Μπότσιου Μ. (2011). Η ηλεκτρονική δημοκρατία στο πλαίσιο διαμόρφωσης της εκπαιδευτικής πολιτικής για τη ΔιαΒίου Μάθηση. Στο Β. Καραβάκου (επιμ.), Δια βίου μάθηση: Διεπιστημονικές προσεγγίσεις, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας. (σελ 289-310). Η ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΒΜ Μπότσιου Μαρία Υπότροφος Ι.Κ.Υ., Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Συνεχιζόμενης Εκπαίδευσης του Πανεπιστήμιου Μακεδονίας (ΕΛΛΑΔΑ) m_botsiou@yahoo.gr Περίληψη Από το τέλος της δεκαετίας του 90 εισήχθησαν στην πολιτική ορολογία οι έννοιες Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση και Ηλεκτρονική Δημοκρατία. Στο πλαίσιο αυτό αναπτύχθηκαν ψηφιακές εφαρμογές που, μεταξύ άλλων, είχαν ως στόχο τη διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων και στη χάραξη πολιτικής από το κράτος. Ένα εργαλείο ηλεκτρονικής δημοκρατίας, που πρόσφατα υιοθετήθηκε από την Ελλάδα για τη χάραξη πολιτικής, είναι η ηλεκτρονική δημόσια διαβούλευση. Στην παρούσα εργασία μελετώνται τα σχόλια που αναρτήθηκαν στη δημόσια διαβούλευση που πραγματοποίησε το Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων (Υ.Π.ΔΒΜ.Θ) κατά τη χρονική περίοδο 4/2/2010-17/2/2010 μέσω της ιστοσελίδας www.opengov.gr. Η διαβούλευση αφορούσε στο κείμενο των πολιτικών κατευθύνσεών του Υπουργείου, με τίτλο Προς μια Νέα Πολιτική της Δια Βίου Μάθησης στην Ελλάδα. Στόχος της εργασίας είναι ο εντοπισμός του συχνότερα σχολιαζόμενου φορέα ή δομή και η μελέτη-ανάλυση του περιεχομένου των σχολίων αυτών. Για την επίτευξη του στόχου χρησιμοποιήθηκαν οι μέθοδοι της Ανάλυσης Περιεχομένου και Σημειολογίας Κειμένου. Τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι η υψηλότερη σε συχνότητα σχολιασμού δομή εντοπίζεται στα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών (Ε.Ε.Σ.) ενώ η ανάλυση των σχολίων οδηγεί στο συμπέρασμα της συντονισμένης και στοχευμένης συμμετοχής των ιδιωτικών φορέων σε αυτή τη δημόσια διαβούλευση. Τα αποτελέσματα ερμηνεύονται υπό το πρίσμα του σύγχρονου κοινωνικοοικονομικού και πολιτικού γίγνεσθαι. Λέξεις Κλειδιά: Εκπαιδευτική πολιτική, ηλεκτρονική δημοκρατία, δημόσια διαβούλευση. 1. ΘΕΩΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΟΜΗ 1.1 Η Εποχή της Ηλεκτρονικής Δημοκρατίας Πριν περίπου 2.500 χρόνια δημιουργήθηκε στην Αρχαία Αθήνα ο θεσμός της Εκκλησίας του Δήμου. Ο θεσμός αυτός αποτελούσε την κύρια δημοκρατική συνέλευση της πόλης-κράτους, όπου θέτονταν σε δημόσια συζήτηση τα πολιτικά ζητήματα της εποχής εκείνης. Η Εκκλησία του Δήμου σε συνδυασμό με άλλους θεσμούς της εποχής, αποτέλεσε τη βάση για τη λειτουργία της δημοκρατικής Αρχαίας Αθήνας και δημιούργησε τον τύπο της άμεσης δημοκρατίας. Χαρακτηριστικά στοιχεία εκείνου του μοντέλου ήταν, μεταξύ άλλων, η άμεση συμμετοχή των πολιτών στις νομοθετικές και δικαστικές διαδικασίες της πόλης-κράτους και η λειτουργία της συνέλευσης της Εκκλησίας του Δήμου ως κυρίαρχο όργανο εξουσίας (Held, 2003:45).
Από το τέλος της κλασικής εποχής μέχρι και το Β παγκόσμιο πόλεμο τα πολιτεύματα που δημιουργήθηκαν ανά τον κόσμο αποτελούν αντιδιαστολή κάθε τύπου δημοκρατίας (μοναρχία, ολιγαρχία κ.λπ.). Μετά το τέλος του Β Παγκοσμίου πολέμου αναπτύχθηκε στις περισσότερες χώρες του ονομαζόμενου δυτικού κόσμου το μοντέλο της έμμεσης ή αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Τα κυβερνητικά συστήματα αυτού του μοντέλου χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη περισσοτέρων του ενός πολιτικών κομμάτων, τη διενέργεια εκλογών σε τακτά χρονικά διαστήματα για την εκλογή αντιπροσώπων των πολιτών και τη συνταγματική κατοχύρωση των ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων των πολιτών (Ball & Peters, 2001:104). Έτσι, έως και σήμερα κυρίαρχο μοντέλο αποτελεί η έμμεση ή αντιπροσωπευτική δημοκρατία, όπου οι αποφάσεις που αφορούν το κράτος λαμβάνονται από εκλεγμένους εκπροσώπους που ορίζονται μέσω εθνικών εκλογών. Εντούτοις, έρευνα του Transparency International σε 64 χώρες έδειξε ότι τα πολιτικά κόμματα, είτε αποτελούν κυβέρνηση είτε αντιπολίτευση, θεωρούνται οι πιο διεφθαρμένοι θεσμοί στον κόσμο (Transparency International, 2004). Ειδικότερα στην Ελλάδα, όπως φαίνεται από την έρευνα, οι πολίτες αμφισβητούν έντονα το ρόλο των πολιτικών κομμάτων και αμφιβάλουν για την ουσιαστική τους χρησιμότητα ως φορείς αντιπροσώπευσης και προώθησης των επιδιώξεων των πολιτών (Transparency International, 2004:9). Ο Tapscott υποστηρίζει ότι η δημοκρατία, σε πολλές χώρες του σύγχρονου κόσμου, είναι στάσιμη έως ατροφική διότι οι κυβερνήσεις, στο σύνολο τους, φαίνονται αναποτελεσματικές και απόμακρες (Tapscott, 2000:303). Οι κοινωνικοοικονομικές συνέπειες αυτής της κατάστασης ορίζουν την ανάγκη για ανοιχτό διάλογο και ανταλλαγή απόψεων μεταξύ κυβερνήσεων και πολιτών, με τους πολίτες να προέρχονται από διαφορετικές κοινωνικές και οικονομικές τάξεις και να εκπροσωπούν διαφορετικά πολιτικά συμφέροντα. 1.2 Κράτος και Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση Η έννοια του κράτους αναφέρεται στον κυριότερο θεσμικό, νομικό και λειτουργικό διαχειριστή των συνιστωσών που δομούν και συνδιαμορφώνουν την κοινωνία (Παπαδάκης, 2003:55). Η διαχείριση του κράτους είναι καίριας σημασίας για το κοινωνικό σύστημα και για τα υποσυστήματα που αυτό πλαισιώνει (οικονομικό, πολιτικό, εκπαιδευτικό κ.