5. Γεννήσεις χώρας και περιφέρεια Κρήτης 1980-2005... 24 Πίνακας 6. Θάνατοι χώρας και περιφέρεια Κρήτης 1980-2005... 26 Πίνακας 7. Δημογραφική γήρανση στην Ελλάδα 1951-2001...28 Πίνακας 8. Δημογραφική γήρανση στην Κρήτη 2001... 30 Πίνακας 9. Υπολογιζόμενος Πληθυσμός Συνόλου Ελλάδος και περιφέρειας Κρήτης έως 2008...78 «ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΑ ΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 5

Κατάλογος Διαγραμμάτων Διάγραμμα 1. Μόνιμος πληθυσμός ανά φύλο. Απογραφές 1991 και 2001...14 Διάγραμμα 2. Μόνιμος πληθυσμός Κρήτης κατά φύλο 1991-2008...18 Διάγραμμα 3. Συνολικός μόνιμος πληθυσμός χώρας και περιφέρειας Κρήτης 1991-2008... 20 Διάγραμμα 4. Μόνιμος πληθυσμός νομών Κρήτης 1991-2008...20 Διάγραμμα 5. Μόνιμος πληθυσμός κατά ηλικιακές ομάδες συνόλου χώρας και περιφέρειας Κρήτης 2001... 23 Διάγραμμα 6. Γεννήσεις στους νομούς της Κρήτης 1980-2005...25 Διάγραμμα 7. Θάνατοι στους νομούς της Κρήτης 1980-2005... 27 Διάγραμμα 8. Υπολογιζόμενος Πληθυσμός Συνόλου Ελλάδος και περιφέρειας Κρήτης 1991-2008... 78 «ΛΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 6

Εισαγωγή Κατά το δέκατο ένατο αιώνα και μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1980, άνθησε το κράτος πρόνοιας (ή της υπευθυνότητας), όπου η υποχρεωτική επαγγελματική ασφάλιση είχε αντικαταστήσει τη συμπαράσταση (αλληλοβοήθεια) και την πρόνοια. Σήμερα, πλέον, τη θέση της νέας αυτής μορφής του κράτους πρόνοιας την κατέλαβε το σύγχρονο κράτος πρόνοιας, όπου, κατ' αρχήν, επανεμφανίζεται μεν η αρχή της υπευθυνότητας, αλλά ένα μέρος της αλληλεγγύης καθίσταται αυστηρώς προσδιοριστικό, στο πλαίσιο της ελεύθερης αγοράς, προκειμένου βέβαια να καλυφθούν πολύ ευρείς κοινωνικοί κίνδυνοι. Πράγματι, σε πολλές χώρες του κόσμου (Η.Π.Α., Ιαπωνία, χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας κ.ά.) επικρατεί η πολιτική και κοινωνική φιλοσοφία, βάσει της οποίας, δηλαδή σύμφωνα με τις αρχές του ατομικισμού και της ελεύθερης αγοράς, επιλέγουν να αφήνουν την ατομική πρωτοβουλία στο να διασφαλίζεται από τους κοινωνικούς κινδύνους του εργαζόμενου και γενικότερα του πολίτη. Έτσι, κάθε άτομο καταβάλλει ασφάλιστρα σε εκείνο το επίπεδο ασφάλισης που επιθυμεί και το οποίο, βεβαίως, θα βρίσκεται σε άμεσο συσχετισμό με τα μέσα που διαθέτει. Αυτονόητο είναι, ότι για όσα άτομα δεν μπορούν, για κοινωνικούς λόγους, να ασφαλισθούν σε κανένα από τα προσφερόμενα επίπεδα κοινωνικής προστασίας, έστω και σ' αυτό που θεωρείται, αντικειμενικώς, το ελάχιστο που διασφαλίζει μία στοιχειώδη αξιοπρεπή διαβίωση, υπάρχει το δίκτυ ασφαλείας (ή πρόνοιας), με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη διασφάλιση μίας αποτελεσματικής, σε ποιοτικό και ποσοτικό επίπεδο, κοινωνικής φροντίδας. Σε μία άλλη ομάδα ευρωπαϊκών κρατών, αντιθέτως, όπου κυριαρχεί μία πιο ευαίσθητη κοινωνική φιλοσοφία, η διαχείριση των ατομικών και συλλογικών κινδύνων επαφίεται στο κράτος πρόνοιας, σύμφωνα με την αρχή της εθνικής ή επαγγελματικής αλληλεγγύης, κατά την οποία, με ανάλογη υπευθυνότητα, συλλέγεται και αναδιανέμεται η ατομική αποταμίευση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαπίστωσε την ανάγκη μίας πανευρωπαϊκής συναίνεσης για την επείγουσα ανάγκη αναδιοργάνωσης των ευρωπαϊκών συστημάτων κοινωνικής προστασίας, χωρίς όμως να θιγεί το ευρωπαϊκό κοινωνικό υπόδειγμα. Αυτή η πρόταση, βεβαίως, στηρίζεται στο γεγονός, ότι αυτή τη στιγμή υπάρχει μία «ΑΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΑ ΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΑΙΚΙΑ» 7

Τ.ΕΛ. ΚΑΛΑΜ ΑΤΑΣ δυσλειτουργία στα κρατικά συστήματα κοινωνικής πολιτικής. Αυτή η κατάσταση της αναποτελεσματικότητας του κράτους πρόνοιας οφείλεται στη σύγκρουση μεταξύ των παλαιάς έμπνευσης στόχων και δομών των ήδη υπαρχόντων συστημάτων κοινωνικής προστασίας και των νέων οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών που, εν τω μεταξύ, δημιουργήθηκαν. Το παλαιό κράτος πρόνοιας, ύστερα από τα παραπάνω, μήπως έχει δώσει τη θέση του στο διάδοχο του, δηλαδή στο «κράτος - όχι κοινωνικής πρόνοιας», αλλά κυρίως ατομικής πρόνοιας, με ό,τι αυτό προϋποθέτει και συνεπάγεται; Σε κάποιο σημείο της ανάπτυξης μίας χώρας, σε ένα δεδομένο χρονικό σημείο, μία ανθρώπινη κοινωνία εμφανίζεται με ορισμένη μορφή και συγκεκριμένες δομές, οι οποίες τελικά προσδιορίζουν μία δυναμική που εκφράζεται από ένα ρυθμό μεταβολής με θετική ή αρνητική κατεύθυνση, ως προς την πληρότητα της ικανοποίησης των κοινωνικών αναγκών. Στην πρώτη περίπτωση μιλάμε για κοινωνική πρόοδο, ενώ στη δεύτερη για ύφεση ή κοινωνική υπανάπτυξη. Όταν όμως διαταράσσεται ο ρυθμός ανάπτυξης, που εμφανίζεται κατά την τελευταία προηγηθείσα χρονική περίοδο, με κάποια χρονική κανονικότητα, τότε η κοινωνική ανάπτυξη χαλαρώνει και χαρακτηρίζεται από εντάσεις, δυσχέρειες, κινδύνους και συγκρούσεις, που με κοινωνικούς όρους μεταφράζονται σε κοινωνική ύφεση, σε πτώχεια, σε κοινωνική ανισότητα, σε κοινωνικές διακρίσεις, σε κοινωνικό παροξυσμό, σε ανεργία και τελικά σε κοινωνική στάση κατά τον Αριστοτέλη1. Για το χρονικό διάστημα, που καλύπτει την περίοδο της κοινωνικής ύφεσης (ή εντροπίας), θεωρείται, ότι ορισμένοι κοινωνικοί τομείς βρίσκονται ή οδεύουν προς την κοινωνική κρίση, η οποία, τελικώς, εμφανίζεται με τρεις μορφές: την οικονομική, την κοινωνική, τη διανοητική. Η κοινωνική κρίση στο κράτος πρόνοιας, που εμφανίσθηκε στα τέλη του εικοστού αιώνα και συνεχίζεται και σήμερα, χαρακτηρίζεται από ορισμένες προσδιοριστικές μεταβλητές (ποσοτικές ή κατηγορικές) οι οποίες τελικώς διαμορφώνουν και τη φιλοσοφία και τις συμπεριφορές του κράτους πρόνοιας. Η ηθική και κοινωνική συμπεριφορά αλλάζει ραγδαίους, ενώ οι παραδοσιακές αντιλήψεις του πληθυσμού για την εν λόγω συμπεριφορά καθίστανται διαφορετικές. Καταρρέουν οι ανθρώπινες αξίες και ακολουθούν χαμηλής ποιότητας συστήματα απαξιών. Στο φάσμα των κοινωνικών συσχετισμών εμφανίζεται μεγάλη 1Μάρδας Γ. Δ., (1998), Το Σύγχρονο Κοινωνικό Κράτος, Εκδόσεις Σάκκουλας, Αθήνα, Κομοτηνή 1998, σελ. 19-21. «ΑΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 8

συγκεντρωτική δύναμη στην εκτελεστική εξουσία. Κυριαρχεί η λογική της παγκοσμιοποίησης, που οδηγεί στη διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής και στην ανατροπή του δικαϊκού συστήματος, το οποίο ανταποκρίνεται στο γενικώς αποδεκτό «κράτος δικαίου». Τελικά, στο κέντρο αυτής της κρίσης του κράτους πρόνοιας βρίσκεται η προτεινόμενη και ήδη επιχειρούμενη διαίρεση της κοινωνικής πολιτικής σε δύο υποδείγματα: στην Κοινωνική Διοίκηση και στην ιδιωτικοποιημένη κοινωνική πολιτική2. Ερευνώντας το θέμα της κρίσης του κράτους πρόνοιας σε βάθος και έκταση, καταλήγουμε στο ερώτημα εάν το υφιστάμενο κράτος πρόνοιας (αίτιο) ή το προτεινόμενο κράτος πρόνοιας με ιδιωτικοποιημένα κριτήρια (νέο αίτιο) μπορούν να μεγιστοποιήσουν περισσότερο την ευημερία (ή την ευτυχία) των ανθρώπων. Οπωσδήποτε, λοιπόν, υπάρχουν και άλλα στοιχεία (κατηγορικά), που συντελούν στην ευτυχία των ατόμων, που δύσκολα μπορούν να προσφέρουν τόσο η ψυχρή και απρόσωπη προτεινόμενη «κοινωνική διοίκηση», όσο και η υποστηριζόμενη νέα «ιδιωτικοποιημένη κοινωνική πολιτική», με τη μηχανιστική της οικονομικιστική φιλοσοφία της3. Για να αντιμετωπιστεί η «κρίση» του κοινωνικού κράτους εισάγεται μια νέα έννοια εκείνης του κοινωνικού σχεδιασμού. Ο κοινωνικός σχεδιασμός, δηλαδή ο σχεδιασμός που αναφέρεται στην κοινωνική πραγματικότητα, στα ζητήματα και τα προβλήματα που απασχολούν το κοινωνικό σύνολο, έχει τεθεί στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος στο κράτος πρόνοιας ή ευημερίας. Τομείς όπως η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, η κοινωνική μεταβολή, η οργάνωση των κοινοτήτων (μικρότερων ή μεγαλύτερων), η ανάπτυξη των πόλεων, η οργάνωση των κοινωνικών υπηρεσιών κ.ά. αποτελούν πεδία εφαρμογής του κοινωνικού σχεδιασμού. Δεσπόζουσα θέση στον κοινωνικό σχεδίασμά κατέχει η σύνδεση του και η εφαρμογή του στο χώρο της κοινωνικής πολιτικής, στον οποίο αποκρυσταλλώνεται η παρεμβατική πολιτική του κράτους και η άμεση αντανάκλαση της στο άτομο. Οι ανάγκες των ατόμων οι οποίες δεν μπορούν να ικανοποιηθούν από τους μηχανισμούς της αγοράς και που σε κάποιο βαθμό, τουλάχιστον, στο παρελθόν καλύπτονταν από τα οικογενειακά και συγγενικά δίκτυα και τις φιλανθρωπικές ενώσεις, σήμερα πολλαπλασιάζονται με ταχύτατους ρυθμούς. Οι ανάγκες όχι τόσο στο 2 Γράβαρης, Δ.Ν., (1993), Στοιχεία για μία κριτική θεωρία της κοινωνικής πολιτικής, στο συλλογικό έργο «Κοινωνικό Κράτος και Κοινωνική Πολιτική», Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα, σελ. 16, σελ. 71. 3 Μάρδας, Γ.Δ., Βαλκανός, Ε.Ι., (2005), Κοινωνική πολιτική. Θεωρία και πράξη. Διοίκηση, οικονομία, δίκαιο, κοινών ιολογ ία, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, σελ. 72-75. «ΔΗΜΟΓΡΑΦίΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 9

Τ.Ε.Ι. ΚΑΑΑΜ ΑΤΑΣ επίπεδο των απαραιτήτων για επιβίωση - τουλάχιστον στις ανεπτυγμένες χώρες - όσο στην εξασφάλιση ενός ανεκτού επιπέδου ζωής, που να συμπορεύεται με τις σύγχρονες απαιτήσεις, δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με ημίμετρα, αποσπασματικά και ευκαιριακά, αλλά χρειάζονται συντονισμένες ενέργειες. Την ευθύνη των μέτρων και των πολιτικών αναλαμβάνει η πολιτεία, το κράτος της ευημερίας, το οποίο εξαπλώθηκε σημαντικά στις περισσότερες χώρες κυρίως στη μεταπολεμική περίοδο, με μεγαλύτερη μάλιστα έμφαση στις τότε σοσιαλιστικές χώρες. Παράλληλα ο κοινωνικός σχεδιασμός επιδιώκει την εξασφάλιση στο μέτρο του δυνατού ενός ανεκτού επιπέδου ζωής για ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο και όχι μόνο τα κράτη, αλλά και οι Διεθνείς Οργανισμοί, όπως είναι τα Ηνωμένα Έθνη, προώθησαν τη γρήγορη οικονομική ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό των κοινωνιών, δηλαδή τον εξορθολογισμό στο πλαίσιο της κοινωνικής οργάνωσης. Ο κοινωνικός σχεδιασμός και η δημιουργία κοινωνικής πολιτικής για την αντιμετώπιση μεγάλων κοινωνικών ανισοτήτων έφερε στην επιφάνεια δύο τάσεις: 1. την ανάπτυξη αναδιανεμητικών στρατηγικών του εισοδήματος, ώστε να μειωθούν οι σημαντικές εισοδηματικές διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις επιμέρους κοινωνικές ομάδες, αφού ένα μέρος του εισοδήματος των εχόντων θα μεταφερόταν με τη μορφή των κοινωνικών παροχών στους μη έχοντες και 2. την αντιμετώπιση της φτώχειας και της αποστέρησης ως πηγών γενικότερης κοινωνικής περιθωριοποίησης, από τις κυβερνήσεις με άμεσα μέτρα, τα οποία θα θεσπίζονταν αποκλειστικά για τα τμήματα του πληθυσμού που εμφανίζουν αυτά τα χαρακτηριστικά4. Πέρα από αυτά τα άμεσα μέτρα, που απευθύνονταν προς τις ασθενέστερες οικονομικά - και κοινωνικά - ομάδες, έγινε σαφές ότι την ανάπτυξη το κράτος δεν έπρεπε να τη δει μόνο ως οικονομική, αλλά ταυτόχρονα και ως κοινωνική, δηλαδή ήταν ανάγκη να υιοθετήσει μια άλλη προσέγγιση, η οποία θα έδινε την ίδια βαρύτητα τόσο στην οικονομική ανάπτυξη όσο και στην κοινωνική πρόοδο, ώστε να βελτιωθεί ο τρόπος ζωής των πολιτών του. Η κοινωνική πολιτική, ως έκφραση και πρακτική της κρατικής παρέμβασης, καλείται να καλύψει όλο το πεδίο των πολιτικών και των στρατηγικών που στοχεύουν να διατηρήσουν - εκεί όπου υπάρχει - ή να βελτιώσουν την ευημερία όλων των πληθυσμιακών ομάδων. Προγράμματα, επομένως, οικονομικά, παιδείας, υγείας, 4 Midgley, J., (1995), Social Development: The Developmental Perspective in Social Welfare, Sage Publications, p. 132. «ΑΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 1 0

Τ.Ε.Ι. ΚΑΛΑΜΑ ΤΑΣ κατοικίας, περιβάλλοντος, πολιτισμού κ.ά. αποτελούν το αντικείμενο της κοινωνικής πολιτικής όχι μόνο για τις χώρες που βρίσκονται στο στάδιο της οικονομικής ανάπτυξης, αλλά και για τις ήδη ανεπτυγμένες. Αυτή, ωστόσο, η κοινωνική πολιτική απαιτεί έναν κοινό οικονομικό και κοινωνικό σχεδίασμά, ο οποίος είναι αποτελεσματικότερος αν αναληφθεί από οργανισμούς κεντρικού σχεδιασμού, χωρίς φυσικά να αποκλείονται ανάλογες δραστηριότητες και σε τοπικά επίπεδα. Το σύγχρονο κοινωνικό κράτος, ωστόσο, δεν περιορίζεται μόνο στο πλαίσιο του κράτους - έθνους. Για ευρύτερες ενότητες, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, αποτελεί πρόκληση η διαμόρφωση ενός ευρωπαϊκού κοινωνικού κράτους, δηλαδή η υιοθέτηση μιας ενιαίας κοινωνικής πολιτικής που θα καλύπτει τους σημαντικότερους τομείς, όπως π.χ. της απασχόλησης, των εργασιακών σχέσεων, της κοινωνικής προστασίας, της προνοιακής φροντίδας κ.ά.5. Ο κοινωνικός σχεδιασμός ως έκφραση της ιδέας της παρέμβασης - όπως αναφέρει ο Midgley6 - καλείται να καταστήσει αποτελεσματικότερη και αποδοτικότερη την κοινωνική πολιτική, που πρόκειται να εφαρμοστεί. Ο σχεδιασμός στοχεύει τόσο στην παρούσα όσο κυρίως στη μελλοντική εξέλιξη των τομέων που άπτονται της κοινωνικής παρέμβασης, και με τη μορφή προγραμμάτων - συνήθως πενταετούς διάρκειας ή και μεγαλύτερης- θέτει στόχους, καθορίζει πηγές χρηματοδότησης, προβαίνει στην κατανομή των κονδυλίων των προϋπολογισμών, ορίζει χρονοδιαγράμματα των δράσεων και, τέλος, αξιολογεί την προσπάθεια. Είναι χαρακτηριστικό ότι όχι μόνο στις καθαρώς κοινωνικές υπηρεσίες, αλλά και σε άλλες γενικού περιεχομένου κρατικές - αλλά και Τοπικής Αυτοδιοίκησης και άλλων οργανισμών - δημιουργήθηκαν τμήματα σχεδιασμού με αποκλειστικό έργο την παρακολούθηση των διαδικασιών του σχεδιασμού σε κάθε πρόγραμμα και δράση. Αυτά τα τμήματα, ιδιαίτερα στις ανεπτυγμένες χώρες, διαθέτουν υψηλού επιπέδου διοικητικό και ερευνητικό προσωπικό, και έτσι δημιουργήθηκε η κοινωνική ζήτηση σχετικών ειδικοτήτων που οδήγησε στη δημιουργία πανεπιστημιακών τμημάτων με αντικείμενο την κοινωνική διοίκηση, στην οποία ανήκει και ο κοινωνικός σχεδιασμός7. Ο σύνδεσμος της κοινωνικής πολιτικής με τον κοινωνικό σχεδίασμά είναι άμεσος και έντονος, γι' αυτό πολλοί συγγραφείς χρησιμοποιούν τον όρο «σχεδιασμός» ως 5 Σακελλαρόπουλος, Θ., (1993), «Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Κράτος ή εθνικές κοινωνικές πολιτικές; Ο ευρωπαϊκός κοινωνικός χώρος μετά το Μάαστριχ», στο Γετιμής, Π. - Γραιϊάρης Δ. (επιμ.), Κοινωνικό Κράτος και Κοινωνική Πολιτική. Η σύγχρονη προβληματική, Εκδόσεις Θεμέλιο, σελ. 451-453. 6 Midgley, ο.π., ρ. 26. 7 Midgley, J., Piachaud, D., (1984), The Fields and Methods of Social Planning, Heinemann Educational Books, London, p. 26. «AΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 11

Τ.Ε.1. ΚΑΛΑΜΑ TΑ Σ συνώνυμο της κοινωνικής πολιτικής. Αντίθετα, άλλοι δίνουν έμφαση στο έργο του σχεδιασμού για την ανάπτυξη των κοινωνικών υπηρεσιών. Σήμερα το κοινωνικό κράτος διέρχεται κρίση. Η σταδιακή επικράτηση νεοφιλελεύθερων πολιτικών σε πολλές δυτικές χώρες επέδρασε στον περιορισμό του κράτους πρόνοιας και τη βαθμιαία ιδιωτικοποίηση της κοινωνικής πολιτικής. Προβάλλεται έντονα η άποψη ότι το κράτος πρόνοιας, που απευθυνόταν στις μειονεκτικές κοινωνικές ομάδες, ενισχύει την εξάρτηση τους από το κράτος και έτσι μειώνει σημαντικά την προσπάθεια που θα έπρεπε να καταβάλουν για να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα για τη ζωή τους. Η αντίληψη ότι δεν είναι κοινωνικά ωφέλιμο και οικονομικά συμφέρον ένα τμήμα του πληθυσμού να ζει σε βάρος του κοινωνικού συνόλου κερδίζει συνεχώς έδαφος και οι κοινωνικές υπηρεσίες από την ευθύνη του κράτους περνούν σε σημαντικό βαθμό στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Ο κοινωνικός σχεδιασμός γίνεται σε αυτήν την περίπτωση ακόμη πιο αναγκαίος, γιατί ο ιδιωτικός τομέας ενδιαφέρεται πιο ουσιαστικά για την αποτελεσματικότερη λειτουργία του. Γεγονός πάντως είναι ότι αλλάζει η μορφή της κοινωνικής πολιτικής και μαζί της διαφοροποιούνται και ορισμένα χαρακτηριστικά του κοινωνικού σχεδιασμού, γιατί μια κατηγορία αναγκών δεν θα ικανοποιηθεί ποτέ, όταν επικρατούν κριτήρια της αγοράς, με την ευρεία έννοια. Η ισορροπία, την οποία μπορεί να ελέγχει η κοινωνική πολιτική, ισορροπία ανάμεσα στη ρύθμιση των κοινωνικών αναγκών και των δυνάμεων της αγοράς, δεν μπορεί να εξασφαλιστεί όταν επικρατούν νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις που μάχονται το κοινωνικό κράτος και ενισχύουν την ιδιωτική πρωτοβουλία. Στον ελλαδικό χώρο η κοινωνική πολιτική εκφράζεται μέσα από τον σχεδίασμά της κοινωνικής προστασίας στους τομείς της υγείας, της κοινωνικής ασφάλισης και της κοινωνικής φροντίδας89. Βέβαια στις μέρες έχει αποδειχτεί ότι ο δημόσιος τομέας υγείας υπερτερεί σε επιστημονικό και τεχνολογικό επίπεδο και σε ποιότητα ιατρικών υπηρεσιών, αλλά μειονεκτεί σοβαρά στη διαχείριση των ασθενών και στην ξενοδοχειακή υποδομή. Αντίθετα, ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να υποδεχθεί μόνο ελαφρά και μέσης βαρύτητας προβλήματα υγείας, αλλά έχει σημαντικά πλεονεκτήματα στην υποδοχή και παραμονή των ασθενούν. Είναι επίσης προφανές ότι το πρόβλημα είναι θέμα τρέχουσας πολιτικής και διαχείρισης. Η Ελλάδα δαπανά περισσότερο από 8% του Α.Ε.Π. για την υγεία, 8 Κασιμάτη, Κ., (2003), Κοινωνικός σχεδιασμός και αξιολόγηση. Μέθοδοι και προοπτικές, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, σελ. 43. 9 Μάρδας, Γ.Δ., Βαλκανός, Ε. I., ο.π., σελ. 54-58. «ΑΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 12

από το οποίο το 35% αποτελούν ιδιωτικές πληρωμές. Το πρόσθετο αυτό βάρος είναι εξαιρετικά υψηλό για το μέσο ελληνικό νοικοκυριό και αποτελεί εκ των πραγμάτων την προοπτική διεύρυνσης του ιδιωτικού τομέα. Η διέξοδος είναι μια σύγχρονη παρεμβατική εθνική πολιτική υγείας, η οποία επιτρέπει τη συμπληρωματικότητα του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα10. Η κοινωνική ασφάλιση στηρίζεται στην καθολικότητα των εργαζομένων, στην τριμερή χρηματοδότηση για σύνταξη και ασθένεια, στην καθιέρωση ενιαίων εισφορών και ενιαίων προϋποθέσεων για θεμελίωση συνταξιοδοτικών παροχών, στην αρχή της ανταποδοτικότητας, στην κοινωνική αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών, όσο και μεταξύ των ασφαλισμένων της ίδιας γενεάς, στ) στην ενίσχυση της δημογραφικής πολιτικής, για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος της χώρας. Τέλος, η κοινωνική φροντίδα γίνεται πράξη μέσα από πλαίσια και δομές, όπως η πρώτη ολοκληρωμένη προσπάθεια συνολικής αντιμετώπισης των προβλημάτων της κοινωνικής πρόνοιας, το Εθνικού Συστήματος Υγείας". Η κοινωνική πολιτική που ασκείται από την ελληνική πολιτεία είναι ένα μείζων θέμα που απασχολεί όλους τους πολίτες. Ακόμη περισσότερο ο σχεδιασμός της είναι μια δύσκολη πραγματικότητα, καθώς οι ηλιακές μεταβολές του πληθυσμού της χώρας μας είναι τέτοιες που καθιστούν απαραίτητη την ύπαρξη κοινωνικών πολιτικών ικανών να βοηθήσουν όλους τους πολίτες αλλά ακόμα περισσότερο τον γηραιότερο πληθυσμό. Έτσι, στην παρούσα εργασία θα αφοσιωθούμε στην σχεδιαζόμενη κοινωνική πολιτική με μια έμφαση στην Τρίτη ηλικία της περιφέρειας της Κρήτης. Ουσιαστικά, υποθέτουμε ότι η κοινωνική πολιτική βρίσκεται σε φάση υλοποίησης σχεδίων που εκπονήθηκαν στο παρελθόν και η αναγκαιότητα βελτίωσης αυτών θα αποτελέσει αντικείμενο έρευνας, τόσο μέσω βιβλιογραφικών ανασκοπήσεων αλλά και πραγματικής προσωπικής ενασχόλησης με τις υπηρεσίες της περιφέρειας της Κρήτης. 10 Άγνωστος, (08/06/1995), Η σύγχρονη εθνική πολιτική υγείας, Εφημερίδα Τα νέα, στο Κυριόπουλος, Γ., (1996), Επίκαιρα και Διαχρονικά, Εκδόσεις Εξάντας, Αθήνα, σ.57-58. " Μάρδας, Γ.Δ., Βαλκανός, Ε. I., ο.π., σελ. 58-60. «ΑΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 13

Κεφάλαιο 1. Αημογραοικιί Γήρανση στην Κρήτη Στο παρόν κεφάλαιο θα παρουσιαστεί η δημογραφική απεικόνιση της Κρήτης σε σχέση τόσο με τους εθνικούς «αριθμούς» αλλά και σε επίπεδο νομών. Τα στοιχεία αυτά προήλθαν από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (Ε.Σ.Υ.Ε.) και επεξεργάστηκαν κατάλληλα ώστε να απεικονίσουν την δημογραφική τάση στην περιφέρεια της Κρήτης. 1.1. AnuoyoaoiKti απεικόνιση των νοιιών m e Κρήτης 1.1.1. M ôviuoc πληθυσιιός ανά φύλο Στον παρακάτω πίνακα 1 παρατίθενται στοιχεία αναφορικά με το μόνιμο πληθυσμό ο οποίος υπολογίστηκε κατά τις τελευταίες δύο απογραφές του 1991 και του 2001. έτσι διαχρονικά παρατηρούμε μια αύξηση του συνολικού πληθυσμού σε ποσοστό 6,57%, από 10,259 εκ. κατοίκους (5.055.408 άνδρες και 5.204.492 γυναίκες) το 1991 στους 10,934 εκ. κατοίκους (5.413.426 άνδρες και 5.520.671 γυναίκες) το 2001. Η περιφέρεια της Κρήτης εμφανίζεται με αύξηση του πληθυσμού της κατά 10,06%, από 540.054 κατοίκους (270.958 άνδρες και 269.096 γυναίκες) το 1991 στους 594.368 κατοίκους (300.191 άνδρες και 294.177 γυναίκες) το 2001. Πίνακας 1. Μόνιιιος πληθυσιιός ανά ούλο. Απογραφές 1991 και 2001 ΜΟΝΙΜΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΕΤΗ ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1991 ΑΠΟΓΡΑΦΗ 2001 ΣΥΝΟΛΟ ΑΡΡΕΝΕΣ ΘΗΛΕΙΣ ΣΥΝΟΛΟ ΑΡΡΕΝΕΣ ΘΗΛΕΙΣ ΣΥΝΟΛΟ 10.259.900 5.055.408 5.204.492 10.934.097 5.413.426 5.520.671 ΧΩΡΑΣ ΚΡΗΤΗ 540.054 270.958 269.096 594.368 300.191 294.177 Πηγή. ΕΣ. Υ.Ε. Μόνιμος πληθυσμός κατά φύλο και ομάδες ηλικιών. Σύνολο Ελλάδος, γεωγραφικές ζώνες (NUTS I), περιφέρειες (NUTS II), νομοί, δήμοι/κοινότητες και δημοτικά/κοινοτικά διαμερίσματα, http://www.statistics.gr/gr_tables/sl I0I_SAP_l_TB_DC_0I_02_Y.pdf Πληθυσμός κατά φύλο και γεωγραφικό διαμέρισμα: 1991, http://www. statistics.gr/gr tables/table 14_gr.pdf «AΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 14

