ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Transcript

1 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Οδηγός Εκπαιδευτικού

2 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ XHMEIA B και Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ 1

3 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: ΧΗΜΕΙΑ Β ΚΑΙ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ, ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ Συγγραφή: Β Γυμνασίου, Έκδοση 2012 Συγγραφή: Β - Γ Γυμνασίου, Έκδοση 2013 Γιάννα Συμεωνίδου Τασούλα Καραμιχάλη Δήμητρα Ρίζου-Χριστοφίδου Έλλη Σταύρου Τασούλα Καραμιχάλη Χρυστάλλα Κουμπάρου-Χριστοδούλου Γιάννα Συμεωνίδου Δήμητρα Ρίζου-Χριστοφίδου Εποπτεία: Λουκία Αναστασιάδου, Επιθεωρήτρια Χημείας Επιμέλεια έκδοσης Τασούλα Καραμιχάλη Χρυστάλλα Κουμπάρου-Χριστοδούλου Γιάννα Συμεωνίδου Γλωσσική επιμέλεια: Μαριάννα Χριστόφια Παλάτου, Λειτουργός Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων Ηλεκτρονική σελίδωση Τασούλα Καραμιχάλη Χρυστάλλα Κουμπάρου-Χριστοδούλου Γιάννα Συμεωνίδου Σχεδιασμός εξωφύλλου: Ελενα Ηλιάδου, Λειτουργός Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων Συντονισμός έκδοσης: Χρίστος Παρπούνας, Συντονιστής Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων Α Έκδοση 2013 Εκτύπωση: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΥΠΡΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ISBN: Στο εξώφυλλο χρησιμοποιήθηκε ανακυκλωμένο χαρτί σε ποσοστό τουλάχιστον 50%, προερχόμενο από διαχείριση απορριμμάτων χαρτιού. Το υπόλοιπο ποσοστό προέρχεται από υπεύθυνη διαχείριση δασών. 2

4 Πρόλογος Με ιδιαίτερη χαρά προλογίζω τη νέα έκδοση του βιβλίου «Χημεία Β και Γ Γυμνασίου, Οδηγός Εκπαιδευτικού». Σκοπός του βιβλίου αυτού είναι να προωθήσει τις γενικές αρχές και τους στόχους της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης όπως έχουν καθοριστεί από την Επιτροπή Διαμόρφωσης των Αναλυτικών Προγραμμάτων. Στο βιβλίο γίνεται αναφορά στη γενική φιλοσοφία των Νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων και προτείνονται νέες διδακτικές προσεγγίσεις και μορφές αξιολόγησης του μαθητή, ώστε να καθιστούν τη μάθηση πιο αποτελεσματική. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στους κανόνες ασφάλειας στο εργαστήριο, καθώς οι πειραματικές δραστηριότητες είναι αναπόσπαστο μέρος της μαθησιακής διαδικασίας στο μάθημα της Χημείας. Για την καλύτερη προετοιμασία των πειραματικών δραστηριοτήτων δίνεται αναλυτικός κατάλογος με όλα τα όργανα, αντιδραστήρια και υλικά που χρειάζονται σε κάθε μάθημα. Περιλαμβάνεται, επίσης, βοήθημα για τον ετήσιο προγραμματισμό της ύλης. Το βιβλίο «Χημεία Β και Γ Γυμνασίου, Οδηγός Εκπαιδευτικού» καθοδηγεί τον/την εκπαιδευτικό να αξιοποιήσει αποτελεσματικά τα βιβλία «Χημεία Β Γυμνασίου, Τετράδιο Εργασιών» και «Χημεία Γ Γυμνασίου, Τετράδιο Εργασιών» για τον/τη μαθητή/τρια, τα οποία περιλαμβάνουν φύλλα εργασίας που ανταποκρίνονται στις ανάγκες του Νέου Αναλυτικού Προγράμματος. Επιθυμώ να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στις καθηγήτριες της ομάδας, Τασούλα Καραμιχάλη, Χρυστάλλα Κοuμπάρου-Χριστοδούλου (Έκδ. 2013), Γιάννα Συμεωνίδου, Δήμητρα Ρίζου-Χριστοφίδου και Έλλη Σταύρου (Έκδ. 2012) που ασχολήθηκαν με τη συγγραφή του βιβλίου. Ιδιαίτερα θέλω να ευχαριστήσω την Επιθεωρήτρια Χημείας, Λουκία Αναστασιάδου, που είχε την εποπτεία της συγγραφής του βιβλίου, καθώς και την Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων που είχε την ευθύνη για την έκδοσή του. Δρ Ζήνα Πουλλή Διευθύντρια Μέσης Εκπαίδευσης 3

5 4

6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος 1. Εισαγωγή 7 2. Φιλοσοφία και γενικές αρχές των ΝΑΠ στο μάθημα της Χημείας 7 3. Διδακτικές προσεγγίσεις Αξιολόγηση του μαθητή Ρόλος του εκπαιδευτικού Στο εργαστήριο της Χημείας: Κανόνες ασφάλειας και υγείας Βοήθημα για τον ετήσιο Προγραμματισμό Β Γυμνασίου 7.1 Γνώσεις - Δείκτες επιτυχίας - Οδηγός οργάνωσης δραστηριοτήτων ανά ενότητα Τίτλος Φύλλου Εργασίας - Οδηγός οργάνωσης δραστηριοτήτων ανά ενότητα - Κομβικά προσόντα - Συνοδευτικό υλικό Κατάλογος οργάνων και συσκευών που απαιτούνται για όλες τις δραστηριότητες στο μάθημα της Χημείας Κατάλογος υλικών που απαιτούνται για όλα τα φύλλα εργασίας Κατάλογος υλικών - οργάνων - συσκευών για κάθε φύλλο εργασίας Βοήθημα για τον ετήσιο Προγραμματισμό Γ Γυμνασίου 8.1 Γνώσεις - Δείκτες επιτυχίας - Οδηγός οργάνωσης δραστηριοτήτων ανά ενότητα Τίτλος Φύλλου Εργασίας - Οδηγός οργάνωσης δραστηριοτήτων ανά ενότητα - Κομβικά προσόντα - Συνοδευτικό υλικό Κατάλογος οργάνων και συσκευών που απαιτούνται για όλες τις δραστηριότητες στο μάθημα της Χημείας Κατάλογος υλικών που απαιτούνται για όλα τα φύλλα εργασίας Κατάλογος υλικών - οργάνων - συσκευών για κάθε φύλλο εργασίας 76 5

7 6

8 1. Εισαγωγή Στο πλαίσιο της προώθησης των γενικών αρχών και της φιλοσοφίας των Νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων (ΝΑΠ) αναπτύχθηκε για το μάθημα της Χημείας διδακτικό υλικό, που απευθύνεται τόσο στους/στις εκπαιδευτικούς όσο και στους/στις μαθητές/τριες και αποτελείται συγκεκριμένα από τα βιβλία: «Χημεία Β και Γ Γυμνασίου, Οδηγός Εκπαιδευτικού» «Χημεία Β Γυμνασίου, Τετράδιο Εργασιών» «Χημεία Γ Γυμνασίου, Τετράδιο Εργασιών» Στο βιβλίο «Χημεία Β και Γ Γυμνασίου, Οδηγός Εκπαιδευτικού» γίνεται αναφορά στις γενικές αρχές και στη φιλοσοφία των ΝΑΠ και προτείνονται νέες διδακτικές προσεγγίσεις και μορφές αξιολόγησης. Στο βιβλίο αυτό περιλαμβάνονται, επίσης, οι κανόνες ασφάλειας και βοήθημα για τον ετήσιο προγραμματισμό της διδακτέας ύλης. Το διδακτικό υλικό (φύλλα εργασίας και διαφάνειες) επισυνάπτεται σε ψηφιακή μορφή για αξιοποίηση κατά τη διδασκαλία του μαθήματος της Χημείας. Το συνοδευτικό υλικό των φύλλων εργασίας (φιλμάκια, διαδραστικές δραστηριότητες) είναι αναρτημένο στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, στο εκπαιδευτικό υλικό Χημείας, για το οποίο θα υπάρχει κωδικός πρόσβασης. Τα βιβλία «Χημεία Β Γυμνασίου, Τετράδιο Εργασιών» και «Χημεία Γ Γυμνασίου, Τετράδιο Εργασιών» για τον/τη μαθητή/τρια περιλαμβάνουν φύλλα εργασίας μέσα από τα οποία προωθούνται, με παραδείγματα από την καθημερινή ζωή που κεντρίζουν το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών, οι γενικές αρχές και η φιλοσοφία των ΝΑΠ. 2. Φιλοσοφία και γενικές αρχές των ΝΑΠ στο μάθημα της Χημείας Το βιβλίο για τον/την εκπαιδευτικό «Χημεία Β και Γ Γυμνασίου, Οδηγός Εκπαιδευτικού» και τα βιβλία για τον/τη μαθητή /τρια «Χημεία Β Γυμνασίου, Τετράδιο Εργασιών» και «Χημεία Γ Γυμνασίου, Τετράδιο Εργασιών» στοχεύουν στο να αναδειχθεί η γενική φιλοσοφία των Νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων, μέσω των διδακτικών προσεγγίσεων που προτείνονται και των εργαλείων και παραδειγμάτων αξιολόγησης, ώστε να γίνει το σύγχρονο σχολείο αποτελεσματικό. Σκοπός του οδηγού είναι να βοηθήσει τον/την εκπαιδευτικό: Να κατανοήσει τον προσανατολισμό των Νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων. Να εφαρμόζει διδακτικές μεθόδους που να προωθούν και να ενθαρρύνουν την ενεργοποίηση του/της μαθητή/τριας, προτρέποντάς τον/τη να αναπτύσσει πρωτοβουλίες. Να καλλιεργεί την ελεύθερη σκέψη και έκφραση, τη δράση, το ερευνητικό πνεύμα, τον αποκαλυπτικό χαρακτήρα της μάθησης και την πολύπλευρη προσέγγιση της γνώσης. Να δημιουργεί ένα ευχάριστο μαθησιακό περιβάλλον για μαθητές/τριες και εκπαιδευτικούς. Να καλλιεργεί ικανότητες, στάσεις και συμπεριφορές στους/στις μαθητές/τριες που να είναι χρήσιμες για την ευρύτερη σχολική ζωή, καθώς και για την κοινωνική ζωή, ώστε να γίνουν υπεύθυνοι πολίτες. Να αναπτύσσει ποιοτική επικοινωνία μεταξύ των μαθητών και μεταξύ μαθητήεκπαιδευτικού με πνεύμα συνεργασίας και ομαδικότητας. Να προωθεί τον εργαστηριακό χαρακτήρα του μαθήματος με ασφάλεια και δημιουργικότητα. Να αξιοποιεί τις γνώσεις, τις εμπειρίες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών/τριών. 7

9 Γενικές αρχές των ΝΑΠ στη διδασκαλία του μαθήματος Χημείας Β και Γ Γυμνασίου Το Νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα διαμορφώνει ένα ολοκληρωμένο και συνεκτικό πλαίσιο για την εκπαίδευση των μαθητών/τριών της Β και Γ Γυμνασίου στο μάθημα της Χημείας. Σκοπός του Νέου Αναλυτικού Προγράμματος στο μάθημα της Χημείας είναι να συμβάλει στη διαμόρφωση ανθρώπων οι οποίοι: Α. Να κατέχουν ένα συνεκτικό και επαρκές σώμα χημικών γνώσεων (1 η Γενική Αρχή) Οι μαθητές και οι μαθήτριες: α) Να κατανοούν και να ερμηνεύουν τα φαινόμενα του κοινωνικού και φυσικού περιβάλλοντός τους και να τα μεταβάλλουν προς όφελος της κοινωνίας. β) Να επικοινωνούν ισότιμα και δημιουργικά με τους συνανθρώπους τους και να διαμορφώνουν τη ζωή τους με τη βοήθεια των επιστημονικών και πολιτιστικών επιτευγμάτων της ανθρωπότητας. γ) Να συνεχίσουν τις σπουδές τους και να συμβάλουν στην ανάπτυξη της ανθρώπινης γνώσης. δ) Να ασκούν με γνώση οποιοδήποτε επάγγελμα επιλέξουν, να μπορούν να συμβαδίζουν με την εξέλιξή του και, εφόσον το επιθυμούν, να συμβάλλουν σ αυτήν. Ειδικότερα Οι γνώσεις, οι δείκτες επιτυχίας και ο οδηγός οργάνωσης δραστηριοτήτων ανά ενότητα για τη Β και Γ τάξη Γυμνασίου υπάρχουν στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού Επίσης, στο βοήθημα για τον ετήσιο προγραμματισμό της Β και Γ Γυμνασίου περιλαμβάνεται ο οδηγός οργάνωσης δραστηριοτήτων ανά ενότητα. Β. Να αναπτύσσουν στάσεις και συμπεριφορές που χαρακτηρίζουν τον υπεύθυνο και δημοκρατικό πολίτη (2 η Γενική Αρχή) Οι μαθητές και οι μαθήτριες: 1. Να επικαλούνται τις επιστημονικές γνώσεις σε συζητήσεις σχετικά με τη χρήση των πόρων, τα περιβαλλοντικά ζητήματα, τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και την προαγωγή της υγείας του ανθρώπου. 2. Να διακρίνουν αν τα συμπεράσματα ή οι ισχυρισμοί ενός τρίτου στηρίζονται σε δεδομένα και προκύπτουν από σωστό χειρισμό μεταβλητών, ή απλά αποτελούν προσωπική του άποψη. 3. Να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις για γεγονότα που προβάλλονται από τα ΜΜΕ και τις διαφημίσεις, για πληροφορίες που σχετίζονται με την υγεία και για ζητήματα που σχετίζονται με το περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους. 4. Να καθορίζουν τις επιστημονικές και τεχνολογικές πτυχές καθημερινών ζητημάτων. 5. Να ενδιαφέρονται και να προβληματίζονται, για τις επιπτώσεις της επιστήμης, των τεχνολογικών εξελίξεων και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Να προτείνουν την ανάληψη συγκεκριμένων δράσεων. 6. Να κατανοούν ότι η εξέλιξη των επιστημονικών γνώσεων είναι μια συνεχής και συνεχιζόμενη διαδικασία μέσα από υποθέσεις, μοντέλα, πειράματα, επιβεβαιώσεις ή διαψεύσεις κ.λπ. 7. Να κατανοούν τους περιορισμούς που υπάρχουν στην επιστημονική γνώση και την πιθανότητα να ξεπεραστούν οι περιορισμοί αυτοί στο μέλλον. Η ενεργός πολιτότητα στην εποχή μας αποτελεί μια πρόκληση. Μια πρόκληση που θα επιτρέψει την αποτελεσματική διαχείριση της κοινωνικής, θρησκευτικής, πολιτισμικής και 8

10 εκπαιδευτικής διαφοράς των πολιτών. Στο πλαίσιο του μαθήματος της Χημείας, οι μαθητές και οι μαθήτριες αναπτύσσουν αξίες και δεξιότητες απαραίτητες για τον ενεργό πολίτη. Αυτό, επιτυγχάνεται με τεχνικές και δραστηριότητες που οδηγούν τον/τη μαθητή/τρια, πέρα από την κατανόηση, στην ευαισθητοποίηση, στην πληροφόρηση, στην έρευνα, στην ενεργοποίηση. Οι μαθητές/τριες-πολίτες εμπλέκονται σε δημοκρατικές διαδικασίες, αναπτύσσουν θετική στάση και δράση για περιβαλλοντικά θέματα, συνεργάζονται και επικοινωνούν αποτελεσματικά, αναπτύσσουν ελεύθερα την κριτική σκέψη και τη δημιουργικότητα, αποκτούν τεχνικές δεξιότητες και ψηφιακή κουλτούρα με την ενσωμάτωση της τεχνολογίας στη μαθησιακή διαδικασία. Έτσι, στοχεύουμε σ έναν πολίτη που ενημερώνεται, εμπλέκεται και δραστηριοποιείται για να διαμορφώσει τη δημόσια ζωή και να βελτιώσει την ποιότητα της κοινωνίας. Γ. Να καλλιεργούν στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο τα κομβικά προσόντα, ιδιότητες, ικανότητες και δεξιότητες που απαιτούνται στην κοινωνία του 21ου αιώνα (3 η Γενική Αρχή): - Τη δημιουργικότητα - Την κριτική σκέψη και την αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης - Τη θεωρητική σκέψη και την ικανότητα μετατροπής της θεωρίας σε πράξη - Τις ικανότητες και τις δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού - Την προθυμία και την ικανότητα για συλλογική εργασία και ανταλλαγή πληροφοριών - Την ικανότητα λύσης προβλημάτων και, παράλληλα, την ετοιμότητα αναζήτησης εναλλακτικών λύσεων και την ικανότητα ανάπτυξης εναλλακτικών θεωριών - Την άριστη, δόκιμη και συνετή χρήση των τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας (ΤΠΕ) - Την ενσυναίσθηση και τις δεξιότητες διαπροσωπικής επικοινωνίας Οι βασικές αρχές κάθε κομβικού προσόντος αναφορικά με τη διδασκαλία και τη μάθηση κατά τη διδακτική διαχείριση της Χημείας Β και Γ Γυμνασίου παρουσιάζονται ενδεικτικά πιο κάτω. Τα κύρια κομβικά προσόντα, στα οποία αναμένεται να δίνεται έμφαση σε κάθε φύλλο εργασίας, καταγράφονται συνοπτικά στο βοήθημα για τον ετήσιο προγραμματισμό. α) Δημιουργικότητα Οι μαθητές και οι μαθήτριες: 1. Να ακολουθούν με συνέπεια τις γραπτές οδηγίες που τους δίνονται για την εκτέλεση μιας δραστηριότητας. 2. Να μετακινούνται, να παρατηρούν, να συλλέγουν και να καταγράφουν πληροφορίες. 3. Να χρησιμοποιούν με ακρίβεια και ασφάλεια τα κατάλληλα εργαλεία για παρατηρήσεις και μετρήσεις, να κατανοούν την ανάγκη πολλαπλών μετρήσεων για τη μείωση των σφαλμάτων. 4. Να αποφασίζουν ποιο είδος στοιχείων θα πρέπει να συλλέξουν και τι εξοπλισμό και υλικά θα χρησιμοποιήσουν για να κάνουν, με ασφάλεια, συστηματικές παρατηρήσεις, μετρήσεις, συγκρίσεις κ.λπ. 5. Να δημιουργούν μια περίληψη που εμπεριέχει τον σχεδιασμό και τα αποτελέσματα ενός πειράματος ή μιας επίσκεψης. 6. Να αξιοποιούν τις επιστημονικές γνώσεις και τις δεξιότητες έρευνας σε καθημερινές καταστάσεις (οικείες και μη οικείες) και να χρησιμοποιούν την επιστημονική ορολογία. 7. Να αξιοποιούν τις επιστημονικές γνώσεις για την αναγνώριση ενός παραδείγματος, την επινόηση μιας εφαρμογής, την κατασκευή μιας συσκευής, μιας συνδεσμολογίας κ.λπ. Η δομή, το περιεχόμενο και ο χρόνος κάθε διδακτικής ενότητας έχουν επιλεγεί με τέτοιο τρόπο ώστε να καλλιεργούν και να αναπτύσσουν τη δεξιότητα της δημιουργικότητας. 9

