Η ίδρυση τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας Η ιδέα Η ίδρυση της Φ.Ε. Η ανταπόκριση

Η ίδρυση τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας Η ιδέα Η ίδρυση της Φ.Ε. Η ανταπόκριση Η Φ.Ε. ιδρύει το πρώτο σχολείο θηλέων Το πρώτο σχολείο θηλέων Ίδρυση νηπιαγωγείου Ίδρυση βιβλιοθήκης Η πρώτη αναγνώριση Το πρόγραμμα και οι εκδηλώσεις τού πρώτου σχολείου θηλέων Η οργάνωση του σχολείου Λειτουργία και γενικότερες δραστηριότητες Τα μαθήματα Οι δυνατότητες των αποφοίτων 1

Η ίδρυση τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας Η ιδέα Το 1830, ύστερα από 400 χρόνια σκλαβιάς και 10 χρόνια σκληρού ένοπλου αγώνα, αναγνωρίζεται το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος. Ο ελληνικός λαός καλείται να ξεκινήσει έναν νέο αγώνα ώστε να οργανωθεί το νεοσύστατο ελληνικό κράτος και η Ελλάδα να αποκτήσει διοίκηση, οικονομία, επιστήμη, εκπαίδευση. Σε αυτή την εποχή που οι αγωνιστές εξαντλημένοι από τον πολυετή αγώνα βρίσκονται σε κατάσταση πενίας, που ο λαός προσπαθεί να βγει από την ένδεια, να αντιμετωπίσει την ανεργία και να απαλλαγεί από την εξάρτηση από ξένες χώρες και κυβερνήσεις, ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο πρώτος Κυβερνήτης τής χώρας, θέτει ως προτεραιότητα την αναδιοργάνωση τής εκπαίδευσης και πασχίζει να ιδρύσει τα πρώτα δημοτικά σχολεία. Ωστόσο, η αναγκαιότητα τής μόρφωσης έχει επισημανθεί και πριν από την Επανάσταση από ανθρώπους τού πνεύματος, που δούλεψαν σκληρά και θυσιάστηκαν για την αφύπνιση τού γένους. Ο Ρήγας Βελεστινλής-Φεραίος υποστήριζε ότι: «όλοι, χωρίς εξαίρεσιν, έχουν χρέος να ηξεύρουν γράμματα. Η Πατρίς έχει να καταστήση σχολεία εις όλα τα χωρία δια τα αρσενικά και θηλυκά παιδία» (τ. Β, σ. 691 στη σειρά «Άπαντα των Νεοελλήνων Κλασσικών», Εταιρεία Ελληνικών Εκδόσεων). Το μήνυμα αυτό βρίσκει σημαντική απήχηση σε τρεις εμπνευσμένους πνευματικούς ανθρώπους, οι οποίοι το 1836, όταν η Ελλάδα ακόμα πασχίζει να σταθεί στα πόδια της και τη διακυβέρνηση τής χώρας έχει αναλάβει ο Βαυαρός βασιλιάς Όθωνας, τολμούν να μιλήσουν για την αναγκαιότητα παροχής εκπαίδευσης στις Ελληνίδες. Ο πρώτος που οραματίστηκε αυτή την ιδέα ήταν ο Ιωάννης Κοκκώνης (1796 1864), ιευθυντής τού ιδασκαλείου Αθηνών και Γενικός Επιθεωρητής των ημοτικών Σχολείων όλης τής Ελλάδας. Ο Ιωάννης Κοκκώνης υπήρξε εκπαιδευτικός και παιδαγωγός μεγάλου κύρους. Σπούδασε στην Ευαγγελική Σχολή τής Σμύρνης και στη συνέχεια στο Παρίσι, όπου συναναστρεφόμενος τον Αδαμάντιο Κοραή διαμόρφωσε τις ιδέες και τις απόψεις του για τη σημασία και τη συμβολή τής παιδείας στην ανασυγκρότηση τού έθνους. Το όραμα τού Ιωάννη Κοκκώνη ενστερνίστηκαν δύο εξίσου σημαντικές προσωπικότητες: ο ηπειρώτης Γεώργιος Γεννάδιος (1786 1854) και ο πρώτος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Μισαήλ Αποστολίδης (1789 1862). Ο Γεώργιος Γεννάδιος, εκπαιδευτικός και λόγιος, διετέλεσε Σχολάρχης στην Οδησσό και στο Βουκουρέστι και πρώτος ιευθυντής τής Εθνικής Βιβλιοθήκης. Ήταν από τους 2

πρώτους καθηγητές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και εμπνευστής τής ιδρύσεως τού Βαρβακείου Λυκείου και τής Ριζαρείου Σχολής. Ο γιος του Ιωάννης Γεννάδιος, λόγιος και διπλωμάτης, ίδρυσε τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη. Εξίσου σημαντική μορφή υπήρξε και ο μητροπολίτης Αθηνών Μισαήλ Αποστολίδης. Ιερωμένος, με θαυμάσιες σπουδές στο εξωτερικό και πλούσια εκπαιδευτική δράση διετέλεσε καθηγητής τής Θεολογικής Σχολής τού Πανεπιστημίου Αθηνών και ήταν αυτός που το 1822 δίδαξε στο Μόναχο την ελληνική γλώσσα στον πρίγκιπα Όθωνα και που αργότερα τον συνόδευσε κατά τον ερχομό του στην Ελλάδα (1833). Οι τρεις αυτοί φωτισμένοι άνδρες αναλαμβάνουν το 1836 την πρωτοβουλία ιδρύσεως μιας κοινωφελούς εκπαιδευτικής Εταιρείας, τής «Εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας», με σκοπό «την προαγωγήν τής παιδείας τού ελληνικού λαού» που εξειδικεύτηκε στη σχολική εκπαίδευση των κοριτσιών. Συμπαραστάτες στο έργο τους βρέθηκαν, ως ιδρυτικά μέλη τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, 70 επιφανείς προσωπικότητες, αγωνιστές που διακρίθηκαν στα πεδία των μαχών, αλλά και άνθρωποι τού πνεύματος, τής πολιτικής, τής οικονομίας και τής διπλωματίας. Η ίδρυση της Φ.Ε. Την 25 η Ιουλίου 1836 συνέρχονται σε συνεδρίαση, επικυρώνουν το κείμενο τού πρώτου «ιοργανισμού τής Εταιρείας» και ιδρύουν την «Εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία», σκοπός τής οποίας είναι «η πρόοδος των ημοτικών Σχολείων και η στοιχειώδης εκπαίδευσις τού λαού». Ο Γεώργιος Κουντουριώτης εκλέγεται πρώτος Πρόεδρος τού ιοικητικού Συμβουλίου τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, ο Γεώργιος Γεννάδιος Αντιπρόεδρος και ο Ιωάννης Κοκκώνης Γενικός Γραμματέας. Την 26 η Αυγούστου 1836 ο Βασιλιάς Όθων υπογράφει το ιάταγμα ιδρύσεως τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Η ανταπόκριση Στη συνέχεια το πρώτο ιοικητικό Συμβούλιο τής Φ.Ε. δημοσιεύει αγγελία με την οποία προσκαλούνται όσοι επιθυμούν τον φωτισμό τού ελληνικού λαού να συνδράμουν στο κοινωφελές έργο της. Κατάπληξη προξενεί η απήχηση αυτής τής πρόσκλησης τής Φ.Ε. και η ανταπόκριση σ αυτή. Έλληνες και Φιλέλληνες από κάθε σημείο τής Ελλάδας και τού εξωτερικού αποστέλλουν σημαντικές χρηματικές προσφορές. Κυρίως όμως την Εταιρεία στηρίζουν με κάθε τρόπο οι πρώτοι βασιλείς, 3