λπ.). Στην έρευνα για την εκπαιδευτική πολιτική είναι συνήθης η οπτική εκείνη που ταυτίζει το κράτος με την κυβέρνηση, ενώ σε μια πιο διευρυμένη εκδοχή η έννοια του κράτους περιλαμβάνει και μη κυβερνητικούς οργανισμούς, ιδίως αυτούς που χρηματοδοτούνται από κρατικές πηγές με χορηγίες κρατικών φορέων ή φοροαπαλλαγές και επιτελούν λειτουργίες του ευρύτερου κρατικού μηχανισμού (Παπαδάκης, 2003: 120). Σε ότι αφορά το πεδίο μελέτης και ανάλυσης των εκπαιδευτικών πολιτικών, φαίνεται ότι αρκετές μελέτες θεωρούν το κράτος ένα μηχανισμό μέσω του οποίου δημοφιλείς απόψεις, ιδεολογίες ή και συμφέροντα των κυρίαρχων ομάδων πραγματώνονται, ενώ άλλοι ερευνητές θεωρούν το κράτος ως ένα πεδίο ανάπτυξης αντιφατικών και συγκρουσιακών δυναμικών (Ginsburf et al., 1990: 490). Από τις αρχές της δεκαετίας του 90 μέχρι και σήμερα, η εφαρμογή πληροφοριακών και επικοινωνιακών συστημάτων για τη λειτουργία και οργάνωση του δημόσιου τομέα και των κυβερνήσεων έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας των κρατών (Robison & Crenshaw, 2002). Έτσι, στην πολιτική ορολογία εμφανίζονται όροι όπως ηλεκτρονική διακυβέρνηση και ηλεκτρονική δημοκρατία (Bellamy, 2003 Lasse et al., 2006). Η στροφή των κρατών στην τεχνολογία για τη διεύρυνση της δημοκρατίας συμπίπτει με την κοινωνική ανάγκη για επαναπροσδιορισμό της σχέσης μεταξύ κυβερνήσεων και πολιτών. Ο επαναπροσδιορισμός αυτής της σχέσης ορίζεται ως ανάγκη τόσο από την παρατηρούμενη
μείωση του ενδιαφέροντος των πολιτών για την πολιτική (McAllister, 2002 Aarts & Wessels, 2005 Dahlgren 2009) όσο και από την αποδυνάμωση της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους πολιτικούς και τα θεσμικά όργανα (Gibson et al., 2004 Parent, 2005). Έτσι, η χρήση Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνίας, σε μια προσπάθεια ανοιχτής και δημόσιας πολιτικής, εφαρμόζεται όλο και πιο συχνά ως μέσο αποκατάστασης αυτής της φθαρμένης σχέσης (Kingham, 2003 Hoff, 2004 Ward & Lusoli, 2005 Welch, Hinnant & Moon, 2005 Tolbert & Mossberger, 2006 Kikuchi, 2007). Εικάζεται ότι, στο μέλλον το διαδίκτυο δεν θα αποτελεί απλά μια δημόσια σφαίρα αλλά κάτι ριζικά διαφορετικό, όπου θα ενισχύει τη δημοκρατία με κάποιο μη αναμενόμενο τρόπο και θα έχει μια μορφή που δεν έχουμε ζήσει στο παρελθόν ως κοινωνία (Papacharissi, 2002: 18). Ο Νικόλας Νεγροπόντε υποστηρίζει οτι καθώς θα διασυνδεόμαστε μεταξύ μας, πολλές από τις αξίες του σημερινού κράτους-έθνους θα παραχωρήσουν τη θέση τους σε μεγάλες ή μικρές ηλεκτρονικές κοινότητες. Θα μάθουμε να ζούμε σε ψηφιακές γειτονιές, όπου ο χρόνος θα έχει ένα διαφορετικό ρόλο και ο φυσικός χώρος κανένα (Νεγροπόντε, 1995:17). Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση, όπως αυτή ορίζεται από την Παγκόσμια Τράπεζα, είναι η χρήση από τους δημόσιους φορείς των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) που έχουν την ικανότητα να μεταβάλλουν τις σχέσεις με τους πολίτες, τις επιχειρήσεις και άλλους φορείς του δημοσίου (Singh, 2010:1). Τα Ηνωμένα έθνη συμπληρώνουν ότι αποτελεί τη μόνιμη δέσμευση της κυβέρνησης για τη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ πολιτών και δημόσιου τομέα, μέσω της αποτελεσματικότερης και αποδοτικότερης παροχής υπηρεσιών, πληροφοριών και γνώσεων (Durrant, 2002:101). Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση διαθέτει τη δύναμη να δημιουργήσει ένα νέο μοντέλο παροχής υπηρεσιών κοινής ωφελείας όπου όλοι οι δημόσιοι οργανισμοί αποκτούν, με τη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας, τη δυνατότητα παροχής ποιοτικότερων υπηρεσιών προς τους πολίτες, ενώ παράλληλα έχει τη δύναμη να αναπτύξει μια αμφίδρομη σχέση μεταξύ κράτους και πολιτών και έτσι, να συμβάλει στη δημιουργία σχέσεων αμοιβαίας εμπιστοσύνης (Silcock, 2001). Σημαντικό τμήμα της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης είναι η ηλεκτρονική δημοκρατία, εργαλείο της οποίας αποτελεί η δημόσια διαβούλευση. Η κρίση εμπιστοσύνης που εμφανίζεται στη σχέση μεταξύ κράτους και πολιτών οδηγεί στην έναρξη της εποχής της ηλεκτρονικής δημοκρατίας. Η χρήση πληροφοριακών συστημάτων αποτελεί σημαντικό εργαλείο για τους πολίτες και την πολιτεία και στοχεύει στη συλλογική λήψη αποφάσεων και στη μείωση του δημοκρατικού ελλείμματος. Η είσοδος στην εποχή της ηλεκτρονικής δημοκρατίας πραγματοποιήθηκε το 1997 με το πρόγραμμα Hansard Society της Αγγλίας μέσω της ιστοσελίδας www.hansardsociety.org.uk. Το πρόγραμμα αυτό αφορά στην ανάπτυξη καινοτόμων διαλογικών τεχνολογιών και στοχεύει στην επανασύνδεση του κοινοβουλίου με τους πολίτες και στην ενθάρρυνση της συμμετοχής στη δημοκρατική διαδικασία, ενώ επιτρέπει στο εκλογικό σώμα να διερευνήσει και να επηρεάσει τη νομοθεσία και τους εκλεγμένους αντιπροσώπους του. Ένα από τα εργαλεία που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο του Hansard Society είναι εκείνο της ηλεκτρονικής δημόσιας διαβούλευσης. Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και πολλά κράτημέλη της, μεταξύ αυτών και η Ελλάδα, έχουν εντάξει στις πολιτικές τους διεργασίες το θεσμό της ηλεκτρονικής δημόσιας διαβούλευσης, στηριζόμενοι στα πρότυπα της Αγγλίας. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφερθεί ότι το επίθετο ηλεκτρονική που χρησιμοποιείται στην παρούσα εργασία ως χαρακτηρισμός για τις δημόσιες διαβουλεύσεις που πραγματοποιούνται στο διαδίκτυο, αποτελεί αδόκιμο όρο. Εντούτοις, κρίθηκε απαραίτητη η χρήση του όρου αυτού προκειμένου να καταστεί με σαφήνεια η διάκριση των δημόσιων διαβουλεύσεων που πραγματοποιούνται σε ψηφιακό περιβάλλον από εκείνες που πραγματοποιούνται σε φυσικό.