11 Δημιουργούνται οι προϋποθέσεις και το περιβάλλον που ωθούν τα παιδιά να παρατηρήσουν, να προβληματιστούν, να πειραματιστούν, να ανακαλύψουν και να συμπεράνουν. Οι μαθητές/τριες αποκτούν ερευνητική στάση, «γεννούν» όσο το δυνατόν περισσότερες ιδέες που χαρακτηρίζονται από πρωτοτυπία και αυθεντικότητα και δίνουν νέες και αποτελεσματικές λύσεις. Η δημιουργικότητα καλλιεργείται τόσο μέσα στην τάξη όσο και εξωσχολικά με τις εργασίες για το σπίτι. β) Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Οι μαθητές και οι μαθήτριες: 1. Να θέτουν ακριβή και λογικά ερωτήματα σχετικά με μια παρατήρηση ή με μια εμπειρία, που να μπορούν να διερευνηθούν από τις Φυσικές Επιστήμες και να διατυπώνουν τις αρχικές τους απόψεις. 2. Να διαχειρίζονται τις μεταβλητές μιας πειραματικής διαδικασίας. 3. Να αξιολογούν πληροφορίες και δεδομένα, να κάνουν συγκρίσεις (αντικειμένων φαινομένων κ.λπ.), να ταξινομούν, να αντιστοιχίζουν. 4. Να συνάγουν συμπεράσματα από τα δεδομένα που συλλέγουν. 5. Να εξετάζουν τη συμβατότητα των συμπερασμάτων τους με τα στοιχεία και τα δεδομένα από τα οποία συνάγονται. 6. Να κάνουν ανασκόπηση της εργασίας τους, ή της εργασίας των άλλων και να καταγράφουν τη σημασία των περιορισμών ή των λαθών της προσπάθειάς τους. 7. Να συγκρίνουν τα συμπεράσματά τους με τις αρχικές τους απόψεις και να αιτιολογούν την αλλαγή της αρχικής τους άποψης. Οι διδακτικές δραστηριότητες σχεδιάστηκαν με σκοπό να παρέχουν στους/στις μαθητές/τριες ευκαιρίες και δυνατότητες για διερεύνηση, ώστε να μην αποδέχονται οτιδήποτε ανεξέταστα, ενώ παράλληλα να διασφαλίζουν την ορθότητα των αποφάσεών τους με την ανεύρεση ικανοποιητικών αποδείξεων. Στο τέλος γίνεται σύγκριση συμπερασμάτων - αρχικών προβλέψεων/υποθέσεων και αναθεώρηση ή συμπλήρωση όπου κρίνεται αναγκαίο. Αξίζει να σημειωθεί ότι σταδιακά οι μαθητές/τριες οδηγούνται αυτόνομα στην ανάλυση των δεδομένων, στον σχεδιασμό και στην εκτέλεση πειράματος, στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων, στην εξαγωγή συμπερασμάτων και στη λήψη αποφάσεων. γ) Θεωρητική σκέψη και ικανότητα μετατροπής της θεωρίας σε πράξη Οι μαθητές και οι μαθήτριες: 1. Να σχεδιάζουν και να προτείνουν λύσεις σε πρακτικά προβλήματα της καθημερινής ζωής με βάση θεωρίες και μοντέλα των Φυσικών Επιστημών. 2. Να χρησιμοποιούν τα εμπειρικά δεδομένα και τις σχέσεις τους, προκειμένου να οδηγούνται σε συλλογισμούς και συμπεράσματα που ξεπερνούν τις δυνατότητες της απλής εμπειρίας. 3. Να διατυπώνουν υποθέσεις, προβλέψεις, θεωρητικά μοντέλα και να σχεδιάζουν πώς θα ελέγχουν την ισχύ τους (ή και την εφαρμογή τους) σε πρακτικό επίπεδο (π.χ. με πείραμα, με τη συστηματική παρατήρηση ενός φαινομένου, με την εξέταση της καθημερινής εμπειρίας). Η θεωρητική σκέψη στο μάθημα της Χημείας δεν αποτελεί συσσώρευση αφηρημένων ιδεών, αλλά είναι ικανότητα υπολογισμού, κατηγοριοποίησης, ερμηνείας δεδομένων και εξαγωγής συμπερασμάτων πέρα από τις δυνατότητες της απλής εμπειρίας. Κατά τη διδακτική διαδικασία προάγεται η καλλιέργεια της θεωρητικής σκέψης, αφού δίνεται η δυνατότητα στους/στις μαθητές/τριες να υποθέσουν και να προβλέψουν με βάση τα στοιχεία των παρατηρήσεων και των πληροφοριών, καθώς και να μοντελοποιήσουν, δηλαδή να κάνουν μια συμβατική αναπαράσταση του πραγματικού. Το μοντέλο μπορεί να είναι για παράδειγμα μια τρισδιάστατη κατασκευή, μια γραφική παράσταση, ή γραφή χημικών τύπων. Το υλικό των φύλλων εργασίας περιλαμβάνει καταστάσεις από την καθημερινή ζωή που μπορούν να συνδεθούν με το αντικείμενο του μαθήματος και να προκαλέσουν 10

12 προβληματισμό και ενδιαφέρον στον/στη μαθητή/τρια. Στόχος είναι να ασκηθεί ο/η μαθητής/τρια στο να παρατηρεί το περιβάλλον του, να ερμηνεύει τις παρατηρήσεις του και να συνδέει την καθημερινή ζωή με τη Χημεία. δ) Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Οι μαθητές και οι μαθήτριες: 1. Να αναγνωρίζουν τα δεδομένα που απαιτούνται για τη συναγωγή συμπερασμάτων και την πρόταση λύσεων σε ερωτήματα που έχουν σχέση με τις Φυσικές Επιστήμες. 2. Να προετοιμάζουν μια επίσκεψη με τη δημιουργία ενός σχεδίου παρατήρησης ή ενός ερωτηματολογίου. 3. Να σχεδιάζουν μια απλή έρευνα ή ένα πείραμα. 4. Να αναλύουν και να ερμηνεύουν τα δεδομένα που έχουν συλλέξει για τη συναγωγή συμπερασμάτων: επεξεργασία, εύρεση κανονικοτήτων, συσχετισμός μεταξύ των μεταβλητών, ερμηνεία των σχέσεων που προκύπτουν. 5. Να αναπαριστούν δεδομένα σε ζωγραφιές, χάρτες, πίνακες, διαγράμματα, γραφικές απεικονίσεις ή να ερμηνεύουν ζωγραφιές, χάρτες, πίνακες, διαγράμματα, γραφικές απεικονίσεις (οπτικός γραμματισμός). 6. Να εξετάζουν τις πηγές πληροφοριών που χρησιμοποιούν (επάρκεια, αξιοπιστία, σχετικότητα). 7. Να επανασχεδιάζουν ένα πείραμα με τροποποίηση ενός μόνο παράγοντα σε σχέση με το αρχικό πείραμα. 8. Να αποφασίζουν εάν τα συμπεράσματά τους συμφωνούν με τις υποθέσεις ή τις προβλέψεις που έχουν γίνει ή/και εάν επιτρέπουν να γίνουν περαιτέρω προβλέψεις. Σε πολλά φύλλα εργασίας προσεγγίζονται έννοιες και διαδικασίες της Χημείας με τον σχεδιασμό από τους/τις μαθητές/τριες μιας έρευνας ή ενός πειράματος. Επίσης, μπορεί να γίνει ανασχεδιασμός με τροποποίηση ενός παράγοντα σε σχέση με το αρχικό. Έτσι, εμπλέκονται οι μαθητές/τριες όσο το δυνατόν περισσότερο στη διερεύνηση, αφού δεν εκτελούν απλώς μια δραστηριότητα, καθοδηγούμενη βήμα προς βήμα. Όλα τα φύλλα εργασίας είναι εμπλουτισμένα με πίνακες, γραφικές παραστάσεις, διαγράμματα και εικόνες και δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στην ανάπτυξη της ικανότητας των μαθητών/τριών να παρουσιάζουν πληροφορίες με τη μορφή πινάκων ή διαγραμμάτων και να μπορούν να αντλούν πληροφορίες από πίνακες, διαγράμματα, γραφικές παραστάσεις και εικόνες. ε) Προθυμία και ικανότητα για συλλογική εργασία και ανταλλαγή πληροφοριών Οι μαθητές και οι μαθήτριες: 1. Να σχεδιάζουν και να υλοποιούν ομαδικά (αλλά και ατομικά) απλές έρευνες ή πειράματα. 2. Να παρουσιάζουν ομαδικά (αλλά και ατομικά) τα αποτελέσματα της ερευνητικής τους εργασίας, χρησιμοποιώντας ένα ευρύ φάσμα μεθόδων, συμπεριλαμβανομένων των κειμένων, των διαγραμμάτων, των σχεδίων και των πινάκων. Να χρησιμοποιούν την κατάλληλη ορολογία και τις κατάλληλες μονάδες μέτρησης. 3. Να ανακοινώνουν συμπεράσματα σε συγκεκριμένο ακροατήριο ή να παρακολουθούν και να ελέγχουν την ανακοίνωση συμπερασμάτων. Οι μαθησιακές δραστηριότητες και το εκπαιδευτικό υλικό, σε όλα τα φύλλα εργασίας, είναι τέτοια ώστε να προωθούν και να ενισχύουν τη συνεργατική μάθηση, την αλληλεπίδραση των μαθητών/τριών ώστε να αναπτύσσουν τη γλωσσική τους ικανότητα. Με τις ομαδικές εργασίες, τόσο μέσα στην τάξη όσο και στο σπίτι, οι μαθητές/τριες συνυπάρχουν στην ομάδα, επικοινωνούν, δημιουργούν σχέσεις, αποδέχονται, επιλύουν τις διαφορές τους ειρηνικά. Έτσι, αποκτούν κοινωνικές δεξιότητες και συμπεριφορές απαραίτητες στη σχολική κοινότητα, αλλά και στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. 11

13 στ) Ικανότητα λύσης προβλημάτων και, παράλληλα, ετοιμότητα αναζήτησης εναλλακτικών λύσεων και ικανότητα ανάπτυξης εναλλακτικών θεωριών Οι μαθητές και οι μαθήτριες: 1. Να αναγνωρίζουν τα προβλήματα και τα ζητήματα που μπορεί (ή δεν μπορεί) να λύσει η επιστήμη. 2. Να κατανοούν το πρόβλημα (αν αφορά το άτομο, την τοπική ή την παγκόσμια κοινότητα, αν αφορά την υγεία, το περιβάλλον κ.λπ.), και να το παρουσιάζουν με πιο κατανοητό τρόπο στους συμμαθητές τους. 3. Να αναγνωρίζουν τις γνώσεις που απαιτούνται για τη λύση του συγκεκριμένου προβλήματος. 4. Να προσδιορίζουν τις λέξεις κλειδιά στην αναζήτηση των επιστημονικών πληροφοριών και των δεδομένων που απαιτούνται για τη λύση του προβλήματος. 5. Να συλλέγουν αποδείξεις για την επίλυση του προβλήματος (δεδομένα από συστηματική παρατήρηση, από πείραμα). 6. Να αναζητούν και να διατυπώνουν εναλλακτικές λύσεις ή ερμηνείες για ένα δεδομένο, πρόβλημα ή ζήτημα της καθημερινής ζωής. 7. Να επιλέγουν μια από δύο ή περισσότερες εναλλακτικές λύσεις ή εναλλακτικά συμπεράσματα που είναι δυνατόν να προκύπτουν από τις διαθέσιμες αποδείξεις. 8. Να διατυπώνουν επιχειρήματα υπέρ ή κατά ενός ή περισσότερων εναλλακτικών συμπερασμάτων ή λύσεων με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία και δεδομένα. 9. Να επιλύουν προβλήματα χρησιμοποιώντας τους κατάλληλους τύπους, αντικαθιστώντας αριθμητικές τιμές, εκτελώντας υπολογισμούς κ.λπ. Οι μαθητές/τριες αναγνωρίζουν το πρόβλημα (τοπικό, παγκόσμιο, περιβαλλοντικό κ.λπ.) και εντοπίζουν την ερώτηση που πρέπει να απαντηθεί για να δοθεί λύση στο πρόβλημα. Αξιοποιούν τις γνώσεις τους, συλλέγουν επιστημονικές πληροφορίες και αποδείξεις και έτσι οικοδομούν τις προϋποθέσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της καθημερινής ζωής. Ολόκληρα φύλλα εργασίας διαπραγματεύονται τέτοια καθημερινά προβλήματα, όπως η ρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα, η λειψυδρία, η ρύπανση του νερού. ζ) Άριστη, δόκιμη και συνετή χρήση των τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας (ΤΠΕ) Οι μαθητές και οι μαθήτριες: 1. Να ερευνούν και να αντλούν πληροφορίες από βάσεις δεδομένων και το διαδίκτυο. 2. Να αξιοποιούν εκπαιδευτικό υλικό πολυμέσων και υπερμέσων. 3. Να αποτιμούν υπεύθυνα και κριτικά τις πληροφορίες και το υλικό που διακινείται από τα εργαλεία των ΤΠΕ. 4. Να δημιουργούν, να διαχειρίζονται και να αξιοποιούν ένα έγγραφο ή ένα υπολογιστικό φύλλο με τη βοήθεια λογισμικών επεξεργασίας κειμένου και υπολογιστικών φύλλων. 5. Να επικοινωνούν με τη χρήση των ΤΠΕ (κείμενο, poster, λογισμικό παρουσίασης, φωτογραφίες, βίντεο). 6. Να κατανοούν τα όρια των προσομοιώσεων στην απεικόνιση του πραγματικού κόσμου και ότι αυτές, απλώς, αναπαριστούν μοντέλα που ερμηνεύουν την πραγματικότητα. Στα φύλλα εργασίας γίνεται ενσωμάτωση των ΤΠΕ με σκοπό την υποστήριξη της μαθησιακής διαδικασίας, αλλά και τη συμμετοχή των μαθητών/τριών στην κοινωνία της γνώσης. Οι μαθητές/τριες χρησιμοποιώντας ποικίλα εργαλεία των ΤΠΕ αναζητούν, αξιολογούν και διαχειρίζονται πληροφορίες, επικοινωνούν και συνεργάζονται και πραγματοποιούν εργασίες. Ιδιαίτερα για τη διδασκαλία της Χημείας, παρέχουν τη δυνατότητα πολλαπλών αναπαραστάσεων, προσομοιώσεων και επεξηγήσεων σε θέματα που θεωρούνται δυσνόητα ή εκτός καθημερινής εμπειρίας. 12

14 η) Ενσυναίσθηση και δεξιότητες διαπροσωπικής επικοινωνίας Οι μαθητές και οι μαθήτριες: 1. Να εργάζονται αποτελεσματικά σε ομάδες, δίνοντας έμφαση στον σεβασμό της προσωπικότητας και της διαφορετικότητας του άλλου. 2. Να κατανοούν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι άλλοι στη διατύπωση ερωτημάτων ή εξηγήσεων, στη συλλογή αποδείξεων και στη συναγωγή συμπερασμάτων, να εκδηλώνουν προθυμία για συνεισφορά και αλληλοβοήθεια. 3. Να ακούνε προσεκτικά τους άλλους και να αποδέχονται τις απόψεις τους, όταν είναι τεκμηριωμένες. 4. Να διαπραγματεύονται δημιουργικά τις διαφωνίες στη διαδικασία λήψης των συνεργατικών αποφάσεων. Μέσα από την εκπαιδευτική προσέγγιση γίνεται ενίσχυση και ενθάρρυνση των δεξιοτήτων επικοινωνίας και ενσυναίσθησης, οι οποίες είναι απαραίτητες για τη συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και κατ επέκταση για την ύπαρξη ατομικής και κοινωνικής ζωής. Αναπτύσσονται συνθήκες θετικής αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης μεταξύ των μελών της ομάδας, δημιουργούνται ευκαιρίες για ομαδικές συζητήσεις, γόνιμες και πολιτισμένες αντιπαραθέσεις και καλλιεργούνται μηχανισμοί ώστε να καταλήξουν σε τεκμηριωμένες αποφάσεις και γενικά αποδεκτά συμπεράσματα. 3. Διδακτικές προσεγγίσεις Το διδακτικό υλικό που αναπτύχθηκε για το μάθημα της Χημείας και περιλαμβάνεται στα βιβλία «Χημεία Β Γυμνασίου, Τετράδιο Εργασιών» και «Χημεία Γ Γυμνασίου, Τετράδιο Εργασιών» έχει ως πρωταρχικό στόχο την προώθηση και των τριών αρχών των Νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων (ΝΑΠ). Η επίτευξη του στόχου αυτού γίνεται μέσα από ποικιλία διδακτικών προσεγγίσεων, κατά τις οποίες η όλη μαθησιακή διαδικασία επικεντρώνεται στον/στη μαθητή/τρια (μαθητοκεντρική) με απώτερο σκοπό τα παιδιά «να μάθουν πώς να μαθαίνουν». Στα φύλλα εργασίας μελετούνται, κυρίως, θέματα από την καθημερινότητα σχετικά, πάντοτε, με τους δείκτες επιτυχίας του προγράμματος σπουδών της Χημείας με τέτοιο τρόπο που να προκαλούν το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών και να τους παρέχουν τη δυνατότητα να εφαρμόσουν την επιστημονική γνώση για επίλυση προβλημάτων της καθημερινής ζωής. Στα φύλλα εργασίας προτείνεται μια μεγάλη ποικιλία δραστηριοτήτων και μέσων (εικόνες, εννοιολογικοί χάρτες, γραφικές παραστάσεις, κείμενα, πειράματα, παιχνίδι, οπτικοακουστικό υλικό) τα οποία μπορούν να προσαρμοστούν στις ανάγκες, το στυλ μάθησης και τον ρυθμό μάθησης του/της κάθε μαθητή/τριας εφαρμόζοντας τις αρχές της διαφοροποιημένης διδασκαλίας. Όλοι οι μαθητές/τριες θα πρέπει να επιτύχουν τους ίδιους στόχους, αλλά μέσα από διαφορετικές προσεγγίσεις. Διαφοροποίηση της διδασκαλίας όμως δεν είναι η συχνή εφαρμογή διαφορετικών μεθόδων διδασκαλίας, ούτε η διαφοροποίηση των δραστηριοτήτων, δίνοντας δηλαδή, πιο εύκολες δραστηριότητες στους/στις αδύνατους/τες μαθητές/τριες. Στο πλαίσιο της μαθησιακής διαδικασίας, ο/η εκπαιδευτικός καλείται να υποστηρίζει τους/τις μαθητές/τριες στην πραγματοποίηση των δραστηριοτήτων διαφοροποιώντας, ανάλογα με την περίπτωση (αυτονομία του/της μαθητή/τριας), τον βαθμό βοήθειας που τους προσφέρει. Ο/Η εκπαιδευτικός περιφέρεται στις ομάδες, συζητά δημιουργικά με τους/τις μαθητές/τριες, υποβάλλει βοηθητικές ερωτήσεις, χωρίς όμως να δίνει ο ίδιος απαντήσεις και συμβάλει ώστε οι μαθητές/τριες όχι μόνο να εντοπίσουν και να τροποποιήσουν τυχόν παρανοήσεις, αλλά και να ξεπεράσουν όποιες δυσκολίες συναντήσουν. Επιπλέον ο/η εκπαιδευτικός συντονίζει τη συζήτηση στην ολομέλεια της τάξης με τρόπο που όλοι να καταλήξουν σε ορθά και από όλους αποδεκτά αποτελέσματα. Κατά τη διάρκεια της ατομικής εργασίας ο/η εκπαιδευτικός 13