ο Όθων και η Αμαλία. Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία τιμά όσους εγγράφονται επισήμως ως μέλη της και βοηθούν ηθικά και υλικά στο έργο της, απονέμοντάς τους ειδικό δίπλωμα. Η Φ.Ε. ιδρύει το πρώτο σχολείο θηλέων Το πρώτο σχολείο θηλέων Τον επόμενο χρόνο το 1837 η Φ.Ε. εγκαινιάζει το σοβαρότερο μέρος τής ενεργού δράσεώς της με την ίδρυση σχολείου θηλέων, τού πρώτου παρθεναγωγείου τής Φ.Ε. Εμπνευστής αυτού τού προσανατολισμού ήταν και πάλι ο Ιωάννης Κοκκώνης. Η οξυδέρκειά του είχε επισημάνει τη μεγάλη έλλειψη διδασκαλισσών και κυρίως την ελλιπή μόρφωση των κοριτσιών, με όλες τις αρνητικές συνέπειές της για την εθνική και κοινωνική πρόοδο τού ελληνισμού. Τον Ιούνιο τού ιδίου έτους η Φ.Ε. δημοσιεύει αγγελία με την οποία «ειδοποιούνται όσοι των γονέων επιθυμούν να παρουσιάσωσι τα τέκνα των, διά να καταγραφώσιν εις τους καταλόγους των μαθητριών. Η καταγραφή γίνεται εις το κατάστημα τού σχολείου ( οδός Καραϊσκάκη, παρά τη οδώ τού Ερμού, πλησίον τής χουρμαδιάς»). Η Εταιρεία φροντίζει τα δίδακτρα να είναι χαμηλά, ώστε να είναι προσιτά σε μεγαλύτερο τμήμα τού ελληνικού πληθυσμού, ενώ παράλληλα χορηγεί υποτροφίες και δέχεται δωρεάν τις φτωχές και ορφανές κόρες όσων αγωνίστηκαν για την πατρίδα. Έτσι γίνεται πραγματικότητα το όραμα τής μορφώσεως των Ελληνίδων, ώστε η θεμελιώδης μορφή τής ελληνικής οικογένειας, η μάννα, που ανατρέφει τα Ελληνόπουλα, να είναι μορφωμένη αλλά και σε θέση να σταθεί και επαγγελματικά, κυρίως ως δασκάλα στα σχολεία τής στοιχειώδους εκπαίδευσης. Η ίδρυση ενός σχολείου θηλέων το 1837 αποτελεί πρωτοποριακή κίνηση σε μια εποχή που οι γυναίκες προορίζονταν μόνον για την οικογενειακή εστία και τις υποχρεώσεις της, με αποτέλεσμα η εκπαίδευσή τους να θεωρείται ως κάτι δευτερεύον ή ως πολυτέλεια, προσιτή μόνον σε όσους μπορούσαν να αναλάβουν τη δαπάνη τής «κατ οίκον διδασκαλίας». Οι ιδρυτές τής Φ.Ε. αντιμάχονται αυτό το κοινωνικό κατεστημένο, υποστηρίζοντας ότι η Εταιρεία θεωρεί αναγκαίο να μορφώσει τις μελλοντικές δασκάλες και απορρίπτει την αντίληψη που καταδικάζει τις γυναίκες στην αμάθεια. 4

Ίδρυση νηπιαγωγείου Τρία χρόνια αργότερα, το 1840, το ιοικητικό Συμβούλιο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας ανακοινώνει την επίσης πρωτοποριακή ιδέα τής ίδρυσης «Νηπιακού Σχολείου» για μικρά αγόρια: Το πρώτο «Νηπιαγωγείον», όπου φοιτούν νήπια 3-6 ετών, πραγματοποιείται από τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία το 1865, 30 χρόνια πριν τη νομιμοποίηση τού θεσμού από το κράτος, το 1895. Το 1871 ξεκινά η ανέγερση τού νέου Νηπιαγωγείου για άπορα παιδιά σε οικόπεδο με πρόσοψη στη Σταδίου, ενώ Αρσάκεια Νηπιαγωγεία ιδρύονται επίσης στην Κέρκυρα, την Πάτρα και τη Λάρισα. Ίδρυση βιβλιοθήκης Εικοσιδύο χρόνια μετά την ίδρυση τού πρώτου εκπαιδευτηρίου τής Φιλεκπαιδευτικής εταιρείας καθιερώνεται ο θεσμός τής βιβλιοθήκης στα Αρσάκεια Σχολεία. Στη συνεδρίαση τής 20 ης Μαρτίου 1859, με πρόεδρο τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, λαμβάνεται απόφαση «Περί συστάσεως βιβλιοθήκης εν τω Παρθεναγωγείω». Το 1862 ιδρύεται η πρώτη σχολική βιβλιοθήκη στο Αρσάκειο Αθηνών, η οποία το 1865 περιλαμβάνει 685 τόμους ελληνικών βιβλίων και 210 γαλλικών. Η πρώτη αναγνώριση Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία προσέφερε μόρφωση σε χιλιάδες νεαρά κορίτσια και κυρίως σπούδασε δασκάλες που μετέδωσαν τα αγαθά τής παιδείας σε πολλές γενιές παιδιών. Το ελληνικό κράτος αναγνώρισε αμέσως αυτή την τεράστια εθνική προσφορά τής Φ.Ε. και στήριζε πάντα το έργο της. Η εκτίμηση και η εμπιστοσύνη ξεκινούσε από τη Βασίλισσα Αμαλία, που το 1841 ονομάστηκε «Προστάτις τής Εταιρείας», περνούσε στον πολιτικό, επιστημονικό και πνευματικό κόσμο τής Ελλάδας, που συμπαραστέκονταν με κάθε τρόπο στο έργο τής Φ.Ε., για να καταλήξει στις ελληνικές οικογένειες άπορες, μεσαίες, ευκατάστατες και πλούσιες, από διάφορες περιοχές τής Ελλάδας και τού εξωτερικού. Είναι ενδεικτικό τής σπουδαιότητας που αποδόθηκε στους σκοπούς τής Φ.Ε. ότι οι τρεις πρώτοι πρόεδροι τού ιοικητικού Συμβουλίου τής Φ.Ε., ο Γεώργιος Κουντουριώτης (1836-1841), ο Ανδρέας Μεταξάς (1841-1850) και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (1850-1866) υπήρξαν σημαντικές πολιτικές προσωπικότητες των χρόνων μετά την Επανάσταση και είχαν τιμηθεί με το ανώτατο αξίωμα τού Προέδρου τής Κυβέρνησης. Επίσης, το γεγονός ότι το 1861 τα Αρσάκεια Τοσίτσεια Σχολεία αναγνωρίζονται ως ισότιμα με τα δημόσια επιβεβαιώνει έμπρακτα την αναγνώριση τής Πολιτείας για την ξεχωριστή προσφορά τους στην παιδεία τού έθνους. 5

