Greta Nüßing Oι πρώτες μέρες στα ξένα Πολύ καιρό πριν από την ημέρα που έμελλε να αφήσω την πατρίδα μου και να ακολουθήσω τον Γερμανό σύζυγό μου για να ζήσω μαζί του σε μια άλλη χώρα, μπήκε στο λεξιλόγιό μας η έννοια της νοσταλγίας. Ως έννοια μου ήταν ασφαλώς γνωστή, αν και ποτέ δεν με είχε προβληματίσει ιδιαίτερα. Για να είμαι ειλικρινής, μέχρι εκείνη τη στιγμή, δεν είχα συνειδητοποιήσει τι ακριβώς σημαίνει πατρίδα. Πώς μπορούσα άλλωστε; Ακόμη λιγότερο γνώριζα τι σημαίνει να ζεις σε μια ξένη χώρα. Χρειάστηκε να αφήσω την πατρίδα μου για να ξεκαθαρίσει μέσα μου το νόημα αυτών των λέξεων. Σήμερα, που είμαι σε θέση να αξιολογήσω καλύτερα τις εμπειρίες μου, μπορώ να πω ότι φέρνω με αγάπη στον νου μου τις αναμνήσεις από τις πρώτες μου μέρες στη Γερμανία. Τότε φυσικά σκεφτόμουν αλλιώς. Ως παιδί, είχα ήδη αφήσει μία φορά την πατρίδα μου για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Μαζί με την μητέρα και την αδερφή μου, είχα μείνει περίπου τρεις μήνες στη Λιβύη, όπου εργαζόταν ο πατέρας μου. Ωστόσο, αντίθετα απ ό,τι αργότερα στη Γερμανία, τότε είχα δίπλα μου την οικογένειά μου και, παρόλο που βρισκόμουν μακριά από το σπίτι μας, είχα μια αίσθηση εγγύτητας και ένιωσα για πρώτη φορά προστατευμένη. Όταν έφτασα στο Ανατολικό Βερολίνο (ήταν ακόμα πριν από την πτώση του Τείχους) και από εκεί στον σταθμό των λεωφορείων του Δυτικού Βερολίνου, θα έδινα τα πάντα για να κάνω μεταβολή και να πάρω το πρώτο αεροπλάνο για να επιστρέψω στο «σπίτι μου». Να όμως που τα πράγματα ήρθαν αλλιώς. Ο άνδρας μου ήρθε να με παραλάβει και έτσι ξεκίνησε η νέα μου ζωή στα ξένα, χωρίς τους δικούς μου ανθρώπους. Αντ αυτού, με τη δυσάρεστη αίσθηση που συνόδευε καθετί το άγνωστο σε αυτό τον τόπο. Τις πρώτες εβδομάδες και τους πρώτους μήνες, με βοήθησε σημαντικά η τηλεφωνική επικοινωνία με την οικογένειά μου. Ακόμη και σήμερα φέρνω, άλλοτε με χαρά και άλλοτε με λύπη, στον νου μου τις τηλεφωνικές μας συνομιλίες, ειδικά εκείνες με τη μητέρα μου. Τη θυμάμαι ακόμα να με συμβουλεύει να μην απομακρύνομαι πολύ από το σπίτι για να μη χαθώ. 1
Στην αρχή ακολουθούσα πιστά τη μάλλον καλοκάγαθη συμβουλή της. Πέρασε καιρός μέχρι να αποκτήσω μεγαλύτερη τόλμη και να διευρύνω σιγά σιγά την ακτίνα δράσης μου. Μία από τις πρώτες ανακαλύψεις που έκανα σε αυτές τις μάλλον διστακτικές εξορμήσεις μου ήταν η λέξη Pommes. Ακόμη και σήμερα αναρωτιέμαι πώς ήταν δυνατόν να μην έχω ακούσει ή διαβάσει αυτή τη λέξη ούτε μία φορά κατά τη διάρκεια της σχολικής μου ζωής. Ο άνδρας μου, φοιτητής τότε, δούλευε σε βενζινάδικο. Κάποια μέρα κανονίσαμε να περάσω να τον πάρω όταν θα σχολούσε από τη δουλειά του. Έτσι θα έχεις κάτι να κάνεις, μου είπε, θα έρθεις σε επαφή και με ανθρώπους. Πράγματι, έτσι ολομόναχη όπως καθόμουν στο σπίτι, ένιωθα το ταβάνι να με πλακώνει. Ο άνδρας μου μού πρότεινε μάλιστα να περάσω από την καντίνα που βρισκόταν στον δρόμο μου και να πάρω