15 παρακολουθεί την εργασία του/της κάθε μαθητή/τριας και προσφέρει ανατροφοδότηση, όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο. Το διδακτικό υλικό που αναπτύχθηκε για το μάθημα της Χημείας μπορεί να προωθηθεί, εφαρμόζοντας συνεργατικές μεθόδους διδασκαλίας ώστε το μάθημα να είναι μαθητοκεντρικό. Η εφαρμογή μεθόδων συνεργατικής μάθησης στη Χημεία και γενικότερα στις Φυσικές Επιστήμες προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα: αυξάνει τη συμμετοχή και την αγάπη των μαθητών/τριών προς τη μάθηση, αυξάνει τη σχολική τους επίδοση, βελτιώνει τις διαπροσωπικές τους σχέσεις, καθώς και την αυτοεκτίμηση και γενικά την ψυχική υγεία των μαθητών και μαθητριών. Επίσης, βοηθά τους/τις μαθητές/τριες να αποκτήσουν κοινωνικές δεξιότητες όπως, αποδοχή της διαφορετικότητας, έκφραση διαφωνίας, ομιλία με ήρεμο τόνο φωνής, άσκηση ηγετικού ρόλου κ.ά. Μερικά είδη συνεργατικής μάθησης που μπορούν να εφαρμοστούν είναι: η μέθοδος μαθαίνοντας μαζί, η ομαδική διερεύνηση, η συνεργατική συναρμολόγηση, η περιήγηση κατά σταθμούς. Ο/Η εκπαιδευτικός έχει την ευχέρεια να αξιοποιήσει τα φύλλα εργασίας προσαρμόζοντάς τα στις ανάγκες των μαθητών/τριών του τμήματός του και επιλέγοντας την κατάλληλη μέθοδο συνεργατικής μάθησης για την κάθε περίπτωση. Στα φύλλα εργασίας ακολουθείται κυρίως η διερευνητική μέθοδος διδασκαλίας και μάθησης. Η διερευνητική μέθοδος διαμορφώνει την επιστημονική σκέψη των μαθητών/τριών και καλλιεργεί δεξιότητες όπως διατύπωσης ερωτημάτων, δημιουργίας πρόβλεψης ή υπόθεσης, επιλογής μιας υπόθεσης για περαιτέρω διερεύνηση, σχεδιασμού και πραγματοποίησης πειράματος, συλλογής αποτελεσμάτων, ανάλυσης και ερμηνείας αποτελεσμάτων/εξαγωγής συμπερασμάτων και αναστοχασμού. Η διερευνητική μέθοδος διδασκαλίας, ανάλογα με τη βοήθεια που προσφέρει ο/η εκπαιδευτικός στους μαθητές/τριές του, μπορεί να είναι δομημένη, καθοδηγούμενη ή ανοικτή: Στη δομημένη γίνεται διερεύνηση ενός ερωτήματος που θέτει ο/η εκπαιδευτικός. Δίνονται όλα τα βήματα και οι διαδικασίες που πρέπει να ακολουθήσουν οι μαθητές/τριες καθώς και τα συμπεράσματα στα οποία πρέπει να καταλήξουν. Στην καθοδηγούμενη γίνεται διερεύνηση ενός ερωτήματος που θέτει επίσης ο/η εκπαιδευτικός, οι μαθητές/τριες όμως εισηγούνται οι ίδιοι την πορεία διερεύνησης που θα ακολουθήσουν ώστε να εξαγάγουν τα συμπεράσματά τους. Στην ανοικτή διερεύνηση, οι μαθητές/τριες διατυπώνουν οι ίδιοι το ερώτημα, αποφασίζουν και σχεδιάζουν την πορεία που θα ακολουθήσουν για διερεύνηση και εξάγουν τα δικά τους συμπεράσματα. Η διδασκαλία της Χημείας μπορεί να βασιστεί στο μοντέλο του Οντάριο, όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα και το διδακτικό υλικό μπορεί να προσαρμοστεί και να αξιοποιηθεί ανάλογα. Το μοντέλο αυτό αφορά, γενικά, τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών. Το προτεινόμενο μοντέλο δεν αφορά μόνο διδασκαλία κατά την οποία οι μαθητές/τριες κάνουν πειράματα σε ομάδες αλλά ισχύει, γενικά, για τον τρόπο διδασκαλίας στην τάξη και για την οργάνωση δραστηριοτήτων. Πρόκειται για ένα διερευνητικό μοντέλο διδασκαλίας, όπου οι μαθητές και οι μαθήτριες εμπλέκονται σε δραστηριότητες, είτε σε μικρές ομάδες, είτε σε επίπεδο τάξης ή μπορεί ακόμη και στα δύο μαζί. Κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους μπορεί να αλλάζει, σταδιακά, ο βαθμός δυσκολίας του προβλήματος που δίνεται, ο βαθμός της βοήθειας από τον/τη διδάσκοντα/ουσα, καθώς και ο βαθμός αυτονομίας του/της μαθητή/τριας. Τα διπλά βέλη στο σχήμα που ακολουθεί δείχνουν ότι δεν υπάρχει γραμμική εξέλιξη, δηλαδή δεν αρχίζει η διαδικασία σταθερά από κάπου και συνεχίζει με ένα σταθερό τρόπο. Τα πολλά πιθανά σημεία έναρξης και οι πολλοί διαφορετικοί δρόμοι εξέλιξης δείχνουν ότι δεν υπάρχει μια και μόνη μεθοδολογία στις Φυσικές Επιστήμες (και στη Χημεία), δηλαδή η διαδικασία μάθησης δεν είναι απαραίτητο να ξεκινήσει από ένα συγκεκριμένο σημείο, αλλά μπορεί να αρχίσει ανάλογα με τα υφιστάμενα δεδομένα. 14

16 4. Αξιολόγηση του/της μαθητή/τριας Η αξιολόγηση της επίδοσης του/της μαθητή/τριας είναι μια σημαντική και συνεχής διαδικασία συνυφασμένη με την κοινωνική λειτουργία του σχολείου όπου ο/η εκπαιδευτικός έχει και τον ρόλο του αξιολογητή. Μέσα από την αξιολόγηση ελέγχεται ο βαθμός κατάκτησης των γνωστικών αντικειμένων, καταγράφεται η επίδοση του/της μαθητή/τριας και καλύπτονται στοιχεία της συνολικής παρουσίας του/της στο σχολείο, όπως, η συμμετοχή του/της στη σχολική ζωή, η προσπάθεια, η ανάπτυξη πρωτοβουλιών, η δημιουργικότητα και η συνεργασία με συμμαθητές/τριες. Σκοποί Αξιολόγησης Οι βασικότεροι σκοποί της αξιολόγησης του/της μαθητή/τριας είναι: Να βοηθήσει τον/την εκπαιδευτικό να επισημάνει και να διαγνώσει διδακτικές ανάγκες των μαθητών/τριών του/της Να βοηθήσει τον/την εκπαιδευτικό να διαπιστώσει τον βαθμό επίτευξης των στόχων και των δεικτών επιτυχίας μιας θεματικής ενότητας Ο/Η εκπαιδευτικός να διαπιστώσει τον βαθμό απόκτησης δεξιοτήτων και τον βαθμό καλλιέργειας αρχών και αξιών Να δώσει πληροφορίες για την πρόοδο του/της μαθητή/τριας Να προσφέρει πληροφορίες στον/στην εκπαιδευτικό και στους γονείς για την πρόοδο του/της μαθητή/τριας Να προσφέρει ανατροφοδότηση της διδασκαλίας με σκοπό τη βελτίωσή της Να συμβάλει στην αυτοαξιολόγηση του/της εκπαιδευτικού Να συμβάλει στην αυτοαξιολόγηση του/της μαθητή/τριας Η διαδικασία της αξιολόγησης πρέπει να συνάδει με τους δείκτες επιτυχίας του Προγράμματος Σπουδών και να συμβάλλει στην ανάπτυξη των ικανοτήτων και των δεξιοτήτων του/της μαθητή/τριας. Πρέπει, επίσης, να λαμβάνει υπόψη τον ατομικό ρυθμό και τρόπο μάθησης του/της μαθητή/τριας, το κοινωνικό, συναισθηματικό και ψυχοκινητικό του/της επίπεδο, να ενισχύει την αυτοεκτίμησή του/της και να ενθαρρύνει τις προσπάθειές 15

17 του/της για μάθηση. Πολύ σημαντικός παράγοντας στην αξιολόγηση του/της μαθητή/τριας, είναι ο καθοδηγητικός ρόλος του/της εκπαιδευτικού διότι, μέσα από τη διαδικασία της αξιολόγησης, ο/η εκπαιδευτικός παρακολουθεί την πρόοδο του/της μαθητή/τριας, συγκρίνει την επίδοσή του/της με προηγούμενες επιδόσεις, εντοπίζει τις μαθησιακές του/της ανάγκες, δυνατότητες ή αδυναμίες και παρέχει κατάλληλη καθοδήγηση και ανατροφοδότηση. Χαρακτηριστικά της αξιολόγησης Η αξιολόγηση πρέπει να έχει τρία βασικά χαρακτηριστικά, να είναι: Έγκυρη, δηλαδή να ελέγχει αυτό που ο αξιολογητής - εκπαιδευτικός έχει την πρόθεση να ελέγξει και επίσης να καλύπτει όσο το δυνατό περισσότερη ύλη από αυτήν που έχει διδαχθεί. Αξιόπιστη, δηλαδή τα αποτελέσματα της να είναι περίπου τα ίδια, όσες φορές και να επαναληφθεί η διαδικασία κάτω από τις ίδιες συνθήκες. Αντικειμενική, δηλαδή να μην επηρεάζεται από παράγοντες οι οποίοι δεν έχουν σχέση με την αξία του/της μαθητή/τριας όπως, για παράδειγμα, η συμπάθεια/ αντιπάθεια του αξιολογητή - εκπαιδευτικού προς τον/την αξιολογούμενο/η μαθητή/τρια. Είδη Αξιολόγησης Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, υπάρχουν τρία είδη αξιολόγησης του/της μαθητή/τριας, με κριτήριο τον σκοπό για τον οποίο γίνεται. 1. Αρχική ή διαγνωστική: Γίνεται στην αρχή του μαθήματος για να προσδιοριστεί το επίπεδο των γνώσεων, των δεξιοτήτων, των δυσκολιών και των ιδιαιτεροτήτων του/της μαθητή/τριας, καθώς επίσης και για να εντοπιστούν προϋπάρχουσες παρανοήσεις για το συγκεκριμένο αντικείμενο. Βοηθά τον/την εκπαιδευτικό να παρέχει εξατομικευμένη στήριξη εκεί όπου χρειάζεται. 2. Διαμορφωτική ή ενδιάμεση: Γίνεται κατά τη διάρκεια του μαθήματος όπου ο/η εκπαιδευτικός παρακολουθεί / ελέγχει / συλλέγει πληροφορίες για τα επίπεδα μάθησης και την πορεία του/της κάθε μαθητή/τριας και παρεμβαίνει ανάλογα. Βοηθά τον/την εκπαιδευτικό να δώσει ανατροφοδότηση για την πρόοδο του/της μαθητή/τριας και επίσης να τροποποιήσει τις διδακτικές του/της προσεγγίσεις για να συνάδουν καλύτερα με τις ανάγκες του/της μαθητή/τριας για επίτευξη των μαθησιακών στόχων. Μέσα από αυτή τη μορφή αξιολόγησης δίνεται περισσότερη έμφαση στην αυτοαξιολόγηση του/της μαθητή/τριας, όπου ο/η μαθητής/τρια εμπλέκεται ενεργά στη διαδικασία για βελτίωση της μάθησής του/της. 3. Τελική ή αθροιστική: Γίνεται στο τέλος του μαθήματος ή μιας ενότητας, αξιολογεί τη συνολική επίδοση του/της μαθητή/τριας προσδιορίζοντας τον βαθμό κατάκτησης συγκεκριμένων γνώσεων και δεξιοτήτων. Αξιολόγηση για τη μάθηση Είναι μια νέα μορφή διαμορφωτικής αξιολόγησης με τα εξής χαρακτηριστικά: Είναι ενσωματωμένη στην εκπαιδευτική διαδικασία. Επιδιώκει, σε συνδυασμό με την εκπαιδευτική διαδικασία, τη μάθηση. Δίνει έμφαση στην ποιότητα των αλληλεπιδράσεων (μαθητής-συμμαθητέςεκπαιδευτικός) και στην επικοινωνία στην τάξη. Οι μαθητές/τριες συμμετέχουν ενεργά στον προσδιορισμό και τη διατύπωση των μαθησιακών στόχων. Εμπλέκονται όλοι στη διαμόρφωση των κριτηρίων αξιολόγησης. 16

18 Η μάθηση ενισχύεται μέσα από την ανατροφοδότηση, την αλληλεξάρτηση και την αυτοαξιολόγηση. Υπάρχουν τρεις σημαντικοί παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τη διαδικασία της αξιολόγησης για τη μάθηση: το σημείο που βρίσκεται τώρα ο/η μαθητής/τρια, το σημείο που επιδιώκεται να φτάσει και πώς θα φτάσει στο επιδιωκόμενο σημείο. Η απόσταση ή το κενό ανάμεσα στο σημείο μάθησης που βρίσκεται ο/η μαθητής/τρια και στο σημείο στο οποίο επιδιώκεται να φτάσει είναι καθοριστικός παράγοντας στην όλη διαδικασία. Ο/Η μαθητής/τρια πρέπει να γνωρίζει το επίπεδο στο οποίο βρίσκεται τώρα και να αναγνωρίζει το επίπεδο που θέλει να φτάσει, ώστε να λαμβάνει ο ίδιος ενεργό ρόλο στη διαδικασία της μάθησής του/της. Αυτοαξιολόγηση Ο/Η μαθητής/τρια εμπλέκεται ενεργά στην αυτοαξιολόγησή του/της: αναστοχάζεται για την ποιότητα της εργασίας του/της, κρίνει αν αυτή αντιστοιχεί στα επιδιωκόμενα επίπεδα και αποφασίζει αν θα αναθεωρήσει ή όχι την εργασία του/της. Μέσα από τη διαδικασία της αυτοαξιολόγησης, καλλιεργούνται σημαντικές μεταγνωστικές δεξιότητες, όπως αυτοελέγχου, αυτορρύθμισης και αυτονομίας, οι οποίες είναι πολύ σημαντικές για τη διά βίου μάθηση. Βοηθούν τον/τη μαθητή/τρια να θέτει ατομικούς στόχους, να ελέγχει τη γνώση του/της και να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες και υπευθυνότητες σε σχέση με τη διαδικασία μάθησής του/της. Ο/Η εκπαιδευτικός μπορεί να ενισχύσει τους/τις μαθητές/τριες να αναπτύξουν τις πιο πάνω δεξιότητες με διάφορα είδη ερωτήσεων/δραστηριοτήτων όπως εννοιολογικοί χάρτες, παιγνίδια ρόλων, λύση προβλήματος, συζήτηση-αντιπαράθεση, αξιολόγηση καταστάσεων. Να σημειωθεί ότι η αυτοαξιολόγηση δεν πρέπει να σχετίζεται με τη βαθμολογία. Παρερμηνείες για αξιολόγηση Υπάρχουν κάποιες παρερμηνείες που αφορούν την αξιολόγηση οι οποίες προκύπτουν κυρίως από την ταύτιση ή τη συσχέτιση της έννοιας της αξιολόγησης με τη βαθμολογία, τις γραπτές εξετάσεις, τη σύνδεσή της με ένα σύστημα ποινών και αμοιβών και τη σύνδεση ενός προσώπου με έναν βαθμό. Αξιολόγηση στο μάθημα της Χημείας με βάση το Νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα Μέσα από τα φύλλα εργασίας του μαθήματος της Χημείας, εφαρμόζονται και τα τρία είδη αξιολόγησης (διαγνωστική, διαμορφωτική και τελική) με έμφαση στη διαμορφωτική και αξιολογούνται όλες οι συνιστώσες μάθησης των Φυσικών Επιστημών. O βαθμός επίτευξης των στόχων και των δεικτών επιτυχίας αξιολογείται βάσει του αποτελέσματος. Αν δηλαδή οι μαθητές/τριες κατέχουν επαρκώς τη χημική γνώση, την κατανοούν, την εφαρμόζουν και αν έχουν αναπτύξει ανωτέρου επιπέδου νοητικές δεξιότητες. 17

19 5. Ρόλος του/της εκπαιδευτικού Στον παρακάτω πίνακα επεξηγείται ο ρόλος του/της εκπαιδευτικού για τις συγκεκριμένες δραστηριότητες σε κάθε φύλλο εργασίας. Δραστηριότητα Ατομική εργασία-προϋπάρχουσες γνώσεις Ατομική εργασία-αξιολόγηση Ομαδική εργασία-πείραμα Ομαδική εργασία-απάντηση ερωτήσεων Συζήτηση στην ολομέλεια- ανακοίνωση και συζήτηση των αποτελεσμάτων από τον εκπρόσωπο της κάθε ομάδας. Ρόλος του/της εκπαιδευτικού Παρακολουθεί την εργασία του/της κάθε μαθητή/τριας και στη συνέχεια βοηθά όπου χρειάζεται, ώστε όλοι οι μαθητές/τριες να κατέχουν τις απαραίτητες προϋπάρχουσες γνώσεις. Παρακολουθεί την εργασία του/της κάθε μαθητή/τριας ξεχωριστά και προσφέρει ανατροφοδότηση, όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο. Παρακολουθεί την πραγματοποίηση του πειράματος χωρίς να επεμβαίνει αλλά, όπου χρειάζεται, υποβάλλει βοηθητικές ερωτήσεις. Παρακολουθεί τις ομάδες κατά την απάντηση των ερωτήσεων και στην περίπτωση που έχουν δυσκολίες υποβάλλει βοηθητικές ερωτήσεις. Συντονίζει τη συζήτηση και βοηθά τους/τις μαθητές/τριες ώστε όλοι να καταλήξουν στην ορθή ερμηνεία των αποτελεσμάτων. 18

20 6. Στο εργαστήριο της Χημείας: Κανόνες ασφάλειας και υγείας Η πειραματική εργασία στο μάθημα της Χημείας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της διδασκαλίας και δραστηριοποιεί όλους τους/τις μαθητές/τριες στη διαδικασία μάθησης. Ο/Η μαθητής/τρια, με την εμπλοκή του/της σε πειράματα, διατηρεί το ενδιαφέρον του/της, κατανοεί καλύτερα το μάθημα και ταυτόχρονα αναπτύσσει ερευνητική και κριτική σκέψη, κινητικές δεξιότητες, οργανωτικές ικανότητες και ικανότητες επίλυσης προβλημάτων. Τα περισσότερα πειράματα στα φύλλα εργασίας είναι ασφαλή. Όμως, η ασφάλεια και η υγεία των εκπαιδευτικών και των μαθητών/τριών σε ένα χημικό εργαστήριο είναι πάνω απ όλα και στηρίζεται, μεταξύ άλλων, στην τήρηση κάποιων βασικών κανόνων και μέτρων ασφάλειας και υγείας. Η σωστή εκπαίδευση των εμπλεκομένων καθώς και η υπευθυνότητα και η αυστηρή τήρηση των κανόνων ασφάλειας από όλους, ελαχιστοποιεί τις πιθανότητες για τυχόν ατυχήματα. Στον οδηγό αυτό, αναγράφονται οι πιο σημαντικοί κανόνες ασφάλειας και υγείας που θα πρέπει να τηρούνται από τους/τις μαθητές/τριες όταν βρίσκονται στο εργαστήριο. Επίσης, δίνονται τα κυριότερα διεθνή εικονογράμματα κινδύνου. Ο/Η εκπαιδευτικός μπορεί να χρησιμοποιήσει το υλικό, ή και να το προσαρμόσει ανάλογα, για τις συγκεκριμένες ανάγκες του μαθήματος. ΚΑΝΟΝΕΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΧΗΜΕΙΑΣ: Οδηγίες για μαθητές/τριες Είναι σημαντικό, κατά τη διάρκεια των πειραμάτων και ενόσω βρισκόμαστε στο εργαστήριο, να ακολουθούμε κάποιους βασικούς κανόνες ασφάλειας για την αποφυγή ατυχημάτων. Οι σημαντικότεροι από αυτούς τους κανόνες είναι: Φοράμε τη λευκή εργαστηριακή μπλούζα, την οποία κουμπώνουμε. Διατηρούμε το εργαστήριο και τον πάγκο εργασίας μας καθαρό. Δεν τοποθετούμε τσάντες, καθίσματα ή άλλα αντικείμενα στους διαδρόμους, ώστε οι διάδρομοι να είναι πάντα ελεύθεροι. Πριν κάνουμε ένα πείραμα, ακούμε προσεκτικά τις οδηγίες του/της εκπαιδευτικού μας. Δεν γευόμαστε ποτέ χημικές ουσίες. Δεν μυριζόμαστε χημικές ουσίες εκτός και αν έχουμε ειδικές οδηγίες από τον/την εκπαιδευτικό μας. Όταν θερμαίνουμε σε δοκιμαστικό σωλήνα, κρατάμε τον σωλήνα με ξύλινη λαβίδα και προσέχουμε το στόμιο του σωλήνα να μην είναι στραμμένο προς το πρόσωπό μας ή προς άλλα άτομα. Όταν θερμαίνουμε υγρό σε δοκιμαστικό σωλήνα, ο όγκος του υγρού να μην ξεπερνά το ένα τρίτο της χωρητικότητας του σωλήνα. Κρατάμε τον σωλήνα σε κλίση 45 0 και ανακινούμε συνέχεια. Φοράμε ειδικά προστατευτικά γυαλιά όταν θερμαίνουμε χημικές ουσίες ή όταν χρησιμοποιούμε οξέα ή βάσεις. Δεν αφήνουμε τον λύχνο αναμμένο, αν δεν τον χρειαζόμαστε. Αν έχουμε μακριά μαλλιά τα δένουμε πίσω. Χρησιμοποιούμε μικρές ποσότητες αντιδραστηρίων για το κάθε πείραμα. (Χημεία Α Ενιαίου Λυκείου, ΥΑΠ,2001) 19