Το πρόγραμμα και οι εκδηλώσεις τού πρώτου σχολείου θηλέων Η οργάνωση του σχολείου Το πρώτο Αρσάκειο Σχολείο υιοθετεί ως μέθοδο διδασκαλίας την αλληλοδιδακτική και οργανώνεται σε δύο επίπεδα: στο Κατώτερο (Προκαταρκτικό) για μαθήτριες από 6 ετών, που διδάσκονται τα καθορισμένα στα ημοτικά σχολεία μαθήματα και χειροτεχνήματα, και στο Ανώτερο για μαθήτριες από 14 ετών, οι οποίες φοιτούν ως εσωτερικές ή εξωτερικές, υπότροφες ή ημιυπότροφες τής Εταιρείας με σκοπό να γίνουν δασκάλες. Οι υπότροφες μάλιστα αναλαμβάνουν την υποχρέωση να διδάξουν για τέσσερα τουλάχιστον χρόνια στην πρωτεύουσα μιας από τις επαρχίες τού κράτους. Για την άρτια οργάνωση των εκπαιδευτικών θεμάτων η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία καθιερώνει, από το 1880, τη λειτουργία τής Εποπτείας, μιας ειδικής υπηρεσίας, μοναδικής για τα εκπαιδευτικά δεδομένα στην Ελλάδα ακόμα και σήμερα. Η Εποπτεία αναλαμβάνει ευρείες διοικητικές και εκτελεστικές αρμοδιότητες με σκοπό να παρακολουθεί, να ελέγχει και να αξιολογεί το εκπαιδευτικό έργο που επιτελείται στα Αρσάκεια-Τοσίτσεια Σχολεία. Λειτουργία και γενικότερες δραστηριότητες Η καθημερινή λειτουργία των Σχολείων τής Φ.Ε. έχει ως εξής: έναρξη μαθημάτων στις 8 π.μ. και λήξη στις 4 μ.μ. με διακοπή 12-2 μ.μ. Κάθε Παρασκευή απόγευμα οι μαθήτριες συγκεντρώνονται σε μια μεγάλη αίθουσα, κεντούν και συζητούν στα γαλλικά με την καθηγήτριά τους. ώδεκα φορές τον χρόνο επιτρέπεται στις εσωτερικές να επισκέπτονται τους γονείς τους. Μία μαθήτρια, η Ελένη Πολυζωπούλου, στις αρχές τού 20ού αιώνα περιγράφει με ιδιαίτερο ενθουσιασμό τη ζωή στο Σχολείο. Αναφέρει ότι υπήρχε πνεύμα οικογενειακό αλλά και απόλυτη πειθαρχία. Ότι οι συχνές επισκέψεις μελών τής βασιλικής οικογένειας έδιναν ιδιαίτερη αίγλη στο Σχολείο. Μιλάει για τους ομαδικούς περιπάτους μέσα στην πόλη και στην Ακρόπολη, για τις επισκέψεις των οικογενειών τους. Το αποκορύφωμα τής ψυχαγωγίας ήταν οι χοροί τις Απόκριες. Εκεί οι μαθήτριες ανέβαζαν θεατρικές παραστάσεις, χόρευαν ευρωπαϊκούς και ελληνικούς χορούς και το γλέντι κρατούσε μέχρι τις πρωινές ώρες. Τα μαθήματα 6