1.3 Η Ηλεκτρονική Δημόσια Διαβούλευση στη Χάραξη της Εκπαιδευτικής Πολιτικής Η εκπαιδευτική πολιτική αποτελεί ένα σύνθετο σώμα δηλώσεων και εντολών που αφορά στη διαχείριση εκπαιδευτικών ζητημάτων, προβλημάτων και θεμάτων, τα οποία σχετίζονται είτε με συγκεκριμένες εκφάνσεις του εκπαιδευτικού συστήματος είτε με το σύνολο των βαθμίδων και θεσμών αυτού (Παπαδάκης, 2003:82). Παράλληλα, η εκπαιδευτική πολιτική επιχειρεί να προωθήσει τη μετάδοση πολιτισμικών αξιών και κοινωνικών ρόλων, τη μάθηση ενός διευρυμένου αντιληπτικού πεδίου, το οποίο εδράζεται σε επιστημονικές - θεωρητικές βάσεις και τη διασφάλιση εκείνων των συνθηκών και υπηρεσιών που αποτελούν την ικανή και αναγκαία συνθήκη για την επίτευξη των προαναφερθέντων (Παπαδάκης, 2003:82). Η διαμόρφωση της εκπαιδευτικής πολιτικής, με τη χρήση του εργαλείου της ηλεκτρονικής δημόσιας διαβούλευσης, μπορεί να οδηγήσει σε αποτελέσματα που να είναι προϊόντα συναρτήσεως των επιδιώξεων των πολιτών και του εκπαιδευτικού γίγνεσθαι της χώρας. Στην παραδοσιακή της μορφή η δημόσια διαβούλευση διεξάγεται, ως επί το πλείστον, με προκαθορισμένο, επίσημο ή ημιεπίσημο τρόπο, μέσω γραπτών παρατηρήσεων, ερευνών, ακροάσεων και σχολίων σε συνεδριάσεις που πραγματοποιούνται σε φυσικό χώρο, ενώ κανένας από τους συμμετέχοντες σε αυτή δεν δικαιούται πρόσβασης στα κείμενα που καταθέτονται από τους υπόλοιπους συμμετέχοντες (Macnamara, 2010:230). Στην ηλεκτρονική της μορφή, η δημόσια διαβούλευση, πραγματοποιείται σε ψηφιακό χώρο και όλοι οι πολίτες δικαιούνται συμμετοχής. Τα σχόλια των συμμετεχόντων αναρτώνται στην ιστοσελίδα που πραγματοποιείται η διαβούλευση και η πρόσβαση σε αυτά είναι ανοιχτή και ελεύθερη. Κατά αυτό τον τρόπο, η ηλεκτρονική δημόσια διαβούλευση εμφανίζει μια ιδιαίτερη δυναμική στο θέμα των αποφάσεων και της τήρησης των υποσχέσεων από το κράτος, στοιχείο που τη διαφοροποιεί από το παραδοσιακό της μοντέλο. Έτσι, η δημόσια διαβούλευση μεταβάλλεται σε μια συνεχιζόμενη διαδικασία αξιολόγησης, με τους πολίτες ως μόνιμους ενόρκους και όχι ως περιστασιακούς ψηφοφόρους (Coleman, 2004: 2). Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης τονίζει τη δυναμική του θεσμού της δημόσιας διαβούλευσης στο πλαίσιο ανάπτυξης της δημοκρατίας (OECD, 2001). Τα οφέλη, τα οποία επισημαίνονται, αφορούν κυρίως στην ενίσχυση της σχέσης μεταξύ κράτους και πολιτών. Στο πλαίσιο της ηλεκτρονικής δημοκρατίας, η ηλεκτρονική δημόσια διαβούλευση προσφέρει αφενός τη δυνατότητα στους πολίτες να εκφράζουν τις απόψεις και θέσεις τους για τον πολιτικό σχεδιασμό που προτείνει η κυβέρνηση και αφετέρου δημιουργεί μια βελτιωμένη βάση για τη χάραξη πολιτικών από το κράτος. Έτσι, το κράτος λειτουργεί ως ένας οργανισμός σε συνεχή διαδικασία μάθησης, λόγω της διάδρασης που υπάρχει με τους πολίτες, ενώ παράλληλα ενισχύεται η εμπιστοσύνη των πολιτών και κατ επέκταση ο θεσμός της δημοκρατίας αλλά και το κοινωνικό κεφάλαιο (OECD, 2001:18). Προκειμένου μια ηλεκτρονική δημόσια διαβούλευση να θεωρηθεί επιτυχημένη πρέπει να διαθέτει ορισμένα χαρακτηριστικά, τα οποία προτείνονται από τον Coleman (2004) και στηρίζονται στην ανάλογη εμπειρία της Αγγλίας. Τα χαρακτηριστικά αυτά αφορούν στην ανάλυση και αξιολόγηση των αναρτώμενων σχολίων και ορίζουν ότι: Θα πρέπει εξ αρχής να καταστούνε με σαφήνεια ο σκοπός και οι όροι της διαβούλευσης, από τον φορέα πρωτοβουλίας, ώστε να γίνουν απόλυτα κατανοητοί από τους συμμετέχοντες πολίτες. Η διαβούλευση μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε με απλή πρόσκληση διατύπωσης απόψεων από τους πολίτες για το εκάστοτε θέμα, είτε με τη μορφή διαδραστικής συζήτησης μεταξύ του φορέα πρωτοβουλίας και των συμμετεχόντων σε αυτή.