21 Πριν τη χρήση μιας χημικής ουσίας, διαβάζουμε την ετικέτα στη συσκευασία της, η οποία μας προειδοποιεί για τυχόν κινδύνους από τη χρήση της. Δεν πιάνουμε στερεά αντιδραστήρια με το χέρι αλλά χρησιμοποιούμε πάντοτε λαβίδα ή σπάτουλα. Αν πρόκειται να φυλάξουμε ένα αντιδραστήριο που παρασκευάσαμε, κολλάμε μια ετικέτα με το όνομα του αντιδραστηρίου και την ημερομηνία παρασκευής του στο μπουκάλι. Εκτελούμε τα πειράματα όρθιοι ώστε να μπορέσουμε να αντιδράσουμε γρήγορα και αποτελεσματικά σε περίπτωση ατυχήματος. Δεν τρώμε και δεν πίνουμε στο εργαστήριο. Γενικά, δεν βάζουμε τίποτα στο στόμα μας ενώ είμαστε στο εργαστήριο. Αναφέρουμε πάντοτε στον/στην καθηγητή/τριά μας οποιοδήποτε ατύχημα όσο μικρό και αν είναι. Συνεργαζόμαστε μόνο με τα μέλη της ομάδας μας, δεν ενοχλούμε άλλες ομάδες και δεν παίρνουμε υλικά ή όργανα από άλλες ομάδες χωρίς την άδεια του/της καθηγητή/τριάς μας. Πλένουμε πάντοτε τα χέρια μας μετά από τις πειραματικές εργασίες. ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Τα διεθνή εικονογράμματα κινδύνου αναγράφονται στις ετικέτες της συσκευασίας των χημικών ουσιών. Επισημαίνουν τις επικίνδυνες ιδιότητες των χημικών ουσιών, ώστε να λαμβάνουμε τα κατάλληλα μέτρα προστασίας για ελαχιστοποίηση του κινδύνου από τυχόν ατυχήματα. Τα σημαντικότερα εικονογράμματα κινδύνου είναι: ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΜΜΑ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Εκρηκτικά Αυτοαντιδρώντα Οργανικά υπεροξείδια Εύφλεκτα αέρια Αερολύματα, υγρά, στερεά Αυτοαντιδρώντα Πυροφορικά υγρά, στερεά Αυτοθερμαινόμενες ουσίες και μείγματα Ουσίες και μείγματα τα οποία σε επαφή με το νερό εκλύουν εύφλεκτα αέρια Οργανικά υπεροξείδια Οξειδωτικά αέρια Οξειδωτικά υγρά Οξειδωτικά στερεά 20

22 Διαβρωτικό για τα μέταλλα Διάβρωση του δέρματος Σοβαρή οφθαλμική βλάβη Οξεία τοξικότητα (από του στόματος, διά του δέρματος, διά της εισπνοής) Οξεία τοξικότητα (από του στόματος, διά του δέρματος, διά της εισπνοής) Ερεθισμός του δέρματος Ερεθισμός των οφθαλμών Ευαισθητοποίηση του δέρματος Ειδική τοξικότητα σε όργανα-στόχους Ερεθισμός της αναπνευστικής οδού Ναρκωτική επίδραση Ευαισθητοποίηση του αναπνευστικού Μεταλλαξιγένεση γεννητικών κυττάρων, Καρκινογένεση, Τοξικότητα στην αναπαραγωγή Ειδική τοξικότητα σε όργανα-στόχους ύστερα από μία εφάπαξ έκθεση Ειδική τοξικότητα σε όργανα-στόχους ύστερα από επανειλημμένη έκθεση Κίνδυνος από αναρρόφηση Επικίνδυνο για το υδάτινο περιβάλλον Οξεία τοξικότητα Χρόνια τοξικότητα ( Περισσότερες πληροφορίες υπάρχουν στις ιστοσελίδες: pendocument

23 22

24 1. Βοήθημα για τον ετήσιο Προγραμματισμό Β Γυμνασίου 23

25 24

26 7. Βοήθημα για τον ετήσιο Προγραμματισμό Β Γυμνασίου 7.1 Γνώσεις - Δείκτες επιτυχίας- Οδηγός οργάνωσης δραστηριοτήτων ανά ενότητα Ενότητα Ι: Εισαγωγή στη Χημεία ΓΝΩΣΕΙΣ Συμβολή της Χημείας στην εξέλιξη του πολιτισμού ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ Οι μαθητές και οι μαθήτριες θα πρέπει να είναι σε θέση: Να γνωρίζουν με τι ασχολείται η Χημεία. ΟΔΗΓΟΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΑΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Οι μαθητές και οι μαθήτριες: Να συσχετίσουν τις πρώτες ύλες, τις μετατροπές τους και τα παραγόμενα προϊόντα. Να εκτιμήσουν το πλήθος και την ποικιλία των αντικειμένων με τα οποία ασχολείται η Χημεία και τα οποία αποτελούν πολιτισμικά αγαθά. Να συνδέσουν τομείς της καθημερινής ζωής με τις δραστηριότητες της Χημείας και να αντιληφθούν τη χρησιμότητά της. Να αντιληφθούν ότι η χρήση χημικών ουσιών έχει άλλοτε επωφελείς και άλλοτε επιβλαβείς επιπτώσεις για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Χημικά και φυσικά φαινόμενα Να διακρίνουν τα χημικά από τα φυσικά φαινόμενα. Να διακρίνουν τα φυσικά από τα χημικά φαινόμενα. Να αναγνωρίζουν φαινόμενα από την καθημερινή τους ζωή. 25

27 Ενότητα ΙΙ: Ύλη Δομή της ύλης ΓΝΩΣΕΙΣ Το νερό στη ζωή μας Σημασία του κύκλου του νερού Φυσικό νερό - Πόσιμο νερό - Σκληρό και Μαλακό νερό - Απεσταγμένο νερό Λειψυδρία - Ρύπανση του νερού Το νερό ως διαλύτης - Μείγματα ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ Οι μαθητές και οι μαθήτριες θα πρέπει να είναι σε θέση: Να αναγνωρίζουν τη χρησιμότητα του νερού και τη μεγάλη σημασία του για τη δημιουργία και τη διατήρηση της ζωής στον πλανήτη. Να ανιχνεύουν το νερό σε διάφορα σώματα. Να υποδεικνύουν και να εφαρμόζουν τρόπους εξοικονόμησης του νερού για την απάμβλυνση του προβλήματος της λειψυδρίας. Να εισηγούνται τρόπους περιορισμού της ρύπανσης του νερού. Να εξηγούν τι είναι μείγμα και να κατατάσσουν τα μείγματα σε ομογενή και ετερογενή. Να εξάγουν τις ιδιότητες των μειγμάτων από πειραματικά δεδομένα. ΟΔΗΓΟΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΑΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Οι μαθητές και οι μαθήτριες: Να αναγνωρίζουν τη χρησιμότητα του νερού και τη μεγάλη σημασία του για τη διατήρηση της ζωής στον πλανήτη. Να ανιχνεύουν το νερό σε διάφορα σώματα. Να διακρίνουν το φυσικό νερό, το απεσταγμένο νερό, το σκληρό και το μαλακό νερό βασιζόμενοι σε πειραματικά δεδομένα. Να αναγνωρίζουν πότε το φυσικό νερό είναι πόσιμο. Να υποδεικνύουν και να εφαρμόζουν τρόπους εξοικονόμησης του νερού για την απάμβλυνση του προβλήματος της λειψυδρίας. Να αναφέρουν πηγές ρύπανσης του νερού. Να εισηγούνται τρόπους περιορισμού της ρύπανσης του νερού. Να εξηγούν τι είναι μείγμα. Να κατατάσσουν τα μείγματα σε ομογενή και ετερογενή. Να εξάγουν τις ιδιότητες των μειγμάτων από πειραματικά δεδομένα. 26

28 Διαχωρισμός μειγμάτων: 1. Κοσκίνιση - Διήθηση - Απόχυση 2. Μαγνητικός διαχωρισμός - Εξάτμιση - Απόσταξη 3. Χρωματογραφία - Φυγοκέντριση Διαλύματα - Διαλύτης - Διαλυμένη ουσία - Διαλυτότητα Περιεκτικότητα διαλύματος στα εκατό μάζα προς όγκο, % κ.ό. Να επιλέγουν και να εφαρμόζουν την κατάλληλη μέθοδο διαχωρισμού μείγματος στα συστατικά του, δίνοντας και τις απαραίτητες εξηγήσεις. Να ερμηνεύουν τα αποτελέσματα απλής χρωματογραφικής ανάλυσης. Να χρησιμοποιούν το σωματιδιακό μοντέλο της ύλης για να ερμηνεύουν ορισμένους τρόπους διαχωρισμού των μειγμάτων. Να εξηγούν τι είναι διάλυμα και να αναγνωρίζουν τον διαλύτη και τη διαλυμένη ουσία. Να εξηγούν την έννοια της διαλυτότητας και να αναφέρουν παράγοντες που επηρεάζουν τη διαλυτότητα μιας ουσίας. Να ερμηνεύουν την ένδειξη περιεκτικότητας ενός διαλύματος και να την υπολογίζουν από ποσοτικά δεδομένα. Να διαχωρίζουν τα συστατικά ενός μείγματος με τη μέθοδο της κοσκίνισης, της διήθησης, της απόχυσης, του μαγνητικού διαχωρισμού, της εξάτμισης, της απόσταξης, της χρωματογραφίας και της φυγοκέντρισης. Να ερμηνεύουν τη διήθηση και την εξάτμιση χρησιμοποιώντας το σωματιδιακό μοντέλο της ύλης. Να ερμηνεύουν τα αποτελέσματα απλής χρωματογραφικής ανάλυσης. Να εξηγούν τι είναι τα διαλύματα. Να ονομάζουν τον διαλύτη και τη διαλυμένη ουσία ή τις διαλυμένες ουσίες σε ένα διάλυμα όταν γνωρίζουν τη σύστασή του. Να εξηγούν τι είναι κορεσμένο και τι είναι ακόρεστο διάλυμα. Να εξηγούν τον όρο διαλυτότητα. Να γνωρίζουν ότι εκτός από το νερό υπάρχουν και άλλοι διαλύτες. Να κατανοούν ότι η διαλυτότητα μιας ουσίας σε ένα διαλύτη εξαρτάται από τη θερμοκρασία, από τη φύση της διαλυμένης ουσίας και από τη φύση του διαλύτη. Να παρασκευάζουν διαλύματα με δεδομένη περιεκτικότητα % κ.ό. και να ερμηνεύουν την περιεκτικότητα % κ.ό. ενός διαλύματος. Να υπολογίζουν τη μάζα της διαλυμένης ουσίας αν γνωρίζουν τον όγκο του διαλύματος και την περιεκτικότητά του, % κ.ό. Να υπολογίζουν την περιεκτικότητα % κ.ό. αν γνωρίζουν τη μάζα της διαλυμένης ουσίας και τον όγκο του διαλύματος. 27

29 Ηλεκτρολυτική διάσπαση του νερού Να τεκμηριώνουν από τα πειραματικά δεδομένα της ηλεκτρόλυσης του νερού ότι το νερό είναι σύνθετη ουσία και έχει σταθερή σύσταση. Να περιγράφουν απλούς τρόπους ανίχνευσης του υδρογόνου και του οξυγόνου. Να τεκμηριώνουν με πειραματικά δεδομένα ότι το νερό είναι σύνθετη ουσία και έχει σταθερή σύσταση. Να περιγράφουν απλούς τρόπους ανίχνευσης του υδρογόνου και του οξυγόνου. Να διακρίνουν διαφορές μεταξύ των ιδιοτήτων του νερού και των στοιχείων που το συνθέτουν. Χημικές ενώσεις - Χημικά στοιχεία - Καθαρές ουσίες Να διακρίνουν διαφορές μεταξύ των ιδιοτήτων των χημικών ενώσεων και των στοιχείων που τις συνιστούν. Να διακρίνουν τα χημικά στοιχεία από τις χημικές ενώσεις. Να αναγνωρίζουν τα σύμβολα των κυριότερων χημικών στοιχείων του Περιοδικού Πίνακα. Να εξηγούν τι είναι το χημικό στοιχείο. Να εξηγούν τι είναι η χημική ένωση. Να αναγνωρίζουν τα σύμβολα των κυριότερων χημικών στοιχείων του Περιοδικού Πίνακα. Να διακρίνουν τα χημικά στοιχεία από τις χημικές ενώσεις. Να διακρίνουν διαφορές μεταξύ των ιδιοτήτων των χημικών ενώσεων και των στοιχείων που τις συνιστούν. Κριτήρια καθαρότητας των ουσιών (σημεία ζέσεως και τήξεως ) Να υποδεικνύουν τα κριτήρια καθαρότητας των ουσιών και να τα χρησιμοποιούν για να προσδιορίζουν εάν ένα υλικό είναι μείγμα ή καθαρή ουσία. Να εξηγούν τις διαφορές μειγμάτων και χημικών ενώσεων. Να κατανοούν ότι τα διαλύματα αλατιού διαφορετικής περιεκτικότητας έχουν διαφορετικό σημείο βρασμού και σημείο τήξης. Να αναγνωρίζουν ότι το απεσταγμένο νερό και γενικά όλες οι καθαρές ουσίες έχουν καθορισμένα σημεία βρασμού και τήξης. Να αναγνωρίζουν τις διαφορές μειγμάτων και χημικών ενώσεων. 28

30 Μέταλλα - Αμέταλλα - Κράματα Χημική αντίδραση Καύση - Το τρίγωνο της φωτιάς - Τέλεια και ατελής καύση Να κατατάσσουν τα χημικά στοιχεία σε μέταλλα και αμέταλλα με βάση τις χαρακτηριστικές τους ιδιότητες. Να εντοπίζουν στον Περιοδικό Πίνακα τα μέταλλα και τα αμέταλλα. Να συνδέουν τις χρήσεις των μετάλλων με τις ιδιότητές τους. Να κατανοούν τη σημασία των μετάλλων στη ζωή και στην ανάπτυξη του πολιτισμού. Να εξηγούν τι είναι το κράμα, να εντοπίζουν εφαρμογές των κραμάτων και να αναγνωρίζουν την αναγκαιότητα παρασκευής κραμάτων. Να χρησιμοποιούν πειραματικά δεδομένα για να ορίζουν τη χημική αντίδραση και να αναγνωρίζουν σε μια χημική αντίδραση ποια είναι τα αντιδρώντα και ποια είναι τα προϊόντα. Να κατανοούν, με βάση πειραματικά δεδομένα ότι, για να πραγματοποιηθεί η καύση, απαιτούνται καύσιμο ή οτιδήποτε μπορεί να καεί, οξυγόνο, κατάλληλη θερμοκρασία. Να εξηγούν τους όρους τέλεια και ατελής καύση. Να αναγνωρίζουν τις επιπτώσεις των Να αναφέρουν τις φυσικές ιδιότητες των μετάλλων (αγωγοί της θερμότητας και του ηλεκτρισμού, όλκιμα, ελατά, χρώμα, φυσική κατάσταση, σημείο τήξης). Να συσχετίζουν τις χρήσεις των μετάλλων με τις φυσικές τους ιδιότητες και να κατανοούν τη σημασία των μετάλλων στην ανάπτυξη του πολιτισμού. Να εντοπίζουν στον Περιοδικό Πίνακα τα μέταλλα και τα αμέταλλα. Να αναφέρουν ορισμένες φυσικές ιδιότητες των αμετάλλων. Να κατατάσσουν τα χημικά στοιχεία σε μέταλλα και αμέταλλα με βάση τις χαρακτηριστικές τους ιδιότητες. Να εξηγούν τι είναι τα κράματα. Να συσχετίζουν τις χρήσεις των κραμάτων με τις ιδιότητές τους. Να αναφέρουν παραδείγματα κραμάτων. Να κατανοούν την έννοια της χημικής αντίδρασης. Να διακρίνουν τα αντιδρώντα από τα προϊόντα μιας χημικής αντίδρασης. Να κατανοούν ότι τα προϊόντα έχουν διαφορετικές ιδιότητες από τα αντιδρώντα. Να αναγνωρίζουν ότι για να πραγματοποιηθεί η καύση, απαιτούνται καύσιμο ή οτιδήποτε μπορεί να καεί, οξυγόνο, κατάλληλη θερμοκρασία. Να κατανοούν ότι η καύση είναι μια χημική αντίδραση. Να ερμηνεύουν το τρίγωνο της φωτιάς. Να εξηγούν τους όρους τέλεια και ατελής καύση. Να αναγνωρίζουν τις επιπτώσεις των 29

31 Εξώθερμη και ενδόθερμη αντίδραση Αργή και γρήγορη αντίδραση - Προστασία των μετάλλων Άτομα και μόρια Χημικοί τύποι προϊόντων της καύσης στην υγεία και στο περιβάλλον. Να χαρακτηρίζουν μια χημική αντίδραση ως εξώθερμη ή ενδόθερμη, αξιοποιώντας πειραματικά δεδομένα. Να χαρακτηρίζουν μια χημική αντίδραση ως αργή ή γρήγορη αξιοποιώντας πειραματικά δεδομένα. Να εισηγούνται τρόπους προστασίας των μετάλλων από την οξείδωση. Να κατανοούν τι είναι τα άτομα και τα μόρια. Να διακρίνουν τα μόρια των χημικών στοιχείων από τα μόρια των χημικών ενώσεων. Να αντλούν πληροφορίες για τη σύσταση των μορίων από τους χημικούς τύπους ή από τα προσομοιώματα δεδομένων χημικών ουσιών. Να ερμηνεύουν τις χημικές εξισώσεις σε επίπεδο ατόμων και μορίων. προϊόντων της καύσης στην υγεία του ανθρώπου και στο περιβάλλον. Να κατανοούν ότι κατά την πραγματοποίηση ορισμένων χημικών αντιδράσεων ελευθερώνεται θερμότητα. Να κατανοούν ότι κατά την πραγματοποίηση ορισμένων αντιδράσεων απορροφάται θερμότητα. Να χαρακτηρίζουν μια αντίδραση ως εξώθερμη ή ενδόθερμη. Να αναφέρουν παραδείγματα για ενδόθερμες και εξώθερμες αντιδράσεις από την καθημερινή ζωή. Να χαρακτηρίζουν μιαν αντίδραση ως αργή ή γρήγορη. Να αναφέρουν τις συνθήκες που επηρεάζουν το σκούριασμα των μετάλλων και ειδικά του σιδήρου. Να προτείνουν τρόπους προστασίας των μετάλλων από τη διάβρωση. Να κατανοούν τι είναι τα άτομα και τα μόρια. Να αναπαριστάνουν τα μόρια με τη χρήση προσομοιωμάτων. Να διακρίνουν τα μόρια των χημικών στοιχείων από τα μόρια των χημικών ενώσεων. Να αντλούν πληροφορίες για τη σύσταση των μορίων από τα προσομοιώματα και τους χημικούς τύπους. Να ερμηνεύουν τις χημικές αντιδράσεις σε επίπεδο ατόμων και μορίων. Να αναπαριστάνουν χημικές εξισώσεις με προσομοιώματα. 30