μια μερίδα Pommes για τους δυο μας. Όπως είπα, η λέξη μού ήταν παντελώς άγνωστη, και έμεινα να τον κοιτάζω με απορία. Εκείνος, όμως, επέμενε ότι το μόνο που είχα να κάνω ήταν απλώς να θυμάμαι τη λέξη. Έτσι, λοιπόν, την απομνημόνευσα και έφτασα γεμάτη προσμονή στην καντίνα. Με μεγάλη αυτοπεποίθηση ξεστόμισα τη φράση, την οποία επαναλάμβανα διαρκώς στον δρόμο για να την προφέρω σωστά. Χωρίς περιστροφές, άπλωσα το δεξί μου χέρι περιμένοντας να πάρω αυτό που είχα μόλις παραγγείλει και που δεν είχα ιδέα τι μπορεί να είναι. Η έκπληξή μου ήταν, επομένως, απολύτως δικαιολογημένη όταν παρέλαβα ένα κουτάκι με μοσχοβολιστές τηγανητές πατάτες κομμένες σε λωρίδες. Η αλήθεια είναι ότι περίμενα κάτι εντελώς ασυνήθιστο και καινούργιο και, αντ αυτού, πήρα κάτι τόσο συνηθισμένο και γνώριμο, αν και σε λίγο διαφορετική μορφή. Φαίνεται ότι το βλέμμα που έριξα στον υπάλληλο ήταν μάλλον περίεργο, αφού με ρώτησε αν ήταν όλα εντάξει. Εγώ, όμως, του έβαλα στο χέρι το ακριβές αντίτιμο και πήγα στο βενζινάδικο, όπου ο άνδρας μου κι εγώ απολαύσαμε σκασμένοι στα γέλια τις μυστηριώδεις Pommes, οι οποίες, πρέπει να πω, ότι υστερούσαν κατά πολύ σε γεύση από τις σπιτικές τηγανητές πατάτες. Η πρώτη φορά που πήγα μόνη μου σε σούπερ μάρκετ συγκαταλέγεται και αυτή στις κωμικές αναμνήσεις εκείνης της εποχής, αν και τότε είχα, ομολογουμένως, νιώσει μεγάλη ταραχή. Το σκηνικό διαδραματίστηκε στο ALDI. Στη Βουλγαρία ψωνίζαμε με εντελώς διαφορετικό τρόπο, τουλάχιστον πριν από το 1989. Στην είσοδο των σούπερ μάρκετ υπήρχαν ράφια, όπου 2
άφηνες τις τσάντες με τα ψώνια που είχες κάνει σε άλλα καταστήματα. Με τον τρόπο αυτό αποφεύγονταν οι παρεξηγήσεις στο ταμείο. Μπαίνοντας, λοιπόν, στο ALDI, άφησα τη γεμάτη μου τσάντα, όπως ήμουν συνηθισμένη, στον πάγκο μπροστά από τα ταμεία και μπήκα να κάνω τις αγορές μου. Όταν έφτασα στα ταμεία, περιμένοντας στην ουρά, είδα έναν άνδρα να στέκεται στο σημείο όπου είχα αφήσει την τσάντα μου. Έδειχνε να εκδηλώνει ζωηρό ενδιαφέρον για το περιεχόμενό της. Ήταν τρομερό, ένιωσα παγιδευμένη. Από τη μια ήθελα να γλιτώσω την τσάντα μου και να περάσω όσο το δυνατόν γρηγορότερα από το ταμείο, από την άλλη δεν ήθελα σε καμία περίπτωση να γίνω θέαμα. Όμως, με τόσο κόσμο ανάμεσά μας, ήταν αδύνατον να μιλήσω στον άνδρα, πόσο μάλλον σε μια γλώσσα που δεν ήταν η μητρική μου. Δεν ήθελα σε καμία περίπτωση να τραβήξω την προσοχή και να γίνω ρεζίλι. Δεν μπορούσα να αποφασίσω τι έπρεπε να κάνω. Άλλωστε εγώ ήμουν αυτή που, απερίσκεπτα, είχε αφήσει την τσάντα της εκτεθειμένη σε σημείο που, προφανώς, δεν προοριζόταν για αυτό τον σκοπό. Στάθηκα λοιπόν στην ουρά περιμένοντας τη σειρά μου. Εν τω μεταξύ, ο άνδρας συνέχισε να εξερευνά το περιεχόμενο της τσάντας μου. Όταν, επιτέλους, έφτασα μπροστά στο ταμείο, έπρεπε, συν τοις άλλοις, να συγκεντρωθώ και στο ξένο νόμισμα. Δεν είχα αποκτήσει ακόμη την άνεση να καταλαβαίνω τον εξαιρετικά