Θα πρέπει να καταστεί σαφές στους πολίτες ότι δεν καλούνται να κάνουν πολιτική αλλά να εκφράσουν γνώμη για την πολιτική την οποία προτείνει και θέτει προς διαβούλευση η Κυβέρνηση. Θα πρέπει οι συμμετέχοντες πολίτες, είτε αντιπροσωπεύοντας οργανισμούς είτε συμμετέχοντας ως ανεξάρτητοι, να μεταδίδουν μέσω της διαβούλευσης τη γνώση ή την εμπειρία τους στο εκάστοτε θέμα προς διαβούλευση. Θα πρέπει να γίνονται προσπάθειες αποφυγής κοινωνικών αποκλεισμών από την δημόσια διαβούλευση, κάτι που επιτυγχάνεται με την κατάρτιση των πολιτών στις απαραίτητες δεξιότητες χρήσης ΤΠΕ και πρόσβασης στο διαδίκτυο. Τα σχόλια των διαβουλεύσεων θα πρέπει να ερμηνεύονται και να αναλύονται από ανεξάρτητο φορέα. Η ανάλυση και αξιολόγηση των αναρτώμενων σχολίων θα προσφέρει στον φορέα πρωτοβουλίας σημαντικότατες παραμέτρους για τη τελική λήψη αποφάσεων. Για να είναι αποτελεσματική η διαβούλευση θα πρέπει η ανάλυση των σχολίων να πραγματοποιείται εγκαίρως και να εφαρμόζεται ένα σύστημα ανάλυσης όπου συνδυάζει ποσοτική και ποιοτική ανάλυση αυτών. Τέλος τα αποτελέσματα της ανάλυσης και αξιολόγησης των σχολίων θα πρέπει να διατίθενται σε όλους τους συμμετέχοντες πολίτες, αλλά και να δίνονται πληροφορίες από τον φορέα πρωτοβουλίας της διαβούλευσης σχετικά με το τι μπορούν να περιμένουν οι πολίτες από τη τελική χάραξη πολιτικής, με τη μορφή ενός κοινωνικού συμβολαίου (Coleman, 2004: 2-3). Συμπληρωματικά αναφέρουμε ότι οι προσκλήσεις για τις εκάστοτε ηλεκτρονικές δημόσιες διαβουλεύσεις θα πρέπει να δημοσιεύονται και σε συμβατικά μέσα επικοινωνίας, όπως τηλεόραση, εφημερίδες, ραδιόφωνο αλλά και στις διαδικτυακές εφαρμογές αυτών των μέσων, προκειμένου να γίνεται ευρύτερα γνωστή η ύπαρξή τους και να συμμετέχουν όσο το δυνατόν περισσότεροι ενδιαφερόμενοι πολίτες. Οι φραγμοί προς τη μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών στη χάραξη πολιτικής με τη χρήση του διαδικτύου είναι πολιτιστικοί, οργανωτικοί και συνταγματικοί, όχι τεχνολογικοί (OECD, 2003: 84). Ο θεσμός των (ηλεκτρονικών) δημόσιων διαβουλεύσεων υιοθετήθηκε από την Ελλάδα το 2009 με τη δημιουργία της ιστοσελίδας www.opengov.gr. Μέσω αυτής της ιστοσελίδας έχουν πραγματοποιηθεί συνολικά 153 δημόσιες διαβουλεύσεις κατά την περίοδο 6/10/2009 έως και τις 23/2/2011, όπου οι 19 (δεκαεννέα) διοργανώθηκαν από το Υπουργείου Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων (Υ.Π.ΔΒΜ.Θ.). Συνολικά έχουν αναρτηθεί 67.929 σχόλια πολιτών, όπου τα 9.577 αναρτήθηκαν σε διαβουλεύσεις του Υ.Π.ΔΒΜ.Θ. (OpenGov, 2011) και αφορούσαν σε κείμενα για την χάραξη της εκπαιδευτικής πολιτικής από το κράτος. Η παρούσα εργασία εστιάζεται και αναλύει τη δεύτερη κατά σειρά διαβούλευση του Υ.Π.ΔΒΜ.Θ. σε θέματα εκπαιδευτικής πολιτικής και συγκεκριμένα τη διαβούλευση που αφορούσε στο θέμα της διαμόρφωσης και διάρθρωσης της Δια Βίου Μάθησης (ΔΒΜ) στην Ελλάδα. 2. Η ΕΡΕΥΝΑ* Στις 4-17 Φεβρουαρίου 2010 πραγματοποιήθηκε ηλεκτρονική δημόσια διαβούλευση η οποία αφορούσε το Κείμενο των Πολιτικών Κατευθύνσεων του Υ.Π.ΔΒΜ.Θ. με τίτλο: Προς μια Νέα Πολιτική της Δια Βίου Μάθησης στην Ελλάδα. Η διαβούλευση αυτή ήταν η δεύτερη κατά σειρά με πρωτοβουλία του Υ.Π.ΔΒΜ.Θ. και συνολικά αναρτήθηκαν 211 σχόλια.
Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η ανάλυση των 211 με στόχο τον εντοπισμό της συχνότητας σχολιασμού για κάθε φορέα-δομή και η ανάλυση-μελέτη του περιεχομένου των σχολίων εκείνου το φορέα-δομή που εμφανίζει την υψηλότερη συχνότητα σχολιασμού. *Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να ευχαριστήσω τους συμφοιτητές μου Αρετή Κόκαλη, Γεώργιο Μαυρογιάννη και Αλεξία Φουκίδου για τη συμβολή τους στη δημιουργία της αρχικής βάσης δεδομένων, από την εξέλιξη της οποίας προέκυψε η ποσοτική ανάλυση της παρούσας εργασίας. Η συμβολή αυτή πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των φοιτητικών μας υποχρεώσεων για τις ανάγκες του μεταπτυχιακού μαθήματος Προγράμματα Ανοιχτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης, οι διαλέξεις του οποίου πραγματοποιήθηκαν το Εαρινό εξάμηνο του ακαδημαϊκού έτους 2010-2011 με διδάσκοντα τον Αναπληρωτή Καθηγητή Βασίλειο Δαγδιλέλη. Σήμερα οι αντίστοιχες βάσεις δεδομένων προσφέρονται ελεύθερα από την ιστοσελίδα των διαβουλεύσεων. 2.1 Ερευνητική Μεθοδολογία Για να είναι αποτελεσματική η μελέτη της διαβούλευσης θα πρέπει να εφαρμόζεται ένα σύστημα ανάλυσης όπου συνδυάζει ποσοτική και ποιοτική ανάλυση των αναρτώμενων σχολίων (Coleman, 2004: 2). Έτσι, κρίθηκε απαραίτητη η χρήση μίας μεθόδου που θα επέτρεπε την ομαδοποιημένη μελέτη των σχολίων στους άξονες της ποσοτικής και ποιοτικής ανάλυσης. Οι μέθοδοι που επιλέχθηκαν για την επίτευξη του σκοπού της έρευνας είναι η Ανάλυση Περιεχομένου και η Σημειολογία Κειμένου. Η ανάλυση περιεχομένου αποτελεί δυνητικά μια από τις σημαντικότερες μεθόδους έρευνας στις κοινωνικές επιστήμες με την οποία μπορούν να αναλυθούν δεδομένα που δεν αντιπροσωπεύουν και δεν αποτελούν φυσικά γεγονότα αλλά, μεταξύ άλλων, κείμενα και εκφράσεις που δημιουργήθηκαν για να αναγνωστούν (Krippendorff, 2004:3). Ουσιαστικά, η ανάλυση περιεχομένου αποτελεί το εργαλείο μελέτης και καταγραφής της ανθρώπινης επικοινωνίας που συμβαίνει μέσω βιβλίων, περιοδικών, πολιτικού λόγου, ηλεκτρονικών αναρτήσεων, τέχνης και πολλών άλλων (Babbie, 2010). Προκειμένου να διασφαλισθεί η εγκυρότητα των αποτελεσμάτων, μέσω της μεθόδου της ανάλυσης περιεχομένου ορίστηκαν ως χαρακτηριστικά α) η συστηματικότητα βάση κριτηρίων, όπου ορίζουν με σαφήνεια την απόφαση του αν θα συμπεριληφθούν ή όχι στην ανάλυση στοιχεία του περιεχομένου των σχολίων με συνέπεια του ερευνητή σε αυτή την απόφαση και β) η διασφάλιση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας μέσω κανόνων που διασφαλίζουν την εμφάνιση ίδιων αποτελεσμάτων κατά την επανάληψη της εφαρμογής στο ίδιο περιεχόμενο. Η ποσοτική ανάλυση, μέσω της ανάλυσης περιεχομένου, στηρίχθηκε στον εντοπισμό των φορέων, δομών ή δράσεων που αναφέρονταν με μεγαλύτερη συχνότητα στο κάθε σχόλιο. Αρχικά κατηγοριοποιήθηκαν τα σχόλια τα οποία είχαν καθαρή και άμεση αναφορά σε ένα και μόνο φορέα, δομή ή δράση. Τα υπόλοιπα σχόλια, τα οποία δεν εντάσσονταν άμεσα σε κάποια κατηγορία, επαναξιολογήθηκαν και η τελική κατηγοριοποίησή πραγματοποιήθηκε με κριτήριο τη μεγαλύτερη σε έκταση αναφορά που δόθηκε σε φορέα, δομή ή δράση. Η σημειολογία κειμένου ή σημειωτική είναι η δεύτερη μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για την ανάλυση των αναρτημένων σχολίων και είναι εκείνη η μέθοδος όπου μελετά τον ρόλο των σημείων ως μέρος της κοινωνικής ζωής (Saussere, 1983: 15). Η μέθοδος αυτή εφαρμόσθηκε για τον εντοπισμό κοινών ή και όμοιων προτάσεων και εννοιών (σημαινόμενα στοιχεία) στα σχόλια των δομών που εμφανίζουν τη μεγαλύτερη συχνότητα σχολιασμού. Σημαινόμενα στοιχεία ονομάζονται εκείνα τα σημεία ενός κειμένου όπου δεν αφορούν λέξεις ως σημεία αλλά αναφέρονται σε νοήματα και φόρμες που εμφανίζονται στα κείμενα (Kress, 2003:41). 2.2 Αποτελέσματα της Έρευνας- Ποσοτική Ανάλυση
Η ποσοτική ανάλυση των σχολίων πραγματοποιήθηκε με την μέθοδο της ανάλυσης περιεχομένου. Η μέθοδος αυτή επέτρεψε την κατηγοριοποίηση των σχολίων με βάση τον φορέα ή δομή που αναφέρονταν σε μεγαλύτερη έκταση στο κάθε σχόλιο. Η χρήση αυτής της μεθόδου κρίθηκε απαραίτητη διότι το κείμενο που τέθηκε από το Υ.Π.ΔΒΜ.