Τ.Ε.Ι. ΚΑΛΑΜΑ ΤΑΣ Τα δεδομένα του παραπάνω πίνακα 1 απεικονίζονται στο Διάγραμμα 1. Διάγραμμα 1. Μόνιικκ πληθυσιιόε ανά φύλο. Απογραφές 1991 και 2001 ΜΟΝΙΜΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΑΝΑ ΦΥΛΟ ΕΤΗ ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΑΝΔΡΕΣ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΡΗΤΗ ΑΝΔΡΕΣ ΚΡΗΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΣ Στη συνέχεια ο Πίνακας 2 μας πληροφορεί για την διαχρονική εξέλιξη, από το 1991 έως και το 2008, του μόνιμου πληθυσμού κατά φύλο, τόσο στο σύνολο της χώρας όσο και στην περιφέρεια της Κρήτης, για όλους τους νομούς της. Η εξέλιξη των μεγεθών σχετικά με το φύλο των κατοίκων της Κρήτης είναι κάθε έτος οριακή αρκεί να παρατηρήσουμε πως η μεγαλύτερη αύξηση του ανδρικού πληθυσμού πραγματοποιήθηκε τα έτη 1991-1992 με 2,16% άνοδο από τους 266.690 κατοίκους στους 272.446 και η μικρότερη μεταξύ των ετών 2003-2004 με αύξηση 0,15% από 302.544 κατοίκους στους 303.006. Τέλος η ποσοστιαία αύξηση για το 2008 είναι 0,27% με 305.961 άνδρες που κατανέμονται οι 150.493 στο νομό Ηρακλείου, οι 37.984 στο νομό Λασιθίου, οι 40.451 στο νομό Ρεθύμνου και οι 77.033 στο νομό Χανίων. Επίσης η ποσοστιαία αύξηση του γυναικείου πληθυσμού που πραγματοποιήθηκε στα έτη 1991-2008 βρίσκονταν σε χαμηλότερα επίπεδα η μέγιστη αύξηση παρατηρήθηκε μεταξύ των ετών 1991-1992 με άνοδο 1,51% από τους 267.624 στις 271.666 κατοίκους και η μικρότερη μεταξύ των ετών 2003-2004 με αύξηση 0,19% «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 15

από 296.352 κατοίκους στους 296.919. Τέλος η ποσοστιαία αύξηση για το 2008 είναι 0,33% με 300.313 γυναίκες που κατανέμονται οι 149.196 στο νομό Ηρακλείου, οι 37.427 στο νομό Λασιθίου, οι 40.315 στο νομό Ρεθύμνου και οι 73.375 στο νομό Χανίων. «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 16

ΕΤΗ Σ Υ Ν Ο Λ Ο Χ Ω Ρ Α Σ Σ Υ Ν Ο Λ Ο Κ Ρ Η Τ Η Σ Α Ν Δ Ρ Ε Σ Π ίνακας 2. Movmoc πληθυσιαός κατά φύλο 1991-2008 Μ Ο Ν ΙΜ Ο Σ Π Λ Η Θ Υ Σ Μ Ο Σ Κ Α Τ Α Φ Υ Λ Ο Γ Υ Ν Α ΙΚ Ε Σ Ν Ο Μ Ο Σ Σ Υ Ν Ο Λ Ο Σ Υ Ν Ο Λ Ο Ν Ο Μ Ο Σ Χ Ω Ρ Α Σ Κ Ρ Η Τ Η Σ Η Ρ Α Κ Λ Ε ΙΟ Υ Λ Α Σ ΙΘ ΙΟ Υ Ρ Ε Θ Υ Μ Ν Ο Υ Χ Α Ν ΙΩ Ν Η Ρ Α Κ Λ Ε ΙΟ Υ Λ Α Σ ΙΘ ΙΟ Υ Ρ Ε Θ Υ Μ Ν Ο Υ Χ Α Ν ΙΩ Ν 1991 5.017.192 266.690 131.635 34.757 33.666 66.632 5.175.719 267.624 132.747 35.467 34.834 64.576 1992 5.089.276 272.446 134.553 35.035 34.529 68.329 5.230.396 271.666 134.818 35.459 35.558 65.831 1993 5.146.571 276.803 136.605 35.442 35.226 69.530 5.273.488 274.740 136.341 35.576 36.040 66.783 1994 5.197.311 280.637 138.386 35.856 35.885 70.510 5.313.685 277.569 137.691 35.796 36.468 67.614 1995 5.243.193 284.216 139.993 36.344 36.524 71.355 5.351.881 280.358 138.990 36.086 36.886 68.396 1996 5.284.919 287.563 141.466 36.784 37.170 72.143 5.388.777 283.151 140.240 36.423 37.340 69.148 1997 5.321.727 290.640 142.803 37.206 37.766 72.865 5.422.922 285.863 141.402 36.732 37.872 69.857 1998 5.353.791 293.514 143.963 37.620 38.342 73.589 5.454.567 288.437 142.472 37.041 38.380 70.544 1999 5.379.832 296.041 144.967 37.933 38.838 74.303 5.481.570 290.710 143.426 37.277 38.821 71.186 2000 5.399.914 298.222 145.756 38.164 39.246 75.056 5.503.843 292.603 144.195 37.454 39.158 71.796 2001 5.412.146 299.953 146.291 38.240 39.544 75.878 5.519.060 294.005 144.758 37.494 39.392 72.361 2002 5.430.017 301.224 146.890 38.195 39.714 76.425 5.538.691 295.262 145.407 37.496 39.559 72.800 2003 5.448.582 302.544 147.574 38.154 39.842 76.974 5.557.795 296.352 146.131 37.467 39.622 73.132 2004 5.464.401 303.006 148.088 38.037 39.928 76.953 5.576.249 296.919 146.701 37.365 39.700 73.153 2005 5.486.632 303.672 148.607 38.121 40.115 76.829 5.596.119 297.591 147.202 37.401 39.911 73.077 2006 5.508.165 304.286 149.214 38.038 40.176 76.858 5.617.014 298.372 147.868 37.358 39.996 73.150 2007 5.532.047 305.132 149.810 38.034 40.314 76.974 5.639.693 299.337 148.543 37.412 40.163 73.219 2008 5.553.895 305.961 150.493 37.984 40.451 77.033 5.659.890 300.313 149.196 37.427 40.315 73.375 Πηνή. Ε.Σ.Υ.Ε. Υπολονισαένοα πληθυσαόΐ στην Ελλάδα στην αργή κάθε trove 1991-2008, http://www.statistics.sr/er tables/s201 SPO 5 TS 91 08 6 Y.pdf

Τ.Ε. I. ΚΑΛΑΜΑ ΤΑΣ Παρατηρούμε ότι οι πληθυσμιακοί αριθμοί που απεικονίζουν τους άνδρες είναι σε υψηλότερα επίπεδα από εκείνα των γυναικών, πράγμα που μαρτυρεί πως οι άνδρες υπερτερούν αριθμητικά των γυναικών και είναι φανερό στο διάγραμμα 2 που ακολουθεί. Αιάνοαιιμα 2. Μόνιικκ πλτιθυσιιός Κουτής κατά φύλο 1991-2008 ΜΟΝΙΜΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΤΑ ΦΥΛΟ 310.000 300.000 290.000 Ο^ 280.000 δ ^ 270.000 260.000 250.000 240.000 ΕΤΗ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ Συνοψίζοντας τον Πίνακα 2 προκύπτει ο παρακάτω Πίνακας 3, ο οποίος παραθέτει τα αθροιστικά στοιχεία του πληθυσμού τόσο στο σύνολο της χώρας όσο και στην περιφέρεια της Κρήτης, χωρίς τον διαχωρισμό κατά φύλο, του αριθμού των μόνιμων κατοίκων. Μπορούμε να παρατηρήσουμε πως η διαχρονική ποσοστιαία αύξηση του πληθυσμού της χώρας βρίσκεται στα ίδια επίπεδα. Η μεγαλύτερη αύξηση υπήρξε στα έτη 1991-1992 με 1,24% για το σύνολο της χώρας και 1,83% για την περιφέρεια της Κρήτης και η μικρότερη αύξηση μεταξύ των 2000-2001 για το σύνολο της χώρας στο 0,25% και της Κρήτης τα έτη 2003-2004 με 0,17%. Ο συνολικός πληθυσμός από το 1991 έως το 2008 αυξήθηκε κατά 10,02% από τους 10.192.911 κατοίκους στους 11.213.785 κατοίκους. Στην περιφέρεια της Κρήτης ο μόνιμος πληθυσμός από το 1991 έως το 2008 αυξήθηκε κατά 13,47% από τους 534.314 κατοίκους στους 606.274 κατοίκους. Αναλυτικότερα στο νομό Ηρακλείου υπήρξε αύξηση 13,35% από 264.382 κατοίκους στους 299.689, στο νομό Λασιθίου «ΑΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 18

αύξηση 7,39% από τους 70.224 στους 75.411 κατοίκους και στο νομό Χανίων αύξηση 14,63% από 131.208 κατοίκους στους 150.408. Πίνακας 3. Συνολικός ιιόνιικχ πληθυσικκ 1991-2008 ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΜΟΝΙΜΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΕΤΗ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΚΡΗΤΗΣ ΝΟΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΧΑΝΙΩΝ 1991 10.192.911 534.314 264.382 70.224 68.500 131.208 1992 10.319.672 544.112 269.371 70.494 70.087 134.160 1993 10.420.059 551.543 272.946 71.018 71.266 136.313 1994 10.510.996 558.206 276.077 71.652 72.353 138.124 1995 10.595.074 564.574 278.983 72.430 73.410 139.751 1996 10.673.696 570.714 281.706 73.207 74.510 141.291 1997 10.744.649 576.503 284.205 73.938 75.638 142.722 1998 10.808.358 581.951 286.435 74.661 76.722 144.133 1999 10.861.402 586.751 288.393 75.210 77.659 145.489 2000 10.903.757 590.825 289.951 75.618 78.404 146.852 2001 10.931.206 593.958 291.049 75.734 78.936 148.239 2002 10.968.708 596.486 292.297 75.691 79.273 149.225 2003 11.006.377 598.896 293.705 75.621 79.464 150.106 2004 11.040.650 599.925 294.789 75.402 79.628 150.106 2005 11.082.751 601.263 295.809 75.522 80.026 149.906 2006 11.125.179 602.658 297.082 75.396 80.172 150.008 2007 11.171.740 604.469 298.353 75.446 80.477 150.193 2008 11.213.785 606.274 299.689 75.411 80.766 150.408 Πηνή. Ε.Σ. Υ.Ε. Υπολονισαένοσ πληθυσαόζ στην Ελλάδα στην αργή κάθε eroac 1991-2008, http://www.statistics.er/er tables/s20i SPO 5 TS 91 08 6 Y.pdf Τα δεδομένα του παραπάνω πίνακα 3 σχετικά με τον συνολικό μόνιμο πληθυσμό στην χώρα και στην περιφέρεια της Κρήτης απεικονίζονται στο Διάγραμμα 3. «ΑΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 19

Διάγραμμα 3. Συνολικός ιιόνιιιος πληθυσυχκ γώρας και περιφέρειας Κρήτης 1991-2008 ΜΟΝΙΜΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΧΩΡΑΣ ΚΑΙ ΚΡΗΤΗΣ 12.000.000 10.000.000 Μ 8.000.000 Ο > 6.000.000 Ε < Ε 4.000.000 2.000.000 ΕΤΗ 0 ΣΥΝΟΛΟ ΧΏΡΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΚΡΗΤΗΣ Τα δεδομένα του παραπάνω πίνακα 3 σχετικά με τον συνολικό μόνιμο πληθυσμό στην χώρα και στην περιφέρεια της Κρήτης απεικονίζονται στο Διάγραμμα 4. Διάγραμμα 4. Μόνιμος πληθυσμός νομών Κρήτης 1991-2008 ΜΟΝΙΜΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΝΟΜΩΝ ΚΡΗΤΗΣ 350.000 300.000 250.000 2 200.000 Λ > 150.000 < Ε 100.000 50.000 ΕΤΗ 0 ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ «" ^ ΧΑΝΙΩΝ «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 20

1.1.2. Μ όνιμος πληθυσμός ανά ηλικία Στη συνέχεια στον Πίνακα 4 ακολουθεί η ανάλυση των στοιχείων του μόνιμου πληθυσμού κατά ηλικιακές ομάδες αλλά και κατά φύλο. Παρατηρούμε ότι στο σύνολο της χώρας οι ηλικίες από 0 έως και 14 έτη υπολογίστηκαν σε 1,660 εκ. κάτοικους, από 15 έως 24 έτη 1,561 εκ.. Επίσης οι ηλιακές ομάδες 25 έως 39 (2,5 εκ.), 40 έως 54 (2,183 εκ.) και 55 έως 64 (1,497 εκ.) που αποτελούν την κύρια πηγή εργατικού δυναμικού αποτελούνται από 5,884 εκ. κατοίκους και τέλος οι ηλικιακές κατηγορίες 65 έως 79 (1,497 εκ.) και 80+ (330 χιλ.) αποτελούνται από 1,827 εκ. κατοίκους. Ειδικότερα για την περιφέρεια της Κρήτης οι ηλικίες από 0 έως και 14 έτη υπολογίστηκαν στους 101.547 κάτοικους, από τα 15 έως τα 24 έτη 88.098 κατοίκους. Οι ηλιακές ομάδες από 25 έως 39 (138.986), από 40 έως 54 (110.187) και από 55 έως 64 (58.313) αποτελούνταν από 307.486 κατοίκους και τέλος οι ηλικιακές κατηγορίες από 65 έως 79 (75.923) και 80+ (21.314) αποτελούνται από 97.237 κατοίκους. Η ηλικιακή ομάδα των 0 έως 14 ετών στο σύνολο της χώρας αποτελείται κατά κύριο λόγο από ανδρικό πληθυσμό των 857.194 κατοίκων έναντι των 803.705 γυναικών. Ειδικότερα στην Κρήτη ο ανδρικός πληθυσμός υπερτερεί με 52.839 κατοίκους έναντι των 48.708 γυναικών, οι περισσότεροι των οποίων βρίσκονται στο νομό Ηρακλείου, 26.178 άνδρες και οι 24.280 γυναίκες. Επίσης, η ηλιακή κατηγορία 15 έως 24 περιλαμβάνει στο σύνολο της χώρας 1.561.637 και 88.098 στην Κρήτη, με το νομό Ηρακλείου να εμφανίζει 23.780 άνδρες και 21.058 γυναίκες. Ακόμη, η ηλιακή κατηγορία 25 έως 39 περιλαμβάνει στο σύνολο της χώρας 2.500.772 και 138.986 στην Κρήτη, με το νομό Ηρακλείου να εμφανίζει 34.954 άνδρες και 33.531 γυναίκες. Επιπλέον, η ηλιακή κατηγορία 40 έως 54 περιλαμβάνει στο σύνολο της χώρας 2.183.267 και 110.187 στην Κρήτη, με 56.224 άνδρες και 53.963 γυναίκες. Η ηλιακή κατηγορία 55 έως 64 περιλαμβάνει στο σύνολο της χώρας 1.200.289 και 58.313 στην Κρήτη, με 28.230 άνδρες και 30.083 γυναίκες. Η ηλιακή κατηγορία 65 έως 79 περιλαμβάνει στο σύνολο της χώρας 1.497.181 και 75.923 στην Κρήτη, με 35.164 άνδρες και 40.759 γυναίκες. «ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΑ ΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 21

ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΥΝΟΛΟ ΚΡΗΤΗΣ Ν Ο Μ Ο Σ Η Ρ Α Κ Λ Ε ΙΟ Υ Ν Ο Μ Ο Σ Λ Α Σ ΙΘ ΙΟ Υ Ν Ο Μ Ο Σ Ρ Ε Θ Υ Μ Ν Ο Υ Ν Ο Μ Ο Σ Χ Α Ν ΙΩ Ν ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΥΝΟΛΟ ΚΡΗΤΗΣ Ν Ο Μ Ο Σ Η Ρ Α Κ Λ Ε ΙΟ Υ Ν Ο Μ Ο Σ Λ Α Σ ΙΘ ΙΟ Υ Ν Ο Μ Ο Σ Ρ Ε Θ Υ Μ Ν Ο Υ Ν Ο Μ Ο Σ Χ Α Ν ΙΩ Ν ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΥΝΟΛΟ ΚΡΗΤΗΣ Πίνακας 4. Μόνιιιος πλυθυσιιός κατά ηλικιακές οιιάδες συνόλου γώρας και περιφέρειας Κρήτης 2001 Μ Ο Ν ΙΜ Ο Σ Π Λ Η Θ Υ Σ Μ Ο Σ Κ Α Τ Α Φ Υ Λ Ο ΚΑΙ Ο Μ Α Δ Ε Σ Η Λ ΙΚ ΙΩ Ν 2001 Α Μ Φ Ο Τ Ε Ρ Ω Ν Τ Ω Ν Φ Υ Λ Ω Ν Σ ύ νολ ο 0-14 15-24 25-39 40-54 55-64 65-79 80+ 10.934.097 1.660.899 1.561.637 2.500.772 2.183.267 1.200.289 1.497.181 330.052 594.368 101.547 88.098 138.986 110.187 58.313 75.923 21.314 291.225 50.458 44.838 68.485 54.684 28.781 34.783 9.196 75.736 12.115 9.253 16.446 14.028 8.209 11.790 3.895 78.957 13.917 13.179 18.490 13.204 7.064 10.110 2.993 148.450 25.057 20.828 35.565 28.271 14.259 19.240 5.230 Α Ν Δ Ρ Ε Σ 5.413.426 857.194 817.518 1.270.068 1.081.869 569.276 683.497 134.004 300.191 52.839 46.961 71.660 56.224 28.230 35.164 9.113 146.375 26.178 23.780 34.954 27.580 13.921 16.093 3.869 38.241 6.377 4.908 8.496 7.335 4.033 5.432 1.660 39.557 7.096 6.399 9.826 6.854 3.370 4.723 1.289 76.018 13.188 11.874 18.384 14.455 6.906 8.916 2.295 Γ Υ Ν Α ΙΚ Ε Σ 5.520.671 803.705 744.119 1.230.704 1.101.398 631.013 813.684 196.048 294.177 48.708 41.137 67.326 53.963 30.083 40.759 12.201 Ν Ο Μ Ο Σ 144.850 24.280 21.058 33.531 27.104 14.860 18.690 5.327 Η Ρ Α Κ Λ Ε ΙΟ Υ Ν Ο Μ Ο Σ 37.495 5.738 4.345 7.950 6.693 4.176 6.358 2.235 Λ Α Σ ΙΘ ΙΟ Υ Ν Ο Μ Ο Σ 39.400 6.821 6.780 8.664 6.350 3.694 5.387 1.704 Ρ Ε Θ Υ Μ Ν Ο Υ Ν Ο Μ Ο Σ 72.432 11.869 8.954 17.181 13.816 7.353 10.324 2.935 Χ Α Ν ΙΩ Ν Πηνή. ΕΣ. Υ.Ε. Movmoc πληθυσυόζ κατά φύλο και ομάδεε ηλικιών. Σύνολο Ελλάδοε. Γεωνοααηκέε Ccovec (NUTS I), πεοιιρέοειεε ('NUTS II λ vouoi. δήιχοι / κοινότητεε και δηυοτικά / κοινοτικά διααεοίσαατα. Απονοααή πληθυσαού τηε 18c Μαρτίου 2001, http://www.statistics.er/er tables/si ΙΟΙ SAP 1 ΤΒ DC 01 02 Y.odf Τα δεδομένα του παραπάνω πίνακα 4 σχετικά με τον μόνιμο πληθυσμό κατά ηλικιακές ομάδες στο σύνολο της χώρας και στην περιφέρεια της Κρήτης απεικονίζονται στο Διάγραμμα 5. «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 22

Διάγραμμα 5. Μόνιμος πληθυσμός κατά ηλικιακές ο ιώδες συνόλου γώρας και περιφέρειας Κρήτης 2001 1.1.3. Γεννήσεις - Θάνατοι Στην παρούσα ενότητα θα μας απασχολήσουν οι γεννήσεις και οι θάνατοι που πραγματοποιήθηκαν τόσο στο σύνολο της χώρας όσο και στην περιφέρεια της Κρήτης για τα έτη 1980 έως και 2005. Βέβαια τα στοιχεία του πίνακα 5 που ακολουθεί είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά αν αναλογιστεί κανείς πως παρατηρείται μια πτωτική τάση των γεννήσεων διαχρονικά στο σύνολο της χώρας πραγματοποιήθηκαν το 1980 148.134 γεννήσεις 7.874 από τις οποίες στην περιφέρεια της Κρήτης, αριθμοί οι οποίοι μειώθηκαν κατά 27,40% για το σύνολο της χώρας στις 107.545 γεννήσεις και 12,36% για την Κρήτη στις 6.901 γεννήσεις το 2005. Επίσης είναι σημαντικά τα στοιχεία για τους νομούς της Κρήτης, στο νομό Ηρακλείου από τις 4.262 γεννήσεις του 1980 πραγματοποιήθηκαν 3.639 γεννήσεις το 2005 με πτώση της τάξης του 14,62%, μείωση υπήρξε και στο νομό Λασιθίου κατά 16,50% από τις 879 στις 734 γεννήσεις, θετική πορεία παρουσιάστηκε μόνο στο νομό Ρεθύμνου οριακά κατά 0,93% από 963 στις 972 γεννήσεις και τέλος «ΑΗΜΟΓΡΛ Φ/ΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 23

στο νομό Χανιών υπήρξε μείωση των γεννήσεων κατά 12,09% από 1.770 στις 1.556 γεννήσεις. Πίνακας 5. Γεννήσεις Υώρας και περιφέρεια Κρήτης 1980-2005 Γ Ε Ν Ν Η Σ Ε ΙΣ Ε Τ Η Σ Υ Ν Ο Λ Ο Χ Ω Ρ Α Σ Σ Υ Ν Ο Λ Ο Κ Ρ Η Τ Η Σ Ν Ο Μ Ο Σ Η Ρ Α Κ Λ Ε ΙΟ Υ Λ Α Σ ΙΘ ΙΟ Υ Ρ Ε Θ Υ Μ Ν Ο Υ Χ Α Ν ΙΩ Ν 1980 148.134 7.874 4.262 879 963 1.770 1981 140.953 7.471 4.005 839 950 1.677 1982 137.275 7.499 4.020 864 933 1.682 1983 132.608 7.217 3.847 877 924 1.569 1984 125.724 7.097 3.727 766 914 1.690 1985 116.481 6.356 3.383 734 807 1.432 1986 112.810 6.356 3.413 740 761 1.442 1987 106.392 6.285 3.287 730 816 1.452 1988 107.505 6.356 3.378 729 776 1.473 1989 101.657 5.939 3.088 718 740 1.393 1990 102.229 6.173 3.225 747 785 1.416 1991 102.620 6.225 3.207 756 808 1.454 1992 104.081 6.192 3.192 769 841 1.390 1993 101.799 5.935 3.041 736 801 1.357 1994 103.763 6.171 3.247 704 876 1.344 1995 101.495 5.943 3.012 712 875 1.344 1996 100.718 6.099 3.146 721 828 1.404 1997 102.038 6.119 3.220 717 821 1.361 1998 100.894 5.979 3.224 689 792 1.274 1999 100.643 6.061 3.190 705 857 1.309 2000 103.274 6.324 3.262 717 908 1.437 2001 102.282 6.567 3.345 754 971 1.497 2002 103.569 6.472 3.369 698 892 1.513 2003 104.420 6.685 3.528 707 974 1.476 2004 105.655 6.878 3.581 761 994 1.542 2005 107.545 6.901 3.639 734 972 1.556 Πηνή. ΕΣ. Υ.Ε. Γεννήσεκ Ζώντων στην Ελλάδα, κατά τόπο αόνιαπε κατοίκισα τηε ιιητέοαα. http://www.statistics.er/er ίαόιβε/8200 ΞΡΟ 1 ΤΞ 00 07 3 Y.pdf Τα δεδομένα του παραπάνω πίνακα 5 σχετικά με τις γεννήσεις στους νομούς της περιφέρειας της Κρήτης απεικονίζονται στο Διάγραμμα 6. «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 24

Τ.Ε.Ι. ΚΑΛΑΜΑ ΤΑΣ Διάγραμμα 6. Γεννήσεις στοικ νομού της Κρητικ 1980-2005 ΓΕΝΝΗΣΕΙΣ 4.500 4.000 3.500 3.000 Μ Ο 2 2.500 Μ > 2.000 < 1.500 1.000 500 ΕΤΗ 0 Στον Πίνακα 6 παρατηρείται μια ανοδική τάση των θανάτων διαχρονικά, στο σύνολο της χώρας πραγματοποιήθηκαν το 1980 44.942 θάνατοι 4.630 από τους οποίους στην περιφέρεια της Κρήτης, αριθμοί που αυξήθηκαν κατά 23,35% για το σύνολο της χώρας στους 55.435 θανάτους και 19,42% για την Κρήτη στους 5.529 θανάτους το 2005. Επίσης είναι σημαντικά τα στοιχεία για τους νομούς της Κρήτης, στο νομό Ηρακλείου από τους 1.897 θανάτους του 1980 πραγματοποιήθηκαν 2.365 θάνατοι το 2005 με αύξηση της τάξης του 24,67%, αύξηση υπήρξε και στο νομό Λασιθίου κατά 22,44% από τους 713 στους 873θανάτους, θετική πορεία παρουσιάστηκε και στο νομό Ρεθύμνου κατά 18,82% από 696 στους 827 θανάτους, τέλος στο νομό Χανίων υπήρξε αύξηση κατά 10,57% από 1.324 στους 1.464 θανάτους. «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 25

ΕΤΗ Πίνακας 6. Θάνατοι γώοας και περιφέρεια Κρήτης 1980-2005 Σ Υ Ν Ο Λ Ο Ε Λ Λ Α Δ Α Σ Σ Υ Ν Ο Λ Ο Κ Ρ Η Τ Η Σ Θ Α Ν Α Τ Ο Ι Ν Ο Μ Ο Ι Η Ρ Α Κ Λ Ε ΙΟ Υ Λ Α Σ ΙΘ ΙΟ Υ Ρ Ε Θ Υ Μ Ν Ο Υ Χ Α Ν ΙΩ Ν 1980 44.942 4.630 1.897 713 696 1.324 1981 44.735 4.591 1.869 756 709 1.257 1982 45.134 4.419 1.812 699 669 1.239 1983 47.024 4.849 1.989 771 729 1.360 1984 46.216 4.617 1.930 771 674 1.242 1985 48.452 4.754 2.024 764 666 1.300 1986 47.798 4.726 2.024 748 695 1.259 1987 49.675 4.927 2.128 794 673 1.332 1988 48.546 4.953 2.144 818 696 1.295 1989 48.635 4.842 2.050 770 685 1.337 1990 49.433 4.839 2.013 800 708 1.318 1991 50.105 4.850 2.040 844 721 1.245 1992 51.568 5.211 2.142 829 796 1.444 1993 51.139 5.144 2.234 822 767 1.321 1994 51.373 5.087 2.094 849 747 1.397 1995 52.850 5.285 2.249 880 727 1.429 1996 53.253 5.216 2.260 823 724 1.409 1997 52.548 5.327 2.291 906 774 1.356 1998 53.637 5.267 2.210 790 773 1.494 1999 54.212 5.355 2.310 888 728 1.429 2000 55.422 5.514 2.425 867 750 1.472 2001 53.853 5.346 2.419 831 738 1.358 2002 54.406 5.481 2.352 835 813 1.481 2003 54.942 5.609 2.439 907 793 1.470 2004 55.084 5.324 2.362 854 745 1.363 2005 55.435 5.529 2.365 873 827 1.464 Πηνή. ΕΣ. Υ.Ε. Θάνατοι στην Ελλάδα, κατά τόπο αόνιαηα κατοικίκ του θανόντοε. http://www.statistics.er/er ίαμεε/ξιοο ΞΡΟ 4 75' 00 07 3 Y.pdf Τα δεδομένα του παραπάνω πίνακα 6 σχετικά με τους θανάτους στους νομούς της περιφέρειας της Κρήτης απεικονίζονται στο Διάγραμμα 7. «ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 26

Διάγραιιρα 7. Θάνατοι στους νοιιούς της Κρήτης 1980-2005 ΘΑΝΑΤΟΙ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΧΑΝΙΩΝ 1.2. Δημογραφική Γήρανση Γήρανση πληθυσμού ή δημογραφική γήρανση θεωρείται η αύξηση της αναλογίας των ηλικιωμένων ατόμων (συνήθως 65 ή 60 ετών και άνω) στον πληθυσμό, η οποία αντανακλάται στην επακόλουθη αύξηση της διάμεσης ηλικίας του πληθυσμού, με ταυτόχρονη μείωση της αναλογίας των νέων (0-14 ή 0-19 ετών) και ενδεχομένως της αναλογίας των ατόμων παραγωγικής ηλικίας (15-64 ή 20-60 ετών). Με άλλα λόγια όταν η γονιμότητα είναι χαμηλή και ο αριθμός των ηλικιωμένων αυξάνει, η μέση ηλικία ανέρχεται και η διάρθρωση του πληθυσμού γερνάει. Δημογραφική γήρανση δεν είναι μόνο η αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων αλλά και η αύξηση της αναλογίας τους στο συνολικό πληθυσμό, συνίσταται επομένως στη μεταβολή της διάρθρωσης του πληθυσμού κατά μεγάλες ομάδες ηλικιών. Δεν πρέπει να συγχέεται με την αύξηση του αριθμού των γερόντων η οποία οφείλεται στην αύξηση του πληθυσμού και στην παράταση του ορίου ζωής που δεν καταλήγει σε αύξηση της αναλογίας τους στο συνολικό πληθυσμό. Η γνώση του «ΑΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 27

TEA. ΚΑΛΑΜ ΑΤΑΣ αριθμού των ηλικιωμένων είναι απαραίτητη για τη μέτρηση των αναγκών. Πόσοι είναι οι ηλικιωμένοι που κατανέμονται στο χώρο, ποιοι είναι οι εξαρτημένοι ηλικιωμένοι, πόσοι είναι άνω των 80 ή άνω των 85 ετών, αποτελούν στοιχεία που πρέπει να γνωρίζουν οι αρμόδιοι για τη χάραξη κοινωνικής πολιτικής. Η γήρανση του πληθυσμού είναι το αντίθετο της ανανέωσης του πληθυσμού και της επακόλουθης μείωσης της διάμεσης ηλικίας του πληθυσμού. Η ανανέωση του πληθυσμού χαρακτηρίζεται από αύξηση του ποσοστού των νέων, μείωση του ποσοστού των ηλικιωμένων και ελάττωση της διάμεσης ηλικίας. Ο Αμερικανός δημογράφος Myers G. θεωρεί τη δημογραφική γήρανση σαν ένα κρίσιμο δείκτη κοινωνικής και πολιτιστικής ωριμότητας12. 1.2.1. Αείκτιις γήρανσηc στον ε/ιαδικό γώρο Θεωρούμε σημαντικό να δούμε την εξέλιξη της δημογραφικής γήρανσης στην χώρα μας. Για τη μέτρηση της γήρανσης οι δημογράφοι χρησιμοποιούν τη διάμεση ηλικία, την αναλογία ορισμένων ομάδων ηλικιών π.χ. των άνω των 65 ετών στο συνολικό πληθυσμό, τους δείκτες εξάρτησης, γήρανσης κ.ά. (Πίνακας 7). Πίνακας 7. Δπιαογραφίκή γήρανση στην Ελλάδα 1951-2001 Ε Τ Ο Σ Π Λ Η Θ Υ Σ Μ Ο Σ Π Ο Σ Ο Σ Τ ΙΑ ΙΑ Α Ν Α Λ Ο Γ ΙΑ % Δ Ε ΙΚ Τ Η Σ 0-1 4 (Α ) 15-64 (Β ) 6 5 + (Γ ) Γ Η Ρ Α Ν Σ Η Σ = (Γ /Α )* 1 0 0 1951 7.632.801 28,8 64,4 6,8 23,61 1961 8.388.553 26,7 65,1 8,2 30,71 1971 8.768.640 24,9 64 Π,Ι 44,58 1981 9.739.589 23,7 63,6 12,7 53,59 1991 10.200.400 18,5 67,3 14,2 76,76 2001 10.964.097 15,14 67,91 16,66 110,04 Ππγιί. ΕΣΥΕ, Movmoc πληθυσικκ κατά φύλο και ηλικία. Διεύθυνση ΓΊλτιθυσιιού. Tufma Φυσική; Κίνησης Πλτιθυσιιού 2001 Ι2Έμκε - Πουλοπούλου, Η., (1994), Το δημογραψικό, ΕκδόσειςΈλλην, Αθήνα, σελ. 155-157 «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 28