περίεργο τρόπο με τον οποίο προφέρουν τους αριθμούς οι Γερμανοί. Όσο λοιπόν βρισκόμουν σε αυτή την απελπιστική θέση, ο άνδρας ετοιμαζόταν να πάρει την τσάντα και να φύγει. Κρίνοντας από τα κουρελιασμένα και παλιά ρούχα του, ήταν μάλλον άστεγος, και το περιεχόμενό της τσάντας θα του ήταν το δίχως άλλο χρήσιμο. Είχε έρθει η στιγμή να δράσω και έτσι φώναξα δυνατά: «Άσε κάτω τη σακούλα μου!» Ταυτόχρονα, δεν ήξερα πού να κρυφτώ από την ντροπή μου. Ο κόσμος που στεκόταν στο ταμείο πίσω μου και δίπλα μου με κοιτούσε. Όσα ακολούθησαν χαράχτηκαν βαθιά στη μνήμη μου. Διότι ο άστεγος γύρισε προς το μέρος μου και, καταφέρνοντας να με αιφνιδιάσει με το επιθετικό ύφος του, είπε: «Δεν είναι σακούλα, τσάντα είναι!» Έπειτα, άφησε την τσάντα και πάλι στη θέση της και βγήκε ατάραχος από το σούπερ μάρκετ. Είχε δίκιο. Εκείνο τον καιρό, δεν μπορούσα να διακρίνω ακόμη τη διαφορά ανάμεσα σε μια τσάντα και σε μια σακούλα. Χάρη στη δική του βοήθεια έμαθα ότι μια τσάντα δεν μπορεί 3
ποτέ να είναι σακούλα, ούτε και το αντίστροφο. Επιτέλους, αφού πλήρωσα στο ταμείο, πήρα την τσάντα μου, την οποία είχα καταφέρει να σώσω, και, κατακόκκινη από ντροπή, έφυγα όπως όπως από το κατάστημα. Όταν βγήκα έξω, άρχισα να σκέφτομαι πόσο περήφανη είχα νιώσει όταν τελείωσα με επιτυχία το λύκειο και τις σπουδές μου. Σκεφτόμουν ότι, λίγο πολύ, ήμουν καλά προετοιμασμένη για να ξεκινήσω τη νέα μου ζωή σε μια χώρα, με μια γλώσσα που δεν ήταν η μητρική μου. Σκεφτόμουν πόσους λίγους αστέγους είχα συναντήσει στην πατρίδα μου Σκεφτόμουν τη συμπόνια αλλά και την αίσθηση υπεροχής που ένιωθα πάντα στις λιγοστές συναντήσεις μας. Και να που, λίγο πριν, ένας άνθρωπος χωρίς σταθερή κατοικία, χωρίς δουλειά και εισόδημα, αλλά και χωρίς να αισθάνεται διόλου κατώτερός μου, μου είχε μάθει κάτι χρήσιμο. Ασφαλώς, είχα και μία ολόκληρη σειρά από άλλα βιώματα. Ωστόσο, τα πιο σημαντικά ήταν αυτά που απέκτησα σε καταστήματα ή καφετερίες, καθώς εκεί είχα την ευκαιρία να έρθω σε επαφή με ανθρώπους και να μάθω πολλά παρατηρώντας τους. Γι αυτό και από την πρώτη στιγμή που βρέθηκα στη Γερμανία, θεωρούσα σημαντικό να βρω δουλειά. Ήθελα να βρίσκομαι ανάμεσα σε ανθρώπους, να γνωρίσω αυτή την άγνωστη για μένα κουλτούρα. Δυστυχώς, κατάλαβα από την αρχή ότι οι προσπάθειές μου θα αργούσαν να αποδώσουν καρπούς, μιας και δεν είχα ακόμη τα απαραίτητα έγγραφα, όπως άδεια παραμονής και άδεια εργασίας. Όταν επιτέλους τα πήρα στα χέρια μου, έπεσα με τα μούτρα στη νέα μου αποστολή. Ασφαλώς, ένα από τα πρώτα πράγματα που είχα να κάνω ήταν να περάσω από την υπηρεσία εύρεσης εργασίας μια υπηρεσία, για την ύπαρξη της οποίας δεν είχα ιδέα μέχρι εκείνη τη στιγμή. Γεμάτη αισιοδοξία, στάθηκα λοιπόν και περίμενα υπομονετικά να με κατατοπίσει κάποιος από τους λεγόμενους συμβούλους εργασίας. Η αισιοδοξία μου ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο από το γεγονός ότι το συγκεκριμένο γραφείο απευθυνόταν σε «άτομα με υψηλή επαγγελματική εξειδίκευση». Ένιωσα λοιπόν κάτι παραπάνω από καλοδεχούμενη. Είχα μεγάλες προσδοκίες από τη συνέντευξή μου με τον σύμβουλο. Πράγματι, με υποδέχτηκε με εξαιρετική ευγένεια ενώ η συζήτηση μαζί του αποδείχθηκε λίαν ενδιαφέρουσα. Αφού καταχώρισε τα στοιχεία μου, του περιέγραψα πώς φαντάζομαι την ιδανική θέση εργασίας και 4