Σύμφωνα με τον Κανονισμό τού ιδασκαλείου τής Φ.Ε., το 1842 διδάσκονται Θρησκευτικά, Ελληνικά, Μαθηματικά, Ιστορία, Γεωγραφία, Φυσιογνωστικά, Γαλλικά, Ιχνογραφία και Ωδική. Αργότερα εισάγονται ώρες Παιδαγωγικών και πρακτική διδασκαλία Οικιακής Οικονομίας. Τη διδασκαλία μαθημάτων όπως είναι τα Θρησκευτικά, η Γαλλική Γλώσσα, η Ιχνογραφία, η Μουσική και ο Χορός αναλαμβάνουν διακεκριμένες προσωπικότητες από την κάθε ειδικότητα. Το 1858 αποφασίζεται από το.σ. η εισαγωγή τού μαθήματος τής Γυμναστικής στο Αρσάκειο, πρωτοβουλία προοδευτική για την εποχή εκείνη. Το μάθημα εντάσσεται κανονικά στο πρόγραμμα των Σχολείων τής Φ.Ε. το 1862. Το 1901 οι Ι. Χρυσάφης και Φ. Καρβέλας επιστρέφουν από τη Σουηδία στην Ελλάδα και φέρνουν το ελεύθερο σύστημα Σουηδικής Γυμναστικής. Παρότι το πνεύμα που κυριαρχεί την εποχή εκείνη στην ελληνική κοινωνία δεν ευνοεί την ελεύθερη άσκηση κοριτσιών, το.σ. τής Φ.Ε. το 1903 προσκαλεί τον Ι. Χρυσάφη για να εξηγήσει το σύστημα και το 1906 ζητεί από τον συνταγματάρχη Μπλακ, που είχε έρθει στην Ελλάδα για τους Ολυμπιακούς, να οργανώσει πλήρως την εφαρμογή τού σουηδικού συστήματος γυμναστικής στα Σχολεία τής Φ.Ε. Το μάθημα διδάσκεται αρχικά στην εσωτερική αυλή τού Σχολείου και αργότερα γίνεται σε στεγασμένους και ειδικά εξοπλισμένους χώρους. Εισάγεται επίσης και ο θεσμός τής Ορθοπαιδικής Γυμναστικής. Το 1885 αναφέρεται ότι το πρόγραμμα των μαθημάτων που προτείνει η Φ.Ε. βρίσκει την απόλυτη έγκριση τού Υπουργείου Παιδείας και υιοθετείται από όλα τα Παρθεναγωγεία τής χώρας, πράγμα που μαρτυρεί ότι το κράτος αναγνωρίζει την πρωτοπορία τής Φ.Ε. στη γυναικεία εκπαίδευση. Οι δυνατότητες των αποφοίτων Οι απόφοιτες τού Ανώτερου Σχολείου τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας έχουν τη δυνατότητα να πάρουν πτυχίο δασκάλας λαμβάνοντας μέρος σε εξετάσεις ενώπιον τής Επιτροπής τού κρατικού ιδασκαλείου. Αργότερα, το Ανώτερο Σχολείο τής Φ.Ε. αναγνωρίζεται ως ιδασκαλείο ισότιμο με τα κρατικά. Το πρόγραμμα ενισχύεται με κατάλληλα μαθήματα για όσες μαθήτριες επιθυμούν να ασκήσουν το επάγγελμα τής δασκάλας και με υποχρεωτική πρακτική εξάσκηση σε Πρότυπα ημοτικά Σχολεία. Τα ιδασκαλεία τής Φ.Ε. αποτελούν για πολλά χρόνια τα μόνα φυτώρια εκπαίδευσης διδασκαλισσών στην ελληνική επικράτεια, αφού το ελληνικό κράτος μόλις από το 1899 αρχίζει να ιδρύει ιδασκαλεία θηλέων ή μικτά σε διάφορες περιοχές. 7

Το 1879 ο Θ. Ζερβός εισηγείται στη Βουλή των Ελλήνων και κατορθώνει να ψηφισθεί νομοσχέδιο σύμφωνα με το οποίο το Αρσάκειο θεωρείται αναγνωρισμένο Γυμνάσιο Θηλέων έτσι, ώστε οι απόφοιτές του να μπορούν να εισάγονται στο Πανεπιστήμιο. Η απόφαση αυτή τής Βουλής δείχνει ότι είχαν ήδη γίνει αισθητές οι πιέσεις από την πλευρά των γυναικών να επιτραπεί η φοίτηση κοριτσιών στις Ανώτατες Σχολές. Αν θελήσουμε, λοιπόν, να περιγράψουμε επιγραμματικά την πολιτική τής Φ.Ε. στον τομέα τής εκπαίδευσης, μπορούμε να πούμε ότι χωρίς ακρότητες και επαναστατικές μεθόδους, αλλά σταθερά και βασιζόμενη στο κύρος και τη δύναμη που της έδινε η συνέπειά της και ο σεβασμός προς τα γόνιμα στοιχεία τής παράδοσης, συνέβαλε στην πραγματοποίηση μιας ειρηνικής προοδευτικής αλλαγής στην ελληνική κοινωνία. Οι δωρητές Ο Αρσάκης 8

Το Αρσάκειο Μέγαρο Μιχαήλ και Ελένη Τοσίτσα Η Φ.Ε. επεκτείνει το εργο της Η ενίσχυση του ελληνισμού Τα καινούρια σχολεία Τρεις ιδιαίτερες περιπτώσεις 9

Οι δωρητές Τα πρώτα Αρσάκεια Σχολεία λειτουργούν σε μισθωμένα κτήρια, γεγονός που προκαλεί πολλά προβλήματα, τόσο οικονομικά όσο και πρακτικά, καθώς ο αριθμός των μαθητριών αυξάνεται και παρουσιάζονται σημαντικές δυσκολίες στην ανεύρεση κατάλληλων κτηρίων. Έτσι γεννιέται η ιδέα ανέγερσης ιδιόκτητου εκπαιδευτηρίου. Το 1842 η Φ.Ε. αγοράζει οικόπεδο 15.600 πήχεων στο οικοδομικό τετράγωνο που ορίζεται από τις οδούς Πανεπιστημίου, Πεσμαζόγλου, Σταδίου και Αρσάκη. Χάρη στις εισφορές των μελών, στις προσφορές και στους εράνους στο εσωτερικό και το εξωτερικό θεμελιώνεται το 1846 το νέο κτήριο, που περιλαμβάνει διδακτήριο και ναό. Τα σχέδια για την ανέγερση τού ιδιόκτητου οικοδομήματος γίνονται από τον περίφημο αρχιτέκτονα τής εποχής Λύσανδρο Καυταντζόγλου. Ο Αρσάκης Τα οικονομικά μέσα με τα οποία άρχισε το όλο εγχείρημα ήταν πενιχρά και το έργο κινδύνευε να διακοπεί. «Τύχη αγαθή» εμφανίζεται ως «από μηχανής θεός» ο Ηπειρώτης γιατρός, λόγιος και πολιτικός Απόστολος Αρσάκης (1792-1874). Από το 1850, ο Απόστολος Αρσάκης αναλαμβάνει να συνεχίσει την ανέγερση των Σχολείων τής Φ.Ε., αλλά και να την αποζημιώσει για όλα τα έξοδα που είχε κάνει μέχρι τότε, ενισχύοντας γενικότερα το έργο της. Κατ αυτό τον τρόπο δημιουργείται ένα οικονομικό απόθεμα για τη Φ.Ε. που της επιτρέπει να συνεχίσει και να διευρύνει θεαματικά το έργο που είχε αναλάβει, συμπληρώνοντας για πολλά χρόνια τις περιορισμένες, κατ ανάγκη, εκπαιδευτικές δυνατότητες τού νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Ο Απόστολος Αρσάκης ενστερνίσθηκε ευθύς εξ αρχής το νόημα και τη σημασία τής μόρφωσης των γυναικών ως παράγοντα πνευματικής και κοινωνικής ανάκαμψης τής Ελλάδας και στήριξε επί ένα τέταρτο τού αιώνα (1850-1874) το έργο των Αρσακείων Σχολείων τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Το ιοικητικό Συμβούλιο σε επιστολή προς τον Απόστολο Αρσάκη εκφράζει τη βαθύτατη ευγνωμοσύνη του γι αυτή τη γενναιόδωρη προσφορά και του αναγγέλλει την απόφαση της Βασίλισσας Αμαλίας να του απονείμει το παράσημο του Σταυρού των Ανώτατων Ταξιαρχών. Η Φ.Ε. ανακήρυξε τον Απόστολο Αρσάκη μεγάλο ευεργέτη της και ονόμασε τα Σχολεία της Αρσάκεια, ενώ ο ναός των Αρσακείων Σχολείων Ψυχικού αφιερώθηκε στην Αγία Αναστασία τη Ρωμαία, σύμφωνα με την επιθυμία τού δωρητή να τιμήσει το όνομα τής συζύγου του Αναστασίας. 10