Ας εξετάσουμε με βάση μερικούς από τους δείκτες αυτούς (τους πλέον σημαντικούς), την εξέλιξη της δημογραφικής γήρανσης στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες και στην Ελλάδα. Στα τελευταία έτη 1951-2001, η γονιμότητα και μετανάστευση έπαιξαν καθοριστικό ρόλο, ενώ η θνησιμότητα από επιβραδυντικός, της γήρανσης, παράγοντας άρχισε να γίνεται προοδευτικά παράγοντας της επιτάχυνσής της. Τα αποτελέσματα είναι προφανή υπερδιπλασιάστηκε η αναλογία των ηλικιωμένων (από 6,8% σε 16,66%) και μειώθηκε κατά 13,66 ποσοστιαίες μονάδες η αναλογία των νέων 0-14 ετών (28,8-15,14%). Εξετάζοντας το δείκτη γήρανσης, από 23,61 έφτασε στα 110,04, δηλαδή των ανάλογων ατόμων άνω των 65 ετών ως προς 100 άτομα 0 έως 14 ετών, παρατηρούμε ότι υπάρχει μια αναλογία 110 ηλικιωμένων ατόμων επί 100 νέων 0-14 ετών. Επομένως, η χώρα μας χαρακτηρίζεται από «υψηλή» σχετικά γήρανση. Οι δημογραφικές προβολές για το μέλλον παρουσιάζουν σίγουρα μια αβεβαιότητα που απορρέει από τις υιοθετούμενες υποθέσεις για την εξέλιξη της γονιμότητας, της θνησιμότητας και ιδιαίτερα για την μετανάστευση. Ενδεικτικά και μόνο, σύμφωνα με υπολογισμούς της Eurostat1314 15(1999), το ποσοστό των >65 ετών γύρω στο 2020 θα κυμανθεί στη Ελλάδα γύρω από το 20,6% (όσο και ο μέσος κοινοτικός, 20,7%) με πλέον γηρασμένες χώρες της Κοινότητας την Ιταλία, την Φιλανδία και την Σουηδία (22-23,5%) και πιο «νεανική» την Ιρλανδία (15,3%)'λ 1.2.2. Δ ε ίκ τ η ς γή ρ α ν σ ή ς σ το υ ς vouoúq m e Kptím e Παρατηρούμε από τα παραπάνω στοιχεία του κεφαλαίου και ειδικότερα στον τομέα των γεννήσεων ότι η δημογραφική γήρανση είναι χαρακτηριστική και πρόκειται να απασχολήσει στο μέλλον κάθε πτυχή του «κράτους». Η κοινωνία αλλάζει και διαμορφώνεται με βάση πολλούς παράγοντες όμως πόσο σημαντική είναι μια δημογραφική πτωτική τάση που εμφανίζεται με σημαντικές μειώσεις της 13 Kotzamanis, Β., Sardón, J.P., (1995), Le vieillissement des populations européennes et ses facteurs: l'exemple de la France et de la Grèce, Ανακοίνωση στο: XLVII Colloque International de l'association Internationale d'econométrie sur le thème «Vieillissement et vielles», Αθήνα. 14 Eurostat, Demographic statistics 1999, p. 98. 15 Κοτζαμάνης, B., (2002), Δημογραφική γήρανση στην μεταπολεμική Ελλάδα, Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων, http://www. demography lab.prd.uth.gr/ddaog/edu/tutor/3-4.pdf, ημερομηνία ανάκτησης 12/02/2009 «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΑ ΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 29

Γ.Ε.Ι. ΚΑΛΑΜ ΑΤΑΣ ανανέωσης του πληθυσμού τόσο του συνόλου της Ελλάδας όσο και της περιφέρειας της Κρήτης. Στον παρακάτω Πίνακα 8 υπολογίσαμε με βάση τα στοιχεία της Απογραφής του 2001 τον Δείκτη Γήρανσης για την περιφέρεια της Κρήτης και των νομών αυτής. Πίνακας 8. Δηιιονραφική γήρανση στην Κρήτη 2001 Ε Τ Ο Σ Π Λ Η Θ Υ Σ Μ Ο Σ Π Ο Σ Ο Σ Τ ΙΑ ΙΑ Δ Ε ΙΚ Τ Η Σ Κ Ρ Η Τ Η Σ Α Ν Α Λ Ο Γ ΙΑ % Γ Η Ρ Α Ν Σ Η Σ 0-1 4 15-6 4 6 5 + = (Γ /Α )* 1 0 0 (Α ) (Β) (Γ) Σ Υ Ν Ο Λ Ο Κ Ρ Η Τ Η Σ 5 9 4.3 6 8 1 7,0 8 6 6,5 6 2 2,5 9 1 3 2,2 6 Ν Ο Μ Ο Σ Η Ρ Α Κ Λ Ε ΙΟ Υ 291.225 17,33 67,57 15,10 87,13 Ν Ο Μ Ο Σ Λ Α Σ Ι Θ Ι Ο Υ 75.736 16,00 63,29 20,71 129,44 Ν Ο Μ Ο Σ Ρ Ε Θ Υ Μ Ν Ο Υ 78.957 17,63 65,78 16,60 94,16 Ν Ο Μ Ο Σ Χ Α Ν Ι Ω Ν 148.450 16,88 66,64 16,48 97,63 ΠτίΎΐί. Movmoc πλπθυσαόα κατά φύλο και οαάδες ηλικιών. Σύνολο Ελλάδοί. recoyoctmik^c Qbvsc ( NUTS Π. πεοΐίοέοειεΐ (NUTS I11. vouoi. δτίιιοι / κοινότητες και δραστικά / κοινοτικά διαιιεοίσαατα. ΑποΥοαΦίί πληθυσιιού me 18ης Μαρτίου 2001. http://www.statistics.gr/gr tables/sl 101 SAP 1 ΤΒ DC 01 02 Υ.pdf. Προσωπική ανάλυση υπολογισιτών Παρατηρούμε ότι η αναλογία των νέων ήταν 17,08, η αναλογία των ηλικιών 15-64 ήταν 66,56 και αυτή των ηλικιωμένων ατόμων (65+) ήταν 22,59. Εξετάζοντας το δείκτη γήρανσης βρίσκονταν στο 132,26, στοιχείο που σημαίνει ότι υπάρχει μια αναλογία περίπου 132 ηλικιωμένων ατόμων επί 100 νέων 0 έως 14 ετών. Επομένως, η Κρήτης χαρακτηρίζεται από «υψηλή» γήρανση. Ο δείκτης γήρανσης είναι υψηλός και στον Νομό Λασιθίου με την αναλογία 129 ηλικιωμένων προς 100 νέων. Όμως τα στοιχεία του πίνακα είναι πιο ενθαρρυντικά για το νομό Χανίων με αναλογία 97 ηλικιωμένων ανά 100 νέους, για το νομό Ρεθύμνου με 94 ηλικιωμένους και το νομό Ηρακλείου με 87 ηλικιωμένους. 1.3. Αίτια Snuoypcw ik tjc ytjpavanc σ τη ν Κρήτη Βέβαια η δημογραφική γήρανση είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που εμφανίζεται και έχει πολλά αίτια. Αρχικά θα μπορούσε να λεχθεί ότι η μείωση της γονιμότητας που προκαλεί ελάττωση της αναλογίας του νέου πληθυσμού αποτελεί το βασικό «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 30

Τ.Ε.Ι. ΚΑΛΑΜΑ ΤΑΣ παράγοντα της δημογραφικής γήρανσης. Τα τελευταία χρόνια στις αναπτυγμένες χώρες η μείωση της θνησιμότητας των μεγάλων ηλικιών παίζει σημαντικό ρόλο στην αύξηση της αναλογίας των ηλικιωμένων στον πληθυσμό. Επίσης τα προηγούμενα επίπεδα γονιμότητας, τα προηγούμενα και τα τωρινά επίπεδα θνησιμότητας αλληλεπιδρούν για να καθορίσουν το σημερινό μέγεθος και την κατά ηλικία διάρθρωση του πληθυσμού. Τα προηγούμενα, τα τωρινά και τα μελλοντικά επίπεδα γονιμότητας και θνησιμότητας θα αλληλεπιδράσουν για να καθορίσουν το μελλοντικό μέγεθος και σύνθεση κατά ηλικίες του ηλικιωμένου πληθυσμού. Όπως και μελέτη του ΟΟΣΑ16 αποδίδει τη γήρανση των χωρών μελών του κυρίως στη μακροχρόνια μείωση της γονιμότητας που ελάττωσε τον αριθμό των γεννήσεων και την αναλογία των νέων ανθρώπων. Επίσης ο Αμερικανός καθηγητής Myers G. δίνει έμφαση στη γήρανση από τη βάση και την κορυφή της πυραμίδας των ηλικιών. Παραδέχεται ότι η δημογραφική γήρανση οφείλεται στη μείωση της γονιμότητας και ότι οι αρχικές μειώσεις της θνησιμότητας έχουν ως αποτέλεσμα την ανανέωση του πληθυσμού. Τα αίτια της δημογραφικής γήρανσης στη Ελλάδα και ιδιαίτερα στην περιοχή της Κρήτης, είναι: 1. Η μείωση της γεννητικότητας κατά 12,36% (-27,04% στο σύνολο της χώρας). Μειώνεται η αναλογία των νέων ατόμων και διευρύνεται η αναλογία των ηλικιωμένων στο συνολικό πληθυσμό. 2. Η μεταναστευτική κίνηση. Το 7,5% του πληθυσμού της Κρήτης αποτελείται από τους νόμιμους μετανάστες, βέβαια το ποσοστό είναι πολύ υψηλότερο αν αναλογιστεί κανείς ότι οι περισσότεροι αλλοδαποί βρίσκονται στην χώρας παράνομα. Επίσης στο παρελθόν έπαιξε σημαντικό ρόλο η αποδημία πολλών χιλιάδων νέων (1973) που είχε ως συνέπεια τη μεγάλη επιτάχυνση του ρυθμού γήρανσης, η παλιννόστηση και η είσοδος μεταναστών είχαν ως συνέπεια την επιβράδυνση του ρυθμού γήρανσης (1974-1991). 3. Η εξέλιξη της θνησιμότητας μέχρι το 2005 δεν υπήρξε αιτία γήρανσης αλλά ανανέωσης του πληθυσμού. Μειώθηκαν αναλογικά περισσότερο οι θάνατοι νέων ατόμων με αποτέλεσμα να αυξηθεί η αναλογία παιδιών, νέων και μεσηλίκων στο συνολικό πληθυσμό. Η μείωση της θνησιμότητας των μεγάλων ηλικιών συνέβαλε στην επιτάχυνση του ρυθμού γήρανσης του 16OECD, (1988), Le vieillissement démographique, Conséquences pour une politique sociale, Paris, OCDE, p. 8-12. «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 31

ελληνικού πληθυσμού. Τέλος η γήρανση του γυναικείου πληθυσμού, είναι αισθητά μεγαλύτερη από του ανδρικού, καθώς παίζει ρόλο η υπερθνησιμότητα των ανδρών, η αποδημία και οι πόλεμοι του παρελθόντος17 18. Τέλος σε αντίθεση με άλλες χώρες της Ε.Ε. η Ελλάδα στην περίοδο 1981-2001 γνώρισε νέα αύξηση της αναλογίας των ηλικιωμένων στον πληθυσμό. Το γεγονός αυτό οφείλεται στη μεγάλη μείωση της γονιμότητας και στην είσοδο στην κατηγορία 65 ετών και άνω ατόμων που γεννήθηκαν στην περίοδο 1924-1926 όταν η γεννητικότητα ήταν υψηλή. Ενδιαφέρουσα μελέτη θεωρεί τη γονιμότητα και την αρχική δομή του πληθυσμού ως τους κυριότερους παράγοντες της γήρανσης, ενώ η επίδραση του φαινόμενου της θνησιμότητας είναι πιο σύνθετη. Όταν η θνησιμότητα είναι ήδη χαμηλή η επιπλέον μείωση οδηγεί σε αύξηση της μακροβιότητας και σε αύξηση του ποσοστού των ηλικιωμένων. 1.4. Κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις όημογραιρικής γήρανσης στην Κρήτη Θα αναφερθούμε εν συντομία στις «θεωρούμενες» επιπτώσεις της δημογραφικής γήρανσης 19 στο βαθμό που κάποια βασικά ερωτήματα που θα θέσουμε αργότερα, συνδέονται άμεσα με τις θέσεις που διατυπώνονται. Ειδικότερα: ί. Οικονομικές επιπτώσεις. Επιπτώσεις στη χρηματοδότηση των δαπανών κοινωνικής ασφάλισης και στις δαπάνες υγείας. Αναφέρεται συχνότατα ότι η δημογραφική γήρανση: 17Έμκε - Πουλοπούλου, Η., (1983), Η δημογραφική γήρανση στην Ελλάδα, Επιθεώρηση Κοινωνικών Επιστημών, 49: 38-41. 18 Τζιαφέτας, Γ., (1990), Το δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδας. Η σημερινή κατάσταση και η προοπτική των εξελίξεων, Αθήνα, ΙΑΔΗΠ, σελ.125. 17 Πολύζος, Ν., (1981), Δημογραφική πρόκληση, Εκδόσεις Εξάντας, Αθήνα, σελ. 89-93 Μάος, Β., (1983), Οι οικονομικές επιπτώσεις της γήρανσης του πληθυσμού παραγωγικών ηλικιών, Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 49. Έμκε - Πουλοπούλου, Η., (1983), ο.π. Έμκε - Πουλοπούλου, Η. (1985), Η δημογραφική γήρανση στην Ελλάδα, στο: Η δημογραφική κρίση στην Ελλάδα: Εθνικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις, Πρακτικά Δημογραφικής Ημερίδας ΕΔΗΜ, Αθήνα. Υφαντόπουλος, Γ., (1985), Η επίδραση των δημογραφικών εξελίξεων στις δαπάνες υγείας, στο: Η δημογραφική κρίση στην Ελλάδα, Αθήνα. Τζιαφέτας, Γ., (1988), Η Ελλάς γηράσκουσα, Εκδόσεις Σωματείου Φίλων του ΙΑΔΗΠ, Αθήνα σελ.56-62 Σιάμπος, Γ., (1989), Η δημογραφική γήρανση στην Ελλάδα, Εκδόσεις Επιλογή, Αθήνα, σελ 13-15. Βουλή των Ελλήνων, (1983) Πρακτικά της Διακομματικής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής για τη μελέτη του δημογραφικού προβλήματος της χώρας και διατύπωση προτάσεων για την αποτελεσματική αντιμετώπισή του, Αθήνα. «ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 32

> εξαιτίας της αυξανόμενης δυσαναλογίας συνταξιούχων προς εργαζόμενους προκαλεί δυσχέρειες στη χρηματοδότηση των συντάξεων ή και στη βελτίωση των ιδιαίτερα χαμηλών συντάξεων ορισμένων ταμείων και > προκαλεί μεγάλη αύξηση των δαπανών για την υγεία υπό την διττή επίδραση της αύξησης του αριθμού των ηλικιωμένων και της αύξησης της ροπής για κατανάλωση ιατρικών υπηρεσιών στις μεγάλες ηλικίες. Ταυτόχρονα, στον ίδιο αυτό τομέα τονίζεται η αύξηση «των οικονομικών βαρών», γενικώς στον οικονομικά παραγωγικό πληθυσμό. Ορισμένοι μάλιστα δημογράφοι (Α. 8αιινγ ) διατυπώνουν και ακραίες θέσεις του τύπου «ανεξαρτήτως της πηγής των εισοδημάτων των ηλικιωμένων (συντάξεις, επιδόματα, εισοδήματα κεφαλαίου κλπ), τα εισοδήματα αυτά αντιπροσωπεύουν αφαίρεση από την παραγωγή της παραγωγής του πληθυσμού. ϋ. Πολιτικές επιπτώσεις. Όπως οι ηλικιωμένοι αντιπροσωπεύονται όλο και περισσότερο στο εκλογικό σώμα και θεωρείται ότι είναι περισσότερο «συντηρητικοί», πιστεύεται ότι δυσχεραίνονται οι κοινωνικές αλλαγές (πρόσδεση στην παράδοση, τα κεκτημένα, έλλειψη τόλμης και επιθυμίας για αλλαγή). ϋΐ. Εθνικές επιπτώσεις. Αναφέρονται συνήθως οι επιπτώσεις στην άμυνα όπως η αύξηση των κονδυλίων για πολεμικούς εξοπλισμούς, η μείωση του στρατεύσιμου πληθυσμού, η αύξηση της στρατιωτικής θητείας κ.ο.κ. ϊν. Κοινωνικές επιπτώσεις. Αναφέρονται συνήθως η σύγκρουση των γενεών, η διεύρυνση χάσματος ανάμεσα στους ηλικιωμένους και τους νέους, η ένταση του αγώνα για κατάληψη και διατήρηση θέσεων εργασίας, η διεύρυνση της φτώχειας, η περιθωριοποίηση κοινωνικών ομάδων, οι μεταβολές στη συμβολή της κοινωνίας και της οικογένειας στην προσφορά υπηρεσιών προς τους ηλικιωμένους, οι ιδιαίτερα σημαντικές επιπτώσεις για την εργαζόμενη γυναίκα, κ.ο.κ. 20 20 Ο Γάλλος δημογράφος Α. 8πιινγ (1966) αναφέρθηκε στις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές και ηθικές επιπτώσεις της γήρανσης του πληθυσμού, αναλύοντας του τρόπους με τους, οποίους εξασφαλίζεται η ζωή των ηλικιωμένων από την οικογένεια, με το κεφαλαιοποιητικό και το διανεμητικό σύστημα. Σε κάθε περίπτωση οι οικονομικά ενεργοί δίνουν εκούσια ή ακούσια το προϊόν της εργασίας τους για να ζήσουν οι οικονομικά μη ενεργοί. «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 33

Τ.Ε.Ι. ΚΑΛΑΜΑ ΤΑΣ Βέβαια οι κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις δημογραφικής γήρανσης στην Ελλάδα και κατ επέκταση στην περιφέρεια της Κρήτης είναι τόσο σημαντικές που μπορούν να καλύψουν όλο το εύρος των θεωρητικών προσεγγίσεων που αναλύθηκαν παραπάνω. Ειδικότερα στην Κρήτη οι επιπτώσεις της δημογραφικής γήρανσης γίνονται αισθητές σε πολλούς τομείς όπως στις δαπάνες για συντάξεις, στις δαπάνες υγείας, στην κοινωνική ασφάλιση αλλά και στην παραγωγή, στην κατανάλωση, στην αποταμίευση, στις επενδύσεις και στην οικονομία γενικότερα. Καθώς οι δημογραφικές επιπτώσεις συνίστανται στην αύξηση των θανάτων στις μεγάλες ηλικίες που οφείλεται στη γήρανση του πληθυσμού, στην άνοδο της μέσης ηλικίας κατά τον θάνατο και στην μεγάλη αύξηση του αριθμού των θανάτων από δύο κατηγορίες ασθενειών (αγγειοκαρδιακές παθήσεις και νεοπλάσματα) που θίγουν ιδιαίτερα τα άτομα μεγάλης ηλικίας. Ειδικότερα, είναι γεγονός ότι από το 1970 το ασφαλιστικό σύστημα της χώρας εισέρχεται σε φάση που χαρακτηρίζεται από επιβράδυνση των εσόδων και ταχύτατη άνοδο των δαπανών. Η Κρήτη χαρακτηρίζεται από ευρύτατες ανισότητες ως προς το ύψος σύνταξης και τις προϋποθέσεις απονομής της και από κατακερματισμό των ασφαλιστικών φορέων. Στους μεγάλους ασφαλιστικούς οργανισμούς ισχύει το διανεμητικό συνταξιοδοτικό σύστημα, δηλαδή, οι εργαζόμενοι πληρώνουν, είτε με εισφορές είτε με φόρους τις συντάξεις των συνταξιούχων. Με την αυξανόμενη δυσαναλογία συνταξιούχων προς εργαζόμενους δυσχεραίνεται η χρηματοδότηση των συντάξεων και η βελτίωση των χαμηλών συντάξεων. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε την αναλογία ασφαλισμένων και συνταξιούχων για το έτος 2005 ήταν 1,77 ενώ το 1980 και το 1990 ήταν 3,16 και 2,8821 αντίστοιχα22. Ενδεικτικοί είναι οι αριθμοί των δαπανών για συντάξεις που δαπανήθηκαν από το ελληνικό κράτος το 2006, στα 24,501 δις, και το 2007 στα 26,861 δις. Παρατηρείται, δηλαδή, μεταξύ των ετών 2007 και 2006 αύξηση των δαπανών για συντάξεις κατά 2.360.285 χιλιάδες ευρώ, ήτοι ποσοστό αύξησης 9,63%23. Ακόμη οι δαπάνες για την υγεία είναι αυξημένες καθώς οφείλονται στην αύξηση της αναλογίας και του αριθμού των ηλικιωμένων (65+ ετών) και υπερηλίκων (80+ ετών) που είναι «υπερκαταναλωτές» ιατρικών υπηρεσιών με αποτέλεσμα απαιτούνται 21 Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, (2006), Κοινωνικός Προϋπολογισμός έτους 2006, Αθήνα, σελ. 336. 22 Μπουρίκος, Δ., (2006), Ζητήματα Κοινώνικοασφαλιστικής Μεταρρύθμισης στην Ελλάδα 2006, http://eeep.pspa.uoa.gr/asfalistiko_agenda_bourikos.pdf, σελ. 6 23 Μουσοΰρης, Α., 26/07/2001, Αυξημένες 9,4% οι συνολικές δαπάνες κοινωνικής προστασίας, Εφημερίδα Ναυτεμπορική, Διαθέσιμο: http://news.disabled.gr/?p=13116 «ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 34

δαπανηρές μέθοδοι θεραπείας, φυσικοθεραπείας και υποστήριξης, φαρμακευτικής και βιοιατρικής24. Βέβαια, οι πρώτοι παρουσιάζουν μέχρι και 4 φορές μεγαλύτερη δαπάνη σε σχέση με τα άτομα ηλικίας κάτω των 65 και οι ηλικιωμένοι ακόμα μεγαλύτερη, που μπορεί να φτάσει μέχρι και 6 φορές υψηλότερη2^. Επίσης δεν πρέπει να λησμονούμε την γήρανση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού και ειδικότερα του αγροτικό τομέα, η οποία είναι προϊόν της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης που ακολουθήθηκε την πρώτη μεταπολεμική περίοδο, αποτελεί έναν ακόμα από τους σημαντικούς παράγοντες που επιδρούν στις αρνητικές συνέπειες της δημογραφικής γήρανσης26. 24 Γεννηματά, Α., Γεωργούση, Ε., Κυριόπουλος, Γ., (1992), Τάσεις στην Αναζήτηση Κοινής Ευρωπαϊκής Πολιτικής Υγείας, Ιατρικό Βήμα, 26: 66-67. 25 Παπαλιού, Ο., Φαγαδάκη, Ε., Κοινωνικοοικονομικές συνέπειες της δημογραφικής γήρανσης, στο Σιάμπος, Γ., (2003), Πανελλήνιο Δημογραφικό Συνέδριο 19-20/11/1998: Πληθυσμός και ανάπτυξη στην Ελλάδα, Ελληνική Εταιρία Δημογραφικών Μελετών, Εκδόσεις Κορφή, Αθήνα, σελ. 500-503 26Έμκε - Πουλοπούλου, Η., (1983), ο.π., σελ.47-49. «ΑΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 35

Κεφάλαιο 2. Τρίτη Ηλικία και Ασκούμενη Κοινωνική Πολιτική 2.1. Η τρίτη ηλικία Ο όρος Τρίτη Ηλικία 27 ' Λ Λ πρωτοεμφανίστηκε στην γαλλική βιβλιογραφία και αναφέρεται στην ομάδα των ατόμων, που έχουν ξεπεράσει τα 60 ή 65 έτη ζωής. Ο αριθμός των ατόμων αυτής της ομάδας συνεχώς αυξάνει. Ένας σύντομος ορισμός προτείνεται από τον Αμερικανό γεροντολόγο Λάνσινγκ, για την τρίτη ηλικία που αναφέρει το εξής: «Η τρίτη ηλικία είναι μία διαδικασία δυσμενούς, προοδευτικής μεταβολής, συνδεδεμένη συνήθως με τη πάροδο του χρόνου, η οποία εμφανίζεται μετά την ωριμότητα και τελειώνει πάντα με το θάνατο του ατόμου»2728. Μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία, μας δίνει την πληροφορία πως ο μέσος όρος ζωής του πρωτόγονου ανθρώπου ήταν περίπου 12 χρόνια, του ανθρώπου της εποχής του χαλκού περίπου 18 χρόνια. Από μελέτες ανθρώπινων σκελετών υπολογίσθηκε ότι το 5% περίπου των ανθρώπων, που έζησαν πριν από 100.000 χρόνια, ζούσε μέχρι τα 45 χρόνια, το 45% μέχρι 20-35 χρόνια και το 50% μέχρι τα 20 χρόνια. Στην Αρχαία Ελλάδα, στα χρόνια του Περικλή το προσδόκιμο ζωής ενός νεογέννητου ήταν 20 έτη και στην Ελληνορωμαϊκή εποχή 31 χρόνια, στον 9ο αιώνα 35 χρόνια, κατά τα μέσα τέλος του 19ου αιώνα τα 40 χρόνια. Σήμερα ο μέσος όρος ζωής του ανθρώπου κυμαίνεται από 70,1 χρόνια έως 75 χρόνια29. Ο Πυθαγόρας χώριζε την ζωή σε τέσσερις περιόδους,διάρκειας είκοσι χρόνων η καθεμία αντίστοιχες με τις εποχές: Η παιδική ηλικία ήταν από 0-20 ετών, Η επόμενη περίοδος, η οποία ήταν από 20-40 ετών, Η νεότητα ή το φθινόπωρο αλλιώς όπως την ονόμαζε εκτεινόταν από 40-60 ετών, και τέλος Τα γηρατειά ή ο χειμώνας ήταν από τα 60-80 έτη 27 Μαλγαρινου, Μ., Γουλιά, Ε., (1986), // νοσηλεύτρια. κοντά στον υπερήλικο.. Έκδοση Ιεραποστολικής Ενώσεως Αδελφών Νοσοκόμων «Η Ταβιθά», Αθήνα, σελ.9. 28 Beauvoir, S., (1987), Τα Γηρατειά, Εκδόσεις Γλάρος, Αθήνα, σελ. 17 29 Beauvoir, S., (1987), ο.π., σελ. 18 «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 36

Ο Αριστοτέλης πάλι είχε την δική του άποψη,εντόπιζε την φυσική ωριμότητα στα 35 και την πνευματική ωριμότητα στα 430. Η Β. Neugarten 31 32διέκρινε τους ηλικιωμένους σε νέους ηλικιωμένους (young old) και σε γέρους ηλικιωμένους (old old). Οι όροι βέβαια αυτοί δεν βασίζονται σε χρονολογικά δεδομένα αλλά στην υγεία και σε κοινωνικά χαρακτηριστικά. Νέος ηλικιωμένος μπορεί να είναι κανείς και στα 55 ή στα 85 έτη αρκεί να είναι καλά στην υγεία του. Οι γέροι ηλικιωμένοι αποτελούν μια ευάλωτη ομάδα του πληθυσμού που χρειάζονται μια ειδική φροντίδα και μεταχείριση. Όπως γίνεται φανερό οποιοδήποτε κριτήριο μπαίνει για να οριστεί η ηλικία είναι αυθαίρετο. Ακόμα δεν έχει δοθεί μια σαφής απάντηση στο ερώτημα από πότε αρχίζει η γεροντική ηλικία. Χρησιμοποιούνται απλά ως όριο τα 60, 65, 70, 75, 80, 85 έτη. Σήμερα ως όριο μπορούμε να πούμε πως χρησιμοποιούνται τα 65 έτη ενώ παλαιότερα ήταν τα 60. Η «Παγκόσμια Συνέλευση του Γήρατος», που συνήλθε το 1982 στη Βιέννη, ύστερα από απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του Ο.Η.Ε., υιοθέτησε την ηλικία των 60 ετών και άνω, ως όριο για τη καταγραφή των ατόμων που ανήκουν στην τρίτη ηλικία. Αντίθετα, διάφοροι επιστήμονες έχουν εκλάβει ως αντίστοιχο όριο την ηλικία των 65 ετών και άνω, ενώ ορισμένοι προτιμούν τον διαχωρισμό του συνόλου των υπερηλίκων σε υποσύνολα ηλικιών με το επιχείρημα ότι τα διάφορα προβλήματα που προκύπτουν διαφοροποιούνται ανάλογα με την πρόοδο της ηλικίας. Σήμερα, έχει επικρατήσει διεθνώς η ηλικία των 65 ετών, η οποία ταυτίζεται με την ηλικία της συνταξιοδότησης, ως το όριο πάνω από το οποίο ένας ασθενής θεωρείται και αντιμετωπίζεται ως γηριατρικός. Αυτό πού μπορούμε σίγουρα να διαπιστώσουμε είναι ότι υπάρχουν μεγάλες διαφορές ανάμεσα στα άτομα. Η ταχύτητα και η ένταση του γήρατος ποικίλλει από άτομο σε άτομο τόσο στο φυσιολογικό όσο και στο ψυχολογικό επίπεδο. Για κάθε άτομο τα γηρατειά έχουν διαφορετική έναρξη και διάρκεια, καθώς κάθε άτομο έχει διαφορετικές δυνατότητες και δυνάμεις. Επομένως, το όριο που χωρίζει τη μέση ηλικία από τα γηρατειά δεν είναι καθόλου ξεκάθαρο. Όπως βλέπουμε όσο περνούν τα χρόνια ο μέσος όρος της ανθρώπινης ζωής ολοένα και αυξάνεται. Οι μεταβολές αυτές είναι κυρίως αποτέλεσμα: 30 Έμκε - Πουλοπούλου, Η., (1999), Έλληνες ηλικιωμένοι πολίτες, παρελθόν, παρόν και μέλλον, Εκδόσεις Έλλην, Αθήνα 31 Neugarten, B.L., (1974), Age groups in American society and the rise o f the young-old, Annals of the American Academy of Political and Social Science 415:187-198. 32 Δαρδαβέσης., (1999), Εισαγωγικά στοιχεία γηριατρικής και γεροντολογίας, στο: Θέματα γηροψυχολογίας και γεροντολογίας, Ελληνικά Γ ράμματα, Αθήνα «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 37

της βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης, δηλαδή κατοικίας, διατροφής και υγιεινής ζωής στις τελευταίες δεκαετίες σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες. της προόδου της ιατρικής επιστήμης και εφαρμογής προγραμμάτων προληπτικής ιατρικής με αποτέλεσμα την ανακάλυψη και θεραπεία επικίνδυνων ασθενειών σε πρώιμα στάδιά τους. Οφείλουμε να πούμε ότι το γήρας δεν είναι ένα απλό στατιστικό γεγονός. Είναι η συνέχεια και το τελευταίο στάδιο μιας διαδικασίας. Είναι φυσικός νόμος το ανθρώπινο σώμα και οι λειτουργίες του να αλλάζουν με τη πάροδο του χρόνου. Οι αλλαγές αυτές επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος σκέφτεται, κινείται και αισθάνεται. Οι βιολογικές αλλαγές που επέρχονται με την αύξηση της ηλικίας καθορίζουν την ποιότητα της φυσικής και κινητικής απόδοσης και η ένταση των αλλαγών αυτών εξαρτάται από την επίδραση του περιβάλλοντος του ατόμου, τις εμπειρίες του, τον τρόπο και την στάση ζωής του και τις επιλογές που έχει. Σαν όριο ηλικίας για την είσοδο στην Τρίτη ηλικία κρίνεται το 65 έτος. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας διαιρεί τη χρονολογική ηλικία σε 3 στάδια: 1. Άτομα μεσήλικα (46-59 ετών) 2. Άτομα ηλικιωμένα (60-75 ετών) 3. Εέροντες (75 ετών και άνω) Συνήθως το γήρας διακρίνεται σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη αφορά στο φυσιολογικό ή βιολογικό γήρας. Στις περιπτώσεις αυτές παρατηρείται μια αρμονική γεροντολογική εξέλιξη και φθορά όλων των οργάνων και των ιστών με την πάροδο του χρόνου. Η δεύτερη αφορά στο παθολογικό ή πρόωρο γήρας. Στις περιπτώσεις αυτές παρατηρείται μια δυσαρμονική και πρόωρη γεροντική φθορά των διάφορων οργάνων, που συνήθως οφείλεται σε συγκεκριμένα εσωτερικά κυρίως νοσολογικά, 34 αίτια. Τα γηρατειά συνοδεύονται από προβλήματα υγείας, από την αποχή του ατόμου από την αγορά εργασίας, την απώλεια των λειτουργικών του ικανοτήτων, τις διάφορες αλλαγές που εκ των πραγμάτων επέρχονται σε ψυχολογικό, οικονομικό, κοινωνικό επίπεδο. Σύμφωνα με τη θεωρία της δράσης οι υπερήλικες έχουν τις ίδιες ανάγκες που έχουν και οι μεσήλικες. Συνήθως δεν είναι οι ηλικιωμένοι που αποσύρονται από την κοινωνία αλλά είναι η κοινωνία εκείνη που αποσύρεται από 34 33 Beauvoir, S, (1987), ο.π., σελ.9 34 Μουσούρου Λ. ( 1993), Η κοινωνιολογία της σύγχρονης οικογένειας, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, σελ. 74 «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 38

Τ.Ε.Ι. ΚΑΛΑΜΑ ΤΑΣ αυτούς. Το γήρας είναι μια φυσιολογική εξελικτική φάση της ζωής, κατά την οποία μπορεί μεν η κοινωνική συναλλαγή να μειώνεται αλλά η προσωπικότητα και η δυνατότητα προσαρμογής παραμένουν ίδιες. Σε αυτό το διάστημα της ζωής τους τα άτομα χάνουν τους μέχρι τότε ρόλους τους, καθώς και όλα εκείνα που τους έκαναν να νιώθουν παραγωγικοί και χρήσιμοι. Σημαντικό ρόλο σε αυτή τη φάση της ζωής τους παίζει η οικογένεια καθώς και οι δεσμοί που δημιουργούνται ανάμεσα στα μέλη. Οι αλλαγές στη δομή της με την πάροδο του χρόνου αποτελούν πολύ σημαντικό παράγοντα για τη διαμόρφωση της στάσης ζωής του ηλικιωμένου απέναντι στη ζωή καθώς και στην ποιότητα της ζωής του. Η οικογένεια παραμένει πυρηνική, διατηρώντας όμως την επαφή με τα ηλικιωμένα μέλη της και, παράλληλα, παρατηρείται ότι σε μεγάλο ποσοστό επιδιώκεται η μόνιμη κατοικία των ηλικιωμένων μελών να είναι σε κοντινή απόσταση προκειμένου να διατηρούν την επαφή αλλά και μέσα από διάφορες δραστηριότητες να παραμένουν ενεργοί. Η οικογένεια θα πρέπει να παρέχει στα άτομα το αίσθημα της ασφάλειας, της υποστήριξης, της κατανόησης, της τρυφερότητας και της αγάπης3 λ 2.2. Ανάγκες τρίτης ηλικίαν Είναι σαφές ότι μεταξύ των ηλικιωμένων υπάρχουν έντονες διαφορές κατά την οικονομική και κοινωνική τους θέση αλλά και τη φυσική (χρόνιες ή σοβαρές ασθένειες), δημογραφική (τρίτη και τέταρτη ηλικία) και οικογενειακή τους κατάσταση (χήροι-ες, ζευγάρια, συμβιώνοντες με παιδιά ή μη συμβιώνοντες κ.λπ.). Το ίδιο σημαντικές είναι και οι διαφορές μεταξύ των φύλων, αφού η θέση των γυναικών είναι δυσχερέστερη από οικονομικής άποψης. Ουσιώδεις διαφορές συνιστούν και τα γεωμορφολογικά (π.χ. ορεινές, πεδινές) και άρα και παραγωγικά χαρακτηριστικά των κοινοτήτων*36. Οι ανάγκες των ηλικιωμένων δεν είναι ιδιαίτερα διαφορετικές από τις ανάγκες των άλλων ανθρώπων. Ωστόσο η γεροντική ηλικία συνοδεύεται από συγκεκριμένες 5Beauvoir, S., (1987), ο.π., σελ.9 36 Μωυσίδης, Α., (1998), Κοινωνικός μετασχηματισμός και όψεις κοινωνικού αποκλεισμού στον αγροτικό χώρο: το πρόβλημα των ηλικιωμένων, στο: Κασιμάτη, Κ., (1998), Κοινωνικός Αποκλεισμός: Η Ελληνική Εμπειρία, Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής (ΚΕ.Κ.ΜΟ.ΚΟ.Π.), Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 39

ανάγκες που χρήζουν ικανοποίησης για να γίνει αυτή η περίοδος της ζωής περισσότερο χρήσιμη και ευχάριστη στους ίδιους. Οι ηλικιωμένοι όπως και όλοι οι άνθρωποι έχουν ανάγκη από: Αρκετή και θρεπτική τροφή, σωστό ρουχισμό και υπόδηση, καθαριότητα και αξιοπρεπή κατοικία με επαρκή θέρμανση, μεταφορά και μετακίνηση, οικιακή βοήθεια επομένως εισόδημα που να καλύπτει τις βασικές ανάγκες χωρίς «φιλανθρωπία», Παραμονή στο σπίτι με συντροφιά, ανθρώπινες σχέσεις, ζεστασιά, αγάπη, στοργή, ενσωμάτωση στην οικογένεια χωρίς το συναίσθημα ότι είναι βάρος στους άλλους. Σεβασμό της ελευθερίας τους, δυνατότητα να ζουν με το δικό τους τρόπο και ρυθμό. Αυτοσεβασμό και αυτονομία. Αίσθημα ότι ανήκουν κάπου, ότι είναι απαραίτητοι, ότι συμμετέχουν δημιουργικά, ότι λαμβάνουν μέρος στις εξελίξεις ακόμα και όταν δεν τις εγκρίνουν, ότι επηρεάζουν τη ζωή τους και τη ζωή των άλλων. Όχι στην απομόνωση και στην απόρριψη από την οικογένεια και την κοινότητα, Ικανοποιητική ιατροφαρμακευτική κάλυψη και νοσοκομειακή περίθαλψη με σεβασμό στην προσωπικότητα τους χωρίς ταλαιπωρία και καταρράκωση της υπερηφάνειας τους. Δραστηριότητα, απασχόληση, εκπαίδευση, επικοινωνία, προσφορά και αναγνώριση της προσφοράς, κοινωνικές επαφές, διασκέδαση, νέα ενδιαφέροντα, πνευματικά ερεθίσματα, προσδοκίες, Δυνατότητα να κινηθούν ανεξάρτητοι στο χώρο τους. Μερικοί ευάλωτοι, ανάπηροι, ασθενείς ηλικιωμένοι χρειάζονται φροντιστή και βοήθεια στην κίνησή τους όταν έχουν ανάγκη ή διάφορα βοηθήματα π.χ. μπαστούνι, πατερίτσα ή αναπηρικό αμαξίδιο. Έγκαιρη και ορθή ενημέρωση σε θέματα που τους αφορούν. Πρόσβαση σε υπηρεσίες μέσα στην κοινότητα ή/ και κατ' οίκον βοήθεια και νοσηλεία. Δυνατότητα να πεθάνουν με αξιοπρέπεια ανάμεσα σε αγαπημένα άτομα. Η ιδέα ότι οι υπερήλικες έχουν λιγότερες ανάγκες και δεν χρειάζονται πολλά για να ζήσουν είναι πολύ διαδεδομένη. Αυτό όμως δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, γιατί μερικές δαπάνες μειώνονται, ενώ ταυτόχρονα αυξάνονται άλλες που προκύπτουν εξ αιτίας της ελαττωμένης σωματικής κινητικότητας και των δυσλειτουργιών που προκαλούνται από προβλήματα υγείας, η αντιμετώπιση των «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 40

οποίων είναι ιδιαίτερα πολυέξοδη. Μερικά παραδείγματα: οι περισσότεροι υγιείς ηλικιωμένοι είναι λιγότερο ικανοί για ορισμένες εργασίες στην κατοικία τους, όπως το βάψιμο και μερικές μικροεπισκευές τις οποίες οι νεότεροι κάνουν μόνοι τους. Πρέπει να πληρώσουν άλλους για να κάνουν αυτές τις δουλειές. Αρκετοί αγρότες δεν μπορούν να ασχοληθούν με τον κήπο τους, να καλλιεργήσουν φρούτα και λαχανικά για αυτοκατανάλωσή τους. Η περιορισμένη κινητικότητα μερικών καθιστά τη ζωή τους πιο ακριβή, για να μη ζουν κλεισμένοι στο σπίτι τους πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να δαπανούν για ταξί, τηλέφωνο και συγκεντρώσεις φίλων που οργανώνουν στο δικό τους χώρο. Λίγα χρόνια μετά τη συνταξιοδότηση οι ηλικιωμένοι διαπιστώνουν ότι τα διαρκή καταναλωτικά αγαθά που διαθέτουν χρειάζονται επισκευή ή αλλαγή. Όσοι έχουν χαμηλότερα εισοδήματα θίγονται περισσότερο, διότι συνήθως αγοράζουν είδη πιο φθηνά επομένως χειρότερης ποιότητας. Το ίδιο συμβαίνει και με τα είδη ένδυσης και υπόδησης. Με τις χαμηλές συντάξεις που λαμβάνουν πολλοί συνταξιούχοι, είναι δύσκολο να αποταμιεύουν ώστε να αγοράζουν νέα διαρκή καταναλωτικά αγαθά, ρούχα και παπούτσια. Οι υπερήλικες ζουν πιο συχνά μόνοι σε σύγκριση με τους νέους ηλικιωμένους. Το κόστος ζωής ενός ατόμου είναι υψηλότερο. Πολλές δαπάνες είναι ίδιες για ένα άτομο και για ένα ζευγάρι π.χ. το ενοίκιο, η θέρμανση, οι δαπάνες για μετακίνηση με ιδιωτικό αυτοκίνητο ή ταξί37. 2.3. Προβλήματα τρίτης ηλικίας Η Τρίτη ηλικία αντιμετωπίζει μια πληθώρα προβλημάτων η οποία δυσχεραίνει όλο και περισσότερο την καθημερινότητά των ηλικιωμένων. Ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γέροντες είναι η μοναξιά, καθώς στενεύει ο κύκλος αγαπημένων φιλικών και συγγενικών προσώπων. Το συναίσθημα αυτό της μοναξιάς οξύνεται με την απώλεια του συντρόφου. Ένα ακόμη σημαντικό πρόβλημα είναι το χαμηλό βιοτικό τους επίπεδο, καθώς οι συντάξεις που παίρνουν είναι αρκετά μικρές και πολλές φορές δεν αρκούν για να τους παρέχουν ακόμα και τα είδη πρώτης ανάγκης. 37Έμκε - Πουλοπούλου, Η., (1999), ο.π. «ΛΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 41

Τ.Ε.Ι. ΚΑΛΛΜΑ ΤΑΣ Σε μεγάλο βαθμό τη ζωή τους δυσκολεύουν οι δυσχερείς συνθήκες μεταφοράς και επικοινωνίας καθώς και λανθασμένη κοινωνική συμπεριφορά που δέχονται. Πολλές φορές η κοινωνία βλέπει τον ηλικιωμένο με συγκατάβαση ή τον θεωρεί βάρος με αποτέλεσμα το ηλικιωμένο άτομο να απομονώνεται και πολλές φορές να αυθυποβάλλεται και να δυσκολεύει ο ίδιος τη ζωή του, αφού καταλήγει να πιστεύει ότι είναι βάρος ενώ στην πραγματικότητα μπορεί και να είναι απόλυτα παραγωγικός. Τα πλέον σύνηθες στην Τρίτη ηλικία είναι η εμφάνιση κάποιων ασθενειών και τα διάφορα προβλήματα που αυτές προκαλούν. Η ύπαρξη αυτών των ασθενειών συχνά καθιστά το άτομο μη λειτουργικό και ανίκανο κοινώς να αυτοεξυπηρετηθεί καθώς χρειάζεται απαραίτητα την βοήθεια ενός τρίτου προσώπου. Τέλος, ένα ακόμη πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Τρίτη ηλικία είναι οι ανεπαρκείς υπηρεσίες υγείας, η δυσχερής πρόσβαση των ηλικιωμένων σε αυτές και η έλλειψη κοινωνικό - ιατρικών υπηρεσιών κυρίως στο σπίτι του ηλικιωμένου - η άνιση κατανομή τους στο χώρο. Έτσι, λοιπόν τα βασικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ηλικιωμένοι κατατάσσονται στις παρακάτω κατηγορίες: α) κοινωνικό - οικονομικά προβλήματα, β) προβλήματα υγείας, γ) ψυχολογικά προβλήματα. 2.3.1. Κοινωνικό - οικονομικά προβλήματα Βασική προϋπόθεση για μια καλή ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων είναι η επίλυση των κοινωνικο-οικονομικών προβλημάτων που υπάρχουν και που προκύπτουν σε αυτή την περίοδο ζωής. Τον ελληνικό ηλικιωμένο πληθυσμό χαρακτηρίζει μεγάλη οικονομική ανισότητα. Υπάρχουν άτομα με υψηλά εισοδήματα, μεσαία, αλλά και πολλοί είναι στο επίπεδο της φτώχειας όταν η σύνταξη είναι η μόνη πηγή εισοδήματος38. Η είσοδος στα γηρατειά συνεπάγεται μια πληθώρα προβλημάτων που κάνουν την αρχική εμφάνισή τους με το πέρασμα στη συνταξιοδότηση. Η συνταξιοδότηση του ηλικιωμένου επιφέρει αλλαγές στη ζωή του, τόσο στον οικονομικό όσο και στον κοινωνικό τομέα. Όσον αφορά στον οικονομικό τομέα, οι οικονομικές ανέσεις στην καθημερινότητα του, περιορίζονται, καθώς το ποσό της σύνταξης του δε είναι τόσο 38 Κωσταρίδου - Ευκλείδη Α., (1999), Γήρας και υγεία στο Θέματα γηροψυχολογίας και γεροντολογίας, Ελληνικά Γ ράμματα, Αθήνα «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 42

μεγάλο σε σχέση με το μισθό που έπαιρνε. Παράλληλα η είσοδος στη συνταξιοδότηση, οδηγεί τον ηλικιωμένο πιο κοντά στην οικογένεια του, καθώς έχει ανάγκη όχι μόνο την φροντίδα και την συμπαράστασή της αλλά και την οικονομική της στήριξη, κάτι που παλαιότερα δεν ήταν αναγκαίο. Πολλά ηλικιωμένα άτομα συγκατοικούν με τα παιδιά τους κυρίως για οικονομικούς λόγους. Η παραμονή του ηλικιωμένου με τα παιδιά του οφείλεται συχνά στο χαμηλό ποσό της σύνταξής του. Στις αστικές περιοχές αν η σύνταξη είναι μικρή και δεν επαρκεί για διαβίωση του ηλικιωμένου, τότε ο γονιός παραμένει στην οικογένεια. Αν το ποσό της σύνταξης είναι μεγάλο, είτε διατηρεί δικό του σπίτι, είτε μένει με τα παιδιά του, εξακολουθεί όμως να συμβάλει στον οικογενειακό προϋπολογισμό. Πολύ σημαντικό ρόλο για τη ζωή ενός ηλικιωμένου άτομο είναι το συναίσθημα της προσφοράς στην οικογένεια, καθώς ακόμη και σε μεγάλη πλέον ηλικία νιώθει ότι έχει τη δύναμη της προσφοράς και της οικονομικής ανεξαρτησίας. Η τάση για ανεξαρτητοποίηση των ηλικιωμένων είναι αποτέλεσμα καλής υγείας και οικονομικής κατάστασης. Σημαντικοί παράγοντες για την ανεξαρτητοποίηση των ηλικιωμένων είναι το χαμηλό κόστος κατοικίας, η απόσταση από τα παιδιά τους, οι συγκοινωνίες που εξυπηρετούν την κατοικία, η διαβίωση στη γειτονιά για μεγάλο χρονικό διάστημα39. 2.3.2. Ποοβλιίπατα υγείας Με το πέρασμα του χρόνου αυξάνονται ολοένα και περισσότερο τα προβλήματα υγείας που πλήττουν την Τρίτη ηλικία. Τα προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζουν οι ηλικιωμένοι μπορεί να οφείλονται σε φυσικά - οργανικά αίτια, στην έλλειψη παροχής ιατρικών υπηρεσιών, στη λανθασμένη διατροφή. Οι κακές διατροφικές συνήθειες και η άτακτη λήψη τροφών έχουν σαν αποτέλεσμα την έλλειψη σωστών και απαραίτητων βιταμινών για το ανθρώπινο σώμα. Οι πιο συνιθισμένες ασθένειες που εμφανίζονται στην Τρίτη Ηλικία, είναι τα αρθριτικά και οι ρευματισμοί, που θεωρούνται χρόνιες παθήσεις. Εκτός από τα συνήθη προβλήματα υγείας που πλήττουν την Τρίτη ηλικία και τα οποία παραθέτουμε παρακάτω, συνηθισμένη αιτία που προκαλεί σημαντικά 39Έ μ κ ε- Πουλοπούλου, Η., (1999), ο.π. «ΑΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 43

προβλήματα στους ηλικιωμένους είναι οι συχνές πτώσεις. Οι πτώσεις είναι η πιο συνηθισμένη αιτία ατυχήματος στα ηλικιωμένα άτομα. Τα γηρατειά, οι οξείες ή χρόνιες παθήσεις, τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά και η χρήση φαρμάκων συγκαταλέγονται στους παράγοντες εκείνους που οδηγούν στην εμφάνιση ατυχημάτων. Ακόμη και κάτω από τις καλύτερες συνθήκες η αιτία για μια δεδομένη πτώση μπορεί να μην είναι δυνατόν να προσδιοριστεί και η σημασία μιας συγκεκριμένης πτώσης μπορεί δύσκολα να εκτιμηθεί. Η πτώση ενός ηλικιωμένου ατόμου διαφέρει σημαντικά από την πτώση ενός νεαρού. Στους ηλικιωμένους μοιάζει με ήπιο σώριασμα ή με κατάρρευση στο πάτωμα η οποία είναι συχνά ασυμπτωματική, περνάει απαρατήρητη και το άτομο δεν τη θυμάται. Η απώλεια της ισορροπίας, η ζάλη, η μειωμένη όραση και η αδυναμία στα γόνατα αποτελούν τα κυριότερα αίτια πτώσεων για τους ηλικιωμένους. Οι πτώσεις των ηλικιωμένων αφορούν ένα δυσανάλογο μεγάλο αριθμό τραυματισμών, που επιφέρουν αναπηρία και οδηγούν στο νοσοκομείο, όπως επίσης μπορεί να θεωρηθούν ως η αιτία παρατεταμένης νοσηλείας σε νοσοκομεία ή σε άλλα ιδρύματα. Ωστόσο οι πτώσεις αυτές συμβαίνουν αποτελούν ένα μικρό ποσοστό του συνολικού αριθμού των πτώσεων που συμβαίνουν σε άτομα προχωρημένης ηλικίας40. Η αντίληψη των ηλικιωμένων για την κατάσταση υγεία τους διαφέρει καθώς υπάρχει μια μερίδα ανθρώπων που πιστεύει ότι η υγεία τους δεν είναι καλή. Η υγεία και ειδικά η κακή υγεία είναι έννοιες που είναι δύσκολο να μετρηθούν και να κατανοηθούν. Πολλοί ηλικιωμένοι αναφέρουν ότι η κατάσταση υγείας τους δεν είναι καλή. Κάποιοι άλλοι αναφέρουν ότι πάσχουν από περισσότερες από μια ασθένειες. Οι σημαντικότερες από τις παθήσεις που αναφέρονται είναι οι καρδιακές, οι ρευματικές, οι πνευμονικές και οι πεπτικές. Ένα ποσοστό ηλικιωμένων όταν νοσούν απευθύνονται στο γιατρό ενώ μια μεγάλη μερίδα ηλικιωμένων ειδικά γυναικών απευθύνεται στα παιδιά και την οικογένειά τους. Το νοσοκομείο αποτελεί την τρίτη για αυτούς επιλογή. Ελάχιστοι επισκέπτονται άλλον γιατρό πέραν αυτόν του Κ.Α.Π.Η.. Και τέλος, υπάρχουν μεγάλες διαφοροποιήσεις των κοινωνικοοικονομικών ομάδων στο επίπεδο νοσηρότητας, με την αναφορά χρόνιων ασθενειών, 40 ΚυεΙεηύαιιπι, 1^., (1980), Ο κύκλος της ζωής, Εκδόσεις: Ψυχογιός, Αθήνα, 17-18 «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 44

Τ.Ε.Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΠΤΥΧΙΑ ΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ συμπτωμάτων ψυχοσωματικής υγείας και χαμηλότερης υποκειμενικής εκτίμησης του επιπέδου υγείας από τις χαμηλότερες κοινωνικό - οικονομικές ομάδες41. Τα βασικότερα προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζουν οι ηλικιωμένοι είναι42: 1. Λοιμώδη παρασιτικά νοσήματα 2. Νεοπλάσματα 3. Ενδοκρινικά και μεταβολικά νοσήματα 4. Νοσήματα αίματος 5. Ψυχικές διαταραχές 6. Νοσήματα νευρικού συστήματος και αισθητήριο όργανο 7. Νοσήματα κυκλοφορικού συστήματος 8. Νοσήματα αναπνευστικού συστήματος 9. Νοσήματα πεπτικού συστήματος 10. Νοσήματα ουροποιογενετικού συστήματος 11. Νοσήματα δέρματος και υποδόρειου ιστού 12. Νοσήματα μυοσκελετικού συστήματος και συνδετικού ιστού 13. Συγγενείς ανωμαλίες 14. Καταστάσεις προερχόμενες από περιγεννετική περίοδο 15. Συμπτώματα, σημεία και ασαφώς καθορισμένες καταστάσεις 16. Κακώσεις και δηλητηριάσεις 2.3.3. Ψυγολονικά προβλήματα Τα συναισθήματα που επικρατούν στη ζωή ενός ηλικιωμένου ατόμου ποικίλλουν. Και μάλιστα ο συνδυασμός κοινωνικό - οικονομικών προβλημάτων και προβλημάτων υγείας, δημιουργούν πολλά προβλήματα σε ψυχολογικό επίπεδο στον ηλικιωμένο. Ένα βασικό συναίσθημα που επικρατεί στην Τρίτη ηλικία είναι ο φόβος που απορρέει από την αβεβαιότητα που συνεπάγονται τα ίδια τα γηρατειά. Ο φόβος αυτός δεν έχει τόσο να κάνει με την ιδέα του θανάτου, όσο με μια πιθανή κινητική ανικανότητα ως και αναπηρία και να είναι απαραίτητη η βοήθεια ενός τρίτου ατόμου. Και ο φόβος 41 Έμκε - Πουλοπούλου, Η., (1999), ο.π. 42 Παγκόσμια Κατάταξη Υγείας, Mohaw - Παγκόσμια Οργάνωση για την Υγεία - Ευρώπη, http: //news/duncher.pathfinder.gr «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 45

Τ.Ε.Ι. ΚΑΛΑΜΑ ΤΑΣ αυτός στηρίζεται ακόμη περισσότερο στην ιδέα ότι ο ηλικιωμένος μπορεί να αποτελέσει βάρος για την οικογένειά του. Στη συνέχεια ο φόβος που είναι σαφώς συνέπεια της συνταξιοδότησης. Πολλοί από τους ηλικιωμένους νιώθουν καταπεσμένοι ψυχολογικά εξαιτίας της συνταξιοδότησής τους. Στην ηλικία των 65-75 ετών πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να νιώθουν αρκετά δυναμικοί και ενεργητικοί. Η διακοπή της εργασίας στην ψυχοσύνθεση των ατόμων αυτών επιδρά αρνητικά με αποτέλεσμα να προκαλούνται συναισθήματα αβεβαιότητας και ανικανότητας. Ξαφνικά περνούν σε μια φάση απραξίας, οι κοινωνικοί ρόλοι και οι διαπροσωπικές σχέσεις τους αλλάζουν, ειδικά όταν πρόκειται για ανθρώπους που απέδιδαν μεγάλη σημασία στις σχέσεις με συναδέλφους και στην εργασιακή τους ζωή. Πολλές φορές η απομάκρυνση από την εργασία προκαλεί το αίσθημα του μη παραγωγικού μέλους της ομάδας, του βάρους στην οικογένεια και στο κοινωνικό σύνολο. Πολλές φορές οι ηλικιωμένοι νιώθουν την απόρριψη την κοινωνική απομόνωση, ιδιαίτερα όταν η διακοπή της απασχόλησης δεν μπορεί να αιτιολογηθεί από τη φθορά του οργανισμού. Όλες αυτές οι συναισθηματικές επιπτώσεις επιδρούν αρνητικά στην υγεία του ατόμου με αποτέλεσμα, άτομα που κατά την εργασιακή τους απασχόληση ήταν υγιή, ξαφνικά μετά την συνταξιοδότησή τους να παρουσιάζουν πολλά από τα συμπτώματα της γεροντικής ηλικίας. Από την άλλη πλευρά όταν η πρόωρη συνταξιοδότηση αποτελεί επιλογή του ίδιου του ατόμου, τότε οι ψυχολογικές επιπτώσεις μπορεί να είναι πολύ θετικές και το άτομο να αισθάνεται απελευθερωμένο από την αίσθηση της ρουτίνας και της καταπίεσης, της καθημερινής απασχόλησης στη δουλειά. Το ηλικιωμένο άτομο μπορεί να νιώθει ανανεωμένο, ειδικά όταν η διακοπή της εργασίας του απορρέει από την ανάγκη για πραγματοποίηση νέων στόχων. Οι επιπτώσεις στην υγεία κατά την πρόωρη συνταξιοδότηση απορρέουν κυρίως από ψυχολογικά αίτια εκτός κι αν το άτομο παρουσίαζε ήδη προβλήματα υγείας43. Ο συνταξιοδοτούμενος καλείται από τη ζώσα πραγματικότητα, να προσαρμοσθεί στην αλλαγή τρόπου ζωής, σε μια ηλικία, που αυτό είναι ιδιαίτερα δύσκολο και καταρχήν αξεπέραστο. Στο σημείο αυτό, παρατηρείται η πιο συνηθισμένη αντίδραση σε τέτοιες περιπτώσεις, που είναι η καταθλιπτική κατάσταση. Αυτή επιτείνεται από 43 Rappoport, R., (1981), 7α σ τ ά δ ια τη ς ζ ω ή ς, Εκδόσεις Ψυχογιός, Αθήνα, σελ. 43-49 «Δ Η Μ Ο Γ Ρ Α Φ ΙΚ Ε Σ Τ Α Σ Ε ΙΣ Τ Η Σ Π Ε Ρ ΙΦ Ε Ρ Ε ΙΑ Σ Τ Η Σ Κ Ρ Η Τ Η Σ Κ Α Ι Η Α Σ Κ Η Σ Η Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Κ Η Σ Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Η Σ. Ε Μ Φ Α Σ Η Σ Τ Η Ν Τ Ρ ΙΤ Η Η Λ ΙΚ ΙΑ» 46