32 Σύσταση του ατμοσφαιρικού αέρα Ρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα Να αντλούν πληροφορίες από διάφορες πηγές σχετικές με τη σύσταση και τις ιδιότητες του ατμοσφαιρικού αέρα. Να συνδέουν τις χρήσεις των συστατικών του αέρα με τις ιδιότητές τους. Να αναγνωρίζουν τους κυριότερους ρύπους της ατμόσφαιρας και να προτείνουν τρόπους αντιμετώπισής τους. Να αντλούν πληροφορίες από διάφορες πηγές για τη σύσταση και τις ιδιότητες του ατμοσφαιρικού αέρα. Να συνδέουν τις χρήσεις του οξυγόνου, του διοξειδίου του άνθρακα και του αζώτου με τις ιδιότητές τους. Να αναγνωρίζουν τους κυριότερους ρύπους της ατμόσφαιρας και τις πηγές προέλευσής τους. Να αναγνωρίζουν τις επιπτώσεις που έχει η ατμοσφαιρική ρύπανση στον άνθρωπο και στο περιβάλλον. Να προτείνουν τρόπους αντιμετώπισης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. 31

33 7.2 Τίτλος Φύλλου Εργασίας - Οδηγός οργάνωσης δραστηριοτήτων ανά ενότητα - Κομβικά προσόντα - Συνοδευτικό υλικό Τίτλος Φύλλου Εργασίας Οδηγός οργάνωσης δραστηριοτήτων ανά ενότητα Έμφαση σε κομβικά προσόντα Συνοδευτικό υλικό Οι μαθητές και οι μαθήτριες: 1. Η συμβολή της Χημείας στην εξέλιξη του πολιτισμού Να συσχετίσουν τις πρώτες ύλες, τις μετατροπές τους και τα παραγόμενα προϊόντα. Να εκτιμήσουν το πλήθος και την ποικιλία των αντικειμένων με τα οποία ασχολείται η Χημεία και τα οποία αποτελούν πολιτισμικά αγαθά. Να συνδέσουν τομείς της καθημερινής ζωής με τις δραστηριότητες της Χημείας και να αντιληφθούν τη χρησιμότητά της. Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Άριστη, δόκιμη και συνετή χρήση των ΤΠΕ Προθυμία και ικανότητα για συλλογική εργασία και ανταλλαγή πληροφοριών Ενσυναίσθηση και δεξιότητες διαπροσωπικής επικοινωνίας Φιλμάκι: «Ζώντας χωρίς Χημεία.» 2. Επωφελής ή αλόγιστη χρήση των χημικών προϊόντων- Φυσικά και Χημικά Φαινόμενα Να αντιληφθούν ότι η χρήση χημικών ουσιών έχει άλλοτε επωφελείς και άλλοτε επιβλαβείς επιπτώσεις για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Να διακρίνουν τα φυσικά από τα χημικά φαινόμενα. Να αναγνωρίζουν φαινόμενα από την καθημερινή τους ζωή. Θεωρητική σκέψη και ικανότητα μετατροπής της θεωρίας σε πράξη Προθυμία και ικανότητα για συλλογική εργασία και ανταλλαγή πληροφοριών Ενσυναίσθηση και δεξιότητες διαπροσωπικής επικοινωνίας 32

34 3. Το νερό 3.1 Το νερό στη ζωή μας- Κύκλος του νερού Να αναγνωρίζουν τη χρησιμότητα του νερού και τη μεγάλη σημασία του για τη διατήρηση της ζωής στον πλανήτη. Να ανιχνεύουν το νερό σε διάφορα σώματα. Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Άριστη, δόκιμη και συνετή χρήση των ΤΠΕ Προθυμία και ικανότητα για συλλογική εργασία και ανταλλαγή πληροφοριών Ενσυναίσθηση και δεξιότητες διαπροσωπικής επικοινωνίας Φιλμάκι: «Ο κύκλος του νερού» 3.2 Φυσικό νερό Πόσιμο νερό Σκληρό και Μαλακό νερό Απεσταγμένο νερό Να διακρίνουν το φυσικό νερό, το απεσταγμένο νερό, το σκληρό και μαλακό νερό βασιζόμενοι σε πειραματικά δεδομένα. Να αναγνωρίζουν πότε το φυσικό νερό είναι πόσιμο. Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Προθυμία και ικανότητα για συλλογική εργασία και ανταλλαγή πληροφοριών Ενσυναίσθηση και δεξιότητες διαπροσωπικής επικοινωνίας 3.3 Λειψυδρία Ρύπανση του νερού Να υποδεικνύουν και να εφαρμόζουν τρόπους εξοικονόμησης του νερού για την απάμβλυνση του προβλήματος της λειψυδρίας. Να αναφέρουν πηγές ρύπανσης του νερού. Να εισηγούνται τρόπους περιορισμού της ρύπανσης του νερού. Ικανότητα λύσης προβλημάτων, ετοιμότητα αναζήτησης εναλλακτικών λύσεων και ικανότητα ανάπτυξης εναλλακτικών θεωριών Άριστη, δόκιμη και συνετή χρήση των ΤΠΕ Φιλμάκι: «Καθαρό νερό, πολλοί θα ήθελαν να το είχαν» 33

35 4. Μείγματα 4.1 Μείγματα - Ομογενή και Ετερογενή Να εξηγούν τι είναι μείγμα. Να κατατάσσουν τα μείγματα σε ομογενή και ετερογενή. Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Δημιουργικότητα Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης 4.2 Ιδιότητες μειγμάτων Να εξάγουν τις ιδιότητες των μειγμάτων από πειραματικά δεδομένα. 5. Διαχωρισμός μειγμάτων 5.1 Κοσκίνιση Διήθηση - Απόχυση 5.2 Μαγνητικός Διαχωρισμός - Εξάτμιση - Απόσταξη Να διαχωρίζουν τα συστατικά ενός μείγματος με τη μέθοδο της κοσκίνισης, της απόχυσης και της διήθησης. Να ερμηνεύουν τη διήθηση χρησιμοποιώντας το σωματιδιακό μοντέλο της ύλης. Να διαχωρίζουν τα συστατικά ενός μείγματος με τη μέθοδο του μαγνητικού διαχωρισμού, της εξάτμισης και της απόσταξης. Να ερμηνεύουν την εξάτμιση χρησιμοποιώντας το σωματιδιακό μοντέλο της ύλης. Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Δημιουργικότητα Ικανότητα λύσης προβλημάτων, ετοιμότητα αναζήτησης εναλλακτικών λύσεων και ικανότητα ανάπτυξης εναλλακτικών θεωριών Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Δημιουργικότητα Θεωρητική σκέψη και ικανότητα μετατροπής της θεωρίας σε πράξη Θεωρητική σκέψη και ικανότητα μετατροπής της θεωρίας σε πράξη Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού. 34

36 5.3 Χρωματογραφία Φυγοκέντριση Να διαχωρίζουν τα συστατικά ενός μείγματος με τη μέθοδο της χρωματογραφίας και της φυγοκέντρισης. Να ερμηνεύουν τα αποτελέσματα απλής χρωματογραφικής ανάλυσης. Ικανότητα λύσης προβλημάτων, ετοιμότητα αναζήτησης εναλλακτικών λύσεων και ικανότητα ανάπτυξης εναλλακτικών θεωριών Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού 6. Διαλύματα 6.1 Διαλύματα - Διαλύτης - Διαλυμένη ουσία - Διαλυτότητα Να εξηγούν τι είναι τα διαλύματα. Να ονομάζουν τον διαλύτη και τη διαλυμένη ουσία ή τις διαλυμένες ουσίες σε ένα διάλυμα όταν γνωρίζουν τη σύστασή του. Να εξηγούν τι είναι κορεσμένο και τι είναι ακόρεστο διάλυμα. Να εξηγούν τον όρο διαλυτότητα. Να γνωρίζουν ότι εκτός από το νερό υπάρχουν και άλλοι διαλύτες. Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Δημιουργικότητα 6.2 Παράγοντες που επηρεάζουν τη διαλυτότητα Να κατανοούν ότι η διαλυτότητα μιας ουσίας σε ένα διαλύτη εξαρτάται από τη θερμοκρασία,από τη φύση της διαλυμένης ουσίας και από τη φύση του διαλύτη. Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Θεωρητική σκέψη και ικανότητα μετατροπής της θεωρίας σε πράξη 35

37 7. Περιεκτικότητα επί τοις εκατόν κατά όγκο (% κ.ό.) Να παρασκευάζουν διαλύματα με δεδομένη περιεκτικότητα % κ.ό και να ερμηνεύουν την περιεκτικότητα % κ.ό ενός διαλύματος. Να υπολογίζουν τη μάζα της διαλυμένης ουσίας αν γνωρίζουν τον όγκο του διαλύματος και την περιεκτικότητά του, % κ.ό.. Να υπολογίζουν την περιεκτικότητα % κ.ό. αν γνωρίζουν τη μάζα της διαλυμένης ουσίας και τον όγκο του διαλύματος. Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Θεωρητική σκέψη και ικανότητα μετατροπής της θεωρίας σε πράξη Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Ικανότητα λύσης προβλημάτων, ετοιμότητα αναζήτησης εναλλακτικών λύσεων και ικανότητα ανάπτυξης εναλλακτικών θεωριών 8. Ηλεκτρολυτική διάσπαση του νερού Να τεκμηριώνουν με πειραματικά δεδομένα ότι το νερό είναι σύνθετη ουσία και έχει σταθερή σύσταση. Να περιγράφουν απλούς τρόπους ανίχνευσης του υδρογόνου και του οξυγόνου. Να διακρίνουν διαφορές μεταξύ των ιδιοτήτων του νερού και των στοιχείων που το συνθέτουν. Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Δημιουργικότητα Άριστη, δόκιμη και συνετή χρήση των ΤΠΕ Φιλμάκι: «Αυτοκίνητο υδρογόνου» 36

38 9. Χημικά στοιχεία-χημικές ενώσεις Να εξηγούν τι είναι το χημικό στοιχείο και τι είναι η χημική ένωση. Να αναγνωρίζουν τα σύμβολα των κυριότερων χημικών στοιχείων του Περιοδικού Πίνακα. Να διακρίνουν τα χημικά στοιχεία από τις χημικές ενώσεις. Να διακρίνουν τις διαφορές μεταξύ των ιδιοτήτων των χημικών ενώσεων και των ιδιοτήτων των στοιχείων που τις αποτελούν. Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Προθυμία και ικανότητα για συλλογική εργασία και ανταλλαγή πληροφοριών Κάρτες παιγνιδιού χημικών στοιχείων Φιλμάκι: «Αλχημιστές» 10. Κριτήρια καθαρότητας των ουσιών Να κατανοούν ότι τα διαλύματα αλατιού διαφορετικής περιεκτικότητας έχουν διαφορετικό σημείο βρασμού και διαφορετικό σημείο τήξης. Να αναγνωρίζουν ότι το απεσταγμένο νερό και γενικά όλες οι καθαρές ουσίες έχουν καθορισμένα σημεία βρασμού και τήξης. Να αναγνωρίζουν τις διαφορές μειγμάτων και χημικών ενώσεων. Δημιουργικότητα Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Κάρτες στις οποίες αναγράφονται μερικές ιδιότητες που αφορούν τα μείγματα και τις χημικές ενώσεις. 37

39 11. Μέταλλα-Αμέταλλα- Κράματα-Χρήσεις 11.1 Μέταλλα-Ιδιότητες μετάλλων (1) Να αναφέρουν τις φυσικές ιδιότητες των μετάλλων (αγωγοί της θερμότητας, όλκιμα, ελατά, χρώμα, φυσική κατάσταση, σημείο τήξης). Να συσχετίζουν τις χρήσεις των μετάλλων με τις φυσικές τους ιδιότητες και να κατανοούν τη σημασία των μετάλλων στην ανάπτυξη του πολιτισμού. Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Ικανότητα λύσης προβλημάτων, ετοιμότητα αναζήτησης εναλλακτικών λύσεων και ικανότητα ανάπτυξης εναλλακτικών θεωριών 11.2 Ιδιότητες μετάλλων (2) - Αμέταλλα - Κράματα - Χρήσεις Να κατανοούν ότι τα μέταλλα είναι αγωγοί του ηλεκτρικού ρεύματος. Να εντοπίζουν στον Περιοδικό Πίνακα τα μέταλλα και τα αμέταλλα. Να αναφέρουν ορισμένες φυσικές ιδιότητες των αμετάλλων. Να κατατάσσουν τα χημικά στοιχεία σε μέταλλα και αμέταλλα με βάση τις χαρακτηριστικές τους ιδιότητες. Να εξηγούν τι είναι τα κράματα. Να συσχετίζουν τις χρήσεις των κραμάτων με τις ιδιότητές τους. Να αναφέρουν παραδείγματα κραμάτων. Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Δημιουργικότητα Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού 12. Χημική αντίδραση Να κατανοούν την έννοια της χημικής αντίδρασης. Να διακρίνουν τα αντιδρώντα από τα προϊόντα μιας χημικής αντίδρασης. Να κατανοούν ότι τα προϊόντα έχουν διαφορετικές ιδιότητες από τα αντιδρώντα. Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Δημιουργικότητα 38

40 13. Καύση-Το τρίγωνο της φωτιάς-τέλεια και ατελής καύση Να αναγνωρίζουν ότι για να πραγματοποιηθεί η καύση, απαιτούνται καύσιμο υλικό ή οτιδήποτε μπορεί να καεί, οξυγόνο, κατάλληλη θερμοκρασία. Να κατανοούν ότι η καύση είναι μια χημική αντίδραση. Να ερμηνεύουν το τρίγωνο της φωτιάς. Να εξηγούν τους όρους τέλεια και ατελής καύση. Να αναγνωρίζουν τις επιπτώσεις των προϊόντων της καύσης στην υγεία του ανθρώπου και στο περιβάλλον. Δημιουργικότητα Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Ικανότητα λύσης προβλημάτων, ετοιμότητα αναζήτησης εναλλακτικών λύσεων και ικανότητα ανάπτυξης εναλλακτικών θεωριών Άριστη, δόκιμη και συνετή χρήση των ΤΠΕ 14. Εξώθερμη και ενδόθερμη αντίδραση Να κατανοούν ότι κατά την πραγματοποίηση ορισμένων χημικών αντιδράσεων ελευθερώνεται θερμότητα. Να κατανοούν ότι κατά την πραγματοποίηση ορισμένων αντιδράσεων απορροφάται θερμότητα. Να χαρακτηρίζουν μια αντίδραση ως εξώθερμη ή ενδόθερμη. Να αναφέρουν παραδείγματα για ενδόθερμες και εξώθερμες αντιδράσεις από την καθημερινή ζωή. Ικανότητα λύσης προβλημάτων και, παράλληλα, ετοιμότητα αναζήτησης εναλλακτικών λύσεων και ικανότητα ανάπτυξης εναλλακτικών θεωριών Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης 39

41 15. Αργή και γρήγορη αντίδραση - Προστασία των Μετάλλων Να χαρακτηρίζουν μια αντίδραση ως αργή ή γρήγορη. Να αναφέρουν τις συνθήκες που επηρεάζουν το σκούριασμα των μετάλλων και ειδικά του σιδήρου. Να προτείνουν τρόπους προστασίας των μετάλλων από τη διάβρωση. Ενσυναίσθηση και δεξιότητες διαπροσωπικής επικοινωνίας Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Θεωρητική σκέψη και ικανότητα μετατροπής της θεωρίας σε πράξη 16. Άτομα και μόρια Να κατανοούν τι είναι τα άτομα και τα μόρια. Να αναπαριστάνουν τα μόρια με τη χρήση προσομοιωμάτων. Να διακρίνουν τα μόρια των χημικών στοιχείων από τα μόρια των χημικών ενώσεων. Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης. Θεωρητική σκέψη και ικανότητα μετατροπής της θεωρίας σε πράξη Άριστη, δόκιμη και συνετή χρήση των ΤΠΕ Προσομοιώματα ατόμων 17. Χημικοί τύποι Να αντλούν πληροφορίες για τη σύσταση των μορίων από τα προσομοιώματα και από τους χημικούς τύπους. Να ερμηνεύουν τις χημικές αντιδράσεις σε επίπεδο ατόμων και μορίων. Να αναπαριστάνουν χημικές εξισώσεις με προσομοιώματα. Δημιουργικότητα Θεωρητική σκέψη και ικανότητα μετατροπής της θεωρίας σε πράξη Προσομοιώματα ατόμων 40

42 18. Ατμοσφαιρικός αέρας 18.1 Σύσταση του ατμοσφαιρικού αέρα Να αντλούν πληροφορίες από διάφορες πηγές για τη σύσταση και τις ιδιότητες του ατμοσφαιρικού αέρα. Να συνδέουν τις χρήσεις του οξυγόνου, του διοξειδίου του άνθρακα και του αζώτου με τις ιδιότητές τους. Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Δημιουργικότητα Ενσυναίσθηση και δεξιότητες διαπροσωπικής επικοινωνίας 18.2 Ρύπανση του αέρα Να αναγνωρίζουν τους κυριότερους ρύπους της ατμόσφαιρας και τις πηγές προέλευσής τους. Να αναγνωρίζουν τις επιπτώσεις που έχει η ατμοσφαιρική ρύπανση στον άνθρωπο και στο περιβάλλον. Να προτείνουν τρόπους αντιμετώπισης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Καλλιέργεια της ιδιότητας του πολίτη Ικανότητα λύσης προβλημάτων, ετοιμότητα αναζήτησης εναλλακτικών λύσεων και ικανότητα ανάπτυξης εναλλακτικών θεωριών Άριστη, δόκιμη και συνετή χρήση των ΤΠΕ Φιλμάκι: «Ατμοσφαιρική Ρύπανση» Όσα φιλμάκια και διαδραστικές δραστηριότητες δεν συμπεριλαμβάνονται στο δισκάκι, είναι αναρτημένα στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, στο εκπαιδευτικό υλικό Χημείας, για το οποίο υπάρχει κωδικός πρόσβασης. Τα παρακάτω πειράματα μπορούν να πραγματοποιηθούν σε μικροκλίμακα: Η συμβολή της Χημείας στην εξέλιξη του πολιτισμού: Πείραμα 1 και Πείραμα 3 Το νερό (2): Πείραμα 1 Ηλεκτρολυτική διάσπαση του νερού: Πείραμα - ηλεκτρόλυση του νερού Χημική αντίδραση: Πείραμα 2 Καύση του οινοπνεύματος 41