Το Αρσάκειο Μέγαρο Το νέο κτήριο τού Αρσακείου εγκαινιάσθηκε το 1852. Ο Κ. ημητριάδης στο βιβλίο του «Αθήνα και Αθηναίοι» γράφει τα εξής για την ημέρα θεμελιώσεως τού κτηρίου: «Οι πιο διαλεχτοί τής μικρής τότε Αθήνας είχαν προσκληθεί στη γιορτή για τη θεμελίωση του μεγάλου Παρθεναγωγείου. Τα σχέδια του μεγάρου, που θα κτίζονταν το πιο πολύ με χρήματα του αείμνηστου Ηπειρώτη ευεργέτη Απόστολου Αρσάκη, είχαν γίνει από τον Λύσανδρο Καυταντζόγλου. Γύρω από τη νεαρή τότε Βασίλισσα Αμαλία, επίτιμο Πρόεδρο τής Φ.Ε. που την πλαισίωναν επιφανείς σύμβουλοι, όπως ο. Μαυροκορδάτος, ο Ι. Κωλέττης, ο. Ζαΐμης και πολλοί από τους δοξασμένους στρατηγούς του Εικοσιένα με τις φουστανέλες τους, κοσμούσαν την ιστορική εκείνη γιορτή κι όλες οι αρχόντισσες τής Αθήνας με τις ωραίες φορεσιές τους. Σε ξεχωριστή θέση ήταν συγκεντρωμένες ζωντανό μπουκέτο- οι πανώριες κοπέλες, πρώτες μαθήτριες του νέου Παρθεναγωγείου Κι αφού πέρασαν τρία χρόνια το μεγαλύτερο εκείνο εθνικό Παρθεναγωγείο. εγκαινιάσθηκε περίλαμπρα και έγινε μοναδικό κόσμημα τής Αθήνας». Η ύπαρξη Παρθεναγωγείου στο κέντρο τής πόλης δεν περνούσε απαρατήρητη από τον ανδρικό πληθυσμό. Πολλοί φρόντιζαν να περνούν από την οδό Σταδίου, όπου ήταν η είσοδος τού εξωτερικού σχολείου, την ώρα τής προσέλευσης και τής αναχώρησης των Αρσακειάδων. Μάλιστα το ιοικητικό Συμβούλιο σε συνεδρίασή του παρακαλεί την Ελληνική Αστυνομία να λάβει τα απαραίτητα μέτρα ώστε να μην παρενοχλούνται οι μαθήτριες. Η φήμη τής Φ.Ε., με τους υψηλούς εκπαιδευτικούς στόχους της αλλά και με το μεγαλοπρεπές κτήριο των σχολείων της, γρήγορα ξεπέρασε τα όρια τού ελληνικού κράτους. ιεθνείς προσωπικότητες που επισκέφθηκαν τις νέες εγκαταστάσεις τού Αρσακείου το επαίνεσαν με τα καλύτερα λόγια. Παραθέτουμε όσα έγραψε η γνωστή την εποχή εκείνη Ολλανδή χήρα Στόρμ: «Μακαρίζω την Ελλάδα για το Αρσάκειο Παρθεναγωγείο της, όπερ θα τιμά αυτή επί αιώνας, και όπερ δύναται να χρησιμεύη ως τύπος διά τας χώρας, τας δοκούσας ότι είναι πλέον εξευγενισμέναι». Και ο διάσημος Γάλλος ακαδημαϊκός και ελληνιστής Barthélemy de Saint-Hilaire το 1873 σημείωνε: «Μακαρίζω την Ελλάδα και τον πολιτισμόν διά το Κατάστημά της, ου παρόμοιον δεν υπάρχει εις τα μέρη τής Ευρώπης, τα οποία επεσκέφθην». 11