Θ. προς διαβούλευση δεν έθετε ξεκάθαρα ερωτήματα προς τους σχολιαστές, αλλά περιελάμβανε ένα ευρύ πλαίσιο, σχετικό με τα προβλήματα και τη λειτουργία της ΔΒΜ στην Ελλάδα, χωρίς να αναπτύσσει συγκεκριμένα ερωτήματα. Έτσι, οι σχολιαστές δεν καλούνταν να απαντήσουν συγκεκριμένα αλλά πολύ γενικά και αόριστα, με αποτέλεσμα τα σχόλια που αναρτήθηκαν να αφορούν στη λειτουργία πλήθους δομών, φορέων και δράσεων. Στον Πίνακα 1. παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της ανάλυσης περιεχομένου και όπως φαίνεται προκύπτουν σχόλια για 10 (δέκα), κυρίως, φορείς και δομές. Οι δομές που παρουσιάζουν σχετική συχνότητα μικρότερη του 2%, ή αλλιώς που αριθμούν λιγότερα από 4 (τέσσερα) σχόλια, έχουν ενταχθεί στην κατηγορία Λοιποί φορείς-δομές και περιλαμβάνουν σχόλια που αφορούν στο Εθνικό δίκτυο Έρευνας και Τεχνολογίας, Ενιαίο Μητρώο Εκπαιδευτών Ενηλίκων, λειτουργία των δημοσίων βιβλιοθηκών, Επαγγελματική Κατάρτιση Α.Ε., προγράμματα κατάρτισης σε στελέχη επιχειρήσεων, επιμόρφωση δικαστών και ιατρών, Νομαρχιαρχές Επιτροπές Λαϊκής Επιμόρφωσης και στην άτυπη μάθηση. Η κατηγορία Γενικά Σχόλια αφορά στην ανάρτηση γενικών σχολίων σχετικά με τη ΔΒΜ. Η κατηγορία Λανθάνων Περιεχόμενο αφορά σε σχόλια τα οποία δεν ήταν δυνατή η κατάταξή τους σε κάποια από τις προαναφερθέντες κατηγορίες. Στον Πίνακα 1. αποτυπώνεται η Κατανομή Σχολίων στη Δημόσια Διαβούλευση της 4-17 Φεβρουάριου 2010 όπως αυτή προέκυψε με τη μέθοδο της ανάλυσης περιεχομένου. Πίνακας 1. Κατανομή Σχολίων στη Δημόσια Διαβούλευση για το Κείμενο των Πολιτικών Κατευθύνσεων του Υ.Π.ΔΒΜ.Θ. με τίτλο: Προς μια Νέα Πολιτική της Δια Βίου Μάθησης στην Ελλάδα (4-17/2/2010) Φορέας-Δομή-Δράση Συχνότητα Σχετική Συχνότητα(%) Αθροιστική Σχετική Συχνότητα (%) Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών 28 13.27 13.27 Τριτοβάθμια Εκπαίδευση 26 12.32 25.59 Πρωτοβάθμια-Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση 21 9.95 35.55 Κ.Ε.Κ. (Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης) Σ.Δ.Ε. (Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας) Ι.Ε.Κ. (Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης) 14 6.64 42.18 12 5.69 47.87 11 5.21 53.08 Κ.Ε.Ε. (Κέντρα Εκπαίδευσης Ενηλίκων) 9 4.27 57.35 Ιδιωτική Εκπαίδευση 6 2.84 60.19 Κέντρο ΔΒΜ από Απόσταση 5 2.37 62.56 Ειδική Αγωγή 5 2.37 64.93
Γενικά Σχόλια για τη ΔΒΜ 29 13.27 78.20 Λοιποί φορείς-δομές 28 13.74 91.94 Λανθάνων Περιεχόμενο 17 8.06 100.00 Σύνολο 211 100.00 Πηγή: Ανάλυση περιεχομένου των αναρτημένων σχολίων της ηλεκτρονικής δημόσιας διαβούλευσης του Υ.Π.ΔΒΜ.Θ.(4-17/2/2010) Όπως φαίνεται από την ποσοτική ανάλυση των σχολίων της δημόσιας διαβούλευσης η μεγαλύτερη συχνότητα σχολιασμού εμφανίζεται στα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών (Ε.Ε.Σ.) με συχνότητα ν=28 (ήτοι, 13.27%). Τα σχόλια αυτά προέρχονται, κατά δήλωση, από ιδιοκτήτες Ε.Ε.Σ.. Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η μελέτη του περιεχομένου αυτών των σχολίων. 2.3 Ποιοτική Ανάλυση των Σχολίων για τα Ε.Ε.Σ. Με την πρώτη ανάγνωση των σχολίων που αναρτήθηκαν στη δημόσια διαβούλευση, παρατηρήθηκε η επανάληψη φράσεων και νοημάτων στα σχόλια που αφορούσαν στα Ε.Ε.Σ.. Η παρατήρηση αυτή δημιούργησε την υπόθεση της συντονισμένης συμμετοχής των Ε.Ε.Σ. Προκειμένου να διαπιστωθεί η ένταση αυτού του φαινομένου εφαρμόσθηκε σημειολογική μελέτη των σχολίων για τον εντοπισμό σημείων που επαναλλαμβάνονται μεταξύ των σχολίων αλλά και σημαινόμενων στοιχείων (ή εννοιολογικών πλαισίων). Η έρευνα κατέληξε στην ύπαρξη τεσσάρων (4) σημαινόμενων στοιχείων που περιέχουν και σημαίνων σημεία. Παρακάτω παραθέτονται τα ακριβή αποσπάσματα των σχολίων που εντοπίζονται τα σημαινόμενα στοιχεία, ενώ σε παρενθετικό πλαίσιο αναφέρεται η ημερομηνία και η ώρα ανάρτησης του σχολίου, όπως εμφανίζεται στην ιστοσελίδα της διαβούλευσης. Σημαινόμενο στοιχείο Α: Η προσφορά των Ε.Ε.Σ. στη ΔΒΜ Αυτό το στοιχείο περιλαμβάνει αναφορές για τη λειτουργία των Ε.Ε.Σ. ως μονάδες παροχής άτυπης και επαγγελματικής εκπαίδευσης και τη σύνδεση των αντικειμένων διδασκαλίας τους με την αγορά εργασίας. Το στοιχείο αυτό εντοπίζεται σε 17 από τα 28 αναρτημένα σχόλια για τα Ε.Ε.Σ., ήτοι 60.7%. Αξίζει να σημειωθεί η παρατήρηση ότι το στοιχείο Α εντοπίζεται στην αρχή του κάθε σχόλιου. Ακολουθούν τα αποσπάσματα που όρισαν το σημαινόμενο στοιχείο Α: Χρόνια τώρα τα Ε.Ε.Σ. προσφέρουν επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση στην αγορά εργασίας σε πολλά αντικείμενα (9 Φεβρουαρίου 2010, 23:06). Χρόνια τώρα τα Ε.Ε.Σ. προσφέρουν επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση στην αγορά εργασίας σε πολλά αντικείμενα[ ] Χρόνια τώρα προπονούμαστε στην ελεύθερη αγορά εργασίας (9 Φεβρουαρίου 2010, 21:42). Τα Ε.Ε.Σ. εδώ και πάρα πολλές δεκαετίες διαδραματίζουν ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην ελληνική κοινωνία αφού προσφέρουν ευέλικτες γνώσεις (11 Φεβρουαρίου 2010, 21:32). Είμαστε οι μόνες εκπαιδευτικές δομές που χρόνια τώρα κινούμαστε στην ελεύθερη αγορά εργασίας (12 Φεβρουαρίου 2010, 12:48). Παρέχω άτυπη κατάρτιση, χρηστική όμως (12 Φεβρουαρίου 2010, 19:17). Έχουμε εκπαιδεύσει πάνω από 1.000 ανθρώπους και παιδιά οι οποίοι δεν είχαν πρόσβαση σε άλλη εκπαιδευτική δομή (12 Φεβρουαρίου 2010, 19:58). Τα Ε.Ε.Σ. Πληροφορικής διαδραμάτισαν σπουδαίο και πρωταγωνιστικό ρόλο στην εκπαίδευση ενηλίκων και μαθητών (12 Φεβρουαρίου 2010, 17:00). Εμείς σαν εκπαιδευτικές δομές καταφέρνουμε να έχουμε την ευελιξία να προσφέρουμε ότι χρειάζεται η αγορά την οποία και αφουγκραζόμαστε άμεσα (12 Φεβρουαρίου 2010,