την επίγνωση, ότι χάθηκε η σημαντικότητα που είχε λόγω της πρότερος υπεύθυνης θέσης44. Σημαντικά επιδρά η ύπαρξη προβλημάτων υγείας στην ψυχολογία των ηλικιωμένων καθώς κυριαρχεί αυτόματα μια αβεβαιότητα για τα χρόνια που έρχονται. Μαζί με την αβεβαιότητα, γεννάται κι ο φόβος, του να μην καταπέσουν και γίνουν βάρος στα παιδιά τους και το ευρύτερο περιβάλλον τους. Η αίσθηση της μη αυτοεξυπηρέτησης και λειτουργικότητας αποτελεί το μεγαλύτερο φόβο αυτών των ανθρώπων. Ο ηλικιωμένος έχοντας περάσει και ολοκληρώσει τα μέχρι τώρα στάδια της ζωής, του φτάνει σε ένα σημείο όπου κάνει πλέον τον δικό του απολογισμό και την δική του κριτική για τα χρόνια που πέρασαν. Κάνει τη δική του αυτοκριτική για τα επιτεύγματά του, την προσφορά του από την μια στην κοινωνία και από την άλλη στην ίδια την οικογένειά του, στα παιδιά του. Οι ρόλοι του εναλλάσσονται και διαφοροποιούνται45. Σημαντικό ρόλο επίσης παίζει η απώλεια των αγαπημένων προσώπων. Οι ηλικιωμένοι εφόσον έχουν περάσει από τα διάφορα στάδια ζωής και δημιουργήσει αυτά που θα ήθελαν, απομένουν με το σύντροφο τους και απολαμβάνουν τα χρόνια που έρχονται Η ύπαρξη ενός συντρόφου, γεννά την ελπίδα, την ανάγκη για δημιουργία, τη συνύπαρξη, το μοίρασμα. Η απώλεια ενός συντρόφου αντιθέτως, μηδενίζει τα πάντα ειδικά για τη ζωή ενός προχωρημένου σε ηλικία ατόμου46. Ένα ακόμη στοιχείο που επιβαρύνει τη συναισθηματική κατάσταση των ηλικιωμένων είναι ο φόβος τους για το ενδεχόμενο να μην μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν αλλά και η οικογένειά τους να μην μπορεί να τους στηρίξει και να αναγκαστούν να παραμείνουν σε κάποιο ίδρυμα. Και αυτό το πλήγμα είναι πολύ σημαντικό διότι το ηλικιωμένο άτομο παρουσιάζει πολύ άγχος και αναγκάζεται να απομακρυνθεί από την οικογένειά του για να μην τους επιβαρύνει με αποτέλεσμα να καταπέσει απότομα και τότε όντως ο εγκλεισμός του σε κάποιο ίδρυμα να είναι αναπόφευκτος47. Οι ψυχολογικές επιπτώσεις της ιδρυματοποίησης δεν απαλλάσσουν την οικογένεια από τις ενοχές και τον ηλικιωμένο από το αίσθημα της απομόνωσης. Ο ηλικιωμένος με την εισαγωγή του στο ίδρυμα δοκιμάζει τον πόνο του αποχωρισμού, 44 Μαλγαρινου, Μ., Γουλιά, Ε., (1986), Η νοσηλεύτρια κοντά στον υπερήλικα, Έκδοση Ιεραποστολικής Ενώσεως Αδελφών Νοσοκόμων «Η Ταβιθά», Αθήνα, σελ.28-30 45 Kastenbaum, R., (1980), Ο κύκλος της ζωής, Εκδόσεις Ψυχογιός, Αθήνα, σελ. 72-73 46 Kastenbaum, R., (1980), ο.π., σελ. 118 47 Rappoport, R., (1981), ο.π., σελ. 117 «ΛΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 47

της μοναξιάς, της αβεβαιότητας. Η ιδρυματοποίηση μπορεί να καταρρακώσει την προσωπικότητα του ατόμου και να απειλήσει την ακεραιότητά του. Το ίδρυμα αν και παρέχει τη απόλυτη ασφάλεια για τη διαβίωση του ηλικιωμένου μπορεί να υποσκάπτει την ψυχολογική του ασφάλεια εξαιτίας του καθολικού ελέγχου που ασκεί πάνω του. Το άγχος και ο φόβος του ηλικιωμένου κατά την διαμονή του στο ίδρυμα μπορεί να εντείνει τα ήδη υπάρχοντα ψυχολογικά, κοινωνικά και σωματικά προβλήματα. Οι ψυχολογικές ανάγκες ενός ηλικιωμένου ατόμου όπου κι αν βρίσκεται μπορούν να αντιμετωπιστούν από τους ειδικούς και τους συγγενείς με την εξήγηση της φύσης και την έκταση του προβλήματος, με την τόνωση της θέλησης και της ελπίδας, με ενίσχυση της αυτοεκτίμησής του, την εκπλήρωση των ψυχολογικών του αναγκών: αγάπη, αυτοέκφραση, συμμετοχή. Η παρουσία, η συνεισφορά, η συμπαράσταση και η αγάπη της οικογένειας αποτελούν βασικούς παράγοντες για τη διατήρηση και βελτίωση της καθημερινότητας στη ζωή ενός ηλικιωμένου. Βασικό ρόλο στην καθημερινότητα του ηλικιωμένου ατόμου παίζει η οικογένειά του. Τα παιδιά φαίνεται να φροντίζουν τους γονείς τους και οι λόγοι είναι περισσότερο ηθικοί παρά νομικοί. Οι συναισθηματικοί δεσμοί ανάμεσα στις γενεές είναι στενοί. Οι επαφές που υπάρχουν ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από την απόσταση που υπάρχει ανάμεσά τους. Παρά την απόσταση οι δεσμοί ανάμεσά τους είναι ισχυροί και οι νέοι παραδέχονται τους ηλικιωμένους σε ορισμένους ρόλους. Υπάρχει η επιθυμία και η ανάγκη να βρίσκονται σε απόσταση επικοινωνίας. Όταν η απόσταση είναι μικρή οι ηλικιωμένοι είναι ικανοποιημένοι και δεν βιώνουν τόσο πολύ το αίσθημα της μοναξιάς ή της εγκατάλειψης. Ακόμη ο ρόλος των ηλικιωμένων όταν ζει με τα παιδιά ή κοντά στα παιδιά του μεταβάλλεται καθώς αναλαμβάνει τον ρόλο του παππού ή της γιαγιάς αντίστοιχα, αναλαμβάνει ένα κομμάτι της ανατροφής των εγγονιών του με αποτέλεσμα να έχει την ευκαιρία της ανατροφής παιδιών πάλι, χωρίς να φέρει την ίδια ευθύνη. Αυτόματα η παρουσία του μέσα στην οικογένεια του δίνει ένα μεγάλο αίσθημα ικανοποίησης και προσφοράς. Επίσης δεν είναι λίγοι οι γονείς εκείνοι οι οποίοι στηρίζουν οικονομικά τα παιδιά του σ και συνεχίζουν να παρέχουν ενεργά στην οικογένεια. Τέλος, οι ηλικιωμένοι έχουν ανάγκη την παρουσία της οικογένειας δίπλα τους, της ανάγκη για φροντίδα, αγάπη, συμμετοχή, σεβασμό. Ο μεγαλύτερος φόβος είναι η «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 48

εγκατάλειψη, η μοναξιά και μη αυτοεξυπηρέτηση. Όσο όμως υπάρχουν στενές σχέσεις με την οικογένεια τόσο καλύτερη ψυχολογική υγεία θα έχει ο ηλικιωμένος48. 2,4. Υπηρεσίες και παρογές για ηλικιωμένους Στην Ελλάδα κάποιες από τις λειτουργίες της παραδοσιακής εκτεταμένης οικογένειας, ισχύουν ακόμη. Αυτές βέβαια ανάγονται κυρίως στις συναισθηματικές και κοινωνικές λειτουργίες και όχι τόσο στις οικονομικές που σχεδόν έχουν εξαλειφθεί. Η οικογένεια λοιπόν ακόμη συμπαρίσταται σε καθημερινές ανάγκες των ηλικιωμένων ατόμων της, καθώς και των έκτακτων περιστάσεων ασθενειών ή ατυχημάτων. Στην Ελλάδα επίσης παρατηρείται σε αρκετά μεγάλο βαθμό, η γειτονιά, ως μορφή κοινοτικής φροντίδας να παρέχει βοήθεια στα ηλικιωμένα άτομα. Ωστόσο, για να συνεχίζει το ηλικιωμένο άτομο να ζει με αξιοπρέπεια και αυτοσεβασμό, έχει ανάγκη από συμπαράσταση, στο βαθμό που μειώνεται η κοινωνική, συναισθηματική και οικονομική του αυτάρκεια. Εκτιμάται ότι η οικογένεια προσφέρει αυτή τη συμπαράσταση σε μεγάλο ποσοστό, ένα 10% όμως των ηλικιωμένων χρησιμοποιεί τις κοινωνικές υπηρεσίες, ενώ υπολογίζεται ότι το 1% διαβιούν σε ιδρύματα κλειστής περίθαλψης. 2.4,1, Στόγοι της κοινωνικής πολιτικής νια ηλικιωμένους Η πολιτική στον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας για τους ηλικιωμένους αποσκοπεί στην παραμονή τους, όσο το δυνατόν, μέσα στην κοινότητα και την επικοινωνία με την οικογένεια τους, ώστε να συνεχίσουν να συμμετέχουν ως ενεργά μέλη στη ζωή της κοινότητας. Η συμμετοχή τους σε κοινωνικές δραστηριότητες της κοινότητας και της οικογένειας τους, περιορίζει την ψυχολογική αποστασιοποίηση και περιθωριοποίηση των ηλικιωμένων από τον υπόλοιπο πληθυσμό. Η μεγάλη πλειοψηφία των ηλικιωμένων έχει εξασφαλίσει μία σύνταξη και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη για την κάλυψη των οικονομικών τους αναγκών και την προστασία της υγείας τους. Το Σύνταγμα του 1975 (άρθρο 21 παρ 3) θεμελιώνει 48 48Έμκε-Πουλοπούλου Η., (1999), ο.π., σελ. 123 «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 49

το καθήκον του κράτους να μεριμνά για την προστασία του γήρατος και θέτει το πλαίσιο στην κοινωνική πολιτική του κράτους, «δεν δημιουργεί αγώγιμο / εξαναγκαστικό δικαίωμα του πολίτη κατά του κράτους ως προς την παροχή αυτών των υπηρεσιών». Το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης έχει πολλαπλές αρμοδιότητες για την χάραξη πολιτικής, τον σχεδίασμά και την εφαρμογή προγραμμάτων για την τρίτη ηλικία. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με την σχετική νομοθεσία, το Υπουργείο έχει την αρμοδιότητα για την περίθαλψη και προστασία των ηλικιωμένων. Τα μέτρα προστασίας περιλαμβάνουν: Παροχές σε χρήμα, Παροχές σε είδος, Προσωπικές κοινωνικές υπηρεσίες. Η πολιτική για τους ηλικιωμένους περικλείει, κατά σειρά προτεραιότητας, τη φροντίδα στο σπίτι και την κοινότητα, σε ανάδοχες οικογένειες, σε κέντρα προστασίας γήρατος, σε ιδρύματα κλειστής περίθαλψης και σε θεραπευτήρια(ανίατοι). Επιπλέον, το Υπουργείο έχει, θεωρητικά τουλάχιστον, την ευθύνη για την έκδοση αδειών λειτουργίας, τον έλεγχο και την εποπτεία των προγραμμάτων όλων των οργανισμών (Ν.Π.Δ.Δ., Ν.Π.Ι.Δ.) που ασχολούνται με την προστασία των ηλικιωμένων49 50. 2.4.2. Μ έτρα προστασίας - προγράμματα για ηλικιωμένους 2.4,2.1. Εισοδηιιατική ενίσγυση Βασικό μέτρο για την εξασφάλιση αξιοπρεπούς επιπέδου ζωής των ηλικιωμένων από το κράτος, αποτελεί η εισοδηματική ενίσχυση. Ειδικότερα^0: 1. Επιδόματα. Το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης έχει την ευθύνη για την ενίσχυση του εισοδήματος απόρων ηλικιωμένων. Αυτή η πολιτική υλοποιείται με τα εξής μέτρα: 49 Σταθόπουλος, Π., (1999), Κοινωνική Πρόνοια. Μια γενική θεώρηση, Εκδόσεις Έλλην, Αθήνα, σελ. 310 50 Σταθόπουλος, Π., (1999), ο.π., σελ. 313 «ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 50

> Συνταξιοδότηση των ανασφάλιστων ηλικιωμένων οι οποίοι μετά το 65 έτος λαμβάνουν κάθε μήνα από ειδικό λογαριασμό που έχει συσταθεί στον Ο.Γ.Α. Μαζί με το μηνιαίο αυτό επίδομα οι δικαιούχοι έχουν υγειονομική περίθαλψη εφόσον και πάλι δεν καλύπτονται από άλλο φορέα. Ηλικιωμένα άτομα άνω των 60 ετών, τα οποία έχουν αναπηρία (σωματικά ή διανοητικά ανάπηροι) πάνω από 67% έχουν δικαίωμα για μηνιαία οικονομική ενίσχυση. Σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης (λ.χ. σεισμός, ξαφνική ασθένεια, έξωση, φυλάκιση, πυρκαγιά, θεομηνία), ηλικιωμένα άτομα όπως και άτομα και οικογένειες όλων των ηλικιών δικαιούνται έκτακτη οικονομική ενίσχυση ποσού 3000. Άλλες υπηρεσίες όπως ο Ερυθρός Σταυρός ή Φιλόπτωχα Ταμεία, ενισχύουν οικονομικά τους ηλικιωμένους, σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. Ειδικότερα, η εισοδηματική ενίσχυση των ηλικιωμένων μέσα από τις αυξήσεις των κύριων και επικουρικών συντάξεων (κατά ποσοστό 4%) και του ΕΚΑΣ (κατά ποσοστό 7%) και των κατώτατων συντάξεων του ΟΓΑ (κατά ποσοστό 7%). 2. Επιδότηση ενοικίου. Μοναχικά άτομα ή ζευγάρια άνω των 65 ετών, τα οποία αποδεδειγμένα δεν έχουν ιδιόκτητη στέγη και βρίσκονται σε οικονομική αδυναμία, επειδή δεν έχουν κινητή ή ακίνητη περιουσία στην Ελλάδα ή το εξωτερικό, δικαιούνται επιδότησης του ενοικίου. Το πρόγραμμα χορήγησης επιδότησης ενοικίου προβλέπει για τους ηλικιωμένους - συνταξιούχους που το ετήσιο καθαρό οικογενειακό τους εισόδημα οικονομικού έτους 2008 δεν υπερβαίνει τα 11.500 ευρώ, ποσό της επιδότησης, μηνιαίως, σε εκατόν δεκαπέντε (115) ευρώ για μεμονωμένα άτομα και έγγαμους σε εκατόν σαράντα (140) ευρώ31. 3. Άλλες παροχές. Επίσης, ο Ο.Σ.Ε. παρέχει εισιτήρια με μειωμένη τιμή για τις μετακινήσεις των ηλικιωμένων και ο Ε.Ο.Τ. επιδοτεί διακοπές σε άτομα με χαμηλό εισόδημα, στο πλαίσιο προγραμμάτων του Κοινωνικού Τουρισμού. 51 51 Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, Κανονισμός 50067/20.2.2006 (ΦΕΚ 264/τ.Β 72.3.2006), «ΛΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 51

2Λ.2.2. I lapoyéc σε είδος καν σε προσωπικές κοινωνικές υπηρεσίες Η κρατική πολιτική για τους ηλικιωμένους, πέραν από την οικονομική ενίσχυση, περιλαμβάνει και μια σειρά από προγράμματα των κοινωνικών της υπηρεσιών, με στόχο την παραμονή των ηλικιωμένων στην κοινότητα και στο οικογενειακό του περιβάλλον. Η παροχή υπηρεσιών περιλαμβάνει βασικά δύο κατηγορίες την εξωϊδρυματική και την ιδρυματική περίθαλψη. Η εξωϊδρυματική περίθαλψη αποτελείται από προγράμματα που έχουν τον ίδιο στόχο, την αποτροπή της ιδρυματικής φροντίδας και την ανάπτυξη συναισθηματικών δεσμών των μοναχικών, κυρίως, ατόμων52: Η πρωτοβάθμια περίθαλψη υγείας και οι εξωϊδρυματικές ιατρικές υπηρεσίες βοηθούν τον ηλικιωμένο να παρατείνει την κοινωνική λειτουργία του και να αποφύγει την εισαγωγή του σε ίδρυμα. Η πρωτοβάθμια περίθαλψη υγείας παρέχεται κυρίως από το Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ) που περιλαμβάνει κέντρα υγείας στις αγροτικές περιοχές και τα εξωτερικά ιατρεία των δημόσιων νοσοκομείων στις αστικές περιοχές, υπηρεσίες και από τον ιδιωτικό τομέα. Τα Κέντρα Υγείας είναι βασική μονάδα της πρωτοβάθμιας περίθαλψης. Ιδρύθηκαν το 1983 με στόχο την παροχή υπηρεσιών υγείας στον αγροτικό πληθυσμό. Παρέχουν πρωτοβάθμια ιατρική περίθαλψη, νοσηλεία και παρακολούθηση των ασθενών, μεταφέρουν ασθενείς στο Κέντρο Υγείας ή σε νοσοκομεία, ασκούν προληπτική ιατρική, παρέχουν φάρμακα, και υπηρεσίες κοινωνικής φροντίδας53. Τα νοσοκομεία παρέχουν δευτεροβάθμια ή τριτοβάθμια περίθαλψη ανάλογα με την κατηγορία στην οποία ανήκουν και σε ηλικιωμένους ασθενείς54. Πρόγραμμα Βοήθειας στο Σπίτι. Στόχος των προγραμμάτων αυτών είναι η παραμονή του ηλικιωμένου, όσο το επιτρέπουν οι συνθήκες στο οικογενειακό του περιβάλλον, κοντά στους συγγενείς και τους φίλους του. Από το 1981 εφαρμόζονται πρωτοποριακά προγράμματα φροντίδας ηλικιωμένων, παρέχοντας ιατρική και οικογενειακή φροντίδα στο σπίτι, σε ηλικιωμένα άτομα τα οποία χρειάζονται βοήθεια σε τακτική βάση. Το πρόγραμμα εξυπηρετεί 9.500 άτομα, υλοποιείται από τους OTA μέσω 91 μονάδων και 52 Σταθόπουλος, Π., (1999), ο.π., σελ. 313 53Έμκε - Πουλοπούλου Η., (1999), ο.π., σελ 121 54Έμκε - Πουλοπούλου Η., (1999), ο.π., σελ 122 «Δ ΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 52

χρηματοδοτείται από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και το Υπουργείο Εσωτερικών και Δημόσιας Διοίκησης55 565758. Η εξαιρετική επιτυχία του Προγράμματος «Βοήθεια στο Σπίτι», οδήγησε την Πολιτεία στην απόφαση επέκτασης του προγράμματος και ενίσχυσης των υποδομών του. Έτσι, σχεδιάστηκε το Δίκτυο Κοινωνικής Αλληλεγγύης, που προβλέπει τόσο την ποιοτική ανάπτυξη, όσο και την αριθμητική - γεωγραφική επέκταση του Προγράμματος «Βοήθεια στο Σπίτι», ώστε να λειτουργούν 1000 Μονάδες σε όλη τη χώρα, που θα καλύψουν ικανοποιητικά τις ανάγκες. Μέχρι στιγμής έχουν εγκριθεί περίπου 800 προγράμματα, ενώ άλλα 200 προβλέπεται να εγκριθούν μέχρι το τέλος του έτους5. Βέβαια, σχεδιάζεται από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Προστασίας να αντικατασταθούν από τα νέα προγράμματα του ΕΣΠΑ (Δ ΚΠΣ) «Ενέργειες ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής και βελτίωσης της ποιότητας ζωής ηλικιωμένων και ατόμων που χρήζουν κατ οίκον βοήθειας». Αποκέντρωση :'7. Η παρεχόμενη κατ οίκον φροντίδα δεν ακολουθεί σταθερό πρόγραμμα αλλά προσαρμόζεται ανάλογα με τις ανάγκες που παρουσιάζει ο κάθε βοηθούμενος ηλικιωμένος. Οι συγκεκριμένες ανάγκες περιλαμβάνουν φροντίδα της κατοικίας, προετοιμασία του φαγητού, θεραπευτική αγωγή, ψυχαγωγία, φιλικές συναναστροφές, συνδρομή στην επίλυση διαφόρων «ο ατομικών υποθέσεων. Τηλεϊατρική φροντίδα. Με το πρόγραμμα αυτό μπορούν ιατροί από απομακρυσμένα νησιά να ζητούν βοήθεια για περιστατικά με καρδιολογικά προβλήματα. Επίσης, το πρόγραμμα τηλεσυναγερμού στο σπίτι που εφαρμόζεται στην Αθήνα και πρόσφατα στην Θεσσαλονίκη από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό (Ε.Ε.Σ.) με την συνεργασία του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης με σκοπό την παροχή άμεσης βοήθειας σε έκτακτες 55 Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, (2006), Εθνική Έκθεση Στρατηγικής για την Κοινωνική Προστασία και την Κοινωνική Ένταξη 2006-2008, Διαθέσιμο: http://www.ypakp.gr/ 56 Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, (2005), Η υγειονομική περίθαλψη και η μέριμνα για τους ηλικιωμένους, Διαθέσιμο: http://www.ypakp.gr/uploads/docs/1280.pdf 57Έμκε - Πουλοπούλου Η., (1999), ο.π., σελ 123 58 Αμιτσής, Γ. Ν., (2001), Αρχές οργάνωσης και λειτουργίας του συστήματος Κοινωνικής Πρόνοιας, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, σελ. 178 «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 53

καταστάσεις μέσα από σύγχρονα τεχνολογικά μέσα σε ηλικιωμένα μοναχικά άτομα, άτομα με ειδικές ανάγκες και χρόνιες παθήσεις^9. Προγράμματα αναδοχής. Αν και στη χώρα μας δεν είναι διαδεδομένη, αυτή η μορφή φροντίδας αρχίζει να ενθαρρύνεται ως εναλλακτική λύση φροντίδας στην κοινότητα, με στόχο την αποτροπή της ιδρυματικής φροντίδας και την ανάπτυξη συναισθηματικών δεσμών μοναχικών κυρίως υπερήλικων μέσα στην κοινότητα με κάποια οικογένεια. Προγράμματα φροντίδας ηλικιωμένων στην κοινότητα. Ο όμιλος εθελοντών ξεκίνησε το πρωτοποριακό πρόγραμμα φροντίδας ηλικιωμένων με το όνομα «Γωνιά του παππού και της γιαγιάς». Από τα μέσα της δεκαετίας του 1960, το Ίδρυμα Κοινωνικής Εργασίας (Ι.Κ.Ε.) ξεκίνησε ένα πρόγραμμα Αστικής Κοινοτικής Ανάπτυξης, σκοπός του ήταν η παροχή υπηρεσιών σε ηλικιωμένα μοναχικά άτομα. Στη συνέχεια η Αρχιεπισκοπή Αθηνών ξεκίνησε ένα παρόμοιο πρόγραμμα. Επίσης, το 1979 το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας ίδρυσε τα Κέντρα Ανοιχτής Περίθαλψης Ηλικιωμένων (Κ.Α.Π.Η). Ειδικότερα, Κ.Α.Π.Η., η ίδρυση και λειτουργία τους στους περισσότερους δήμους της χώρας αποτελεί την πλέον σαφή απόδειξη του ενδιαφέροντος του κράτους για την εξωϊδρυματική περίθαλψη των ηλικιωμένων. Τα Κ.Α.Π.Η. είναι ένας χώρος συνάντησης ηλικιωμένων αλλά και παροχής υπηρεσιών, όπως φυσιοθεραπεία, εργοθεραπεία, ιατροφαρμακευτική φροντίδα και κοινωνικών υπηρεσιών από κοινωνικούς λειτουργούς οι οποίοι έχουν και την ευθύνη για τον συντονισμό του όλου προγράμματος. Τα προγράμματα σε κάθε Κ.Α.Π.Η. αποσκοπούν στην κοινωνικοποίηση, τη δημιουργική απασχόληση, την ψυχαγωγία και την πρόληψη ασθενειών σε ηλικιωμένα άτομα. Επιπλέον, λειτουργούν γενικά στα Κ.Α.Π.Η. οι ομάδες Αυτοβοήθειας, Αθλητισμού, Περιπάτου, Χορωδίας, Κηπουρικής, Βιβλίου, Χορού, Μαγειρικής, κ.α.5960. Παρόλες τις δυσκολίες το αρμόδιο υπουργείο συνεχίζει να επιχορηγεί για εξοπλισμό και κτιριακά, κυρίως όμως εποπτεύει και φροντίζει τον θεσμό των Κ.Α.Π.Η.. Από το 1991 η θέση του Υπουργείου διαφοροποιείται απέναντι στο Θεσμό. Υποστηρίζεται ότι δεν ανήκουν πια τα Κ.Α.Π.Η. στο Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης αλλά στο Υπουργείο Εσωτερικών, και τούτο διότι 59 Πανέρα, Ε., (1999), Κοινωνική υποστήριξη ηλικιωμένων, στο: Δαρδαβέσης, Θ., Κωσταρίδου Ευκλείδη, Α., Χουσιάδας, Λ.,. (1999), Θέματα γηροψυχολογίας και γεροντολογίας, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, σελ. 198 60 Σταθόπουλος, Π., (1996), ο.π., σελ. 311 «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 54

ιατροκοινωνικές υπηρεσίες, όπως τα Κ.Α.Π.Η. δεν μπορεί να ανήκουν, ως προς την καθ όλην αρμοδιότητά τους, σε κανένα άλλο υπουργείο εκτός από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, το οποίο διαθέτει, ως εκ της αποστολής του, το κατάλληλο προσωπικό για να ασκήσει την εποπτεία σε ιατρούς, κοινωνικούς λειτουργούς, νοσηλευτές και επισκέπτες υγείας, φυσικοθεραπευτές και εργοθεραπευτές61. Οι σκοποί των Κ.Α.Π.Η. θεωρούνται η πρόληψη βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών προβλημάτων των ηλικιωμένων ώστε να παραμείνουν αυτόνομα, ισότιμα και ενεργά μέλη του κοινωνικού συνόλου και η διαφώτιση και συνεργασία του ευρύτερου κοινού και των ειδικών φορέων, σχετικά με τα προβλήματα και τις ανάγκες αυτών62. Στα Κ.Α.Π.Η. εγγράφονται τα μέλη χωρίς διάκριση οικονομικών δυνατοτήτων και ο αριθμός μελών δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερο από 300 ούτε μικρότερος από 50 μέλη με ενεργό συμμετοχή. Τα μέλη για την εγγραφή τους πληρώνουν μια συνδρομή η οποία είναι συμβολική ανάλογα με τις οικονομικές τους δυνατότητες. Σε όλη την Ευρώπη, εδώ και πολύ χρόνια οι αρμοδιότητες των Κ.Α.Π.Η. έχουν περάσει στις τοπικές αρχές, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τα αρμόδια υπουργεία χάνουν την επιτελική τους εποπτεία και καθοδήγηση του σκοπού63. Εκτός από τα Κ.Α.Π.Η. υπάρχουν και τα Κέντρα Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων (Κ.Η.Φ.Η.). Το πρόγραμμα αποσκοπεί στην παραμονή των ατόμων της Τρίτης και Τέταρτης ηλικίας, στο οικείο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, στη διατήρηση της συνοχής της οικογένειας, στην εναρμόνιση της οικογενειακής και εργασιακής ζωής των μελών της οικογένειας με ηλικιωμένο μέλος, στην αποφυγή της ιδρυματικής περίθαλψης και του κοινωνικού αποκλεισμού, στην εξασφάλιση αξιοπρεπούς διαβίωσης και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων, αλλά και των άλλων μελών της οικογένειας. Το πρόγραμμα διέπεται από ειδικές αρχές που δίνουν έμφαση στην διασφάλιση των δικαιωμάτων των ηλικιωμένων, καθώς οι ηλικιωμένοι πρέπει να ζουν σε 61 Τεπέρογλου, Α., (1990), Αξιολόγηση της Προσφοράς των Κέντρων Ανοιχτής Προστασίας Ηλικιωμένων, Έρευνα στα μέλη των Κ.Α.Π.Η., ΕΚΚΕ, Αθήνα 62Αμηρά Α., Γεωργιάδη Ε., Τεπέρογλου Α., (1986), Ο θεσμός της Ανοικτής Προστασίας στην Ελλάδα, ΕΚΚΕ, Αθήνα Ελληνική Εταιρεία Κοινωνικής Συμμετοχής, (1994), Οδηγός των Κ.Α.Π.Η., Αθήνα 63 Ελληνική Εταιρεία Κοινωνικής και Πολιτιστικής Συμμετοχής για όλες τις Ηλικίες, Κ.Α.Π.Η. Μακεδονίας (1993), Ένα παιδί μεγαλώνει μέσα από τις μνήμες του παππού και της γιαγιάς, Ευρωπαϊκό Συνέδριο - Λαογραφικές Εκδηλώσεις, Έκθεση 6-7 Νοεμβρίου. «ΑΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 55

αξιοπρεπείς συνθήκες στο οικείο και φυσικό τους περιβάλλον, να υποστηρίζονται ώστε να διατηρούν την αυτονομία, την κοινωνική συμμετοχή, την επικοινωνία και την αυτάρκειά τους, να απολαμβάνουν υπηρεσίες κοινωνικής φροντίδας που τους εξασφαλίζουν υγεία και ποιοτική διαβίωση. Στόχος του προγράμματος είναι να απευθύνεται σε ηλικιωμένους αστικών και ημιαστικών περιοχών, που δεν μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν (π.χ. κινητικές δυσκολίες, άνοια)64. Επίσης, υπάρχουν διάφορα προγράμματα εξωϊδρυματικής περίθαλψης αποτελεί το Πρόγραμμα Κοινοτικής Φροντίδας από άλλους φορείς, αυτοί οι φορείς που αναπτύσσονται σε επίπεδο κοινότητας και εφαρμόζουν προγράμματα για την τρίτη ηλικία είναι οι Λέσχες Φιλίας. Ιδρύθηκαν το 1985 με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου στις συνοικίες της Αθήνας. Στόχος της Λέσχης Φιλίας είναι να προσφέρει σε ηλικιωμένα άτομα φροντίδα και υποστήριξη, ψυχαγωγία και δημιουργική απασχόληση, πολιτιστικά προγράμματα, δράσεις για την πραγμάτωση της αλληλεγγύης μεταξύ των γενεών, κοινωνικές υπηρεσίες και προληπτική φροντίδα υγείας από τους λειτουργούς πρόνοιας που εργάζονται σ αυτές65. Τέλος, υπάρχουν προγράμματα θερινών διακοπών, όπως66: Κατασκηνώσεις: Οι κατασκηνώσεις επίσης είναι ένα πρόγραμμα που αφορά τους Δήμους. Αρκετοί Δήμοι της χώρας σε συνεργασία με τα Κ.Α.Π.Η., παρέχουν ευκαιρία για καλοκαιρινές διακοπές σε ηλικιωμένα άτομα. Το Κοινωνικό Κέντρο Οικογένειας και Νεότητας, το οποίο λειτουργεί με την άμεση επίβλεψη του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, αλλά και οι περισσότερες Μητροπόλεις, έχουν επίσης προγράμματα κατασκηνώσεων για ηλικιωμένα άτομα. Επιδότηση εισιτηρίων - εκδρομών: Σε αυτό το πρόγραμμα συμμετέχουν ο Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδος (Ο.Σ.Ε.) και ο Εθνικός Οργανισμός Τουρισμού (Ε.Ο.Τ.), παρέχοντας έκπτωση στην τιμή των εισιτηρίων. Ειδικότερα, δικαιούνται οι συνταξιούχοι, που συνταξιοδοτήθηκαν από φορέα στη διάρκεια ασφάλισης του οποίου κατέβαλλαν εισφορές υπέρ ΟΕΕ τουλάχιστον 1.500 ημέρες εργασίας, δελτίο κοινωνικού τουρισμού ανά δύο έτη. 64 Ελληνική Γεροντολογική και Γηριατρική εταιρία, (2004), Οδηγός φροντίδας ηλικιωμένων γονέων, Εκδόσεις Μεηάοτ, Αθήνα, σελ.214 65 Σταθόπουλος, Π., (1996), ο.π., σελ. 312. 66 Σταθόπουλος, Π., (1996), ο.π., σελ. 314. «ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 56