Μιχαήλ και Ελένη Τοσίτσα Το έργο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας αναγνωρίστηκε και υποστηρίχθηκε οικονομικά και από άλλους σημαντικούς Έλληνες ευεργέτες, με προεξάρχουσες μορφές το ζεύγος Μιχαήλ και Ελένη Τοσίτσα. Το 1867 παραδίδεται στη Φ.Ε. νεόδμητο σχολικό κτήριο επί τής οδού Σταδίου, δωρεά τής Ελένης Τοσίτσα, η οποία κάλυπτε τη δαπάνη τής αγοράς τού οικοπέδου και τής ανέγερσης τής οικοδομής, που έγινε σε σχέδια τού Λύσανδρου Καυταντζόγλου. Το σχολείο αυτό ονομάστηκε «Τοσίτσειο», προς τιμήν τής δωρήτριας, και χρησιμοποιήθηκε για να στεγάσει το εξωτερικό Αλληλοδιδακτικό σχολείο τής Εταιρείας, καθώς τα υπάρχοντα κτήρια δεν επαρκούσαν για να καλύψουν τον συνεχώς αυξανόμενο αριθμό των μαθητριών. Μετά από δωρεές και αγορές περιέρχεται στη Φ.Ε. όλο το περί το Αρσάκειο οικοδομικό τετράγωνο, το οποίο απέκτησε τη σημερινή μορφή του μετά από συνεχείς προσθήκες. Η Φ.Ε. επεκτείνει το εργο της Η ενίσχυση του ελληνισμού Η Φ.Ε. αποδεικνύοντας, κατά την πρόθεση των ιδρυτών της, το έμπρακτο ενδιαφέρον της για την ελληνική εκπαίδευση, πέρα από οποιεσδήποτε πολιτικές ή οικονομικές σκοπιμότητες και υποκαθιστώντας σε πολλές περιπτώσεις την Πολιτεία, η οποία δεν επαρκούσε, αποφασίζει να ιδρύσει Αρσάκεια σχολεία και να προβάλει τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη σε διάφορες ελληνικές περιοχές, ιδίως όσες απελευθερώνονταν από κάποια ξένη κυριαρχία. Έντονη είναι η δράση τής Φ.Ε. στην Ήπειρο, τη Μακεδονία και τη Θράκη, περιοχές που στα χρόνια τής τουρκικής και τουρκαλβανικής κατοχής (1836-1920) η ελληνική εκπαίδευση ήταν άλλοτε ανύπαρκτη και άλλοτε ελλιπής και που οι ξένες προπαγάνδες προσπαθούσαν να αφελληνίσουν τον υπόδουλο ελληνισμό. Στην μετεπαναστατική Ελλάδα ο λαός καλείται να καλύψει την απόσταση που τον χωρίζει από τις χώρες τής δυτικής Ευρώπης. Η εκπαίδευση των κοριτσιών δεν αποτελεί προτεραιότητα για το κράτος και η Φ.Ε. έρχεται να ανατρέψει αυτήν την κατάσταση, γιατί την θεωρεί επείγουσα ανάγκη. Αναβαθμίζει τη θέση τής γυναίκας και της προσφέρει αρχικά μία και αργότερα περισσότερες επαγγελματικές διεξόδους. Αυτό το επιτυγχάνει με τη διασπορά των σχολείων της σε διάφορα σημεία τής χώρας και τη σταθερή επιδίωξη των στόχων της. Έτσι, ξεπερνά τα εμπόδια που θέτει η οξεία αρνητική κριτική και η σημερινή πραγματικότητα την δικαιώνει. 12

Η Φ.Ε. αναδεικνύεται για άλλη μια φορά πρωτοπόρος στην προάσπιση τής ελληνικής γλώσσας και εμψυχωτής τής εθνικής συνείδησης, όταν το 1867 αποφασίζει τη σύσταση Σχολείων σε δήμους τής Αττικής ή σε περιοχές τής Ελλάδας όπου υπήρχε μεγαλύτερη ανάγκη ενισχύσεως τής ελληνικής γλώσσας. Πρόκειται για ημοτικά σχολεία, όπου η διδασκαλία γινόταν συνήθως δωρεάν με έξοδα τής Εταιρείας. Η διοίκηση των περιφερειακών σχολείων ανατίθεται κατά κανόνα σε τοπικές επιτροπές, συνήθως υπό την προεδρία τού ημάρχου, τού Επισκόπου ή άλλου ευυπόληπτου πολίτη. Όπου εισπράττονται δίδακτρα αυτά είναι ανάλογα με τις δυνατότητες των κατοίκων τής περιοχής. Η ίδρυση των νέων σχολείων γίνεται υπό τον όρο ότι οι ενδιαφερόμενοι δήμοι θα παρέχουν κατάλληλο οίκημα και θα καταβάλλουν τα έξοδα για τη συντήρησή του. Η Φ.Ε. φροντίζει για τη διανομή βιβλίων και άλλου εκπαιδευτικού υλικού σε σχολεία, δήμους, συλλόγους, κοινότητες και για την αποστολή διδασκαλισσών, για να στελεχώσουν σχολεία τού υπόδουλου ή απόδημου Ελληνισμού. Τα καινούρια σχολεία Στην Αττική, εκτός από το πρώτο Αρσάκειο θηλέων και το Τοσίτσειο στο κέντρο τής Αθήνας, Αρσάκεια ιδρύονται και σε πιο «απομακρυσμένες περιοχές», όπως στην Κηφισιά (1867-1880), στο Μενίδι (1867-1869, 1872-1892), στα Κιούρκα (1867-1868), στα Πατήσια (1871-1876), στην Ελευσίνα (1873-1892) και στη Χασιά (1890-1892). Εκτός Αττικής, η Φ.Ε. θέτει υπό την αιγίδα της το Αρσάκειο Σχολείο στη Χοταχόβα Βορείου Ηπείρου, σύμφωνα με την επιθυμία που είχε εκφράσει ο Απόστολος Αρσάκης στη διαθήκη του για το σχολείο αυτό, το οποίο το είχε ιδρύσει στη γενέτειρά του πριν κάνει τη γνωστή δωρεά του προς στη Φ.Ε. Αρσάκεια ιδρύονται επίσης στην Άνδρο (1867-1868), στην Αβία Μάνης (1874-1875), στα Στύρα Ευβοίας (1885-1892), στην Κέρκυρα, στη Λάρισα (1902-1937) και στην Πάτρα (1891), όπου λειτουργεί μέχρι σήμερα. ιαπιστώνεται ότι τα Σχολεία αυτά δε λειτούργησαν για πολλά χρόνια. Αυτό το γεγονός αποδεικνύει τη δυσκολία να γίνει αποδεκτό ένα σχολείο θηλέων εκείνα τα χρόνια, που πολλοί αμφισβητούν την αναγκαιότητα τής μόρφωσης των γυναικών με το επιχείρημα ότι τις απομακρύνει από το κύριο μέλημά τους που θα έπρεπε να είναι η οικογένεια. Χαρακτηριστικό είναι ότι το Αρσάκειο στα Κιούρκα κλείνει μέσα σε έναν χρόνο, γιατί οι κάτοικοι τής περιοχής αντιδρούν έντονα στην ιδέα τής μόρφωσης των κοριτσιών. Από την άλλη μεριά είναι εντυπωσιακό ότι το Αρσάκειο τής Ελευσίνας 13