43 7.3 Κατάλογος οργάνων και συσκευών που απαιτούνται για όλες τις δραστηριότητες στο μάθημα της Χημείας Αντλία αναρρόφησης Δοκιμαστικοί σωλήνες Ελαστικό πώμα εφοδιασμένο με απαγωγό σωλήνα Ηλεκτρόδια από γραφίτη ή πλατίνα Ηλεκτρονική ζυγαριά Θερμόμετρο οινοπνεύματος Καλώδια με κροκοδειλάκια Κάψα πορσελάνης Κόσκινο Κωνική φιάλη Λαμπτήρας Λύχνος Βunsen Λύχνος οινοπνεύματος Μεταλλική λαβίδα Μπαταρία Ξύλινη λαβίδα Ογκομετρική φιάλη 100 ml Ογκομετρική φιάλη 250 ml Ογκομετρικός κύλινδρος 10 ml Ογκομετρικός κύλινδρος 50 ml Ογκομετρικός κύλινδρος 100 ml Ορθοστάτης με σφιγκτήρα Πηγή συνεχούς ηλεκτρικού ρεύματος Πλυντρίδα αερίων 250 ml Ποτήρια ζέσεως 50 ml Ποτήρια ζέσεως 100 ml Ποτήρια ζέσεως 250 ml Ποτήρια ζέσεως 500 ml Ράβδος ανάδευσης Σπάτουλα Σταγονόμετρα Στήριγμα δοκιμαστικών σωλήνων Συσκευή απόσταξης Συσκευή ηλεκτρόλυσης του νερού- Hofmann Συσκευή φυγοκέντρισης Σφαιρική φιάλη Σωλήνας σχήματος U με πλευρικούς απαγωγούς Σωλήνες φυγοκέντρισης Τριπόδι με πλέγμα Ύαλος ωρολογίου Υδροβολέας Χωνί 42

44 7.4 Κατάλογος υλικών που απαιτούνται για όλα τα φύλλα εργασίας Αλατόνερο Άμμος Άμυλο Άνυδρο χλωριούχο ασβέστιο Άνυδρος θειικός χαλκός Αποσταγμένο νερό Αραιό διάλυμα υδροχλωρικού οξέος Ασβεστόνερο Βάμμα ιωδίου Δείκτης φαινολοφθαλεΐνης Διάλυμα ιωδιούχου καλίου 2,0 M Διάλυμα νιτρικού αργύρου 0,1 Μ Διάλυμα χλωριούχου βαρίου 0,1 Μ Διαφανές πλαστικό ποτήρι Διαφανής μεμβράνη Διηθητικό χαρτί Εκχύλισμα από κόκκινο λάχανο Έλασμα χαλκού Ένα μεγάλο δοχείο και ένα μικρό δοχείο Ζάχαρη Θαλασσινό νερό Θειικό οξύ Θρυμματισμένη κιμωλία Καθαριστικό τζαμιών Καλαμάκι Καρφίτσα Κερί Κομματάκια κεραμικού Κομματάκια μαρμάρου ή ανθρακικού άλατος. Κουτί με σπίρτα Κρύσταλλοι γαλαζόπετρας Λάδι Λεκάνη Λωρίδα χαρτιού (στυπόχαρτο) Μαγειρική σόδα Μαγειρικό αλάτι Μαγνήτης Μαντίλι Μείγμα από αλεύρι και κανέλα Μείγμα από αλεύρι και ρύζι Μείγμα από άμμο και ρινίσματα σιδήρου Μείγμα από νερό και σκόνη κιμωλίας Μείγμα από νερό και χαλίκια Μείγμα νερού και κρέμας γάλακτος Μελάνι Μικρή πέτρα Μολύβι Μοντέλα ατόμων Μπατονέτα Νερό Ξίδι Οινόπνευμα (αλκοόλη) Οξυζενέ Πάγος Παρασχίδα Πετρέλαιο Πλαστελίνη Πλαστικά κουταλάκια Ποτήρι Ποτήρι από πολυστερίνη Πώματα Ρινίσματα σιδήρου Σιδερένια καρφοβελόνα Σκληρό νερό (κορεσμένο διάλυμα θειικού ασβεστίου ή κορεσμένο διάλυμα θειικού μαγνησίου Ταινία μαγνησίου Υγρό σαπούνι Φύλλο αλουμινίου Χάρακας Χυμός λεμονιού Ψαλίδι 43

45 7.5 Κατάλογος υλικών - οργάνων - συσκευών για κάθε φύλλο εργασίας Τίτλος Φύλλου Εργασίας 1. Συμβολή της Χημείας στην εξέλιξη του πολιτισμού 2. Επωφελής ή αλόγιστη χρήση των χημικών προϊόντων- Φυσικά και Χημικά φαινόμενα 3. Το νερό 3.1 Το νερό στη ζωή μας-κύκλος του νερού 3.2 Φυσικό νερό - Πόσιμο νερό - Σκληρό και Μαλακό νερό - Αποσταγμένο νερό. Όργανα και συσκευές Σταγονόμετρα Ογκομετρικός κύλινδρος 100 ml Κωνική φιάλη Δοκιμαστικοί σωλήνες Στήριγμα δοκιμαστικών σωλήνων Ποτήρια ζέσεως Σπάτουλα Ράβδος ανάδευσης Ύαλος ωρολογίου Υδροβολέας Δοκιμαστικός σωλήνας Σπάτουλα Ξύλινη λαβίδα Λύχνος Βunsen Δοκιμαστικοί σωλήνες Στήριγμα δοκιμαστικών σωλήνων Υδροβολέας Ογκομετρικός κύλινδρος 10 ml Σταγονόμετρο Υλικά Εκχύλισμα από κόκκινο λάχανο Διάλυμα ιωδιούχου καλίου, 2 M Χυμός λεμονιού Καθαριστικό τζαμιών Δείκτης φαινολοφθαλεΐνης Οξυζενέ Νερό Υγρό πιάτων Διηθητικό χαρτί Μπατονέτα Ποτήρια Πλαστικά κουταλάκια Νερό Παγάκι Μαγειρικό αλάτι Ασβεστόνερο Άμυλο Βάμμα ιωδίου Άμμος Ρινίσματα σιδήρου Μαγειρική σόδα Ξίδι Καλαμάκι Κρύσταλλοι γαλαζόπετρας Ένα μεγάλο δοχείο Ένα μικρό δοχείο Διαφανής μεμβράνη Μικρή πέτρα Ζεστό νερό Άνυδρος θειικός χαλκός Αποσταγμένο νερό Νερό της βρύσης (πόσιμο) Διάλυμα Α (χλωριούχου βαρίου 0,1 Μ) Διάλυμα Β (νιτρικού αργύρου 0,1 Μ) Υγρό σαπούνι Σκληρό νερό (κορεσμένο διάλυμα θειικού ασβεστίου ή κορεσμένο διάλυμα θειικού μαγνησίου) 44

46 3.3 Λειψυδρία - Ρύπανση του νερού 4. Μείγματα 4.1 Μείγματα-Ομογενή και Ετερογενή Ποτήρια ζέσεως 100 ml Σπάτουλα Ράβδος ανάδευσης Νερό Ζάχαρη Θρυμματισμένη κιμωλία Μαγειρικό αλάτι Άμμος 4.2 Ιδιότητες μειγμάτων Ποτήρια ζέσεως 250 ml Σπάτουλα Ράβδος ανάδευσης Ύαλος ωρολογίου Ογκομετρικός κύλινδρος 10 ml Ογκομετρικός κύλινδρος 100 ml Μεταλλική λαβίδα Νερό Μαγειρικό αλάτι Αλατόνερο Οινόπνευμα Μαντίλι Κερί Κουτί με σπίρτα 5. Διαχωρισμός μειγμάτων 5.1 Κοσκίνιση-Διήθηση- Απόχυση Κόσκινο Ποτήρι ζέσεως 100 ml Κωνική φιάλη Χωνί Ράβδος ανάδευσης Υδροβολέας Μείγμα από αλεύρι και κανέλα Μείγμα από αλεύρι και ρύζι Μείγμα από νερό και χαλίκια Μείγμα από νερό και σκόνη κιμωλίας Διηθητικό χαρτί 5.2 Μαγνητικός Διαχωρισμός- Εξάτμιση-Απόσταξη Τριπόδι με πλέγμα Λύχνος Bunsen Κάψα πορσελάνης Ορθοστάτης με σφιγκτήρα Σφαιρική φιάλη Κωνική φιάλη Θερμόμετρο οινοπνεύματος Συσκευή απόσταξης Μαγνήτης Μείγμα από άμμο και ρινίσματα σιδήρου Θαλασσινό νερό Αλατόνερο Κομματάκι κεραμικού Κουτί με σπίρτα 5.3 Χρωματογραφία- Φυγοκέντριση Ύαλος ωρολογίου Ποτήρι ζέσεως 250 ml Συσκευή φυγοκέντρισης Σωλήνες φυγοκέντρισης Οινόπνευμα Διηθητικό χαρτί Ψαλίδι Μολύβι Χάρακας Μελάνι από στυλό Λωρίδα χαρτιού (στυπόχαρτο) Μείγμα νερού και κρέμας γάλακτος 20:1 45

47 6. Διαλύματα 6.1 Διαλύματα-Διαλύτης- Διαλυμένη ουσία- Διαλυτότητα Δοκιμαστικοί σωλήνες Ποτήρι ζέσεως 100 ml Σπάτουλα Ράβδος ανάδευσης Ογκομετρικός κύλινδρος 50 ml Μαγειρικό αλάτι Άμμος Ζάχαρη Λάδι Αλκοόλη Νερό 6.2 Παράγοντες που επηρεάζουν τη διαλυτότητα Ποτήρια ζέσεως 100 ml Ράβδος ανάδευσης Ογκομετρικός κύλινδρος 100 ml Πλαστικά κουταλάκια Ζεστό νερό (περίπου 50 0 C) Νερό (περίπου 20 0 C) Ζάχαρη Μαγειρικό αλάτι Νερό Πετρέλαιο 7. Περιεκτικότητα επί τοις εκατόν κατά όγκο (% κ.ό.) 8. Ηλεκτρολυτική διάσπαση του νερού Ηλεκτρονική ζυγαριά Ογκομετρική φιάλη 100 ml Ογκομετρική φιάλη 250 ml Ποτήρι ζέσεως 100 ml Χωνί Υδροβολέας Ράβδος ανάδευσης Σπάτουλα Συσκευή ηλεκτρόλυσης του νερού-hofmann Ηλεκτρόδια από γραφίτη ή πλατίνα Πηγή συνεχούς ηλεκτρικού ρεύματος Δοκιμαστικός σωλήνας Ζάχαρη Νερό Αποσταγμένο νερό Θειικό οξύ 2 Μ Κερί Παρασχίδα Κουτί με σπίρτα 9. Χημικά στοιχεία- Χημικές ενώσεις Κριτήρια καθαρότητας των ουσιών Θερμόμετρο οινοπνεύματος Ηλεκτρονική ζυγαριά Σπάτουλα Ποτήρια ζέσεως 100 ml Λύχνοs Bunsen Ογκομετρικός κύλινδρος 100 ml Ράβδος ανάδευσης Ποτήρια από πολυστερίνη Μαγειρικό αλάτι Πάγος Νερό Κουτί με σπίρτα 46

48 11. Μέταλλα-Αμέταλλα- Κράματα-Χρήσεις 11.1 Μέταλλα-Ιδιότητες μετάλλων 11.2 Ιδιότητες μετάλλων- Αμέταλλα-Κράματα- Χρήσεις 12. Χημική αντίδραση Ποτήρι ζέσεως 250 ml Λύχνος Bunsen Μπαταρία Λαμπτήρας Καλώδια με κροκοδειλάκια Μεταλλική λαβίδα Λύχνος Bunsen Λύχνος οινοπνεύματος Σωλήνας σχήματος U με πλευρικούς απαγωγούς Χωνί Ορθοστάτης με σφιγκτήρα Πλυντρίδα αερίων 250 ml Αντλία αναρρόφησης Νερό Σιδερένια καρφοβελόνα Έλασμα χαλκού Πλαστικό κουταλάκι Φύλλο αλουμινίου Κουτί με σπίρτα Σιδερένια καρφοβελόνα Έλασμα χαλκού Πλαστικό κουταλάκι Φύλλο αλουμινίου Ταινία μαγνησίου Οινόπνευμα Παγωμένο νερό Άνυδρος θειικός χαλκός Ασβεστόνερο Πώματα Κουτί με σπίρτα 13. Καύση-Το τρίγωνο της φωτιάς-τέλεια και ατελής καύση 14. Εξώθερμη και ενδόθερμη αντίδραση 15. Αργή και γρήγορη αντίδραση- Προστασία των μετάλλων Ποτήρι ζέσεως 500 ml Κάψα πορσελάνης Λύχνος Bunsen Ξύλινη λαβίδα Δοκιμαστικός σωλήνας Δοκιμαστικός σωλήνας Στήριγμα δοκιμαστικών σωλήνων Ποτήρι ζέσεως 50 ml Θερμόμετρο οινοπνεύματος Σπάτουλα Ράβδος ανάδευσης Ογκομετρικός κύλινδρος 50 ml Δοκιμαστικοί σωλήνες Στήριγμα δοκιμαστικών σωλήνων Ογκομετρικός κύλινδρος 10 ml Λύχνος Bunsen Κερί Κουτί με σπίρτα Πλαστελίνη Αραιό διάλυμα υδροχλωρικού οξέος Ταινία μαγνησίου Ξίδι Μαγειρική σόδα Αραιό διάλυμα υδροχλωρικού οξέος Ταινία μαγνησίου Σιδερένιες καρφοβελόνες Λάδι Νερό (κρύο και ζεστό) Άνυδρο χλωριούχο ασβέστιο 47

49 16. Άτομα και μόρια Μοντέλα ατόμων 17. Χημικοί τύποι Μοντέλα ατόμων 18. Ατμοσφαιρικός αέρας 18.1 Σύσταση του Ατμοσφαιρικού αέρα Δοκιμαστικοί σωλήνες Ελαστικό πώμα εφοδιασμένο με απαγωγό σωλήνα Λεκάνη Διαφανές πλαστικό ποτήρι Νερό Κομματάκια μαρμάρου ή ανθρακικό άλας Αραιό διάλυμα υδροχλωρικού οξέος Ασβεστόνερο Κερί Κουτί με σπίρτα Καρφίτσα 18.2 Ρύπανση του αέρα 48

50 2. Βοήθημα για τον ετήσιο Προγραμματισμό Γ Γυμνασίου 49

51 50

52 8. Βοήθημα για τον ετήσιο Προγραμματισμό 8.1 Γνώσεις - Δείκτες επιτυχίας - Οδηγός οργάνωσης δραστηριοτήτων ανά ενότητα Ενότητα Ι: Δομή της ύλης ΓΝΩΣΕΙΣ Δομή του ατόμου Ατομικός αριθμός-μαζικός αριθμός ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ Οι μαθητές και οι μαθήτριες θα πρέπει να είναι σε θέση: Να περιγράφουν ένα απλό ατομικό μοντέλο. Να επεξηγούν γιατί το άτομο είναι ηλεκτρικά ουδέτερο. Να κατανοούν τους όρους ατομικός και μαζικός αριθμός ενός στοιχείου. Να χρησιμοποιούν δεδομένα της μορφής για να υπολογίζουν τον αριθμό των πρωτονίων, των νετρονίων και των ηλεκτρονίων ενός ατόμου. ΟΔΗΓΟΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΑΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Οι μαθητές και οι μαθήτριες: Να περιγράφουν ένα απλό ατομικό μοντέλο. Να γνωρίζουν από ποια υποατομικά σωματίδια αποτελείται ένα άτομο. Να γνωρίζουν το σχετικό ηλεκτρικό φορτίο κάθε υποατομικού σωματιδίου. Να εξηγούν γιατί το άτομο είναι ηλεκτρικά ουδέτερο. Να εξηγούν σε ποια υποατομικά σωματίδια οφείλεται η μάζα του ατόμου. Να κατανοούν τους όρους ατομικός και μαζικός αριθμός ενός χημικού στοιχείου. Να γνωρίζουν ποιος αριθμός καθορίζει την ταυτότητα του ατόμου. Να υπολογίζουν τον ατομικό και τον μαζικό αριθμό από τον αριθμό των υποατομικών σωματιδίων. Να χρησιμοποιούν δεδομένα της μορφής για να υπολογίζουν τον αριθμό των πρωτονίων, των νετρονίων και των ηλεκτρονίων ενός ατόμου. 51

53 Ηλεκτρονικές στιβάδες-ηλεκτρονική δομή Να γράφουν την ηλεκτρονική δομή των ατόμων των πρώτων είκοσι χημικών στοιχείων του περιοδικού πίνακα. Να τοποθετούν τα ηλεκτρόνια στις ηλεκτρονικές στιβάδες. Να γράφουν την ηλεκτρονική δομή των είκοσι πρώτων χημικών στοιχείων του περιοδικού πίνακα. Να σχεδιάζουν τα μοντέλα των ατόμων χρησιμοποιώντας τις ηλεκτρονικές στιβάδες Να διακρίνουν τα ευγενή αέρια από την ηλεκτρονική τους δομή. Σθένος Ιόντα Περιοδικός πίνακας Να διακρίνουν τα χημικά στοιχεία σε μέταλλα και αμέταλλα με βάση την ηλεκτρονική τους δομή. Να κατανοούν την έννοια του σθένους. Να εξηγούν τι είναι τα ιόντα και να τα διακρίνουν σε ανιόντα και κατιόντα. Να κατανοούν την αγωγιμότητα των διαλυμάτων ιοντικών ενώσεων βασιζόμενοι σε πειραματικά δεδομένα. Να περιγράφουν τη σύγχρονη μορφή του περιοδικού πίνακα. Να συσχετίζουν τη θέση των χημικών στοιχείων στον περιοδικό πίνακα με την ηλεκτρονική τους δομή. Να διακρίνουν τα χημικά στοιχεία σε μέταλλα και αμέταλλα με βάση την ηλεκτρονική τους δομή. Να κατανοούν την έννοια του σθένους. Να εξηγούν τι είναι τα ιόντα και να τα διακρίνουν σε ανιόντα και κατιόντα. Να υπολογίζουν το σχετικό ηλεκτρικό φορτίο ενός ιόντος με βάση τον αριθμό των υποατομικών σωματιδίων του. Να γνωρίζουν ότι τα διαλύματα που περιέχουν ιόντα είναι αγωγοί του ηλεκτρισμού. Να εξηγούν τι είναι τα πολυατομικά ιόντα. Να περιγράφουν τη σύγχρονη μορφή του περιοδικού πίνακα. Να γνωρίζουν με ποιο κριτήριο είναι τοποθετημένα τα χημικά στοιχεία στον περιοδικό πίνακα. Να συσχετίζουν τη θέση των χημικών στοιχείων στον περιοδικό πίνακα με την ηλεκτρονική δομή των ατόμων τους. 52