22:24). Τα Ε.Ε.Σ. είναι δομές με τεράστιες δυνατότητες και προσφέρουν στην «δια βίου εκπαίδευση» πάρα πολλά. Είμαστε οι μόνες εκπαιδευτικές δομές που χρόνια τώρα κινούμαστε στην ελεύθερη αγορά εργασίας (12 Φεβρουαρίου 2010, 18:01). Είμαστε δομές ισχυρές και με τεράστιες δυνατότητες να προσφέρουμε στην «δια βίου εκπαίδευση», οι μόνες εκπαιδευτικές δομές που χρόνια τώρα προπονούμαστε στην ελεύθερη αγορά εργασίας (13 Φεβρουαρίου 2010, 09:20). Τόσα χρόνια προσφορά, υψηλή δυναμική και δυνατότητα παραγωγής εκπαιδευτικού έργου των Ε.Ε.Σ. (13 Φεβρουαρίου 2010, 15:20). Το σημαντικό έργο που επιτελούμε στην εκπαίδευση και την άτυπη κατάρτιση ενηλίκων αλλά και παιδιών στην πληροφορική και τις νέες τεχνολογίες[ ] παρακολούθηση των ραγδαίων εξελίξεων στις νέες τεχνολογίες και τη μεταλαμπάδευση αυτής της γνώσης (15 Φεβρουαρίου 2010, 20:48). Τα Ε.Ε.Σ. είναι από τις πρώτες εκπαιδευτικές δομές στην Ελλάδα που προσέφεραν αυτό που λέμε σήμερα «δια βίου μάθηση» (16 Φεβρουαρίου 2010, 22:15). Θα ήθελα να γνωρίζετε ότι η μόνη εκπαιδευτική δομή στην οποία λειτουργούν παιδικά τμήματα υπολογιστών είναι τα Ε.Ε.Σ. Πληροφορικής (17 Φεβρουαρίου 2010, 12:11). Πολλά χρόνια τώρα αποτελούμε τους αισθητήρες της αγοράς εργασίας, μεταφέροντας στους πολίτες της ελεύθερης αγοράς, κατάρτιση (17 Φεβρουαρίου 2010, 20:57). [ ] τα ΕΕΣ που χρόνια άνοιγαν τα μάτια στην αγορά ενηλίκων σε επαγγελματικές δεξιότητες της άτυπης εκπαίδευσης (17 Φεβρουαρίου 2010, 21:30). Τα Ε.Ε.Σ. προσέφεραν και προσφέρουν στη δια βίου εκπαίδευση, εδώ κι έναν αιώνα[ ] αποτελούν τα διαχρονικά και ακοίμητα αισθητήρια παρακολούθησης των πραγματικών αναγκών της κοινωνίας (17 Φεβρουαρίου 2010, 23:06). Σημαινόμενο στοιχείο Β: Εκπαιδευτική κάλυψη απομακρυσμένων περιοχών Το στοιχείο Β περιλαμβάνει αναφορές για την διασπορά των Ε.Ε.Σ. στην ελληνική επικράτεια. Το στοιχείο αυτό εντοπίζεται σε 9 (εννιά) από τα 28 σχόλια, ήτοι 32.1% των σχολίων για τα Ε.Ε.Σ. Ακολουθούν τα αποσπάσματα που όρισαν το σημαινόμενο στοιχείο Β: Απλωμένα αυτή τη στιγμή σε κάθε γωνία της Ελλάδος, προσφέρουν την γνώση στους πολίτες με σύνεση και αποτελεσματικότητα, προσφέροντας στην αποκέντρωση της εκπαίδευσης νέων τεχνολογιών (9 Φεβρουαρίου 2010, 21:42). Είμαστε ευέλικτα σχήματα με διασπορά σε όλη την Ελλάδα, ακόμα και σε χωριά με πληθυσμό 1000 κατοίκων (12 Φεβρουαρίου 2010, 12:48). Το σημαντικότερο όμως που πετυχαίνουν τα Ε.Ε.Σ. και ειδικά τα Ε.Ε.Σ. Πληροφορικής είναι η μεγάλη γεωγραφική τους διασπορά, αφού τα βρίσκεις ακόμα και σε μικρά χωριά σε όλη την Ελλάδα (11 Φεβρουαρίου 2010, 21:32). Επιπλέον τα Ε.Ε.Σ. Πληροφορικής προσέφεραν τις υπηρεσίες τους ακόμα και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές της χώρας (12 Φεβρουαρίου 2010, 17:00). Η διασπορά των ιδιωτικών σχολών πληροφορικής σε όλη την Ελλάδα[ ] μπορούν να συμβάλλουν σε πολύ σημαντικό βαθμό στην καταπολέμηση του λεγόμενου «ψηφιακού αναλφαβητισμού» στην χώρα μας (12 Φεβρουαρίου 2010, 17:37). Πέρυσι υλοποιήσαμε με μεγάλη επιτυχία τα προγράμματα «E-parents» και «Εκπαιδευτείτε», τα κονδύλια των οποίων δεν θα είχαν απορροφηθεί και ούτε θα είχαν φτάσει και στα πιο απόμερα χωριά της Ελλάδας χωρίς την συνδρομή των Ε.Ε.Σ. (12 Φεβρουαρίου 2010, 19:58). Έχω εκπαιδεύσει πολλούς κατοίκους οι οποίοι δεν έχουν δυνατότητα μετακίνησης στη πόλη, και που σε αντίθετη περίπτωση δεν θα είχαν τη δυνατότητα να εκπαιδευτούν (15 Φεβρουαρίου 2010, 18:39). Απλωμένα αυτή τη στιγμή σε κάθε γωνία της Ελλάδος, προσφέρουν την γνώση στους πολίτες με σύνεση και αποτελεσματικότητα, προσφέροντας στην αποκέντρωση της εκπαίδευσης νέων τεχνολογιών (17 Φεβρουαρίου 2010, 20:57). Είναι αποκεντρωμένα σε όλη την ελληνική επικράτεια, από τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα έως και τα πλέον απομακρυσμένα ορεινά χωριά και ακριτικά νησιά μας. Οι «ευέλικτες και ελαφρές» δομές τους, δίνουν τη δυνατότητα σε όλους τους Έλληνες να απολαμβάνουν ποιοτικές και οικονομικές σπουδές στον τόπο τους (17 Φεβρουαρίου 2010, 23:06).