λειτουργεί για 19 χρόνια σε μια περιοχή που τα κορίτσια δεν επιτρεπόταν να πηγαίνουν ούτε στην εκκλησία. Τρεις ιδιαίτερες περιπτώσεις Ιδιαίτερες είναι οι περιπτώσεις των Αρσακείων στην Κέρκυρα (1868-1934) και στη Λάρισα (1902-1937). Η ανάγκη ιδρύσεως Παρθεναγωγείου στην Κέρκυρα παρουσιάζεται επιτακτική, κυρίως μετά την ένωση τής Επτανήσου με την Ελλάδα. Το έργο αυτό αναλαμβάνει το 1868 η Φ.Ε. και μέχρι το 1885 το Αρσάκειο Κέρκυρας έχει εξομοιωθεί με το Κεντρικό. Το Αρσάκειο Λάρισας, στο οποίο από το 1902 λειτουργεί ιδασκαλείο, Πρότυπο ημοτικό και Νηπιαγωγείο, ιδρύεται λίγα χρόνια μετά την ένταξη τής ευρύτερης περιοχής στο ελληνικό κράτος. Ενδεικτικό τής πρωτοποριακής αντίληψης που κυριαρχεί στα Σχολεία τής Φ.Ε. είναι η απόφαση τού ιοικητικού Συμβουλίου να καταστήσει αναγκαία τη διδασκαλία τού μαθήματος τής Γεωπονίας στο Αρσάκειο τής Λάρισας, εξαιτίας τής γεωγραφικής θέσης τής περιοχής στο κέντρο τής ευφορότερης πεδιάδας τής Ελλάδας, και να αναθέσει τη διδασκαλία του σε καθηγητή τής Αβερωφείου Γεωπονικής Σχολής. Εξαίρεση αποτελούν τα Αρσάκεια Σχολεία τής Πάτρας, που ιδρύθηκαν το έτος 1891 ως ανταπόκριση στα επίμονα αιτήματα τής πόλεως προς το ιοικητικό Συμβούλιο τής Φ.Ε. να ιδρύσει σχολείο, το οποίο θα ήταν εξαιρετικό απόκτημα για την πόλη. Για το Αρσάκειο τής Πάτρας ο ήμος αρχικά μίσθωσε στέγη και το 1940 ανέγειρε και παρεχώρησε στη Φ.Ε. τετραώροφο κτήριο ενός οικοδομικού τετραγώνου στην οδό Μαιζώνος. Σήμερα τα Αρσάκεια Σχολεία τής Πάτρας, στεγάζονται σε ιδιόκτητο κτήριο τής Φ.Ε. στο Πλατάνι του Ρίου. 14

Τα σχολεία της Φ.Ε. τον 20 ο αιώνα Αστικά σχολεία Εμπορική σχολή Αθηνών Παιδαγωγικές Ακαδημίες Αρσάκεια Ψυχικού Τοσίτσεια Εκάλης Αρσάκεια Θεσσαλονίκης Αρσάκειο στη Ρόδο Αρσάκειο Πάτρας Αρσάκειο Ελληνοαλβανικό Κολέγιο Τιράνων Κοινωνική προσφορά τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας 15

Τα σχολεία της Φ.Ε. τον 20 ο αιώνα Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία σε όλη τη διάρκεια τής ιστορικής της πορείας επαναπροσδιόριζε συνεχώς τους επί μέρους στόχους της με βάση τα νέα κάθε φορά δεδομένα και με κριτήριο τις εθνικές ανάγκες. Στη συνέχεια θα αναφερθούμε στο έργο και στις δραστηριότητες τής Φ.Ε. κατά τον 20ό αιώνα παραθέτοντας τα ιστορικά στοιχεία κυρίως κατά χρονολογική ακολουθία. Αστικά σχολεία Το 1914 ψηφίζονται νομοσχέδια που προβλέπουν την καθιέρωση δύο ανεξάρτητων τύπων σχολείων μέσης παιδείας: α) τριετές Αστικό σχολείο, που παρέχει ευρύτερη μόρφωση σε όσους δεν ενδιαφέρονται να προχωρήσουν σε πανεπιστημιακές σπουδές και β) εξαετές Γυμνάσιο. Τότε χορηγείται από το ΥΠ.Ε.Π.Θ. στη Φ.Ε. η άδεια να ιδρύσει Αστικά Σχολεία Θηλέων και διατυπώνεται η πρόθεση να ενισχύσει το έργο της με επιχορηγήσεις. Η Φ.Ε. ήδη έχει ιδρύσει Αστικά Σχολεία στην Αθήνα, την Πάτρα, την Κέρκυρα και τη Λάρισα και προχωρεί στη ίδρυσή τους στη Καλαμάτα (1914-1923), στα Τρίκαλα (1914-1931), στη Λαμία (1914-1923) και στην Τρίπολη (1914-1924). Εμπορική Σχολή Αθηνών Τον Ιούνιο τού 1914 γίνεται η σκέψη να ιδρυθεί Εμπορική Σχολή θηλέων τετραετούς φοίτησης. Η σκέψη αυτή στηρίχθηκε στην πεποίθηση ότι θα έπρεπε να δοθεί η δυνατότητα στις γυναίκες να επιδοθούν και σε άλλα επαγγέλματα, εκτός από το διδασκαλικό, και να είναι προετοιμασμένες για πανεπιστημιακές σπουδές. Το 1917 η Εμπορική Σχολή τής Φ.Ε. αναγνωρίζεται ως ισότιμη με τις δημόσιες, αλλά επτά χρόνια μετά την ίδρυσή της αναγκάζεται να διακόψει τη λειτουργία της, λόγω τού μικρού αριθμού μαθητριών που παρουσιάσθηκαν. Αυτό το γεγονός αποδεικνύει ότι η αθηναϊκή κοινωνία, ακόμη και στην περίοδο τού μεσοπολέμου, δίσταζε να αποδεχθεί για τα κορίτσια της άλλο επάγγελμα εκτός από αυτό τής δασκάλας. Παιδαγωγικές Ακαδημίες Το 1933 ψηφίζεται ο νόμος περί Παιδαγωγικών Ακαδημιών και τότε η Φ.Ε. ιδρύει Παιδαγωγική Ακαδημία στο Ψυχικό (1936) και στην Πάτρα (1937), ως συνέχεια των αντίστοιχων ιδασκαλείων της. Στις Παιδαγωγικές Ακαδημίες, πέρα από τη θεωρητική κατάρτιση, οι φοιτήτριες έκαναν πρακτική εξάσκηση παρακολουθώντας 16