Ο Εθνικός Οργανισμός Πρόνοιας (Ε.Ο.Π.) καθώς και το Κέντρο Φροντίδας Οικογένειας (ΚΕ.Φ.Ο.) αλλά και η Εκκλησία της Ελλάδας, συμβάλλουν στη διαδικασία ενίσχυσης και βελτίωσης της ζωής των ηλικιωμένων ατόμων. Στα Κέντρα Φροντίδας Οικογένειας του ΕΟΠ επιδιώκεται η δημιουργία ενός μόνιμου χώρου όπου τα άτομα τρίτης ηλικίας συναντώνται και αναπτύσσουν την κοινωνικότητά τους, αξιοποιώντας ομαδικά και δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο τους. 2.4.3. Ιδρυματική περίθαλψη (Γηροκοιιεία. Άσυλα - Θεραπευτήρια) Από την πρωτοβυζαντινή εποχή, τα ιδρύματα αποτελούσαν την κυρίαρχη μορφή φροντίδας για όσους δεν ήταν αυτάρκεις στην κάλυψη των βιοτικών και κοινωνικών τους αναγκών. Η παράδοση αυτή συνεχίστηκε μέχρι την εποχή μας από την Εκκλησία. Εκτός όμως από την Εκκλησία, ιδρύματα κλειστής περίθαλψης λειτουργούν και υπό την αιγίδα του Δημοσίου, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, από Οργανώσεις του Εθελοντικού Τομέα και από τον κερδοσκοπικό επιχειρηματικό τομέα. Στις μέρες μας η πολιτική του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης για την περίθαλψη των ηλικιωμένων έχει δώσει έμφαση στην εξωϊδρυματική μορφή φροντίδας. Δεν πρέπει όμως να παραβλέπεται το γεγονός ότι ένα ποσοστό ηλικιωμένων, ασχέτως από την έκταση και την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών στην κοινότητα, χρειάζεται - λόγω βιολογικών διεργασιών-ιδρυματική φροντίδα. Το ίδρυμα πρέπει να θεωρείται ένας απαραίτητος κρίκος στην αλυσίδα των προγραμμάτων τα οποία είναι αναγκαία για την κάλυψη των αναγκών των ηλικιωμένων. Αρκεί η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών στο ίδρυμα να είναι του κατάλληλου επιπέδου και η εισαγωγή και παραμονή στο ίδρυμα να γίνεται με επιστημονικά κριτήρια και με μοναδικό κίνητρο την κάλυψη των αναγκών του ηλικιωμένου. Βασική αρχή πρέπει να είναι η εξυπηρέτηση του ηλικιωμένου σε όσο το δυνατόν λιγότερο περιοριστικό περιβάλλον. Εια να επιτευχθεί η παροχή υψηλής ποιότητας υπηρεσιών στο ίδρυμα είναι αναγκαίο: 67 67 Πανέρα Ε. (1999), Κοινωνική υποστήριξη ηλικιωμένων στο Θέματα γηροψυχολογίας καιγεροντολογίας, Εκδόσεις Ελληνικά Γ ράμματα, Αθήνα «Δ Η Μ ΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 57

Τ.Ε.1. ΚΑΛΑΜΑ ΤΑΣ οι χώροι να είναι κατάλληλα διαμορφωμένοι για τις ανάγκες των ηλικιωμένων, το προσωπικό που απασχολείται να είναι επαρκή και επιστημονικά εκπαιδευμένο, να υπάρχει η αναγκαία χρηματοδότηση και το ίδρυμα να κάνει επιτυχής προσπάθειες για άνοιγμα προς την κοινότητα. Βασικό κριτήριο για τη συμμετοχή στα προγράμματα αυτά είναι η ηλικία. Συνήθως το 60ο έτος της ηλικίας θεωρείται ως κριτήριο συμμετοχής. Ένα δεύτερο κριτήριο είναι η εντοπιότητα (π.χ. για τα Κ.Α.Π.Η., τα Κέντρα Ενοριακής Αγάπης, τις Λέσχες Φιλίας κ.α.). Τέλος η παροχή εξωϊδρυματικής φροντίδας δεν προϋποθέτει οικονομική απορία έτσι ώστε να αποφεύγεται ο στιγματισμός των ατόμων που κάνουν χρήση των υπηρεσιών αυτών. Συνήθως όμως, τέτοια προγράμματα εξυπηρετούν άτομα χαμηλών εισοδημάτων. Στην Ελλάδα τα Ιδρύματα Κλειστής Περίθαλψης που είναι υπό τον έλεγχο και τη διοίκηση του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης είναι: τα Γηροκομεία και τα Άσυλα - Θεραπευτήρια Χρόνιων Παθήσεων. Τα γηροκομεία, στα οποία εισάγονται ηλικιωμένα άτομα που δεν μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν πλήρως. Στην Ελλάδα υπάρχουν δύο δημόσια γηροκομεία, υπό τον άμεσο έλεγχο και τη διοίκηση του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Προϋπόθεση για την εισαγωγή στο γηροκομείο, εκτός της οικονομικής κατάστασης, είναι και η ικανότητα αυτοεξυπηρέτησης του ηλικιωμένου. Επίσης η Εκκλησία, με τις κατά τόπους Μητροπόλεις, λειτουργεί πολλά γηροκομεία, είτε άμεσα ως εκκλησιαστικά ιδρύματα είτε έμμεσα ως Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου (Ν.Π.Ι.Δ.) κοινωφελούς χαρακτήρα και Στέγες Γερόντων. Ακόμη το γηροκομείο Αθηνών που είναι ένα από τα μεγαλύτερα ιδρύματα, το οποίο ανήκει στον ιδιωτικό μη κερδοσκοπικό τομέα. Το συγκεκριμένο δεν επιχορηγείται από το κράτος, έχει δικά του έσοδα από κληροδοτήματα και δωρεές. Τέλος ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός (Ε.Ε.Σ.) λειτουργεί από το 1966 ένα μικτό γηροκομείο για μικρό αριθμό ηλικιωμένων που ονομάζεται «Αναπαυτήριο Μάρθα - Μαρία». Τα άσυλα, τα οποία δέχονται κατάκοιτους που πάσχουν από χρόνιες (ανίατες) παθήσεις. Στις κλινικές για τους χρόνια πάσχοντες, ένα μεγάλο ποσοστό κρεβατιών διατίθεται για τις ανάγκες ηλικιωμένων ατόμων. Εκτός από τα κρατικά θεραπευτήρια χρόνιων παθήσεων, λειτουργούν συνολικά 20 ιδιωτικές κλινικές που φιλοξενούν «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΑ ΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ HA ΙΚΙΑ» 58

Τ.Ε.Ι. ΚΑΑΑΜ ΑΤΑΣ άτομα με χρόνιες παθήσεις σε όλη την Ελλάδα. Τέλος, παραδειγματικά αναφέρουμε ότι η Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών λειτουργεί από το 1974, τη Στέγη Κατάκοιτων ζ :ο Γερόντων. 2,5. Αποτελεσματικότητα των μέτρων προστασίας yia τους ηλικιωμένους Παρά την ορθότητα των μέτρων στο επίπεδο των στόχων, η εφαρμογή τους κάθε άλλο παρά ικανοποιητική είναι, ιδιαίτερα όσον αφορά το ύψος της χρηματοδότησης, το οποίο παραμένει στα ίδια πραγματικά επίπεδα την τελευταία δεκαετία, ενώ παρατηρείται αύξηση στη ζήτηση υπηρεσιών. Το επίπεδο στελέχωσης, η σύνθεση των ειδικοτήτων, η έλλειψη προγραμμάτων επιμόρφωσης του προσωπικού, δεν εγγυώνται, σε γενικές γραμμές, την υψηλή ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, κυρίως στα ιδρύματα κλειστής περίθαλψης. Σε πολλά ιδρύματα, οι συνθήκες διαβίωσης είναι χαμηλού επιπέδου. Υπάρχει επίσης άνιση πρόσβαση στις υπηρεσίες μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών. Οι τελευταίες βρίσκονται σε μειονεκτική θέση. Μια άλλη ουσιαστική αιτία για την κακή ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών και τη σπατάλη πόρων είναι η έλλειψη συντονισμού μεταξύ των υπηρεσιών υγείας και των υπηρεσιών πρόνοιας. Η έλλειψη εξειδικευμένων μορφών προνοιακής φροντίδας στην κοινότητα είναι η αιτία για την εισαγωγή των ηλικιωμένων στα νοσοκομεία τις περιόδους των Χριστουγέννων, του Πάσχα, του θέρους. Αξίζει τέλος να αναφερθεί ότι τα Κ.Α.Π.Η. θεωρούνται ένα επιτυχημένο πρόγραμμα που καλύπτει ουσιαστικές ανάγκες ηλικιωμένων σε όλους σχεδόν τους δήμους της χώρας. Ο θεσμός αυτός θεωρείται ως η μόνη κοινωνικό-ιατρική υπηρεσία πρόληψης και αποκατάστασης για ηλικιωμένους. Μια βασική αιτία για την επιτυχία του θεσμού είναι ότι τα Κ.Α.Π.Η. είναι πρωτογενείς κοινωνικές υπηρεσίες και προσελκύουν ηλικιωμένους από την κατώτερη αλλά και τη μεσαία οικονομική τάξη. Σ αυτό ίσως οφείλεται και η πολιτική υποστήριξη του θεσμού από όλες τις κομματικές παρατάξεις καθώς και η προσήλωση των συντονιστών κοινωνικών λειτουργών σε αξιοκρατικά κριτήρια παροχής υπηρεσιών. 68 68 Σταθόπουλος, Π. (1999), ο.π., σελ. 315-318 «ΔΗΜΟΓΡΑΦ/ΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 59

Οι σύγχρονες, λοιπόν, ανάγκες του ηλικιωμένου ατόμου έχουν αλλάξει αντίστοιχα με τις ανάγκες της σημερινής εποχής. Ο σεβασμός και η αλληλεγγύη προς τα ηλικιωμένα άτομα είναι απαραίτητα, ώστε να τους παρέχονται υπηρεσίες που θα τους εξασφαλίζουν αξιοπρεπές επίπεδο ζωής, αλλά και θα τους δίνουν την δυνατότητα να απολαμβάνουν το στάδιο αυτό της ζωής τους, καθώς και την ευκαιρία να μεταδώσουν στις νεότερες γενιές, όλες τις εμπειρίες που έχουν αποκτήσει69. 69 Σταθόπουλος, Π. (1999), ο.π., σελ. 320 «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 60

Κεφάλαιο 3. Τρίτη Ηλικία και Ασκούιιενιι Κοινωνική Πολιτική στην Κρήτη 3.1. Σγεόιασιιός κοινωνικοί: πολιτικής στην περιφέρεια τ ικ Κρήτης Η κοινωνική πολιτική στην περιφέρεια της Κρήτης ασκείται από τις αρχές της τοπικής αυτοδιοίκησης. Έτσι σε επίπεδο Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης έχει δημιουργηθεί η Διεύθυνση Κοινωνικής Πρόνοιας. Γενικότερα οι αρμοδιότητες της Διεύθυνσης Κοινωνικής Πρόνοιας είναι70: η προστασία και αρωγή της οικογένειας και του παιδιού, η προστασία των ηλικιωμένων, των ατόμων με ιδιαίτερα προβλήματα και των οικονομικά αδύνατων που βρίσκονται σε κατάσταση ανάγκης λόγω κοινωνικών-οικογενειακών προβλημάτων ή έκτακτων φυσικών γεγονότων. η χορήγηση άδειας λειτουργίας Μονάδων Φροντίδας κερδοσκοπικού και μη χαρακτήρα από ιδιώτες ή συλλόγους - σωματεία και η εποπτεία τους. η χορήγηση αδειών άσκησης επαγγελμάτων του τομέα κοινωνικής πρόνοιας. η κοινωνική και ψυχολογική στήριξη ατόμων, οικογενειών και ομάδων από κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους. 3.2. Ν ομός Ηρακλείου Ειδικότερα, η άσκηση κοινωνικής πολιτικής στο Νομό Ηρακλείου περιλαμβάνει: 1. Προγράμματα Οικονομικής Ενίσχυσης Στεγαστική Συνδρομή 2. Παρεχόμενες Υπηρεσίες Κέντρα ανοιχτής προστασίας ηλικιωμένων (Κ.Α.Π.Η.) Πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι» Εισαγωγή σε θεραπευτήρια χρόνιων παθήσεων Εισαγωγή σε Μονάδες Φροντίδας Ηλικιωμένων 70 Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Νομού Ηρακλείου, (2008), Οδηγός υπηρεσιών πρόνοιας για τον πολίτη, Επιμέλεια σύνταξης: Ανδριώτη, Α., Ηράκλειο, 15 «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 61

> Κατασκηνώσεις υπερηλίκων Αναλυτικότερα, από το Πρόγραμμα Οικονομικής Ενίσχυσης, χορηγούνται σε υπερήλικες που εμπίπτουν στα προγράμματα τυφλών, κωφαλάλων και στους πάσχοντες από ψυχική ή σωματική ασθένεια με αναπηρία 67% και άνω ή πάσχοντες από τετραπληγία και οι οποίοι δεν λαμβάνουν από κανένα ασφαλιστικό φορέα (π.χ. Ο.Γ.Α. Ι.Κ.Α., Ο.Α.Ε.Ε. κ.λπ.) άλλη οικονομική ενίσχυση. Ειδικότερα, η στεγαστική συνδρομή χορηγείται σε οικονομικώς αδύναμα ηλικιωμένα άτομα 266 μηνιαίως ή ζεύγη 266 μηνιαίως. Η στεγαστική συνδρομή χορηγείται σε ανασφάλιστα μοναχικά ηλικιωμένα άτομα 65 χρόνων και πάνω ή ζεύγη εφόσον: Στερούνται ιδιόκτητης στέγης και διαμένουν σε μισθωμένα οίκημα. Συντρέχει περίπτωση οικονομικής αδυναμίας (Ν.Δ.57/73) και δεν διαθέτουν εισόδημα από οποιαδήποτε πηγή (εκτός τους υπερήλικες που είναι ασφαλισμένοι στον Ο.Ε.Α. και τους επιδοτούμενους από τη Δ/νση Κοινωνικής Πρόνοιας) της ημεδαπής ή αλλοδαπής ή ακίνητα περιουσιακά στοιχεία ικανά να τους παρέχουν τη δυνατότητα αντιμετώπισης των στεγαστικών δαπανών. Αναφορικά, με τις παρεχόμενες υπηρεσίες και τα Κ.Α.Π.Η. αρμόδιες υπηρεσίες είναι οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης δηλαδή οι Δήμοι. Στο Νομό Ηρακλείου εξυπηρετούνται συνολικά 6.962 άτομα και λειτουργούν τα παρακάτω Κ.Α.Π.Η.: 1. Α Ηρακλείου 2. Β Ηρακλείου Θέρισσος και παράρτημα Καμίνια 3. Ε Ηρακλείου 4. Δ Ηρακλείου 5. Ε Ηρακλείου Φορτέτσα 6. ΣΤ Ηρακλείου Κατσαμπάς 7. Ζ Ηρακλείου Αγ. Τριάδας 8. Μοιρών 9. Τυμπακίου 10. Χάρακα 11. Αρχανών 12. Αρκαλοχωρίου 13. Ν. Αλικαρνασσού 14. Πύργου «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 62

Τ.Ε.ί. ΚΑΛΑΜ ΑΤΑΣ 15. Ανω Βιάννου 16. Κρουσσώνα Επίσης, Το πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι» υλοποιείται σε συνεργασία της Νομαρχίας Ηρακλείου με τους Δήμους και εντάσσεται στο Μέτρο «Ανάπτυξη Κοινωνικών Υπηρεσιών Υποστήριξης για την προώθηση ίσων ευκαιριών». Η παρέμβαση των στελεχών του Προγράμματος αποσκοπεί στην διαμόρφωση εκείνων των όρων που επιτρέπουν την παραμονή του ηλικιωμένου ανθρώπου στο σπίτι του, την αποφυγή της ιδρυματοποίησης ή καταστάσεων κοινωνικού αποκλεισμού, την διατήρηση της ενότητας της οικογένειας του και την βελτίωση της ποιότητας της ζωής του με την εξασφάλιση συνθηκών υγιεινής. Το Πρόγραμμα ««Βοήθεια στο σπίτι» παρέχει σε περίπου 450 ηλικιωμένους: Ψυχοκοινωνκή υποστήριξη σε άτομα και οικογένειες φροντίδα ατομικής υγείας Νοσηλευτική Πρωτοβάθμια φροντίδα Οικιακή φροντίδα και ικανοποίηση πρακτικών αναγκών διαβίωσης Αγωγή υγείας και πρόληψη Διευκόλυνση των αναγκών μετακίνησης, ενημέρωσης και επικοινωνίας Διασύνδεση με άλλους φορείς, δίκτυα, υπηρεσίες και προγράμματα, για την αξιοποίηση μέσων και παροχών που αφορούν την κάλυψη αναγκών των ηλικιωμένων. Οι ενδιαφερόμενοι επικοινωνούν με κατά τόπους γραφεία του Προγράμματος «Βοήθεια στο σπίτι» ή στα κατά τόπους Κ.Α.Π.Η. και εντάσσονται στο πρόγραμμα. Τα γραφεία αυτά βρίσκονται σε πολλές περιοχές του νομού, ειδικότερα: 1. Ηράκλειο - Αγ.Τριάδα, Αναλήψη 2. Ηράκλειο - Πόρος 3. Ηράκλειο - Αλικαρνασσός 4. Ηράκλειο - Θέρισσος 5. Δήμος Θραψανού 6. Δήμος Γαζίου 7. Δήμος Κόφινα 8. Δήμος Αρκολοχωρίου Επίσης, κάθε ηλικιωμένος μπορεί να εισαχθεί σε Θεραπευτήρια Χρονιών Παθήσεων ανάλογα με τις κενές θέσεις που υπάρχουν κάθε φορά μετά την κατάθεση μίας σειράς δικαιολογητικών στη Διεύθυνση Κοινωνικής Πρόνοιας, στο Τμήμα «Λ Η ΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 63

Κοινωνικής Εργασίας και μαζί με μια έκθεση υποβάλλονται στο Θεραπευτήριο Χρονιών Παθήσεων για έγκριση. Το αρνητικό σημείο αυτής της παροχής είναι ότι υπάρχει μόνο μια τέτοια μονάδα που μπορεί να υποστηρίξει τους κατοίκους του Νομού Ηρακλείου, στο Νομό Λασιθίου. Εκτός από το Θεραπευτήριο Χρονιών Παθήσεων κάθε ηλικιωμένος μπορεί να εισαχθεί σε Εηροκομεία Ν.Π.Δ.Δ. (Μονάδες Φροντίδας Ηλικιωμένων - Μ.Φ.Η.), όμως στο Νομό Ηρακλείου δεν λειτουργεί Κρατικό Εηροκομείο, οπότε οι ανάγκες καλύπτονται από το Εηροκομείο που λειτουργεί στο Θεραπευτήριο Χρονιών Παθήσεων Λασιθίου, που εδρεύει στον Αγ. Νικόλαο. Τα άτομα τα οποία δικαιούνται να εισαχθούν σε Γηροκομείο πρέπει να έχουν συμπληρώσει το 65 έτος της ηλικίας του και να πληρούν ορισμένες προϋποθέσεις, όπως: Να είναι αυτοεξυπηρετούμενο. Να μην φέρει σύνδρομο διανοητικής αναπηρίας ή φέρει σύνδρομο το οποίο όμως δεν φθάνει μέχρι διεγέρσεων, ώστε να γίνεται ανήσυχο και ακατάλληλο για συμβίωση. Να μην πάσχει από επιληψία. Να μην φέρει κατακλίσεις ή άλλα δυσεπούλωτα τραύματα. Να μην πάσχει από μολυσματικές ασθένειες, σύφιλη ή φυματίωση. Να μην πάσχει από οξύ νόσημα που απαιτεί ειδική νοσηλεία ή από καρκίνο. Επιπρόσθετα στα παραπάνω χαρακτηριστικά εισαγωγής σε κάποιο Γηροκομείο θεωρούνται η απόφαση οικονομικής αδυναμίας (Ν.Δ.57/1972) και η Έκθεση Κοινωνικής Έρευνας που συντάσσεται από Κοινωνικό Λειτουργό της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης του τόπου κατοικίας ή διαμονής, ή από όργανο οποιοσδήποτε άλλης Δημόσιας Κοινωνικής Υπηρεσίας. Στην προσπάθεια του καταβάλλουν το κεντρικό κράτος πρόνοιας και οι τοπικοί φορείς λειτουργούν κάποιες ακόμα μονάδες Γηροκομείων, όπως: Εκκλησιαστικό Γηροκομείο «Αγ. Δέκα» από την I. Μ. Καλυβιανής Πτωχοκομείο Α. & Μ. Καλοκαιρινού, Αγ. Ιωάννης Εκτός από τις παραπάνω πρωτοβουλίες υπάρχουν και ιδιωτικούς φορείς λειτουργούν, οι εξής Μ.Φ.Η. «Φιλική Εστία», Κοκκίνι Χάνι Μ.Φ.Η. «Ήρα», Πόρος Ηράκλειο. Πρότυπος Ξενώνας Ηλικιωμένων, Χερσόνησος «ΑΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 64

*1* Μ.Φ.Η. «Το Λιβύκο», Κόκκινος Πύργος Τέλος, η κοινωνική πολιτική στο Νομό Ηρακλείου ολοκληρώνεται με τις Κατασκηνώσεις Υπερηλίκων οι οποίες λειτουργούν κάθε έτος μετά από προγραμματισμό του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Η Διεύθυνση Κοινωνικής Πρόνοιας συντονίζει τις αποστολές σε συνεργασία με τα Κ.Α.Π.Η. και τους Δήμους του Νομού, σε κατασκηνώσεις, ξενοδοχεία ή ξενώνες που καθορίζει το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης με αποφάσεις. Επίσης, λειτουργεί και η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκησης Ηρακλείου, Κατασκηνωτικό Πρόγραμμα στις κατασκηνώσεις Κοκκίνι Χάνι71. 3.3. Νομός Ρεθύμνιις Η άσκηση κοινωνικής πολιτικής για τα άτομα της τρίτης ηλικίας στο Νομό Ρεθύμνου πραγματοποιείται από τη Διεύθυνση Πρόνοιας της Νομαρχίας Ρεθύμνου, και από τις επιμέρους υπηρεσίες των Δήμων, η οποία διαρθρώνεται ως εξής: 1. Τμήμα Κοινωνικής Προστασίας και Αρωγής. Με ιδιαίτερη ευαισθησία για την Τρίτη ηλικία, τα Τμήμα αυτό ασχολείται με την: προστασία και αγωγή της οικογένειας, η προστασία των ηλικιωμένων, των οικονομικά αδυνάτων, η κοινωνική κατοικία, η χορήγηση λειτουργίας άδειας ιδρυμάτων, επιχειρήσεων και κοινωφελούς χαρακτήρα σωματείων, εποπτεία των παραπάνω φορέων και χορήγηση αδειών άσκησης επαγγελμάτων του τομέα κοινωνικής πρόνοιας εφαρμογή προγραμμάτων κοινωνικής υποστήριξης της τρίτης ηλικίας και η δημιουργία θεσμών συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης των μελών της εποπτεία νομικών προσώπων μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα για ηλικιωμένους των φιλανθρωπικών και κοινωφελούς χαρακτήρα σωματείων και ιδρυμάτων και των ειδικώς φιλανθρωπικών σωματείων. αγορά ή απαλλοτρίωση εκτάσεων για την κατασκευή κατοικιών και αναγνώριση δικαιούχων στεγαστικής συνδρομής 71 Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Νομού Ηρακλείου, (2008), Οδηγός υττηρεσιών πρόνοιας για τον πολίτη, Επιμέλεια σύνταξης: Ανδριώτη, Α., Ηράκλειο, 61-67 «ΑΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 65

> χορήγηση αδείας λειτουργίας νομικών προσώπων μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα για ηλικιωμένους και αδείας λειτουργίας ιδιωτικών επιχειρήσεων με ανάλογους σκοπούς επιχορήγηση ιδρυμάτων κοινωνικής πρόνοιας (όπως γηροκομείων, θεραπευτηρίων χρόνιων παθήσεων) για την αντιμετώπιση δαπανών λειτουργίας δικαστική συμπαράσταση εφαρμογή προγραμμάτων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας φροντίδας χορήγηση άδειας ίδρυσης και λειτουργίας Μονάδας Φροντίδας Ηλικιωμένων από ιδιώτες, κερδοσκοπικού ή μη χαρακτήρα. χορήγηση άδειας ίδρυσης και λειτουργίας Στέγης, Κέντρου Αποθεραπείας και Αποκατάστασης, κερδοσκοπικού χαρακτήρα χορήγηση άδειας ίδρυσης και λειτουργίας Κέντρων Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων (Κ.Η.Φ.Η.) από Δημοτικές Επιχειρήσεις, Διαδημοτικές Επιχειρήσεις, Ενώσεις Δημοτικών Επιχειρήσεων και φορείς Ιδιωτικού Δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. ιατροφαρμακευτική περίθαλψη των οικονομικά αδυνάτων ηλικιωμένων κατοίκων του Νομού Ρεθύμνης. 2. Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας. Ασχολείται με την εφαρμογή προγραμμάτων για την προστασία και την κοινωνικοοικονομική επανένταξη των ηλικιωμένων, τη δημιουργία θεσμών συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης. Διενεργεί κοινωνικές έρευνες για τη στεγαστική κατάσταση του ηλικιωμένου πληθυσμού και συνεργάζεται με το Τμήμα Παροχής Κοινωνικών Υπηρεσιών για το σχεδίασμά κοινωνικών προγραμμάτων και με τη Διεύθυνση Προγραμματισμού για την εξασφάλιση της χρηματοδότησης των προγραμμάτων αυτών. Επίσης, εφαρμόζει προγράμματα προστασίας των οικονομικά αδυνάτων ηλικιωμένων με την οικονομικής ενίσχυσης ή επείγουσας περίθαλψης. 3. Γραφείο Γραμματείας. Τμήμα που ασχολείται με την δρομολόγηση όλων των παραπάνω σχεδίων. Στα πλαίσια της κοινωνικής πολιτικής στο Νομό Ρεθύμνης έχει πραγματοποιηθεί το 2003 μια έγκριση σύναψης προγραμματικής σύμβασης, ύψους 6.500, μεταξύ Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης και ΚΕΚΑΝΑΡ - ΝΕΛΕ για την υλοποίηση της συμμετοχής της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ρεθύμνου, στο πρόγραμμα της Γενικής «ΑΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 66

Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού για τη φιλοξενία μεταναστών 3ης ηλικίας, η δαπάνη αυτή καλύφθηκε από τις πιστώσεις του αντίστοιχου έργου του τομέα «Διάφορα» του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ρεθύμνου. Η όλη αυτή προσπάθεια συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια συμμετοχής της Νομαρχίας στο πρόγραμμα του Υπουργείου Εσωτερικών Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης και της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού για την φιλοξενία Ομογενών Τρίτης Ηλικίας. Επιπρόσθετα, στη Νομαρχία Ρεθύμνου λειτουργεί η Νομαρχιακή επιτροπή «Ποιότητα ζωής» θα έχει τις αντίστοιχες και συναφείς αρμοδιότητες όπως αυτές ορίζονται στο άρθρο 2 παρ.1 του Ν. 3274/2004 σε θέματα υγείας και πρόνοιας για Στο Νομό Ρεθύμνου υπάρχουν πολλές δομές για την Τρίτη ηλικία, όπως : Ε Κ.Α.Π.Η.. Το Κ.Α.Π.Η. υπηρετεί το θεσμό της παραμονής του ηλικιωμένου στο περιβάλλον του, τον θέλει ενεργό και ισότιμο πολίτη σεβόμενο τις αξίες του και τις ιδιαίτερες ανάγκες του. Υπηρετεί τον ηλικιωμένο συνάνθρωπο, ως ενεργό και ισότιμο πολίτη, μέσα σ ένα περιβάλλον που σέβεται τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες του. Το νομικό πρόσωπο αυτό διοικείται από εντεκαμελές (11 μελές) Διοικητικό Συμβούλιο τα μέλη του οποίου με τους αναπληρωτές τους ορίζονται από το Δημοτικό Συμβούλιο, όπως ορίζει ο Δημοτικός και Κοινοτικός Κώδικας. Στο Νομό λειτουργούν τα Α, Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ και Ε Παράρτημα Κ.Α.Π.Η λειτουργεί ως ενιαίο Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου (Ν.Π.Δ.Δ.) με 1.852 μέλη. Το κάθε Κ.Α.Π.Η. συγκροτείται από τα τμήματα και γραφεία, το Τμήμα Κοινωνικών Υπηρεσιών και Κοινωνικής Φροντίδας, το Τμήμα Υπηρεσιών Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, το Γραφείο Διοικητικού και Οικονομικού και το Γραφείο Ειδικής Ταμειακής Υπηρεσίας, τα οποία ή γραφεία στελεχώνονται από προσωπικό: Κοινωνικοί Λειτουργοί Κοινωνιολόγοι Οικογενειακοί Βοηθοί Ιατροί Νοσηλευτές Ψυχολόγοι Εργοθεραπευτές 72 72 Δήμος Ρεθύμνου, (2009), Κ.Α.Π.Η., Διαθέσιμο: http://www.rethymno.gr/citizen/kaph/kaph.html, Ημερομηνία ανάκτησης: 13/03/2009 «ΑΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 67