54 Να γνωρίζουν ότι κάθε ομάδα του περιοδικού πίνακα συμπεριλαμβάνει χημικά στοιχεία με παρόμοιες ιδιότητες. Ενότητα ΙΙ: Οξέα - Βάσεις - Οξείδια - Άλατα Επίδραση οξέων και βάσεων στο χρώμα των δεικτών Αντίδραση οξέων με μέταλλα Αντίδραση οξέων με ανθρακικά άλατα Οξέα και βάσεις κατά Arrhenius Κοινά χαρακτηριστικά των οξέων Κοινά χαρακτηριστικά των βάσεων Έννοια του ph Όξινα και βασικά οξείδια Να γράφουν λεκτικά τις χημικές αντιδράσεις, μετάλλου με οξύ, ανθρακικού άλατος με οξύ και να αναγνωρίζουν τη σημασία τους στην καθημερινή ζωή. Να διατυπώνουν τη θεωρία του Arrhenius για τα οξέα και τις βάσεις. Να αναφέρουν τις κοινές ιδιότητες των οξέων, βασιζόμενοι σε πειραματικά δεδομένα. Να αναφέρουν τις κοινές ιδιότητες των βάσεων, βασιζόμενοι σε πειραματικά δεδομένα. Να χρησιμοποιούν πειραματικά δεδομένα για να χαρακτηρίζουν ένα διάλυμα ως όξινο, βασικό ή ουδέτερο. Να ταξινομούν τα οξείδια σε όξινα και βασικά. Να αναγνωρίζουν προϊόντα της καθημερινής ζωής που περιέχουν ουσίες με όξινο και βασικό χαρακτήρα. Να διαπιστώνουν τον όξινο και βασικό χαρακτήρα διαλυμάτων με τους δείκτες. Να διαπιστώνουν πειραματικά την επίδραση των διαλυμάτων των οξέων σε ορισμένα μέταλλα. Να ανιχνεύουν το αέριο που παράγεται από τη χημική αντίδραση μετάλλου με διάλυμα οξέος. Να διαπιστώνουν πειραματικά ότι η χημική αντίδραση μετάλλου με διάλυμα οξέος είναι εξώθερμη αντίδραση. Να διατυπώνουν λεκτικά τη χημική αντίδραση μετάλλου με οξύ. Να διαπιστώνουν πειραματικά την επίδραση των διαλυμάτων των οξέων στα ανθρακικά άλατα. Να ανιχνεύουν το αέριο που παράγεται από τη χημική αντίδραση ανθρακικών αλάτων με διαλύματα οξέων. Να διατυπώνουν λεκτικά τη χημική αντίδραση ανθρακικού άλατος με οξύ. Να αναφέρουν ορισμένα οξέα που συναντώνται στον ανθρώπινο οργανισμό. Να γράφουν τους χημικούς τύπους ορισμένων 53

55 Αντίδραση της εξουδετέρωσης Άλατα και η σημασία τους στην καθημερινή ζωή Να εξηγούν την αντίδραση της εξουδετέρωσης και να γράφουν τη σχετική χημική αντίδρασή της. Να αναφέρουν εφαρμογές της εξουδετέρωσης στην καθημερινή ζωή. Να κατανοούν τι είναι τα άλατα. Να εξηγούν τους όρους ευδιάλυτα και δυσδιάλυτα άλατα βασιζόμενοι σε πειραματικά δεδομένα. οξέων και ορισμένων βάσεων όταν δίνονται τα ονόματά τους και αντίστροφα. Να διαπιστώνουν πειραματικά την ηλεκτρική αγωγιμότητα των διαλυμάτων των οξέων και των βάσεων. Να ορίζουν τα οξέα και τις βάσεις σύμφωνα με τη θεωρία του Arrhenius. Να αναφέρουν τις κοινές ιδιότητες των οξέων και τις κοινές ιδιότητες των βάσεων. Να υπολογίζουν πειραματικά το ph όξινων και βασικών διαλυμάτων με τη χρήση πεχαμετρικού χαρτιού. Να συνδέουν την ένταση της οξύτητας και της βασικότητας με την τιμή του ph. Να ταξινομούν τα οξείδια σε όξινα και βασικά. Να διαπιστώσουν πειραματικά την επίδραση του αποσταγμένου νερού (ουδέτερου περιβάλλοντος) στο χρώμα της βρομοθυμόλης. Να διαπιστώσουν πειραματικά το φαινόμενο της εξουδετέρωσης. Να διατυπώνουν λεκτικά την αντίδραση της εξουδετέρωσης. Να γράφουν την αντίδραση μεταξύ κατιόντων υδρογόνου και ανιόντων υδροξυλίου. Να συσχετίζουν την αντίδραση της εξουδετέρωσης με εφαρμογές στην καθημερινή ζωή. Να αναγνωρίζουν ότι τα άλατα είναι χημικές ενώσεις που μπορεί να προκύψουν από την αντίδραση μεταξύ οξέων και βάσεων. Να κατανοούν ότι τα άλατα αποτελούνται από 54

56 Να εξηγούν την αγωγιμότητα των διαλυμάτων των αλάτων. Να αναφέρουν τη σημασία των αλάτων στην καθημερινή ζωή. ιόντα. Να γράφουν λεκτικά την αντίδραση μεταξύ του υδροχλωρικού οξέος και του υδροξειδίου του νατρίου. Να γράφουν λεκτικά την αντίδραση μεταξύ του θειικού οξέος και του υδροξειδίου του βαρίου. Να εξηγούν τους όρους ευδιάλυτα και δυσδιάλυτα άλατα βασιζόμενοι σε πειραματικά δεδομένα. Να εξηγούν την αγωγιμότητα των διαλυμάτων των αλάτων. Να αναφέρουν τη σημασία των αλάτων στην καθημερινή ζωή. Ενότητα ΙΙΙ: Η γλώσσα της Xημείας Γραφή χημικών τύπων Ονοματολογία Χημική αντίδραση Σχέση της μάζας των αντιδρώντων και των προϊόντων σε μια χημική αντίδραση Να γράφουν τους χημικούς τύπους διαφόρων ενώσεων (ανόργανων οξέων, βάσεων, αλάτων και οξειδίων). Να ονομάζουν διάφορες ανόργανες χημικές ενώσεις (οξέα, βάσεις, άλατα και οξείδια) Να κατανοούν ότι η συνολική μάζα διατηρείται σταθερή κατά τη χημική αντίδραση. Να γράφουν τους χημικούς τύπους διαφόρων ενώσεων: ανόργανων οξέων, βάσεων, αλάτων και οξειδίων. Να γράφουν τα ονόματα διαφόρων χημικών ενώσεων (ανόργανων οξέων, βάσεων, αλάτων και οξειδίων). Να αντιληφθούν ότι σε μια χημική αντίδραση η μάζα των αντιδρώντων είναι ίση με την μάζα των προϊόντων. Να υπολογίζουν τη μάζα ενός αντιδρώντος ή ενός προϊόντος έχοντας γνωστές τις μάζες των υπόλοιπων ουσιών. 55

57 Χημική εξίσωση Να γράφουν απλές χημικές αντιδράσεις και να τις ισοσταθμίζουν. Να γράφουν απλές χημικές εξισώσεις όταν δίνονται οι χημικές αντιδράσεις με προσομοιώματα. Να ισοσταθμίζουν απλές χημικές αντιδράσεις με βάση τον αριθμό των ατόμων. Ενότητα ΙV: Στοιχεία με ιδιαίτερο ενδιαφέρον Αλκάλια Αλκαλικές γαίες Να χρησιμοποιούν πειραματικά δεδομένα για να προσδιορίζουν ορισμένες φυσικές και χημικές ιδιότητες του νατρίου και να εξάγουν συμπεράσματα για τις κοινές ιδιότητες των αλκαλίων. Να ανιχνεύουν την παρουσία κατιόντων νατρίου και καλίου σε διάφορα άλατά τους. Να αναγνωρίζουν τη σημασία των αλκαλίων και των ενώσεών τους στη καθημερινή ζωή και να συσχετίζουν τις χρήσεις με τις ιδιότητές τους. Να χρησιμοποιούν πειραματικά δεδομένα για να προσδιορίζουν ορισμένες φυσικές και ορισμένες χημικές ιδιότητες του ασβεστίου και του μαγνησίου και να εξάγουν συμπεράσματα για τις κοινές ιδιότητες των αλκαλικών γαιών. Να ανιχνεύουν την παρουσία κατιόντων ασβεστίου σε διάφορα άλατά τους. Να αναγνωρίζουν τη σημασία των Να χρησιμοποιούν πειραματικά δεδομένα για να προσδιορίζουν ορισμένες φυσικές και ορισμένες χημικές ιδιότητες του νατρίου και να εξάγουν συμπεράσματα για τις κοινές ιδιότητες των αλκαλίων. Να ανιχνεύουν την παρουσία κατιόντων νατρίου και καλίου σε διάφορα άλατά τους. Να αναγνωρίζουν τη σημασία των αλκαλίων και των ενώσεών τους στη καθημερινή ζωή και να συσχετίζουν τις χρήσεις με τις ιδιότητές τους. Να γράφουν λεκτικά τη χημική αντίδραση μεταξύ του νατρίου και του νερού. Να γράφουν τη χημική εξίσωση της αντίδρασης μεταξύ νατρίου και οξυγόνου. Να χρησιμοποιούν πειραματικά δεδομένα για να προσδιορίζουν ορισμένες χημικές ιδιότητες των αλκαλικών γαιών. Να χρησιμοποιούν δεδομένα για να προσδιορίζουν ορισμένες φυσικές ιδιότητες των αλκαλικών γαιών. Να ανιχνεύουν την παρουσία κατιόντων ασβεστίου σε διάφορα άλατά του. Να αναγνωρίζουν τη σημασία των αλκαλικών 56

58 Αλογόνα αλκαλικών γαιών, και των ενώσεών τους στη καθημερινή ζωή και να συσχετίζουν τις χρήσεις με τις ιδιότητές τους. Να ανιχνεύουν την παρουσία ανιόντων χλωρίου, βρωμίου και ιωδίου στα υδατικά τους διαλύματα. Να αναγνωρίζουν τη σημασία των αλογόνων και των ενώσεών τους στη καθημερινή ζωή και να συσχετίζουν τις χρήσεις με τις ιδιότητές τους. γαιών, και των ενώσεών τους στη καθημερινή ζωή και να συσχετίζουν τις χρήσεις με τις ιδιότητές τους. Να γράφουν λεκτικά τις χημικές αντιδράσεις μεταξύ ασβεστίου και νερού, μαγνησίου και νερού. Να γράφουν τη χημική εξίσωση της καύσης του μαγνησίου. Να χρησιμοποιούν δεδομένα για να προσδιορίζουν ορισμένες φυσικές ιδιότητες των αλογόνων. Να ανιχνεύουν την παρουσία ανιόντων χλωρίου, βρωμίου και ιωδίου στα υδατικά τους διαλύματα. Να γνωρίζουν τη σημασία των ενώσεων των αλογόνων στην καθημερινή μας ζωή και να συσχετίζουν τις χρήσεις με τις ιδιότητές τους. Να γράφουν λεκτικά τις αντιδράσεις μεταξύ νιτρικού αργύρου και: χλωριούχου νατρίου, βρωμιούχου καλίου, ιωδιούχου καλίου. 57

59 Δραστικότητα μετάλλων Να κατατάσσουν σε σειρά δραστικότητας ορισμένα μέταλλα, βάσει πειραματικών δεδομένων. Να προβλέπουν και να επιβεβαιώνουν πειραματικά τα προϊόντα της αντίδρασης ορισμένων μετάλλων με αραιά διαλύματα οξέων βάσει της δραστικότητας των μετάλλων σε σχέση με το υδρογόνο. Να διαπιστώνουν πειραματικά τη διαφορά δραστικότητας μεταξύ ορισμένων μετάλλων πραγματοποιώντας χημικές αντιδράσεις απλής αντικατάστασης. Να αναπτύσσουν και να χρησιμοποιούν τον πίνακα της σειράς δραστικότητας των μετάλλων, ώστε να συμπληρώνουν χημικές εξισώσεις αντιδράσεων απλής αντικατάστασης. Ενότητα V: Χημεία του άνθρακα Οργανικές ενώσεις Να χρησιμοποιούν πειραματικά δεδομένα για να ορίζουν τις οργανικές ενώσεις και να αναγνωρίζουν τη σημασία των οργανικών ενώσεων στην καθημερινή ζωή. Να ορίζουν ποιες χημικές ενώσεις ονομάζονται οργανικές. Να αναφέρουν προϊόντα που περιέχουν οργανικές ενώσεις ή είναι κατασκευασμένα από οργανικές ενώσεις. Να αναγνωρίζουν τη μεγάλη σημασία των οργανικών ενώσεων. Να γράφουν τον μοριακό και τον συντακτικό τύπο οργανικών ενώσεων όταν δίνεται το προσομοίωμά τους. 58

60 Υδρογονάνθρακες Μορφές άνθρακα Ορυκτά καύσιμα Πετροχημικά προϊόντα Φυσικό αέριο Πετρέλαιο Κλασματική απόσταξη Πολυμερή Ρύπανση Να εξηγούν τι είναι οι υδρογονάνθρακες, να αναγνωρίζουν τα προϊόντα της τέλειας και της ατελούς καύσης τους και να αναφέρουν μερικές χρήσεις τους. Να γνωρίζουν διάφορες μορφές άνθρακα και να αναφέρουν μερικές εφαρμογές τους στην καθημερινή ζωή. Να γνωρίζουν τι είναι τα ορυκτά καύσιμα, τα πετροχημικά προϊόντα και τη σημασία τους στην καθημερινή ζωή. Να εξηγούν με απλά λόγια την κλασματική απόσταξη του πετρελαίου. Να κατανοούν πώς σχηματίζονται τα πολυμερή (φυσικά και τεχνητά). Να κατανοούν τη σημασία των πλαστικών στην καθημερινή ζωή. Να κατανοούν τη σημασία των φυσικών πολυμερών στη διατήρηση της ζωής. Να εισηγούνται τρόπους περιορισμού της Να ορίζουν ποιες χημικές ενώσεις ονομάζονται υδρογονάνθρακες. Να αναφέρουν τα προϊόντα της τέλειας και της ατελούς καύσης των υδρογονανθράκων. Να αναφέρουν μερικές χρήσεις των υδρογονανθράκων. Να γνωρίζουν διάφορες μορφές άνθρακα και να αναφέρουν μερικές εφαρμογές τους. Να κατανοούν πώς σχηματίστηκαν τα ορυκτά καύσιμα (γαιάνθρακες, πετρέλαιο, φυσικό αέριο). Να γνωρίζουν ότι το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο αποτελούνται από υδρογονάνθρακες. Να αναγνωρίζουν τη σημασία του φυσικού αερίου ως καύσιμης ύλης. Να κατανοούν τη σημασία του αργού πετρελαίου ως πηγής καυσίμων και ως πρώτης ύλης για την παραγωγή πετροχημικών προϊόντων. Να εξηγούν με απλά λόγια την κλασματική απόσταξη του αργού πετρελαίου. Να συσχετίζουν τα κλάσματα του αργού πετρελαίου με χρήσεις στην καθημερινή ζωή. Να κατατάσσουν τα πολυμερή σε φυσικά και τεχνητά. Να κατανοούν πώς σχηματίζονται το τεχνητά πολυμερή. Να γράφουν λεκτικά τη χημική αντίδραση του πολυμερισμού του αιθενίου. Να αναφέρουν τα κύρια πλεονεκτήματα και 59

61 ρύπανσης του περιβάλλοντος από τη χρήση των πλαστικών. μερικές ιδιότητες των πλαστικών. Να συσχετίζουν τις ιδιότητες των πλαστικών με τις χρήσεις τους στην καθημερινή ζωή. Να κατανοούν πως σχηματίζονται τα φυσικά πολυμερή. Να κατανοούν τη σημασία των φυσικών πολυμερών στη διατήρηση της ζωής. Να αναφέρουν τα κύρια μειονεκτήματα των πλαστικών. Να κατανοούν τη σημασία της ανακύκλωσης των πλαστικών στον περιορισμό της περιβαλλοντικής ρύπανσης. Να κατανοούν τη σημασία της χρήσης ανακυκλώσιμων ή βιοαποικοδομήσιμων υλικών. 60

62 8.2 Τίτλος Φύλλου Εργασίας - Οδηγός οργάνωσης δραστηριοτήτων ανά ενότητα - Κομβικά προσόντα - Συνοδευτικό υλικό Τίτλος Φύλλου Εργασίας Οδηγός οργάνωσης δραστηριοτήτων ανά ενότητα Έμφαση σε κομβικά προσόντα Συνοδευτικό υλικό Οι μαθητές και οι μαθήτριες: 1. Δομή του ατόμου Να περιγράφουν ένα απλό ατομικό μοντέλο. Να γνωρίζουν από ποια υποατομικά σωματίδια αποτελείται ένα άτομο. Να γνωρίζουν το σχετικό ηλεκτρικό φορτίο κάθε υποατομικού σωματιδίου. Να εξηγούν γιατί το άτομο είναι ηλεκτρικά ουδέτερο. Να εξηγούν σε ποια υποατομικά σωματίδια οφείλεται η μάζα του ατόμου. Να κατανοούν τους όρους ατομικός και μαζικός αριθμός ενός χημικού στοιχείου. Να γνωρίζουν ποιος αριθμός καθορίζει την ταυτότητα του ατόμου. Να υπολογίζουν τον ατομικό και τον μαζικό αριθμό από τον αριθμό των υποατομικών σωματιδίων. Να χρησιμοποιούν δεδομένα της μορφής για να υπολογίζουν τον αριθμό των πρωτονίων, των νετρονίων και των ηλεκτρονίων ενός ατόμου. Ενσυναίσθηση και δεξιότητες διαπροσωπικής επικοινωνίας Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Δημιουργικότητα 2. Ατομικός αριθμός Μαζικός αριθμός Ενσυναίσθηση και δεξιότητες διαπροσωπικής επικοινωνίας Δημιουργικότητα Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Άριστη, δόκιμη και συνετή χρήση των τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας (ΤΠΕ) Πολυμεσικές παρουσιάσεις: ΨΕΠ/Chemistry_Year_A/P06_A_DEC01/ S02-02 ΨΕΠ/Chemistry_Year_A/P06_A_DEC01/ S

63 3. Ηλεκτρονική δομή Να τοποθετούν τα ηλεκτρόνια στις ηλεκτρονικές στιβάδες. Να γράφουν την ηλεκτρονική δομή των είκοσι πρώτων χημικών στοιχείων του περιοδικού πίνακα. Να σχεδιάζουν τα μοντέλα των ατόμων χρησιμοποιώντας τις ηλεκτρονικές στιβάδες. Να διακρίνουν τα ευγενή αέρια από την ηλεκτρονική τους δομή. Δημιουργικότητα Άριστη, δόκιμη και συνετή χρήση των τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας (ΤΠΕ) Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Πολυμεσικές παρουσιάσεις: ΨΕΠ/Chemistry Year_A/P06_A_DEC01/S01-01/Resources/Animation/CHEM_P06_A_ DEC01_S01-01_01 ΨΕΠ/Chemistry Year_A/P06_A_DEC01/S01-01/Resources/Animation/CHEM_P06_A_ DEC01_S01-01_03 ΨΕΠ/ Chemistry_Year_A/ P06_A_DEC02/S02-01/ Resources/Animation/ CHEM_P06_A_DEC02_S02-01_02 Διαδραστικές εφαρμογές: ΨΕΠ/ Chemistry Year_A /P06_A_DEC02/S02-02 ΨΕΠ/ Chemistry Year_A /P06_A_DEC02/S02-03 ΨΕΠ/ Chemistry Year_A /P06_A_DEC02/S Σθένος-Ιόντα 4.1 Σθένος Να διακρίνουν τα χημικά στοιχεία σε μέταλλα και αμέταλλα με βάση την ηλεκτρονική τους δομή. Να κατανοούν την έννοια του σθένους. Δημιουργικότητα Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης 62

64 4.2 Ιόντα Να εξηγούν τι είναι τα ιόντα και να τα διακρίνουν σε ανιόντα και κατιόντα. Να υπολογίζουν το σχετικό ηλεκτρικό φορτίο ενός ιόντος με βάση τον αριθμό των υποατομικών σωματιδίων του. Να γνωρίζουν ότι τα διαλύματα που περιέχουν ιόντα είναι αγωγοί του ηλεκτρισμού. Να εξηγούν τι είναι τα πολυατομικά ιόντα. Δημιουργικότητα Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Άριστη, δόκιμη και συνετή χρήση των τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας (ΤΠΕ) Προσομοίωση: «Κατασκεύασε ένα άτομο» 5. Περιοδικός πίνακας των χημικών στοιχείων Να περιγράφουν τη σύγχρονη μορφή του περιοδικού πίνακα. Να γνωρίζουν με ποιο κριτήριο είναι τοποθετημένα τα χημικά στοιχεία στον περιοδικό πίνακα. Να συσχετίζουν τη θέση των χημικών στοιχείων στον περιοδικό πίνακα με την ηλεκτρονική δομή των ατόμων τους. Να γνωρίζουν ότι κάθε ομάδα του περιοδικού πίνακα συμπεριλαμβάνει χημικά στοιχεία με παρόμοιες ιδιότητες. Θεωρητική σκέψη και ικανότητα μετατροπής της θεωρίας σε πράξη Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Άριστη, δόκιμη και συνετή χρήση των τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας (ΤΠΕ) Διαδραστική εφαρμογή: ΨΕΠ/Chemistry_Year_A/P06_A_DEC03/ S