δήλωσα ενθουσιασμένη για την προοπτική να εργαστώ επιτέλους ως διπλωματούχος μηχανικός στον τομέα της βιοτεχνολογίας. Ο σύμβουλος με ενθάρρυνε και μου σύστησε να συνεχίσω την προσπάθεια. Όταν όμως βγήκα από το κτίριο, συνειδητοποίησα ότι ήξερα όσα και πριν από τη συνέντευξη τίποτε περισσότερο, τίποτε λιγότερο. Το μόνο που είχα μάθει από τον σύμβουλο ήταν πως χρειάζονταν ατομικές πρωτοβουλίες, όπως είπε χαρακτηριστικά. Αυτό ακριβώς ήταν που με φόβιζε. Τι εννοούσε μιλώντας για ατομικές πρωτοβουλίες; Μήπως δεν είχα πάρει από μόνη μου την πρωτοβουλία να συναντηθώ μαζί του; Ευτυχώς, η αβεβαιότητα δεν κράτησε για πολύ. Πολύ σύντομα μού ήρθε μια ιδέα για τη μορφή που θα μπορούσε να έχει μια τέτοια ατομική πρωτοβουλία. Εκείνη τη στιγμή αποφάσισα να εκμεταλλευτώ όλες τις ευκαιρίες που θα μου παρουσιάζονταν, ακόμη και όσες δεν είχαν καμία σχέση με το αντικείμενο των σπουδών μου. Ένιωσα πολύ περήφανη όταν κλήθηκα για πρώτη φορά σε συνέντευξη. Είχα στείλει το βιογραφικό μου για μια θέση σε φωτογραφείο. Στην πατρίδα μου δεν με είχε καλέσει ποτέ κανείς για συνέντευξη. Ακόμη θυμάμαι πόσο καιρό προετοιμαζόμουν ψυχικά, πνευματικά και σωματικά. Έκανα περιπάτους, επισκεπτόμουν το αγαπημένο μου πάρκο κοντά στο σπίτι μας, καθόμουν σε ένα παγκάκι και σκεφτόμουν πώς θα τα κατάφερνα να παρουσιάσω τον εαυτό μου με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, προσπαθούσα να ξεπεράσω τους φόβους μου. Ταυτόχρονα, παρατηρούσα τους ανθρώπους που έρχονταν εδώ αναζητώντας, όπως κι εγώ, την ηρεμία του καταπράσινου πάρκου. Ωστόσο, η συμπεριφορά τους άλλο έδειχνε. Διέσχιζαν τα μονοπάτια όλο άγχος. Ήμουν κι εγώ αρκετά αναστατωμένη. Ακόμη και τώρα θυμάμαι την αίσθηση της μοναξιάς που με κυρίευσε όταν μπήκα επιτέλους στο λεωφορείο που θα με πήγαινε στο φωτογραφείο. Ξανά και ξανά αναρωτιόμουν γιατί έπρεπε να μπω σε τέτοια διαδικασία. Γιατί δεν έδινα περισσότερο χρόνο στον εαυτό μου να προσαρμοστεί και να βρει τις ισορροπίες του στη νέα αυτή χώρα; Όταν έφτασα, έπνιξα μέσα μου όλες τις σκέψεις και τα συναισθήματα που θα μπορούσαν να μου σταθούν εμπόδιο, και συγκεντρώθηκα στη συνέντευξη. Σαφώς και δεν είχα ιδέα από τις δουλειές ενός φωτογραφείου, αλλά είχα θέληση και διάθεση να μάθω ένα σωρό καινούργια πράματα. Για να μην μακρηγορώ, με απέρριψαν. Συγχρόνως, όμως, ένιωσα για πρώτη φορά τι σημαίνει να βιώνεις μια απογοήτευση και, με 5