Διοικητικοί Οδηγός αυτοκινήτου Μέλη των Κέντρων Ανοικτής Προστασίας Ηλικιωμένων εγγράφονται άτομα ηλικίας 60 ετών και άνω, άνδρες και γυναίκες που είναι μόνιμοι κάτοικοι στην περιοχή που λειτουργούν τα Κέντρα. Τα μέλη οφείλουν να ακολουθούν τις οδηγίες της υπηρεσίας τόσο εντός του Κέντρου όσο και κατά τη διάρκεια εκδηλώσεων ή δραστηριοτήτων που οργανώνονται από το Κέντρο, όπως εκδρομές, κατασκηνώσεις, θαλάσσια μπάνια κ.λπ. 2. Πρόγραμμα «Βοήθειας στο σπίτι» σε τριάντα (39) δήμους που εξυπηρετεί καθημερινά περίπου 492 ηλικιωμένους. 3. Κέντρο Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων (Κ.Η.Φ.Η.). Το Κ.Η.Φ.Η. στο Νομό Ρεθύμνου στεγάζεται προσωρινά σε μισθωμένο κτίριο και διαθέτει όλες τις απαιτούμενες εγκαταστάσεις, στην Παλιά Πόλη του Ρεθύμνου. Μέχρι το τέλος του 2009 το Κ.Η.Φ.Η. προβλέπεται να στεγαστεί μόνιμα σε νέο κτίριο που ανακατασκευάζεται για το σκοπό αυτό από τον Δήμο Ρεθύμνου. Το κέντρο έχει στελεχωθεί με το απαιτούμενο νοσηλευτικό και διοικητικό προσωπικό και εξυπηρετεί καθημερινά 12-15 ηλικιωμένους. Η λειτουργία του Κ.Η.Φ.Η. Ρεθύμνου αποτελεί ενέργεια του εγκεκριμένου σχεδίου «Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις αστικής ανάπλασης σε τοπικές ζώνες μικρής κλίμακας», Μέτρο 4.4 του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράμματος Κρήτης 2000-200673. 3.4. Νομός Χανίων Στο Νομό Χανίων η κοινωνική πολιτική ασκείται σε πρωταρχικό επίπεδο από τη Διεύθυνση Κοινωνικής Πρόνοιας στην οποία υπάγονται οι ακόλουθες οργανωτικές μονάδες: Τμήμα Κοινωνικής Αρωγής > Τμήμα Παροχής Κοινωνικών Υπηρεσιών Τμήμα Εποπτείας και Ελέγχου Τμήμα Κοινωνικών Ερευνών 73 Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Κρήτης 2000-2006, Π.Ε./7. Κρήτης: Ετήσια Έκθεση 2006, Διαθέσιμο: http://www.pepkritis.gr, Ημερομηνία ανάκτησης: 01/03/2009 «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 68

Κατασκηνώσεις Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Χανίων Ανακοινώσεις - Δελτία Τύπου Αρμοδιότητες της Διεύθυνσης Κοινωνικής Πρόνοιας είναι μεταξύ άλλων η προστασία των ηλικιωμένων, οικονομικά αδύνατων και η χορήγηση άδειας λειτουργίας ιδρυμάτων, επιχειρήσεων κοινωφελούς και μη χαρακτήρα, η εποπτεία τους, η εγγραφή σωματείων και συλλόγων στο εθνικό και νομαρχιακό μητρώο, η χορήγηση αδειών άσκησης επαγγελμάτων του τομέα κοινωνικής πρόνοιας74. Ειδικότερα, στο Νομό Χανίων λειτουργούν τα Α, Β, Γ, Δ, Ε και ΣΤ Κ.Α.Π.Η. καλύπτοντας έτσι τις συνοικίες - ενορίες των Χανίων σε μια προσπάθεια κάλυψης και προστασίας των ηλικιωμένων της πόλης μας συντρέχοντας στα διάφορα προβλήματα και ανάγκες της ιδιόμορφης αυτής ηλικίας, εξυπηρετώντας συνολικά περίπου 3.200 ηλικιωμένους. Επίσης λειτουργούν τα πολλά προγράμματα που εξυπηρετούν τουλάχιστον 445 ηλικιωμένους καθημερινά: Πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι» Παχιανών Πρόγραμμα «Κοινωνικής Μέριμνας» Νέας Χώρας Πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι»» Κουμ Καπί - Παλιά Πόλη Πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι» Σπλάντζιας Στο Νομό Χανίων λειτουργούν τα παραπάνω προγράμματα τα οποία δραστηριοποιούνται στις περιοχές του δήμου για τις οποίες υλοποιήθηκαν και βρίσκονται σε συνεργασία με τα Κ.Α.Π.Η. των περιοχών αυτών αλλά και ευρύτερα τις υπόλοιπες υπηρεσίες Υγείας και Πρόνοιας που λειτουργούν. Σκοπό τους έχουν την παροχή οργανωμένης και συστηματικής πρωτοβάθμιας κοινωνικής φροντίδας σε ηλικιωμένα και σε άτομα με αναπηρίες στο οικείο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον. Έτσι προασπίζοντας τα ατομικά και κοινωνικά τους δικαιώματα εξασφαλίζεται η όσο το δυνατόν βελτίωση της ποιότητας ζωής τους και η διαβίωση τους με αξιοπρέπεια και υγεία. Ένας ακόμα σκοπός του προγράμματος είναι η διασφάλιση και διατήρηση μιας καλής ποιότητας ζωής για τα ηλικιωμένα άτομα και η προσπάθεια βελτίωσης της στο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον που έχουν τα ίδια επιλέξει να ζουν. Τα προγράμματα απευθύνονται σε ηλικιωμένα άτομα που δεν αυτοεξυπηρετούνται, μοναχικά άτομα που χρειάζονται ιδιαίτερη φροντίδα χωρίς επαρκείς οικονομικούς πόρους. 74 Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Νομού Χανίων, (2009), Διαθέσιμο: http://www.chania.eu, Ημερομηνία ανάκτησης: 09/03/2009 «ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 69

Στην όλη λειτουργία των προγραμμάτων ο εθελοντισμός έχει πρώτιστη σημασία στην επιτυχή και ολοκληρωμένη διεκπεραίωση των υπηρεσιών που το προσωπικό προσφέρει. Το προσωπικό υλοποίησης των προγραμμάτων αποτελείται από τα παρακάτω στελέχη κοινωνικών λειτουργών, νοσηλευτών και οικογενειακών βοηθών7'\ Στο Νομό Χανίων λειτουργεί και το Δημοτικό Γηροκομείου του Δήμου Χανίων. Σήμερα το Γηροκομείο με τη βοήθεια του Δήμου, ανακαινισμένο, θέτει νέους στόχους και προοπτικές. Προσφέρει τις Υπηρεσίες του όχι μόνο στους Δημότες των Χανίων αλλά και σε κατοίκους πολλών περιοχών του Νομού μας, της Κρήτης αλλά και σε Έλληνες και ομογενείς από το εξωτερικό. Σαν προτεραιότητες θέτει μεταξύ άλλων: Την αντιμετώπιση αναγκών συντήρησης του ιδρύματος του οποίου πολλές κτιριακές εγκαταστάσεις έχουν υπερβεί την 50ετία με την εκπόνηση μελέτης και την εκτέλεση έργου εκτεταμένων ανακατασκευών εσωτερικών-εξωτερικών χώρων και αντικατάσταση και συμπλήρωση ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού Την συνεχή ανανέωση και συμπλήρωση του εξοπλισμού του. Την ανάγκη προμήθειας ειδικού λεωφορείου για την μετακίνηση των ηλικιωμένων. Την κάλυψη της διαρκώς αυξανόμενης ανάγκης των συμπολιτών μας για κλίνες νοσηλείας. Ήδη βαίνει προς ολοκλήρωση η μελέτης της επόμενης πτέρυγας Β4 δυναμικότητας 70 κλινών. Την συνεχή αναβάθμιση του επιπέδου των υπηρεσιών του ώστε να εξακολουθεί να διατηρεί επάξια τον ρόλο του καλύτερου ιδρύματος στον χώρο του τουλάχιστον στην Ελλάδα. Για να μπορέσει να ανταποκριθεί στο κοινωνικό αυτό έργο στηρίζεται εκτός από την Δημοτική επιχορήγηση και στην συνδρομή των συμπολιτών μας, φορέων του τόπου μας αλλά και στην προσφορά επιχειρηματικών και οικονομικών σχημάτων που δραστηριοποιούνται στην περιοχή μας. Στην προσπάθειά για την κάλυψη των αναγκών αυτών καθοριστική είναι η συνδρομή καθενός η οποία αποτελεί ένα ακόμη Δήμος Χανίων, (2009), Ο θεσμός των Κ.Α.Π.Η., Διαθέσιμο: http://www.chania.gr/municipality/organisations-municipal/kaph.html, Ημερομηνία ανάκτησης: 10/03/2009 «ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 70

βήμα για την επίτευξη του μέγιστου κοινωνικού έργου που επιτελεί το ίδρυμα. Αλλά η βοήθεια δεν είναι μόνο οικονομική76. Μια ακόμα καινοτομία στο Νομό Χανίων αποτελεί το Γραφείο Συνταγογραφήσεων στο Παλαιό Νοσοκομείο. Από το Γραφείο Συνταγογραφήσεων εξυπηρετούνται κατά προτεραιότητα οι ομάδες του πληθυσμού, που χρήζουν κοινωνικής στήριξης, οι ηλικιωμένοι και οι ευπαθείς ομάδες. Επίσης, υπηρεσίες στο Νομό Χανίων οι οποίες μπορούν να φανούν χρήσιμες στην Τρίτη ηλικία είναι: 1. ΕΛΕΠΑΑΠ 2. Ερυθρός Σταυρός 3. Οργανισμός Εργατικής Εστίας 4. Ανουσάκειο Ίδρυμα 5. Κλινική Αγία Άννα 6. Κλινική Σοφοκλή Τσεπέτη 7. Κλινική Γαβριλάκη - IASSIS 8. Κλινική Μανούσου Καπάκη 9. Κλινική Αλιφιεράκη (Αγία Τριάς) 10. Κέντρο Ψυχικής Υγείας 11. ΓΝΧ Γενικό Νοσοκομείο Χανίων 12. ΓΝΧ Ψυχιατρικός τομέας 13. Διεύθυνση Κοινωνικής Πρόνοιας Χανίων (Επιδόματα, Α' βάθμια υγειονομική επιτροπή) 14. Κέντρο Alzheimer (Κέντρο Ημέρας ασθενών νόσου Alzheimer) Κέντρο Ημερήσιας Φροντίδας Ατόμων με ειδικές Ανάγκες (ΚΗΦΑΜΕΑ) Τέλος, δεν θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στο Θεραπευτήριο Χρονιών Παθήσεων Χανίων. Σήμερα το Θεραπευτήριο στεγάζεται σε κτιριακές υποδομές 5.000 τ.μ. που πλαισιώνεται από δάσος 66 στρεμμάτων το οποίο αποτελεί ένα από τους βασικούς πνεύμονες της πόλης μας. Είναι Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, τελεί υπό τον έλεγχο και την εποπτεία της Διοίκησης Υγειονομικής Περιφέρειας Δήμος Χανίων, (2009), Το Δημοτικό Γηροκομείο Χανίων, Διαθέσιμο: http://www. chania.gr/municipality/organisations-municipal/nursing-home. html, Ημερομηνία ανάκτησης: 10/03/2009 «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΑ ΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 71

Κρήτης και υπάγεται στο Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Διοικείται δε από 5μελές Δ.Σ.. Το Ίδρυμα έχει τρεις βασικούς πυλώνες δράσης77: 1. Τμήμα Χρονίως Πασχόντων. Ασχολείται με την περίθαλψη, δηλαδή την εξασφάλιση στέγης και διατροφής, το ρουχισμός, τη φυσικοθεραπεία και εργοθεραπεία, τη ψυχολογική στήριξη, την εφαρμογή Προγραμμάτων Ψυχαγωγίας, την ιατροφαρμακευτική αγωγή μέσω της παροχής φαρμάκων, επισκέψεων από τους Ιατρούς του Ιδρύματος και την ανεύρεση εξειδικευμένης ιατρικής φροντίδας μέσω της εισαγωγής σε κατάλληλα νοσηλευτικά Ιδρύματα. 2. Πρόγραμμα Επαγγελματικής Κατάρτισης και Κοινωνικής Ένταξης Ατόμων με Αναπηρίες. 3. Πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι». Αφορά την εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου Προγράμματος «Βοήθεια στο Σπίτι» για ενήλικα άτομα και των δύο φύλλων τα οποία πάσχουν από χρόνιες κινητικές παθήσεις ή νοητική υστέρηση, χαμηλού εισοδηματικού επιπέδου, με στόχο να υποστηριχθεί η παραμονή τους στο οικογενειακό περιβάλλον. Η δράση αυτή περιλαμβάνει ενέργειες όπως: Τακτικές κατ' οίκον επισκέψεις Κοινωνικής Λειτουργού και τηλεφωνική επικοινωνία με τους εξυπηρετούμενους συνανθρώπους για συμβουλευτική και κοινωνική στήριξη. Διεκπεραίωση πρακτικών θεμάτων όπως συνοδεία σε Δημόσιες κλπ Υπηρεσίες, πληρωμή λογαριασμών κ.λπ. Ιατρική και νοσηλευτική φροντίδα στο σπίτι από Ιατρούς και Νοσηλευτές του Ιδρύματος που επισκέπτονται τους εξυπηρετούμενους εξετάζουν, συνταγογραφούν, κάνουν αιμοληψίες, καθετηριασμούς, παίρνουν πιέσεις, μετρούν το ζάχαρο, παρέχουν υγειονομικό υλικό, κάνουν μπάνιο στους κατάκοιτους κ.λπ. Χορηγούνται σε δανειστική βάση αναπηρικά αμαξίδια, νοσοκομειακά κρεβάτια, στρώματα κατακλίσεων. Παρέχεται ρουχισμός - υπόδηση είτε καινούργια είτε ελαφρά μεταχειρισμένα, σχολικά είδη κυρίως σε οικογένειες με παιδιά, αλλά και γενικότερα σε άτομα με γενικότερο οικονομικό πρόβλημα. 77 Θεραπευτήριο Χρονίων Παθήσεων Χανίων, (2009), Διαθέσιμο: http://www.xronion.gr/index.shtml, Ημερομηνία ανάκτησης: 12/03/2009 «ΑΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 72

> Τέλος παρέχεται μαγειρεμένη τροφή (λαμβανομένης πρόνοιας για τους πάσχοντες από σακχαρώδη διαβήτη) σε ανήμπορους να την παρασκευάσουν οι ίδιοι, ως και ξηρά τροφή σε οικογένειες ή μεμονωμένα άτομα που μπορούν και θέλουν να τον μαγειρεύουν οι ίδιοι. Σήμερα, το Πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι» έχει εγγεγραμμένα 200 άτομα στα οποία παρέχονται όλες ή μια ή μερικές από τις προαναφερθείσες υπηρεσίες και εξυπηρετήσεις σε ημερήσια, εβδομαδιαία ή 15μερη ή άλλη χρονική βάση. Αξίζει να σημειωθεί ότι έτοιμο φαγητό διανέμεται και όλες τις ημέρες των μεγάλων εορτών και εξαιρέσιμων όπως Πάσχα, Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά κ.λπ.. 3.5. Ν ομόςλ ασιθίου Η Νομαρχία Λασιθίου μέσω της Διεύθυνσης Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας (Κ.Α.Π.Η.) ασκεί την κοινωνική της πολιτική για την Τρίτη ηλικία. Από το 1999 καταργήθηκε το Ν.Π.Δ.Δ., Κ.Α.Π.Η., και ενσωματώθηκε στην Κοινωνική Υπηρεσία του Δήμου Αγίου Νικολάου, στο Τμήμα Φροντίδας Ευπαθών Κοινωνικών Ομάδων. Το μόνιμο προσωπικό της Κ.Υ. είναι αυτό του πρώην Κ.Α.Π.Η. με ειδικότητες της κοινωνικής λειτουργού, του νοσηλευτή, του φυσικοθεραπευτή, των οικογενειακών βοηθών και υπάλληλου του Δήμου Αγίου Νικολάου η οποία έχει την γραμματειακή υποστήριξη του τμήματος. Το τμήμα παρέχει υπηρεσίες στην Τρίτη ηλικία, όπως; 1. Κοινωνική εργασία στα μέλη του Κ.Α.Π.Η. και στις οικογένειές τους. 2. Εργασία με ομάδες δραστηριοτήτων και επιτροπές (Θεατρική, Μαγειρικής, εκδρομών και ψυχαγωγίας, Συντονιστική Επιτροπή κ.λ.π.) 3. Εργασία με κοινότητα για ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας σε θέματα που αφορούν στην Τρίτη ηλικία. 4. Οργανωμένη ψυχαγωγία (Εκδρομές, συνεστιάσεις, ομιλίες, συνεργασίες με άλλους κοινωνικούς φορείς κ.λπ.) 5. Στο φυσικοθεραπευτήριο του κέντρου παρέχονται Φυσικοθεραπείες δωρεάν για τα μέλη του Κ.Α.Π.Η. μετά από γραπτή εντολή ιατρού. 6. Στο ιατρείο εφαρμόζεται ενέσιμη αγωγή, μέτρηση αρτηριακής πίεσης, μέτρηση σακχάρου, δίνονται συμβουλές που αφορούν στην υγεία των μελών, συνταγογραφία όλων των ταμείων από γιατρό που παρέχει εθελοντικά τις υπηρεσίες του στα μέλη. «ΛΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 73

Τ.Ε.Ι. ΚΑΑΑΜ ΑΤΑΣ Το Κ.Α.Π.Η. λειτουργούσε από το 1985 και μέλη του Κέντρου μπορούσαν να γίνουν όλοι οι ηλικιωμένοι κάτοικοι από 60 ετών και άνω. Μπορούσαν να εγγραφούν και άτομα μικρότερης ηλικίας εφόσον αντιμετώπιζαν οικογενειακά ή προσωπικά προβλήματα (αναπηρία, πρόσφατη χηρεία κ.λ.π.). Σήμερα υπάρχουν περίπου 1200 μέλη τα 400 ενεργά. Στο κέντρο του Κ.Α.Π.Η. στεγάζεται και το Πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι» που αφορά μοναχικά ηλικιωμένα άτομα (286 εξυπηρετούμενα άτομα) και είναι στελεχωμένο με μία Κοινωνική Λειτουργό και μία Οικογενειακή Βοηθό. Τα άτομα που εντάσσονται στο Πρόγραμμα είναι ηλικιωμένα, μοναχικά, οικονομικά αδύνατα και στερούνται ή έχουν αδιάφορο οικογενειακό περιβάλλον. Το πρόγραμμα παρέχει υπηρεσίες «κατ οίκον» (μικροεξυπηρετήσεις εκτός σπιτιού, καθαριότητα, ελαφρύ μαγείρεμα, νοσηλεία και φυσικοθεραπείες κατ οίκον). Η διαδικασία ένταξης στο Πρόγραμμα είναι αρχικά η παραπομπή του ηλικιωμένου από φορέα ή φυσικό πρόσωπο με συγκεκριμένο αίτημα και ένταξη στο Πρόγραμμα μετά από έρευνα της Κοινωνικής Λειτουργού του Προγράμματος. Στόχος της λειτουργίας του Κέντρου είναι η πρόληψη βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών προβλημάτων των ηλικιωμένων ώστε να παραμείνουν αυτόνομα, ισότιμα και ενεργά μέλη του κοινωνικού ιστού και η διαφώτιση του ευρύτερου κοινού σχετικά με τις ανάγκες της Τρίτης ηλικίας78. Επίσης στα πλαίσια των δραστηριοτήτων στήριξης της οικογένειας ο Δήμος Αγίου Νικολάου - Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Αγίου Νικολάου εφαρμόζει πρόγραμμα Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων συγχρηματοδοτούμενο από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (Ε.Κ.Τ). Φιλοσοφία του προγράμματος είναι η φροντίδα των ηλικιωμένων και η διατήρηση προαγωγή της υγείας τους έτσι ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής τους αλλά παράλληλα και να διαφυλαχτεί η οικογενειακή και εργασιακή ζωή των φροντιστών (οικογένειες ηλικιωμένων). Το Έργο, το οποίο έχει εγκριθεί στα πλαίσια του Σχεδίου «Ολοκληρωμένη Αστική Ανάπτυξη για το Ιστορικό - Εμπορικό Κέντρο του Αγίου Νικολάου» του Μέτρου 4.5 του Π.Ε.Π. Κρήτης. Αφορά την υλοποίηση της Δράσης «Λειτουργίας νέας δομής Κέντρου Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων στο Δήμο Αγίου Νικολάου». 78 Δήμος Αγίου Νικολάου, (2009), Στοιχεία για λειτουργία Κ.Α.Π.Η., Διαθέσιμο: http://www.dimosagn.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=415&itemid=266, Ημερομηνία ανάκτησης: 12/03/2009 «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 74

Τ.Ε.Ι. ΚΑΛΑΜΑ ΤΑΣ Η κοινωνική πρόνοια στο Νομό είναι τόσο ανεπτυγμένη που το Γραφείο Παροχής Κοινωνικών Υποστηρικτικών Υπηρεσιών του Δήμου Οροπεδίου Λασιθίου βραβεύτηκε στο Πανελλήνιο Συνέδριο των γραφείων Κ.Υ.Υ στο Δημαρχιακό Μέγαρο του Δήμου Αμαρουσίου Αττικής καθώς συγκαταλέχτηκε στα 25 καλύτερα γραφεία που ξεχώρισαν στο σύνολο των 148 και άνω που λειτουργούν σε όλη την Ελλάδα. Στο Κέντρο γίνονται καθημερινά μετρήσεις Αρτηριακής Πίεσης και Σακχάρου και καταγράφονται στα πρακτικά του Κέντρου. Πραγματοποιείτε συνταγογράφιση φαρμάκων και κατά διαστήματα πραγματοποιούνται αιμοληψίες(σε συνεργασία με το Νοσοκομείο Αγίου Νικολάου) και ενεσοθεραπείες από την γενικό ιατρό και τη νοσηλεύτρια. Επίσης μετά από εκτίμηση της ιατρού χορηγούνται οξυγόνο αλλά και εισπνεόμενα βρογχοδιασταλτικά φάρμακα. Επίσης πραγματοποιούνται φυσικοθεραπείες μια φορά την βδομάδα σε χώρο ειδικά διαμορφωμένο με μηχανήματα φυσικοθεραπείας και οδηγίες από φυσιοθεραπεύτρια. Οι Κοινωνικοί Φροντιστές αναλαμβάνουν την υποδοχή των ηλικιωμένων, ετοιμάζουν πρωινό και δεκατιανό, φροντίζουν για την ατομική τους υγιεινή (προγραμματίζονται ατομικά μπάνια μια φορά την εβδομάδα καθώς και ευπρεπισμός προσώπου). Επίσης προγραμματίζονται εκδηλώσεις άλλα και μικρές εκδρομές για την ψυχαγωγία των μελών του Κέντρου. Στόχος του προγράμματος είναι η διατήρηση της συνοχής της οικογένειας του ηλικιωμένου, η αποφυγή χρήσης ιδρυματικής φροντίδας τους και τέλος η βελτίωση και εξασφάλιση της ποιότητας ζωής τους, διατηρώντας παράλληλα και ενισχύοντας το αίσθημα ότι τα άτομα αυτά είναι απαραίτητα και ενεργά μέλη της κοινωνίας μας79. Πρόκειται για μια σημαντική διάκριση, αφού στόχος της αρχής ήταν να στηρίξει τον τομέα της κοινωνικής πολιτικής στο Οροπέδιο Λασιθίου. Τόσο το πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι» που απευθύνεται στην τρίτη ηλικία, όσο και το Γραφείο Υποστηρικτικών Κοινωνικών Υπηρεσιών που απευθύνεται κυρίως σε ανέργους και νέους, διαδραματίζουν ένα σημαντικό ρόλο για την τοπική κοινωνία. Η βράβευση έγινε γιατί το Κ.Υ.Υ. Οροπεδίου Λασιθίου κατάφερε να διακριθεί για τη σωστή οργάνωση, τη λειτουργία του, τις σημαντικές ενέργειες και πρωτοβουλίες που ανέλαβε για την υποστήριξη ευπαθών κοινωνικών ομάδων σε μια ορεινή και 79 Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Δήμου Αγίου Νικολάου (ΔΗ.ΠΕ.Δ.Α.Ν.), (2009), Κέντρο Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων (ΚΗΦΗ), Διαθέσιμο: άίιρ://\νλν\ν.άίρε(1πη^γ/ϊηά6χ.ρ1ιρ?οριϊοη=(;οιη_ :οηΐ6ηι&ΐ35ΐί=νΐε\ν&ί<1=26&ιΐ6ΐηϊ(1=1, Ημερομηνία ανάκτησης: 13/03/2009 «ΑΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 75

μειονεκτική περιοχή όπως είναι το Οροπέδιο Λασιθίου. Συγκεκριμένα στα δύο χρόνια λειτουργίας του 378 άτομα αξιοποίησαν την βοήθεια του γραφείου αναζητώντας εργασία. Το Γραφείο λειτουργεί υποστηρικτικά και στις εθελοντικές αιμοδοσίες που διοργανώνονται μαζί με το πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι» και τη Δημοτική Επιχείρηση «Δίας» ενισχύοντας την τράπεζα αίματος του Δήμου Οροπεδίου Λασιθίου. Η έδρα του βρίσκεται στα γραφεία της Δημοτικής Επιχείρησης στο Ψυχρό80. 80 Δήμος Οροπεδίου Λασιθίου, (2009), Βράβευση του Δήμου Οροπεδίου Λασιθίου για την κοινωνική πολιτική, Διαθέσιμο: http://www.104fm.gr/all-news/l-general-news/3660.html, Ημερομηνία ανάκτησης: 12/03/2009 «ΑΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 76

Κεφάλαιο 4. Βελτιωτικά Μέτρα Κοινωνικής Πολιτικής για Ηλικιωμένους στην Κρήτη 4.1. Προβλέν/εις - Υπολογιζόμενος Πληθυσμός K p tiw c μέγρι το 2008 Η γήρανση του πληθυσμού, δηλαδή η διόγκωση δηλαδή της αναλογίας του πληθυσμού προς τα ανώτερα κλιμάκια ηλικιών, παρατηρείται όχι μόνο στο σύνολο του πληθυσμού, με τη διόγκωση του πληθυσμού των ηλικιωμένων (65 ετών και άνω), αλλά και εντός των ηλικιωμένων, με την αύξηση του αριθμού και της αναλογίας των υπερηλίκων (80 ετών και άνω), και επιπλέον, εντός του παραγωγικού πληθυσμού με τη διόγκωση στα ανώτερα κλιμάκια ηλικιών αυτού (45 έως 64 ετών) ενώ η συμμετοχή του παιδικού και του νέου παραγωγικού πληθυσμού στο σύνολο παρουσιάζει συνεχή συρρίκνωση στο παρελθόν και προβλέπεται ότι θα συνεχίσει στο μέλλον81. Σύμφωνα με την Ε.Ε. αναμένεται αύξηση του ποσοστού των ηλικιωμένων στον πληθυσμό. Το μερίδιο των ηλικιωμένων ατόμων άνω των 65 ετών θα αυξηθεί από 16,1% το 2000 σε 27,5% το 2050, ενώ τα άτομα άνω των 80 ετών που αντιπροσώπευαν ποσοστό 3,6% του πληθυσμού το 2000, αναμένεται να αντιπροσωπεύουν το 10% του πληθυσμού το 205082. Στον παρακάτω Πίνακα 9 απεικονίζεται ο υπολογιζόμενος πληθυσμός για την Περιφέρεια της Κρήτης μέχρι το 2008 αλλά και συγκριτικά με τον πληθυσμό για το σύνολο της χώρας. Παρατηρείται μια αύξηση του πληθυσμού της Κρήτης κατά 2,07% από το 2001 έως το 2008, δηλαδή 12.316 άτομα, ενώ στο σύνολο της χώρας οι προβλέψεις για τον πληθυσμό βρίσκονται στο 2,59%, δηλαδή στα 282.579 άτομα. Αλλά και στο διάγραμμα 8, είναι εμφανής η αύξηση του πληθυσμού αλλά σε οριακά επίπεδα. 81 Σιάμπος, Γ., (1993), Δημογραφία, Εκδόσεις Το οικονομικό, Αθήνα, 460 82 Ε.Ε., COM 723/2005, Το μέλλον της υγειονομικής περίθαλψης και της μέριμνας για τους ηλικιωμένους: εξασφάλιση της δυνατότητας πρόσβασης, της ποιότητας και της οικονομικής βιωσιμότητας, http://europa.eu/scadplus/leg/el/cha/cl 1310.htm, ημερομηνία ανάκτησης: 16/03/2009 «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΑ ΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 77

Πίνακας 9. ΥπολογΚόαενος Γΐληθυσιαός Συνόλου Ελλάδος και περιφέρειας Κρήτης έως 2008 Α ΡΡΕΝ ΕΣ ΕΤΗ 1991 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Σ Υ Ν Ο Α Ο Χ Ω Ρ Α Σ 5.017.192 5.412.146 5.430.017 5.448.582 5.464.401 5.486.632 5.508.165 5.532.047 5.553.895 Κ Ρ Η Τ Η 266.690 299.953 301.224 302.544 303.006 303.672 304.286 305.132 305.961 Η ΡΑ Κ Λ Ε ΙΟ 131.635 146.291 146.890 147.574 148.088 148.607 149.214 149.810 150.493 Λ Α Σ ΙΘ Ι 34.757 38.240 38.195 38.154 38.037 38.121 38.038 38.034 37.984 Ρ Ε Θ Υ Μ Ν Ο 33.666 39.544 39.714 39.842 39.928 40.115 40.176 40.314 40.451 Χ Α Ν ΙΑ 66.632 75.878 76.425 76.974 76.953 76.829 76.858 76.974 77.033 Θ Η Λ ΕΙΣ ΕΤΗ 1991 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Σ Υ Ν Ο Λ Ο 5.175.719 5.519.060 5.538.691 5.557.795 5.576.249 5.596.119 5.617.014 5.639.693 5.659.890 Χ Ω Ρ Α Σ Κ Ρ Η Τ Η 267.624 294.005 295.262 296.352 296.919 297.591 298.372 299.337 300.313 ΗΡΑΚΛΕΙΟ 132.747 144.758 145.407 146.131 146.701 147.202 147.868 148.543 149.196 ΛΑΣΙΘΙ 35.467 37.494 37.496 37.467 37.365 37.401 37.358 37.412 37.427 ΡΕΘΥΜΝΟ 34.834 39.392 39.559 39.622 39.700 39.911 39.996 40.163 40.315 ΧΑΝΙΑ 64.576 72.361 72.800 73.132 73.153 73.077 73.150 73.219 73.375 ΣΥΝΟΛΑ ΕΤΗ 1991 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Σ Υ Ν Ο Λ Ο Χ Ω Ρ Α Σ Σ Υ Ν Ο Λ Ο Κ Ρ Η Τ Η Σ 10.192.911 10.931.206 10.968.708 11.006.377 11.040.650 11.082.751 11.125.179 11.171.740 11.213.785 534.314 593.958 596.486 598.896 599.925 601.263 602.658 604.469 606.274 Πηνή. YnoXcmCouevoc π λη θ υσ α όΐ στην Ελλάδα. 1991-2008, κατά φ ύλο σε επίπεδο νοα ού (N uts III). h ttp ://w w w.sta tistic s.sr/sr tables/s 201 S P O 5 TS 91 0 8 6 Y.p d f Αιάγραιιαα 8. Υπολογιΐόιαενος ΠληΟυσιιός Συνόλου Ελλάδος και περιφέρειας Κρήτης 1991-2008 ΥΠΟΓΙΖΟΜΕΝΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 1991-2008 1991 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 I... -Σ Υ Ν Ο Λ Ο ΧΏΡΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΚΡΗΤΗΣ «ΛΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 78