65 6. Οξέα-Βάσεις 6.1 Επίδραση οξέων και βάσεων στο χρώμα των δεικτών Να αναγνωρίζουν προϊόντα της καθημερινής ζωής που περιέχουν ουσίες με όξινο και βασικό χαρακτήρα. Να διαπιστώνουν τον όξινο και βασικό χαρακτήρα διαλυμάτων με τους δείκτες. Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Δημιουργικότητα 6.2 Επίδραση οξέων σε μέταλλα Να διαπιστώνουν πειραματικά την επίδραση των διαλυμάτων των οξέων σε ορισμένα μέταλλα. Να ανιχνεύουν το αέριο που παράγεται από τη χημική αντίδραση μετάλλου με διάλυμα οξέος. Να διαπιστώνουν πειραματικά ότι η χημική αντίδραση μετάλλου με διάλυμα οξέος είναι εξώθερμη αντίδραση. Να διατυπώνουν λεκτικά τη χημική αντίδραση μετάλλου με οξύ. Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Θεωρητική σκέψη και ικανότητα μετατροπής της θεωρίας σε πράξη Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Ικανότητα λύσης προβλημάτων και, παράλληλα, ετοιμότητα αναζήτησης εναλλακτικών λύσεων και ικανότητα ανάπτυξης εναλλακτικών θεωριών 64

66 6.3 Επίδραση οξέων σε ανθρακικά άλατα Οξέα και ανθρώπινος οργανισμός Να διαπιστώνουν πειραματικά την επίδραση των διαλυμάτων των οξέων στα ανθρακικά άλατα. Να ανιχνεύουν το αέριο που παράγεται από τη χημική αντίδραση ανθρακικών αλάτων με διαλύματα οξέων. Να διατυπώνουν λεκτικά τη χημική αντίδραση ανθρακικού άλατος με οξύ. Να αναφέρουν ορισμένα οξέα που συναντώνται στον ανθρώπινο οργανισμό. Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Θεωρητική σκέψη και ικανότητα μετατροπής της θεωρίας σε πράξη Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Άριστη, δόκιμη και συνετή χρήση των τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας (ΤΠΕ) Διαδραστική εφαρμογή: «Οξέα και ανθρώπινος οργανισμός» 6.4 Ηλεκτρική αγωγιμότητα οξέων και βάσεων Οξέα και βάσεις κατά Arrhenius Να γράφουν τους χημικούς τύπους ορισμένων οξέων και ορισμένων βάσεων όταν δίνονται τα ονόματά τους και αντίστροφα. Να διαπιστώνουν πειραματικά την ηλεκτρική αγωγιμότητα των διαλυμάτων των οξέων και των βάσεων. Να αναφέρουν τις κοινές ιδιότητες των οξέων και τις κοινές ιδιότητες των βάσεων. Να ορίζουν τα οξέα και τις βάσεις σύμφωνα με τη θεωρία του Arrhenius. Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Δημιουργικότητα Φιλμάκι: «Ιοντισμός υδροχλωρικού οξέος στο νερό» 65

67 6.5 Έννοια του ph- Όξινα και βασικά οξείδια Να υπολογίζουν πειραματικά το ph όξινων και βασικών διαλυμάτων με τη χρήση πεχαμετρικού χαρτιού. Να συνδέουν την ένταση της οξύτητας και της βασικότητας με την τιμή του ph. Να ταξινομούν τα οξείδια σε όξινα και βασικά. Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Δημιουργικότητα Άριστη, δόκιμη και συνετή χρήση των τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας (ΤΠΕ) Διαδραστική εφαρμογή: «Οξέα και ανθρώπινος οργανισμός» 7. Εξουδετέρωση Να διαπιστώσουν πειραματικά την επίδραση του απεσταγμένου νερού (ουδέτερου περιβάλλοντος) στο χρώμα της βρομοθυμόλης. Να διαπιστώσουν πειραματικά το φαινόμενο της εξουδετέρωσης. Να διατυπώνουν λεκτικά την αντίδραση της εξουδετέρωσης. Να γράφουν την αντίδραση μεταξύ κατιόντων υδρογόνου και ανιόντων υδροξυλίου. Να συσχετίζουν την αντίδραση της εξουδετέρωσης με εφαρμογές στην καθημερινή ζωή. Να αναγνωρίζουν ότι τα άλατα είναι χημικές ενώσεις που μπορεί να προκύψουν από την αντίδραση μεταξύ οξέων και βάσεων. Να κατανοούν ότι τα άλατα αποτελούνται από ιόντα. Να γράφουν λεκτικά την αντίδραση μεταξύ του υδροχλωρικού οξέος και του υδροξειδίου του νατρίου. Δημιουργικότητα Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Ικανότητα λύσης προβλημάτων, ετοιμότητα αναζήτησης εναλλακτικών λύσεων και ικανότητα ανάπτυξης εναλλακτικών θεωριών 8. Άλατα Δημιουργικότητα Θεωρητική σκέψη και ικανότητα μετατροπής της θεωρίας σε πράξη Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Προσομοίωση: «Ηλεκτρολυτική διάσταση χλωριούχου νατρίου» 66

68 Να γράφουν λεκτικά την αντίδραση μεταξύ του θειικού οξέος και του υδροξειδίου του βαρίου. Να εξηγούν τους όρους ευδιάλυτα και δυσδιάλυτα άλατα βασιζόμενοι σε πειραματικά δεδομένα. Να εξηγούν την αγωγιμότητα των διαλυμάτων των αλάτων. Να αναφέρουν τη σημασία των αλάτων στην καθημερινή ζωή. 9. Χημικοί τύποι Να γράφουν τους χημικούς τύπους διαφόρων ενώσεων: ανόργανων οξέων, βάσεων, οξειδίων και αλάτων. Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Ικανότητα λύσης προβλημάτων και, παράλληλα, ετοιμότητα αναζήτησης εναλλακτικών λύσεων και ικανότητα ανάπτυξης εναλλακτικών θεωριών. Ενσυναίσθηση και δεξιότητες διαπροσωπικής επικοινωνίας 67

69 10. Ονοματολογία Να γράφουν τα ονόματα διαφόρων χημικών ενώσεων: ανόργανων οξέων, βάσεων, οξειδίων και αλάτων. Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Ενσυναίσθηση και δεξιότητες διαπροσωπικής επικοινωνίας 11. Χημική αντίδραση Σχέση της μάζας των αντιδρώντων και των προϊόντων σε μια χημική αντίδραση Να αντιληφθούν ότι σε μια χημική αντίδραση η μάζα των αντιδρώντων είναι ίση με τη μάζα των προϊόντων. Να υπολογίζουν τη μάζα ενός αντιδρώντος ή προϊόντος έχοντας γνωστές τις μάζες των υπόλοιπων ουσιών. Δημιουργικότητα Θεωρητική σκέψη και ικανότητα μετατροπής της θεωρίας σε πράξη Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και ανασχεδιασμού 12. Χημικές εξισώσεις Να γράφουν απλές χημικές εξισώσεις όταν δίνονται οι χημικές αντιδράσεις με προσομοιώματα. Να ισοσταθμίζουν απλές χημικές αντιδράσεις με βάση τον αριθμό των ατόμων. Θεωρητική σκέψη και ικανότητα μετατροπής της θεωρίας σε πράξη Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης 13. Αλκάλια Να χρησιμοποιούν πειραματικά δεδομένα για να προσδιορίζουν ορισμένες φυσικές και ορισμένες χημικές ιδιότητες του νατρίου και να εξάγουν συμπεράσματα για τις κοινές ιδιότητες των αλκαλίων. Να ανιχνεύουν την παρουσία κατιόντων νατρίου και καλίου σε διάφορα άλατά τους. Να αναγνωρίζουν τη σημασία των Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Φιλμάκια: 1.«Αντίδραση των αλκαλίων με το νερό» 2.«Αντίδραση των αλκαλίων με το οξυγόνο» 68

70 αλκαλίων και των ενώσεών τους στην καθημερινή ζωή και να συσχετίζουν τις χρήσεις με τις ιδιότητές τους. Να γράφουν λεκτικά τη χημική αντίδραση μεταξύ του νατρίου και του νερού. Να γράφουν τη χημική εξίσωση της αντίδρασης μεταξύ νατρίου και οξυγόνου. 14. Αλκαλικές γαίες Να χρησιμοποιούν πειραματικά δεδομένα για να προσδιορίζουν ορισμένες χημικές ιδιότητες των αλκαλικών γαιών. Να χρησιμοποιούν δεδομένα για προσδιορίζουν ορισμένες φυσικές ιδιότητες των αλκαλικών γαιών. Να ανιχνεύουν την παρουσία κατιόντων ασβεστίου σε διάφορα άλατά του. Να αναγνωρίζουν τη σημασία των αλκαλικών γαιών, και των ενώσεών τους στην καθημερινή ζωή και να συσχετίζουν τις χρήσεις με τις ιδιότητές τους. Να γράφουν λεκτικά τις χημικές αντιδράσεις μεταξύ ασβεστίου και νερού, μαγνησίου και νερού. Να γράφουν τη χημική εξίσωση της καύσης του μαγνησίου. Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Δημιουργικότητα 69

71 15. Αλογόνα Να χρησιμοποιούν δεδομένα για να προσδιορίζουν ορισμένες φυσικές ιδιότητες των αλογόνων. Να ανιχνεύουν την παρουσία ανιόντων χλωρίου, βρωμίου και ιωδίου στα υδατικά τους διαλύματα. Να γνωρίζουν τη σημασία των ενώσεων των αλογόνων στην καθημερινή μας ζωή και να συσχετίζουν τις χρήσεις με τις ιδιότητές τους. Να γράφουν λεκτικά τις αντιδράσεις μεταξύ νιτρικού αργύρου και: χλωριούχου νατρίου, βρωμιούχου καλίου, ιωδιούχου καλίου. Να προβλέπουν και να επιβεβαιώνουν πειραματικά τα προϊόντα της αντίδρασης ορισμένων μετάλλων με αραιά διαλύματα οξέων βάσει της δραστικότητας των μετάλλων σε σχέση με το υδρογόνο. Να διαπιστώνουν πειραματικά τη διαφορά δραστικότητας μεταξύ ορισμένων μετάλλων πραγματοποιώντας χημικές αντιδράσεις απλής αντικατάστασης. Να αναπτύσσουν και να χρησιμοποιούν τον πίνακα της σειράς δραστικότητας των μετάλλων, ώστε να συμπληρώνουν χημικές εξισώσεις αντιδράσεων απλής αντικατάστασης. Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Δημιουργικότητα 16. Σειρά δραστικότητας των μετάλλων Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Ενσυναίσθηση και δεξιότητες διαπροσωπικής επικοινωνίας 70

72 17. Οργανικές ενώσεις Να ορίζουν ποιες χημικές ενώσεις ονομάζονται οργανικές. Να αναφέρουν προϊόντα που περιέχουν οργανικές ενώσεις ή είναι κατασκευασμένα από οργανικές ενώσεις. Να αναγνωρίζουν τη μεγάλη σημασία των οργανικών ενώσεων. Να γράφουν τον μοριακό και τον συντακτικό τύπο οργανικών ενώσεων όταν δίνεται το προσομοίωμά τους. Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Δημιουργικότητα 18. Υδρογονάνθρακες- Μορφές άνθρακα Να ορίζουν ποιες χημικές ενώσεις ονομάζονται υδρογονάνθρακες. Να αναφέρουν τα προϊόντα της τέλειας και της ατελούς καύσης των υδρογονανθράκων. Να αναφέρουν μερικές χρήσεις των υδρογονανθράκων. Να γνωρίζουν διάφορες μορφές άνθρακα και να αναφέρουν μερικές εφαρμογές τους. Να κατανοούν πώς σχηματίστηκαν τα ορυκτά καύσιμα (γαιάνθρακες, πετρέλαιο, φυσικό αέριο). Να γνωρίζουν ότι το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο αποτελούνται από υδρογονάνθρακες. Να αναγνωρίζουν τη σημασία του φυσικού αερίου ως καύσιμης ύλης. Να κατανοούν τη σημασία του αργού πετρελαίου ως πηγής καυσίμων και ως Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Δημιουργικότητα Φιλμάκι: «Οι υδρογονάνθρακες και ο ρόλος της Κύπρου» 19. Ορυκτά καύσιμα Πετροχημικά προϊόντα Άριστη, δόκιμη και συνετή χρήση των τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας (ΤΠΕ) Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Φιλμάκια/προσομοιώσεις: 1.«Ορυκτά Καύσιμα» 2.«Το φυσικό αέριο» 3.«Κλασματική Απόσταξη του Αργού Πετρελαίου» 4. «Κλάσματα» 71

73 πρώτης ύλης για την παραγωγή πετροχημικών προϊόντων. Να εξηγούν με απλά λόγια την κλασματική απόσταξη του αργού πετρελαίου Να συσχετίζουν τα κλάσματα του αργού πετρελαίου με χρήσεις στην καθημερινή ζωή. 20. Πολυμερή 20.1 Τεχνητά και Φυσικά Πολυμερή Να κατατάσσουν τα πολυμερή σε φυσικά και τεχνητά. Να κατανοούν πώς σχηματίζονται τα τεχνητά πολυμερή. Να γράφουν λεκτικά τη χημική αντίδραση του πολυμερισμού του αιθενίου. Να αναφέρουν τα κύρια πλεονεκτήματα και μερικές ιδιότητες των πλαστικών. Να συσχετίζουν τις ιδιότητες των πλαστικών με τις χρήσεις τους στην καθημερινή ζωή. Να κατανοούν πώς σχηματίζονται τα φυσικά πολυμερή. Να κατανοούν τη σημασία των φυσικών πολυμερών στη διατήρηση της ζωής. Δημιουργικότητα Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και ανασχεδιασμού Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Ενσυναίσθηση και δεξιότητες διαπροσωπικής επικοινωνίας Προσομοίωση: «Πολυμερισμός αιθενίου» 72

74 20.2 Ρύπανση Να αναφέρουν τα κύρια μειονεκτήματα των πλαστικών. Να κατανοούν τη σημασία της ανακύκλωσης των πλαστικών στον περιορισμό της περιβαλλοντικής ρύπανσης. Να κατανοούν τη σημασία της χρήσης ανακυκλώσιμων ή βιοαποικοδομήσιμων υλικών. Δημιουργικότητα Ικανότητα λύσης προβλημάτων και, παράλληλα, ετοιμότητα αναζήτησης εναλλακτικών λύσεων και ικανότητα ανάπτυξης εναλλακτικών θεωριών Ικανότητες και δεξιότητες ανάλυσης και (ανα)σχεδιασμού Κριτική σκέψη και αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης Φιλμάκια: 1.«Πλαστικά σκουπίδια» 2.«Πλαστικά-ανακύκλωση» Όσα φιλμάκια και διαδραστικές δραστηριότητες δεν συμπεριλαμβάνονται στο δισκάκι, είναι αναρτημένα στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, στο εκπαιδευτικό υλικό Χημείας, για το οποίο υπάρχει κωδικός πρόσβασης. Τα παρακάτω πειράματα μπορούν να πραγματοποιηθούν σε μικροκλίμακα: Οξέα - Βάσεις (1): Πείραμα 1(α), Πείραμα 1(β) και Πείραμα 2 Αλογόνα: Πείραμα 1 και Πείραμα 2 Σειρά δραστικότητας των μετάλλων: Πείραμα 2 Οργανικές ενώσεις: Πείραμα - Καύση οργανικής ένωσης (οινοπνεύματος) 73

75 8.3 Κατάλογος οργάνων και συσκευών που απαιτούνται για όλες τις δραστηριότητες στο μάθημα της Χημείας Αντλία αναρρόφησης Απαγωγός σωλήνας Γυάλινη λεκάνη Διηθητικό χαρτί Δοκιμαστικοί σωλήνες Ελαστικό πώμα Ελαστικό πώμα εφοδιασμένο με απαγωγό σωλήνα Ζυγός Ηλεκτρόδια Ηλεκτρόδια από γραφίτη Θερμόμετρο οινοπνεύματος Καλώδια Κάψα πορσελάνης Κροκοδειλάκια Κωνική φιάλη 100 ml, Κωνική φιάλη 250 ml Λαμπτήρας Λύχνος Bunsen Λύχνος οινοπνεύματος Μπαταρία 5V Μαχαίρι Μεταλλική λαβίδα Ξύλινη λαβίδα Ογκομετρικός κύλινδρος 10 ml Ογκομετρικός κύλινδρος 50 ml Ορθοστάτης με σφικτήρα Πεχαμετρικό χαρτί Πλυντρίδα αερίων 250 ml Ποτήρι ζέσεως 50 ml Ποτήρι ζέσεως 100 ml Ποτήρι ζέσεως των 250 ml Προστατευτικά γυαλιά Ράβδος ανάδευσης Ράβδος λευκόχρυσου ή χρωμονικελίνης Σπάτουλα Σταγονόμετρα Στήριγμα δοκιμαστικών σωλήνων Στήριγμα με σφικτήρα Τριπόδι με πλέγμα Ύαλος ωρολογίου Χωνί 74

76 8.4 Κατάλογος υλικών που απαιτούνται για όλα τα φύλλα εργασίας Ανθρακικό ασβέστιο Άπαχο γάλα Αποσταγμένο νερό Ασβέστιο Ασπιρίνη Άχρωμο καθαριστικό τζαμιών Άχρωμο ξίδι Βάμμα ηλιοτροπίου (ΒΗ), Βρομοθυμόλη (ΒΘ). Βώλοι υδροζελέ Γάντια Διάλυμα βρωμιούχου καλίου 0,1 M Διάλυμα θειικού οξέος 0,2 Μ Διάλυμα θειικού σιδήρου 0,1 M Διάλυμα θειικού χαλκού 0,1 M Διάλυμα ιωδιούχου καλίου 0,1 M Διάλυμα νιτρικού αργύρου 0,1 Μ Διάλυμα νιτρικού μολύβδου 0,1 M Διάλυμα υδροξειδίου του ασβεστίου (ασβεστόνερο) Διάλυμα υδροξειδίου του νατρίου 0,2 Μ Διάλυμα υδροχλωρικού οξέος 0,1 Μ Διάλυμα υδροχλωρικού οξέος 0,2 Μ Διάλυμα χλωριούχου νατρίου 0,1 Μ Έλασμα σιδήρου Έλασμα ψευδαργύρου Έλασμα χαλκού Ηλιανθίνη (ΜΟ) Κερί Κλωστή Κουτί με σπίρτα Λωρίδες ρούχου (2 cm x 8 cm) Λωρίδες χαρτιού (2 cm x 8 cm) Μαγειρική σόδα Μακρύ ξυλάκι Μοντέλα ατόμων Μπαλόνι Νάτριο Οινόπνευμα Οξείδιο του ασβεστίου (ασβέστης) Πυκνό υδροχλωρικό οξύ Ρινίσματα σιδήρου Ρινίσματα χαλκού Ρινίσματα ψευδαργύρου Ταινία μαγνησίου Υγραέριο Φαινολοφθαλεΐνη (ΦΦ) Χλωριούχο ασβέστιο Χλωριούχο κάλιο Χλωριούχο νάτριο (αλάτι) Χυμός λεμονιού 75