διδασκαλίες και διδάσκοντας στο ημοτικό και στο Μονοθέσιο Σχολείο (όπου η φοίτηση ήταν δωρεάν). Το 1926 εισάγεται η διδασκαλία των Θρησκευτικών, η οποία γίνεται από καθηγητές Πανεπιστημίου, και των Αρχαίων Ελληνικών, τα οποία παλαιότερα είχαν θεωρηθεί περιττά για την εκπαίδευση τής Ελληνίδας. Το 1982-1983 γίνονται δεκτοί και άρρενες μαθητές στις Παιδαγωγικές Ακαδημίες. Το 1988 οι Παιδαγωγικές Ακαδημίες καταργούνται από το κράτος, μετά την ίδρυση των πανεπιστημιακών παιδαγωγικών τμημάτων τετραετούς φοίτησης, και κλείνουν οριστικά το 1991. Αρσάκεια Ψυχικού Τα κτήρια των Αρσακείων Σχολείων στο κέντρο τής Αθήνας δεν επαρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες των εκπαιδευτήριων. Αναζητείται για τα Σχολεία καταλληλότερος χώρος εκτός πόλεως. Αγοράζεται οικόπεδο 60 στρεμμάτων στο Παλαιό Ψυχικό και το 1931 θεμελιώνεται το κτήριο τού Αρσακείου Ψυχικού, που και σήμερα συνεχίζει να πληροί τους όρους ενός σύγχρονου εκπαιδευτηρίου. Το Αρσάκειο Ψυχικού εγκαινιάζει τη λειτουργία του το 1933, το νέο κτήριο διαθέτει βιβλιοθήκη και κατάλληλες εγκαταστάσεις για τις εσωτερικές μαθήτριες που διαμένουν στο Οικοτροφείο. Σύντομα διαμορφώνεται ο περιβάλλων χώρος και στον περίβολό του κτίζεται ο ναός τής Αγίας Αναστασίας τής Ρωμαίας. Κτίζονται σύγχρονα γυμναστήρια με τον απαραίτητο εξοπλισμό και αποφασίζεται η δημιουργία γηπέδου καλαθοσφαίρισης στον στίβο των Αρσακείων Ψυχικού. Οι γυμναστικές επιδείξεις των Αρσακείων, στο τέλος τής χρονιάς, αποκτούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αποτελούν γεγονός, το οποίο παρακολουθούν ειδικοί από όλα τα σχολεία. Το 1933 ιδρύεται, επίσης στο Ψυχικό, η Οικοκυρική Σχολή, μονοετούς φοίτησης, και αργότερα το.σ. ιδρύει Οικοκυρικές Σχολές και σε άλλες περιοχές τής Ελλάδας, κυρίως τη Θράκη και τη Μακεδονία, για την καλλιέργεια των γυναικών σε οικεία και αρμόζοντα θέματα αλλά και για την εξασφάλιση μίας ακόμα επαγγελματικής δυνατότητας. Το 1936 ο «Σύνδεσμος Αποφοίτων Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας» θεμελιώνει το κτήριο όπου σήμερα στεγάζεται το Γ ημοτικό, για να στεγάσει το Ίδρυμα Μαθητικής Πρόνοιας, δώρο προς τη Φ.Ε. για την 100ετηρίδα της. Μετά τον πόλεμο το κτήριο λειτουργεί ως Οικοτροφείο τής Παιδαγωγικής Ακαδημίας. Το 1955 αποφασίζεται η ίδρυση Νηπιαγωγείου στο Ψυχικό, ενώ το υλικό διδασκαλίας θα παραγγελθεί από το εξωτερικό και κυρίως από την Ελβετία. Το 1956 αρχίζει να κτίζεται το σημερινό κτήριο σε σχέδια τού ελβετικού Υπουργείου 17

Παιδείας που είχαν σταλεί από τη Γενεύη. Το κτήριο συμπληρώνεται το 1965. Το εποπτικό υλικό και το σύστημα διδασκαλίας συμπληρώνονται, ανανεώνονται και εμπλουτίζονται συνέχεια. Το 1988 γίνονται και άλλες προσθήκες στο κτήριο για να καλύψουν τις ανάγκες των 14 τμημάτων που διαθέτει και σήμερα. Το 1958 η Φ.Ε. αγοράζει την ιδιωτική κατοικία στα δεξιά τής πύλης των σχολείων, επί τής οδού Κοκκώνη, για να στεγάσει Οικοτροφείο μαθητριών των ημοτικών και των Γυμνασίων. Όταν το Οικοτροφείο κλείνει, το 1973, το κτήριο αλλάζει διάφορες χρήσεις έως το 1988-90, οπότε και ανακαινίζεται για να στεγάσει τα γραφεία τής ιοίκησης τής Εταιρείας, τα οποία έως τότε βρίσκονταν στο κεντρικό κτηριακό συγκρότημα τού Αρσακείου, στη γωνία των οδών Πεσμαζόγλου και Σταδίου. Τοσίτσεια Εκάλης Αρκετά χρόνια αργότερα αποφασίζεται και η μεταφορά των Τοσιτσείων Σχολείων. Από το 1937 τα Τοσίτσεια λειτουργούν στην Αθήνα σε ιδιόκτητο κτήριο τής οδού Αχαρνών και Σουρμελή, ύστερα από την κατεδάφιση τού κτηρίου, που είχε δωρίσει η Ελένη Τοσίτσα, στην οδό Σταδίου. Στο διάστημα μεταξύ των ετών 1969-1973 κτίζεται, σε κατάφυτη έκταση 200 στρεμμάτων και σύμφωνα με τις πιο σύγχρονες απαιτήσεις τής σχολειοδομίας, το συγκρότημα που στεγάζει σήμερα τα οκτώ Τοσίτσεια Σχολεία τής Εκάλης. Αρσάκεια Θεσσαλονίκης Το 1938 γνωστοποιείται στη Φ.Ε. ότι το Υπουργείο Παιδείας υπόσχεται οποιαδήποτε επιχορήγηση προκειμένου να ιδρύσει η Εταιρεία σχολείο στη Θεσσαλονίκη. Το κράτος ζητεί τη συνδρομή τής Φ.Ε. προκειμένου να αντιμετωπίσει τα προβλήματα και τους κινδύνους τής ξένης προπαγάνδας στη Βόρειο Ελλάδα, όπου ήδη υπήρχαν ξένα σχολεία (ιταλικά, ρουμανικά, κ.ά.) Στη Θεσσαλονίκη η Φ.Ε. ιδρύει Οικοκυρική Σχολή τριετούς φοίτησης για απόφοιτες ημοτικού. Η Σχολή αρχικά λειτουργεί σε μισθωμένα κτήρια, αλλά ο συνεχώς αυξανόμενος αριθμός των μαθητριών και των αναγκών τού Σχολείου οδηγεί την Εταιρεία στην απόφαση να ανεγείρει ιδιόκτητο κτήριο. Το 1972-73 εγκαινιάζεται το νέο κτήριο στους Ελαιώνες Πυλαίας, το οποίο συνεχώς επεκτείνεται ακολουθώντας την αύξηση των Σχολείων. Μετά την εφαρμογή τού νόμου περί υποχρεωτικής εννεαετούς φοίτησης, το 1982 η σχολή μετατρέπεται σε 18