Τ.Ε.Ι. ΚΛΛΑΜΛ ΤΑΣ 4.2. Προτεινόιιενα ιιέσο - μακροπρόθεσμα βελτιωτικά πέτρα κοινωνικής πολιτικής Via την Τρίτη ηλικία rnc Κριίτης Οι προαναφερθείσες δημογραφικές τάσεις προκαλούν το έντονο ενδιαφέρον ώστε να ανεβρεθούν λύσεις τόσο σε μεσοπρόθεσμο όσο και σε μακροπρόθεσμο επίπεδο. Πρωταρχική βάση των μέτρων για την Τρίτη ηλικία πρέπει να αποτελέσει μια ισχυρή δημογραφική πολιτική ώστε να υπάρξει αναστροφή της πτωτικής πορείας των δημογραφικών δεικτών, με κατάλληλη αντιμετώπιση των παραγόντων εκείνων που επενεργούν αρνητικά στη δημογραφική ανάκαμψη. Τα προτεινόμενα βελτιωτικά μέτρα σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα δύνανται να διακριθούν σε θεσμικά και διοικητικά. Στα θεσμικά μέτρα θα ήταν σημαντικό να περιλαμβάνονται προτάσεις ώστε να συσταθούν Συμβούλιο Οικογένειας και Ηλικιωμένου Πληθυσμού, με τη συμμετοχή ειδικών επιστημόνων, και μια μόνιμη Διακομματική Επιτροπή της Βουλής, για τα θέμα της Τρίτης ηλικίας, καθώς και ένας Κεντρικός Φορέας (π.χ. Υφυπουργείο) με αρμοδιότητα την χάραξη κοινωνικής πολιτικής για την Τρίτη ηλικία. Στα διοικητικά μέτρα θα μπορούσαν να ενταχθούν μια στεγαστική πολιτική, ιατρική και φαρμακευτική περίθαλψη, φορολογική πολιτική φιλικές προς την Τρίτη ηλικία. Ακόμη η αναβάθμιση των υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής πρόνοιας για τους ηλικιωμένους και ειδικότερα, τους υπερήλικες και τα άτομα που αδυνατούν να 0-7 αυτοεξυπηρετηθούν. Πιο συγκεκριμένα τα μακροπρόθεσμα βελτιωτικά μέτρα της κοινωνικής πολιτικής για την Τρίτη ηλικία μπορούν να θεωρηθούν τα εξής : Προοδευτική αναθεώρηση των ποσών των συντάξεων σύμφωνα με την εξέλιξη του κόστους ζωής, των μισθών και των άλλων εισοδημάτων. Αυτό δεν σημαίνει εξίσωση προς τα κάτω ούτε καθήλωση των συντάξεων. Εξασφάλιση ενός ελάχιστου εισοδήματος που να ξεπερνά το ελάχιστο όριο επιβίωσης και να προσαρμόζεται στις κοινωνικές και πολιτισμικές ανάγκες των ηλικιωμένων γυναικών πού έχασαν το συνταξιούχο σύζυγο τους. Σήμερα οι χήρες δικαιούνται τη μισή (από το Δημόσιο) και τα 7/10 (από το Ι.Κ.Α. και άλλους φορείς) της σύνταξης του πεθαμένου συζύγου τους. Σε μία πρώτη 8384 83 Σιάμπος, Γ., (1993), ο.π., σελ. 461-3 84Έμκε - Πουλοπούλου, Η., (1994), ο.π., σελ. 207-8 «ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 79

φάση η αύξηση του ποσοστού να αφορά μόνο τις γυναίκες άνω των 60 ετών και τις χήρες συνταξιούχων με ανήλικα παιδιά. > Σύσταση γηριατρικών υπηρεσιών κατά προτίμηση σε γενικά νοσοκομεία. Δημιουργία υπηρεσιών πληροφόρησης και συμπαράστασης των μοναχικών ηλικιωμένων. Υπηρεσίες οικιακής βοήθειας για υπερήλικες που ζουν με τις οικογένειες τους ή / και πάσχουν από σοβαρές ασθένειες. Είναι ανάγκη να βοηθηθούν οι οικογένειες που κρατούν στο σπίτι τους, τους ηλικιωμένους ασθενείς ή άτομα με προβλήματα κινητικότητας ή άνοιας. > Αποφυγή της ιδρυματοποίησης των ηλικιωμένων. Για τις περιπτώσεις όμως που η ιδρυματοποίηση καθίσταται αναπόφευκτη όπως για παράδειγμα σε άτομα με σοβαρότατες ανικανότητες, ημιπληγία, γενικευμένο καρκίνο ή / και που ζουν μόνα, βελτίωση των υπηρεσιών που παρέχουν τα υπάρχοντα ιδρύματα και στελέχωση τους με ειδικευμένο, ευγενικό και καλότροπο προσωπικό. Διδασκαλία των ηλικιωμένων σε θέματα υγιεινής και προληπτικής ιατρικής που να αποσκοπεί στην πρόληψη της πρώιμης γήρανσης και των χρόνιων εκφυλιστικών νόσων, στην πληροφόρηση των ηλικιωμένων και τη βελτίωση του τρόπου ζωής. Σημαντικό ρόλο μπορεί να παίξουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα Κ.Α.Π.Η., οι γηριατρικές υπηρεσίες των νοσοκομείων κλπ. Κατασκευή βρεφονηπιακών και παιδικών σταθμών στα ίδια οικόπεδα με τα Κ.Α.Π.Η. ώστε να υπάρχει συνεχής επαφή των ηλικιωμένων με τα παιδιά, που θα αποβεί σε όφελος και των δύο. Οργάνωση από τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης υπηρεσιών για την παροχή γευμάτων στο σπίτι σε μοναχικά ηλικιωμένα άτομα που έχουν κάποιο πρόβλημα υγείας. Οργάνωση από το Κράτος (π.χ. Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης) και τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης Υπηρεσιών Μέριμνας Τρίτης Ηλικίας στις οποίες θα απασχολούνται μισθωτοί και εθελοντές. Με καθημερινή διαφήμιση από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης σε ώρες μεγάλες ακροαματικότητας - όπως γίνεται για παράδειγμα για την εθελοντική αιμοδοσία - να προσκληθούν εθελοντές που θα προσφέρουν τις πολύτιμες υπηρεσίες τους λίγες ώρες την ημέρα. «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΑ ΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 80

Η ανάγκη χάραξης και εφαρμογής Κοινωνικής Πολιτικής δεν είναι μόνο θέμα που απασχολεί το στενό κύκλο ειδικών τεχνικών επιστημόνων και νομοθετών, ενδιαφέρει ζωτικά και άμεσα το ευρύ κοινό την ποιότητα ζωής και ευημερία όλων των πολιτών. Η Κοινωνική πολιτική αποτελεί μια παρέμβαση για τη βελτίωση της συμπεριφοράς κοινωνικών - οικονομικών συστημάτων και τροποποίηση μιας κατάστασης προβληματικής (ατόμων, οργανώσεων, θεσμών, Κοινοτήτων) ως σχεδιασμένη αλλαγή και σ αντίθεση με τη μη προγραμματισμένη κοινωνική αλλαγή. Τα μεγαλύτερα προβλήματα που θα πρέπει να αντιμετωπίσει η Κοινωνική Πολιτική στα επόμενα χρόνια τόσο στην ιατρική φροντίδα όσο και στις υπηρεσίες πρόνοιας για τα άτομα Τρίτης ηλικίας είναι85: Ανάγκη για εξασφάλιση αξιοπρεπούς σύνταξης, που να καλύπτει τις ανάγκες των ηλικιωμένων. Η ανάγκη εξασφάλισης αξιοπρεπούς στέγης, ρουχισμού, τροφής χωρίς (Φιλανθρωπία). Ανάγκη για ανθρώπινες σχέσεις και οικογενειακό περιβάλλον χωρίς το αίσθημα ότι είναι βάρος στους άλλους. Ανάγκη να παραμείνει ο ηλικιωμένος στο σπίτι του με τη βοήθεια υπηρεσιών όπως το πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι». Ανάγκη για ιατροφαρμακευτική και νοσοκομειακή περίθαλψη χωρίς ταλαιπωρία και καταρράκωση της υπερηφάνειας των ηλικιωμένων. Ανάγκη για απασχόληση όσων μπορούν και το θέλουν. Ανάγκη προσφοράς και αναγνώρισης της προσφοράς τους. Ανάγκη συμμετοχής στις εξελίξεις της ζωής και στη λήψη αποφάσεων που τους αφορούν. Ανάγκη νομικής εξυπηρέτησης και προστασίας. Ανάγκη ενημέρωσης (για θέματα υγείας - συνταξιοδότησης - για τα δικαιώματα των ηλικιωμένων). Ανάγκη για έρευνες που τα αποτελέσματα τους θα καταλήγουν σε νέο προγραμματισμό και αλλαγές. Ανάγκη εκπαίδευσης και ικανοποιητικής αμοιβής του προσωπικού που ασχολείται με τους ηλικιωμένους. 85 Αλτάνης, Π., Σύνδεσμος Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος, Τοπική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Νομού Αττικής, (1999), Κοινωνικές υπηρεσίες στην τοπική αυτοδιοίκηση. Τάσεις - προοπτικές - η συμβολή της ΕΚ, Πρακτικά εισηγήσεων συνδιάσκεψης και πανελλήνιου σεμιναρίου, Σ.Κ.Λ.Ε., Αθήνα, σελ. 261-4 «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 81

Τ.Ε.Ι. ΚΑΛΑ ΜΑ ΤΑΣ Ειδικότερα, η Τοπική Αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Κρήτης, σαν μορφή άσκησης κρατικής εξουσίας στο τοπικό επίπεδο, έχει μια αμεσότητα, βρίσκεται κοντά στους πολίτες, στα τοπικά προβλήματα, και γι' αυτό επικρατεί η αντίληψη ότι μπορεί να είναι πιο ευαίσθητη στον έλεγχο του λαού από την κεντρική εξουσία. Συγχρόνως μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική όταν αναπτύσσει δραστηριότητες κοινωνικής φροντίδας και μέριμνας για τους υπερήλικες μέσα στην ίδια την κοινότητα και σε συνεργασία με τοπικούς φορείς. Πράγματι υπάρχει μια γενικότερη καχεξία των θεσμών. Ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης της περιφέρειας της Κρήτης πρέπει να είναι πιο καθοριστικός, πρέπει να υπερβεί τα θεσμικά εμπόδια (αποκέντρωση αρμοδιοτήτων, κατανομή πόρων) και να αναλάβει πρωτοβουλίες και να συγκροτήσει ομάδες δράσεις, φροντίδας περισσότερων ηλικιωμένων στο σπίτι τους. Σαν μορφή δημόσιας διοίκησης να είναι σε θέση να αναπτύξει οργανωτικές δομές που να ενθαρρύνουν τη λαϊκή συμμετοχή και κατοχυρώνουν την εκπροσώπηση της βάσης στον σχεδίασμά της πολιτικής από το κεντρικό επίπεδο αλλά και στη σωστή υλοποίηση προγραμμάτων στο τοπικό επίπεδο. Η εφαρμογή προγραμμάτων στα σπίτια των υπερηλίκων - η χρήση της τεχνολογίας (ειδοποίηση για βοήθεια, για κίνδυνο, ιατρική συνδρομή) και άλλες τεχνικές στήριξης, θεωρείται ότι θα ενδυναμώσουν τους κοινοτικούς θεσμούς. Και ειδικότερα σε μεσοπρόθεσμο επίπεδο με την υιοθέτηση και την βοήθεια προγραμμάτων ακόμα και από το ΕΣΠΑ 2007-2013, από την περιφέρεια της Κρήτης, θα μπορέσουν να υπάρξουν οι οικονομικοί πόροι ώστε να γίνουν πράξη όλα τα παράπαν θεωρητικά μέτρα κοινωνικής πολιτικής. Επίσης, οι Κοινωνικές Υπηρεσίες στην Τοπική Αυτοδιοίκηση της περιφέρειας της Κρήτης, μπορούν να προσφέρουν, να καλύψουν ανθρώπινες ανάγκες, να προωθήσουν την κοινωνική ευημερία, να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των ανθρώπων, να δώσουν λύσεις σε ατομικά και κοινωνικά προβλήματα, να συμβάλλουν στην πρόληψη της ατομικής και κοινωνικής παθολογίας. Καθώς τα άτομα που εξυπηρετούνται μέχρι σήμερα από τα διάφορα προγράμματα είναι πολύ λίγα. Ακόμα πρέπει να υπάρξει πρωτοβουλία ώστε να συγχρονιστούν οι υπηρεσίες υγείας και πρόνοιας στο τοπικό επίπεδο, να αξιολογηθούν, να οργανωθούν και τέλος να αποκεντρωθούν αποφεύγοντας την επικάλυψη των Κοινωνικών Υπηρεσιών στον ίδιο δήμο. Τέλος, μπορούν συμβάλουν στην πληροφόρηση του κοινού για τις υπάρχουσες κοινωνικές παροχές και στην ευαισθητοποίηση των κατοίκων και των «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 82

ενδιαφερομένων φορέων ώστε η Τρίτη ηλικία να αποκτήσει τη θέση που τις αξίζει ο ζ: ανάμεσα μας. Στην περιφέρεια της Κρήτης σε μεσοπρόθεσμο επίπεδο θα ήταν δυνατό να υπάρξουν καινοτόμα βελτιωτικά μέτρα για προστασία της Τρίτης ηλικία. Έτσι, θα προτείναμε την δημιουργία: Γραφείο Κοινωνικών θεμάτων για την Τρίτη ηλικία, για την οργάνωση δράσεων κοινωνικής φροντίδας, όπως σίτιση οικονομικά αδυνάτων, υποστήριξη. Οικονομική ενίσχυση με υψηλότερα ποσά από αυτά που δίδονται σήμερα, για παράδειγμα είναι πολύ μικρό το ποσό των 266 ως στεγαστικό επίδομα. Θα πρέπει να υπάρξει ένας φορέας που θα αναγνωρίζει τις ανάγκες κάθε ηλικιωμένου ώστε να σχεδιάζεται μια κοινωνική πολιτική πιο δίκαιη για τους ανθρώπους που ζουν με πενιχρές συντάξεις. Δημοτικό Πολυιατρείο. Στόχος της λειτουργίας των Δημοτικών Ιατρείων μπορεί να είναι η πεποίθηση και καθημερινή πρακτική για τους δημότες. Σκοπός του πολυιατρείου θα είναι η εξυπηρέτηση κυρίως των ασθενέστερων κοινωνικών ομάδων Τρίτης ηλικίας. Εργαστήρια δημιουργικής απασχόλησης και προστασίας ηλικιωμένων. Θα πρόκειται για την επέκταση του επιτυχημένου θεσμού των Κ.Α.Π.Η., όπου προσφέρονται ευκαιρίες για δημιουργική κάλυψη του ελευθέρου χρόνου. Θα πρέπει να μελετηθεί η ποιοτική αναβάθμιση των Κ.Α.Π.Η., με την ενεργή συμμετοχή των ηλικιωμένων σε παραγωγικές και χρήσιμες δραστηριότητες. Θα αποτελούν επίσης κέντρα διευκόλυνσης και εξυπηρέτησης των ηλικιωμένων. Θα γίνει νέος χωροταξικός σχεδιασμός, ώστε να καλυφθούν όλες οι συνοικίες και όλες οι γειτονιές. Κέντρο ημερήσιας φροντίδας ηλικιωμένων σε όλους τους δήμους. Το κέντρο αυτό θα μπορεί να εντάσσεται στο πολυιατρείο του εκάστοτε δήμου. Θα πρόκειται για μια μονάδα που θα φιλοξενεί καθημερινά ανθρώπους της τρίτης ηλικίας που δε μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν απόλυτα μόνοι τους, λόγω προβλημάτων υγείας ή κινητικής δυσκολίας και επιπλέον επειδή τα άτομα του οικογενειακού και του συγγενικού περιβάλλοντος που έχουν αναλάβει τη 86 86 Αλτάνης, Π., Σύνδεσμος Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος, Τοπική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Νομού Αττικής, (1999), ο.π., 262 «ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 83

Τ.Ε.Ι. ΚΑΛΑΜΑ ΤΑΣ φροντίδα τους, εργάζονται και αντιμετωπίζουν κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα. Αναβαθμισμένο Πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι». Σχεδιασμός επέκτασης του πολύ σπουδαίου αυτού προγράμματος για την εξυπηρέτηση περισσότερων ηλικιωμένων. Το πρόγραμμα αυτό μπορεί να χρηματοδοτείται από το Π.Ε.Π. και να αποτελεί μια δομή κατεξοχήν ανοικτής περίθαλψης ώστε να συνδέεται με το δικαίωμα του πολίτη να ζήσει στο χώρο που έχει επιλέξει να ζήσει. Λειτουργία άμεσης τηλεφωνικής γραμμής «Τηλεβοήθεια στο σπίτι», ώστε να έχουν τρόπο άμεσης επικοινωνίας οι μοναχικά διαβιούντες ηλικιωμένοι, ώστε να μην θεωρούνται απομονωμένοι. Κρίνεται σημαντικός ο συντονισμός προώθησης και συνεχής ανάπτυξης των προγραμμάτων Βοήθειας και Φροντίδας στο Σπίτι, σε όλη την περιφέρει της Κρήτης, ακόμα και σε κάθε απομακρυσμένο χωριό, ώστε να επιτευχθεί: 1. Ευελιξία ως προς την ανάπτυξη μέσων εξεύρεσης και ενημέρωσης των ατόμων που χρειάζονται υπηρεσίες. 2. Εξατομικευμένη φροντίδα προσαρμοσμένη στις συγκεκριμένες ανάγκες κάθε εξυπηρετουμένου. 3. Συνεχής παροχή υπηρεσιών. 4. Πρόληψη, υποστήριξη και τόνωση των ηλικιωμένων και των οικογενειών τους. Αν όλα τα παραπάνω λειτουργήσουν μεταξύ τους μπορούν να αποτελόσουν ένα ενιαίο έργο το οποίο θα δίνει νέα δυναμική στην παροχή υπηρεσιών κοινωνικής αλληλεγγύης και πρόνοιας στην περιφέρεια των νομών της Κρήτης αλλά και ολόκληρης της χώρας. Εκτός, βέβαια των μέτρων που απευθύνονται άμεσα προς τους ηλικιωμένους, κρίνεται σημαντική η ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινού με ενημερωτικές ομιλίες και επαφές, που αποσκοπούν στην κατανόηση των ειδικών προβλημάτων των υπερηλίκων, που θα βοηθήσει μακροπρόθεσμα στην αλλαγή των κοινωνικών στάσεων προς τους ηλικιωμένους, τους πάσχοντες και το συγγενικό τους περίγυρο. Κατά συνέπεια, η φροντίδα των υπερηλίκων που έχουν ανάγκη είναι ένα καθήκον για την επίτευξη του οποίου θα πρέπει να αναπτυχθούν όλοι οι μηχανισμοί αλληλεγγύης μεταξύ των ατόμων τόσο στο μικροκοινωνικό όσο και στο μακροκοινωνικό επίπεδο. Σημαντική είναι η παρουσία του οικογενειακού περιβάλλοντος στην ζωή του ηλικιωμένου, όμως πέρα από την βοήθεια σε πρακτικά θέματα θα πρέπει να δοθεί «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΑ ΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΑΙΚΙΑ» 84

περισσότερη έμφαση και στις συναισθηματικές ανάγκες των ηλικιωμένων καθώς είναι μια έλλειψη που την εντοπίζουν οι ίδιοι. Επίσης, μια ακόμα εναλλακτική θα μπορούσε να είναι η εθελοντική εργασία ως ένας τρόπος κοινωνικής συμμετοχής και αλληλεγγύης, γι αυτό θα πρέπει να ενθαρρυνθεί και να ενταχθεί η εθελοντική προσφορά ως παράγοντας την κοινωνικής πολιτικής. Από την άλλη, για να σχεδιαστεί μια αποτελεσματική κοινωνική πολιτική για την φροντίδα των ηλικιωμένων, χρειάζονται γνώσεις για πολλά θέματα που αφορούν στα άτυπα δίκτυα βοήθειας, όπως το πώς λειτουργούν, ποια είναι τα αγαθά ή οι υπηρεσίες που παρέχουν ή δεν παρέχουν, ποιοι είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν τη λειτουργία τους και τα είδη που παρέχουν, ποιος είναι ο καταμερισμός της εργασίας - φροντίδας ανάμεσα στα μέλη του δικτύου, και τέλος και σημαντικότερο ποιες είναι οι επιπτώσεις της παροχής άτυπης φροντίδας σε αυτούς που παρέχεται η φροντίδα και σε αυτούς που παρέχουν την φροντίδα. Ουσιαστικά, οι μακροπρόθεσμες λύσεις που μπορούν να αποτελούνται από μέτρα «γροθιά», που - όσο και αν φανεί οξύμωρο - θα πρέπει να κατατείνουν στην αλλαγή των νοοτροπιών και τέλος, πρέπει να συσφιχθεί η διεθνή συνεργασία της Ελλάδας, και μάλιστα σε πολλά επίπεδα όπως σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, Συμβουλίου της Ευρώπης, αναπτυσσόμενων χωρών (Βαλκάνια, Ασία, Αφρική) και οπωσδήποτε με τον Ο.Η.Ε.87. 87 Λοϊζος, Ν., Η πληθυσμιακή πολιτική στην Ελλάδα, στο Σιάμπος, Γ., (2003), Πληθυσμός και ανάπτυξη στην Ελλάδα, Ε.Ε.Δ.Μ., Πανελλήνιο Δημογραφικό Συνέδριο 19-20/11/1998, Εκδόσεις Κορφή, Αθήνα, 592 «ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 85

Η κοινωνική πολιτική που ασκείται από ένα φορέα τοπικής αυτοδιοίκησης δεν έρχεται να καλύψει κάποιο κενό παροχής υπηρεσιών συγκεκριμένης φύσης αλλά να διασφαλίσει την πρόσβαση στις υπηρεσίες αυτές ομάδων χαμηλού εισοδήματος και περιορισμένου πολιτισμικού κεφαλαίου. Ωστόσο, το ελληνικό κράτος και τα κράτη μέλη της Ε.Ε. πρέπει να αναλάβουν δράση, ιδίως στους τομείς των δημόσιων συστημάτων συνταξιοδότησης και του εκσυγχρονισμού της κοινωνικής προστασίας. Ειδικότερα, η καλύτερη προσαρμογή των υπηρεσιών υγείας και η υιοθέτηση μιας προληπτικής προσέγγισης όσον αφορά τις χρόνιες νόσους θα μπορούσε να βελτιώσει την ασκούμενη κοινωνική πολιτική για την Τρίτη ηλικία. Η δημόσια φροντίδα ηλικιωμένων στην περιφέρεια της Κρήτης στοχεύει σε φτωχές οικογένειες, μονογονεϊκές οικογένειες χαμηλού εισοδήματος και μοναχικά ηλικιωμένα άτομα χαμηλού εισοδήματος. Καθώς, η ασκούμενη κοινωνική πολιτική βρίσκεται σε «καλό δρόμο» υλοποιώντας στόχους που είχαν τεθεί στο παρελθόν. Ειδικότερα, η γήρανση του πληθυσμού και η όλο και αυξανόμενη αναλογία ηλικιωμένου πληθυσμού, θα έχει μελλοντικά, αντίκτυπο στην κοινωνική προστασία και στα δημόσια οικονομικά. Ειδικότερα, διαπιστώθηκε ότι για την περιφέρεια της Κρήτης ο δείκτης γήρανσης βρίσκεται στο 132,26. ουσιαστικά, η Κρήτη είναι ένας τόπος που χαρακτηρίζεται από «υψηλή» γήρανση. Με βάση τα στοιχεία αυτά θεωρούμε ότι στο μέλλον η γήρανση θα προκαλέσει σημαντικές αυξητικές πιέσεις στις δημόσιες δαπάνες. Έτσι, η δημογραφική γήρανση ήταν εκείνη που ώθησε την Πολιτεία να υιοθετήσει και να υλοποιήσει μια κοινωνική πολιτική «κοντά» στην Τρίτη Ηλικία. Αν και η ασκούμενη κοινωνική πολιτική στην περιφέρεια της Κρήτης είναι σε ικανοποιητικό επίπεδο αλλά οι προσπάθειες συνεχούς βελτίωσης είναι πάντοτε απαιτητές από τους πολίτες. Οι υπηρεσίες της Κρήτης πρέπει να απαιτήσουν περισσότερες δαπάνες για τον κοινωνικό της προϋπολογισμό τους, ώστε να διευρυνθούν ήδη επιτυχημένα Προγράμματα εξυπηρέτησης και βοήθειας της Τρίτης Ηλικίας. Αρχικά, το Πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι», που θα πρέπει να εξυπηρετεί όλο και περισσότερους ηλικιωμένους σε μια προσπάθεια ανακούφισης των ατόμων «ΑΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 86

αυτών αλλά και των οικογενειών τους. Επίσης, ο μηχανισμός αποζημίωσης και παροχής κινήτρων πρέπει να πάρει ένα χαρακτήρα εισοδηματικών ενισχύσεων μέσω επιδομάτων ή ρυθμίσεων στην αγορά εργασίας, αλλά πολύ συχνά και το χαρακτήρα παροχής συγκεκριμένων υπηρεσιών πρώτης ανάγκης. Ουσιαστικά, διαπιστώνεται ότι η κοινωνική πολιτική για την Τρίτη ηλικία στην περιφέρεια της Κρήτης ακολουθεί μια σταθερή πορεία υλοποίησης προγραμμάτων όπως το «Βοήθεια στο σπίτι», Κέντρων για τους ηλικιωμένους, όπως τα Κ.Α.Π.Η., Κ.Η.Φ.Η., Γηροκομεία και τέλος οικονομικές ενισχύσεις μικρών χρηματικών ποσών. Όλες αυτές οι πρακτικές αποτελούν μια πάγια κοινωνική πολιτική η οποία απαιτεί εκσυγχρονισμό και περαιτέρω βελτίωση ώστε η Τρίτη ηλικία να βοηθηθεί ακόμα περισσότερο. Ίσως βέβαια περισσότερα μέτρα άμεσης κοινωνικής πολιτικής να οδηγούν σ έναν σημαντικό προβληματισμό για την ελληνική πολιτεία καθώς η σημερινή κατάσταση της οικονομικής κρίσης οδηγεί με μειώσεις δαπανών κατά κύριο λόγο από τις κοινωνικές παροχές Συμπερασματικά, σε μία κοινωνία όπου ο αριθμός και η αναλογία των ηλικιωμένων στο συνολικό πληθυσμό αυξάνεται με ταχύ ρυθμό, είναι ανάγκη να βοηθηθούν οι υπερήλικες να ξεπεράσουν τις οικονομικές, κοινωνικές και ψυχολογικές τους δυσκολίες και να τους παρασχεθούν υπηρεσίες καλής ποιότητας. Αυτό απαιτεί η κοινωνική δικαιοσύνη. «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ» 87

Beauvoir, S, (1987), Τα Γηρατειά, Εκδόσεις Γλάρος, Αθήνα, σελ.9, 17,18. Eurostat, Démographie statistics 1999, ρ. 98. Kastenbaum, R., (1980), Ο κύκλος της ζωής, Εκδόσεις Ψυχογιός, Αθήνα, σελ. 17-18, 72-73, 118 Kotzamanis, B., Sardon, J.P., (1995), Le vieillissement des populations européennes et ses facteurs: l'exemple de la France et de la Grèce, Ανακοίνωση στο: XLVII Colloque International de l'association Internationale d'econométrie sur le thème «Vieillissement et vielles», Αθήνα. Midgley, J. (1995), Social Development: The Developmental Perspective in Social Welfare, Sage Publications, p. 26, 132. Midgley, J., Piachaud, D., (1984), The Fields and Methods of Social Planning, Heinemann Educational Books, London, p. 26. Neugarten, B.L., (1974), Age groups in American society and the rise of the youngold, Annals of the American Academy of Political and Social Science 415:187-198. OECD, (1988), Le vieillissement démographique, Conséquences pour une politique sociale, Paris, OCDE, p. 8-12. Rappoport, R., (1981), Τα στάδια της ζωής, Εκδόσεις Ψυχογιός, Αθήνα, σελ. 43-49, 117 Άγνωστος, (08/06/1995), Η σύγχρονη εθνική πολιτική υγείας, Εφημερίδα Τα νέα, στο Κυριόπουλος, Γ., (1996), Επίκαιρα και Διαχρονικά, Εκδόσεις Εξάντας, Αθήνα, σ.57-58. Αλτάνης, Π., Σύνδεσμος Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος, Τοπική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Νομού Αττικής, (1999), Κοινωνικές υπηρεσίες στην τοπική αυτοδιοίκηση. Τάσεις - προοπτικές - η συμβολή της ΕΚ, Πρακτικά Εισηγήσεων Συνδιάσκεψης και Πανελλήνιου Σεμιναρίου, Σ.Κ.Λ.Ε., Αθήνα, 261-264. Αμηρά Α., Γεωργιάδη Ε., Τεπέρογλου Α., (1986), Ο θεσμός της Ανοικτής Προστασίας στην Ελλάδα, ΕΚΚΕ, Αθήνα Αμιτσής, Γ. Ν., (2001), Αρχές οργάνωσης και λειτουργίας του συστήματος Κοινωνικής Πρόνοιας, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, σελ. 178 Βουλή των Ελλήνων, (1983) Πρακτικά της Διακομματικής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής για τη μελέτη του δημογραφικού προβλήματος της χώρας και διατύπωση προτάσεων για την αποτελεσματική αντιμετώπισή του, Αθήνα. Γεννηματά, Α., Γεωργούση, Ε., Κυριόπουλος, Γ., (1992), Τάσεις στην Αναζήτηση Κοινής Ευρωπαϊκής Πολιτικής Υγείας, Ιατρικό Βήμα, 26: 66-67. Γράβαρης, Δ.Ν., (1993), Στοιχεία για μία κριτική θεωρία της κοινωνικής πολιτικής, στοζ) Κοινωνικό Κράτος και Κοινωνική Πολιτική», Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα, σελ. 16, σελ. 71. Δαρδαβέσης Θ., (1999), Εισαγωγικά στοιχεία γηριατρικής και γεροντολογίας, στο: Θέματα γηροψυχολογίας και γεροντολογίας, Ελληνικά Γ ράμματα, Αθήνα Δήμος Αγίου Νικολάου, (2009), Στοιχεία για λειτουργία Κ.Α.Π.Η., Διαθέσιμο: http://www.dimosagn.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=415&ite mid=266, Ημερομηνία ανάκτησης: 12/03/2009 «ΔΗΜΟΓΡΑ ΦΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΑ ΙΤΙΚΗΣ. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΑΙΚΙΑ» 88