τον καιρό, να την αποδέχεσαι ως εμπειρία. Ένιωσα τι σημαίνει να υποφέρεις για κάποιο διάστημα αλλά, στη συνέχεια, να στέκεσαι και πάλι στα πόδια σου και να προσπαθείς εκ νέου. Όταν τελικά έπιασα δουλειά ως καθαρίστρια σε ένα γυμναστήριο, ένιωσα πολύ περήφανη για τον εαυτό μου, έστω και αν είχα να παλέψω με κάποια αρνητικά συναισθήματα. Είχα κάνει τόσο κόπο, μόνο και μόνο για να βρω δουλειά ως καθαρίστρια. Παρ όλα αυτά, δέχτηκα τη θέση και έπιασα αμέσως δουλειά. Στο γυμναστήριο κυκλοφορούσε ένας μεγάλος μαύρος σκύλος που ανήκε στην ιδιαιτέρα του διευθυντή. Δεν έτρεφα ιδιαίτερη συμπάθεια για τον σκύλο, όπως ούτε κι εκείνος για εμένα. Ήταν λες και διαισθανόταν πόσο ανασφαλής και δυστυχισμένη ένιωθα στη δουλειά. Εν πάση περιπτώσει, αφού μου έδειξαν τους χώρους που είχα να καθαρίσω, προσπάθησα να ιεραρχήσω στο μυαλό μου τις διάφορες δουλειές, προκειμένου να ανταποκριθώ όσο το δυνατόν καλύτερα στον ρόλο της καθαρίστριας. Τη δεύτερη μέρα στη δουλειά, συνέβη το κακό: ο σκύλος είχε κάνει την ανάγκη του καταμεσής του γραφείου του διευθυντή και εγώ έπρεπε, το συντομότερο δυνατόν, να την εξαφανίσω και να καθαρίσω το σημείο, προτού επιστρέψει ο διευθυντής. Αν και χρησιμοποίησα ό,τι καθαριστικό είχα στη διάθεσή μου, ο λεκές δεν έβγαινε με τίποτε. Αλλά ούτε και η μυρωδιά έλεγε να φύγει από το γραφείο. Η γραμματέας φώναζε σαν υστερική, αλλά τι έφταιγα εγώ; Στο κάτω κάτω, δεν ήταν δικό μου το σκυλί. Την επόμενη μέρα είχα ρεπό, μιας και η συμφωνία ήταν ούτως ή άλλως να δουλεύω μόνο δύο φορές την εβδομάδα. Με πήρε, λοιπόν, τηλέφωνο η γραμματέας για να μου ανακοινώσει λακωνικά ότι δεν χρειαζόταν άλλο τις υπηρεσίες μου. Ώστε είχα απολυθεί μετά από μόλις τέσσερις ώρες εργασίας! Ποτέ δεν πληρώθηκα γι αυτό το τετράωρο. Η διαδικασία μού ήταν πλέον γνωστή. Αποδέχτηκα την απογοήτευση, πόνεσα για λίγο, προτού σταθώ και πάλι στα πόδια μου για να συνεχίσω. Θυμάμαι ακόμα διάφορα περιστατικά, σε μουσεία ή σε εκδηλώσεις. Πάντοτε, όμως, αυτά τα πρώτα βιώματα άφηναν πίσω τους εκείνη τη γνώριμη αίσθηση. Ακόμα και αν στην αρχή ήταν όλα τους εξαιρετικά επώδυνα, με τον καιρό με βοήθησαν να καταλάβω καλύτερα τη διαφορετική κουλτούρα του τόπου και, μαζί με αυτή, τους ανθρώπους που ζούσαν σε αυτόν. 6
Κατά καιρούς σκεφτόμουν τους ανθρώπους που είχα αφήσει πίσω μου. Τους ανθρώπους που με είχαν συνοδεύσει στην πρότερη ζωή μου, που με αποδέχτηκαν και με αγάπησαν. Χάρη σε αυτό το συναίσθημα κατάφερα να γνωρίσω και στη νέα μου πατρίδα ανθρώπους με τους οποίους απέκτησα οικειότητα. Όλα αυτά τα βιώματα που είχα τις πρώτες μέρες στην ξενιτιά, μού έδειξαν ότι αξίζει τον κόπο να μην παραιτείσαι αλλά να κάνεις κάθε φορά και από ένα νέο βήμα, να πλησιάζεις τους ανθρώπους γύρω σου για να τους γνωρίσεις, ώσπου κάποια στιγμή να γίνεις κομμάτι της ζωής τους. Αυτός είναι εν τέλει και ο λόγος που σκέφτομαι με αγάπη τα πρώτα μου βιώματα στη Γερμανία, ακόμη και όσα ήταν επώδυνα, διότι μου έμαθαν ότι πατρίδα είναι τελικά οι άνθρωποι με τους οποίους μοιραζόμαστε τη ζωή μας. 7