Σημαινόμενο στοιχείο Γ: Η σχέση με το Υ.Π.ΔΒΜ.Θ. -Έκφραση παραπόνων Το στοιχείο Γ αφορά στην αναβολή της Υπουργικής Απόφασης (Υ.Α.) 51915/Δ6 12-6-2009 Προϋποθέσεις και διαδικασία χορήγησης άδειας λειτουργίας σε Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών και στο κόστος που έφερε αυτή η αναβολή στον κλάδο. Το σημαινόμενο στοιχείο Γ εντοπίζεται σε 12 (δώδεκα) από τα 28 σχόλια, ήτοι 42.8%, αναφοράς στα Ε.Ε.Σ. Ακολουθούν τα αποσπάσματα που όρισαν το σημαινόμενο στοιχείο Γ: Τρέξαμε, δανειστήκαμε, αγωνιστήκαμε και ετοιμαστήκαμε περίπου 700 κέντρα, όπου καταθέσαμε φακέλους. Στη συνέχεια αλλάζει η πολιτική κατάσταση και μας λένε παράταση άδειας έως 31/8/2010. Ξανά πάλι στον αέρα (9 Φεβρουαρίου 2010, 21:42). [ ] περίπου 700 εργαστήρια ελευθέρων σπουδών[ ] προέβησαν σε μικρότερες ή μεγαλύτερες επενδύσεις, αρκετοί μετεγκαταστάθηκαν προκειμένου να πληρούν τις νέες προδιαγραφές, εξέδωσαν εγγυητικές επιστολές και κατέθεσαν πλήρεις φακέλους αξιολόγησης μέχρι το καλοκαίρι του 2009 ώστε να πάρουν άδειες νόμιμης λειτουργίας[ ] Το Σεπτέμβριο το Υπουργείο Παιδείας ανακοίνωσε ότι λόγω του πλήθους των αιτήσεων παρατείνεται ο χρόνος έκδοσης αδειών λειτουργίας για ένα έτος (11 Φεβρουαρίου 2010, 01:56). Τα Ε.Ε.Σ. δεν είχαν ποτέ ένα θεσμικό πλαίσιο[ ] Τελικά οι προδιαγραφές λίγο λογίκεψαν και με πολύ αγώνα και χρήματα προσαρμόσαμε τις σχολές μας και περίπου 700 Ε.Ε.Σ. κατάφεραν να κάνουν φάκελο για αδειοδότηση μέχρι την καταληκτική ημερομηνία 21/8/2009. Στη συνέχεια αλλάζει η Κυβέρνηση και μας λένε παράταση άδειας έως 31/8/2010. Ξανά είμαστε στον αέρα (11 Φεβρουαρίου 2010, 21:32). Τα εργαστήρια αυτά[ ] τα κάλεσε η προηγούμενη ηγεσία του Υπουργείου να αδειοδοτηθούν[ ] αναγκασθήκαμε να αλλάξουμε κτίρια, εξοπλισμό, να εκπαιδεύσουμε προσωπικό να ξαναχρεωθούμε ώστε να εναρμονιστούμε με την Υ.Α.[ ] στη συνέχεια αλλάζει η πολιτική κατάσταση δίνοντας παράταση μέχρι 31/08/2010 μένοντας έτσι για μία ακόμη φορά στον «αέρα» (12 Φεβρουαρίου 2010, 13:39). Εδώ και πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα έχουμε «τραβήξει» τα πάνδεινα όσον αφορά την αδειοδότησή μας[...] Τα κόστη τρέχουν, έχουμε εγγυητικές επιταγές που πληρώνουμε (γιατί το έλεγε η Υ.Α.) (12 Φεβρουαρίου 2010, 18:01). Ξαφνικά μου ζητάει με την Υ.Α. χαρτί στατικότητας του κτιρίου το οποίο δεν το παίρνει οικοδομή χτισμένη πριν το 1980 κατά την πολεοδομία[ ] ας μην θίξουμε και τις οικονομικές απαιτήσεις της συγκεκριμένης ΥΑ.[ ] Μετά από 20 χρόνια επαγγελματικής σταδιοδρομίας δικής μου και των υπαλλήλων μου καθηγητών θα πρέπει να κλείσουμε λόγω αυτής της άδικης από κάθε πλευρά υπουργικής απόφασης (12 Φεβρουαρίου 2010, 22:24). Με μια Υ.Α. που σε μια νύχτα έκλεινε τις επιχειρήσεις μας, λόγω άγνοιας των υπευθύνων «τι κάνουμε» και «ποίοι είμαστε»[ ] Τρέξαμε, δανειστήκαμε, αγωνιστήκαμε και ετοιμαστήκαμε περίπου 700 κέντρα, όπου καταθέσαμε φακέλους Στη συνέχεια αλλάζει η πολιτική κατάσταση και μας λένε παράταση άδειας έως 31/8/2010. Ξανά πάλι στον αέρα, με κόστη που τρέχουν και διαλυμένη ψυχολογία (13 Φεβρουαρίου 2010, 09:20). Ζητάει 3000 παράβολο και 10.000 εγγυητική επιστολή!. Το φροντιστήριο έχει 10.000 τζίρο (προσοχή όχι κέρδος) όλη τη χρονιά και μετά βίας αφήνει ένα βασικό μισθό. Η Υ.Α. αυτή με κλείνει (15 Φεβρουαρίου 2010, 18:39). [ ] προέκυψε μια Υ.Α. που θα μας επέτρεπε (αν εξαιρέσουμε τα δυσβάσταχτα και ΑΔΙΚΑ οικονομικά στοιχεία), να πάρουμε τη θέση που μας αξίζει ως μη τυπικές δομές κατάρτισης (15 Φεβρουαρίου 2010, 20:48). Παρ όλο το τρέξιμο και το κόστος που είχε σε πολλούς από εμάς ώστε να καταθέσουμε εγκαίρως (21/08/2009) τα δικαιολογητικά που ζητούσε το Υπουργείο ξαφνικά πριν τις εκλογές έδωσε παράταση ένα χρόνο αναγκάζοντας ένα μεγάλο μέρος από εμάς να δανειστούμε το ποσό των 10.000 για να το καταθέσουμε ως εγγυητική επιστολή και αυτή τη στιγμή σε αυτή τη δύσκολη περίοδο να πληρώνουμε τόκους κι άλλα έξοδα (16 Φεβρουαρίου 2010, 17:09). Με την παρούσα ανασφάλεια που νιώθουν οι ιδιοκτήτες των Ε.Ε.Σ. λόγω το πάγωμα του νόμου των Ε.Ε.Σ., αλλά και λόγω της οικονομικής κρίσης κινδυνεύει σοβαρά η εργασία εκατοντάδων υπαλλήλων των Ε.Ε.Σ. στην οποία