Κείμενα: Φόνισσα (Α. Παπαδιαμάντη) Πατέρα στο σπίτι ( Α. Παπαδιαμάντη) Η τιμή και το χρήμα ( Κ. Θεοτόκης )
Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (Σκιάθος 4 Μαρτίου 1851 Σκιάθος 3 Ιανουαρίου), «η κορυφή των κορυφών» κατά τον Καβάφη, ήταν σπουδαίος Έλληνας λογοτέχνης, γνωστός και ως «ο άγιος των ελληνικών γραμμάτων». Έγραψε κυρίως διηγήματα, τα οποία κατέχουν περίοπτη θέση στην νεοελληνική λογοτεχνία.
Ο Στέφανος-Κωνσταντίνος Θεοτόκης (13 Μαρτίου 1872 1 Ιουλίου 1923) ήταν Έλληνας συγγραφέας και μεταφραστής, σημαντικός εκπρόσωπος της Επτανησιακής Σχολής. Πέθανε στην Κέρκυρα σε ηλικία 51 ετών, τον Ιούλιο του 1923, από καρκίνο.
Η Φραγκογιαννού, μία γυναίκα 60 ετών με έντονα χαρακτηριστικά, καθήμενη μπροστά στο τζάκι, προσέχοντας την ασθενική νεογέννητη εγγονή της, αναπολεί στιγμές από την ζωή της, που της δημιούργησαν ψυχικά τραύματα. Συνειδητοποιούσε πως υπηρετούσε πάντα τους άλλους (γονείς, αδέρφια, σύζυγο, παιδία). Αυτό ήταν το ριζικό των γυναικών της εποχής της. Δεν ήθελε όμως την ίδια τύχη για την εγγονή της, και για καμία άλλη γυναίκα. Μέσα στο μισοσκότεινο δωμάτιο, δολοφόνησε την εγγονής της, πιστεύοντας πως την οδηγούσε στην λύτρωση. Κι αυτό ήταν η αρχή μιας σειράς δολοφονικών ενεργειών μικρών γυναικών. Η αφαίρεση όμως της ανθρώπινης ζωής τιμωρείται Κουρασμένη από το κυνηγητό που εξαπέλυσαν οι αρχές εναντίον της, όταν υποψιάστηκαν τις πράξεις, στη θάλασσα που βρισκόταν, ένα κύμα την λύτρωσε από την μαρτυρική ζωή που ζούσε.
Ο πεντάχρονος Μήτσος, το τρίτο παιδί από τα τέσσερα εν ζωή της Γιαννούλας πήγαινε στο παντοπωλείο της γειτονιάς και ζητούσε συχνά λίγο λάδι, όπως το πρόσταζε η μητέρα του. Ο νεαρός παντοπώλης του έδινε αφού ο λόγος της ζητιανιάς του ήταν σοβαρός, «Δεν υπάρχει πατέρας στο σπίτι». Ο παντοπώλης ήξερε τα πάντα για τους γείτονες. Η Γιαννούλα, εγκαταλελημένη σύζυγος ζούσε με τα παιδιά της κάτω από δυσχερείς οικονομικές συνθήκες. Δεν μπορούσε ένα εργαστεί διότι από την μια δεν μπορούσε να επισκευάσει την ραπτομηχανή της, και από την άλλη είχε την φροντίδα των τεσσάρων παιδιών της. Ο σύζυγος της, ακόμα και όταν έμενε μαζί τους όσα κέρδιζε από την εργασία του, κάθε σαββατοκύριακο τα ξόδευε σε ποτό, με την οικογένεια να ζει πενιχρά. Ένας κουμπάρος βοηθούσε την οικογένεια έχοντας όμως βάλει στο μάτι την τίμια κουμπάρα, που με διπλωματία τον απέφευγε, αφού πρώτα έκανε την δουλειά της. Ο ζηλιάρης σύζυγος την εκδικήθηκε εγκαταλείποντας το σπίτι, κυνηγώντας μια παλιά του αγάπη.
Η Τρινκούλαινα ήταν σαράντα πέντε ετών πρόωρα ζαρωμένη, με νεανικό όμως βλέμμα! Ξυπνούσε πάντα νωρίς για να προλάβει όλες τις υποχρεώσεις αφού ο μέθυσος άντρας της την μόνη επένδυση που έκανε ήταν στο ποτό. Ένοιωθε μόνη. Μοναδική της βοήθειά η κόρη της Ρήνη, που πάσχιζε να ξυπνήσει εκείνο το πρωινό, για τις δουλειές του σπιτιού. Αυτή της την προσπάθεια διέκοψε ένα τρεχαλητό στο καντούνι της. Ανοίγοντας την πόρτα διέκρινε τρεις ανδρικές φιγούρες που κουβαλούσαν ένα μεγάλο σακί. Αμέσως κατάλαβε πως λαθρέμποροι μετέφεραν ζάχαρη και τώρα είναι στην πόρτα της.
Ο Αντρέας, ένας από αυτούς ήταν γνωστής αρχοντικής καταγωγής. Η Ρήνη της γοητευμένη από το νέο αυτό την έπεισε να μην τους καταδώσει κι έκρυψε το σακί στο κατώι, αφού το αγόρασε για 100 τάλιρα. Τις επόμενες ημέρες στην πιο ακουστή ταβέρνα ο Αντρέας παραδεχόταν στο φίλο του Αντώνη και στους παρευρισκομένους, την έλξη που ένιωθε για τη Ρήνη. Η πενιχρή της προίκα τον έκαναν να την απορρίπτει, λόγω μεγάλου χρέους. Τα λάγνα μάτια της τον έκανε να προχωρήσει μαζί της μέχρι εγκυμοσύνης! Όταν η Τρινκούλαινα το έμαθε και μάλιστα και για τα 1000 τάλιρα που ήθελε για προίκα, ο γαμπρός, τον τραυμάτισε επιπόλαια στο χέρι με μαχαίρι. Για ν αποφύγει τη φυλακή υποσχέθηκε στον Ανδρέα τα 1000 τάλιρα. Αυτός έτρεξε στο σπίτι να το ανακοινώσει τα χαρμόσυνα νέα στην Ρήνη. Αυτή θεωρεί πως θα αδικηθούν τα αδέρφια της, κι αρνείται να τον παντρευτεί διότι του εξήγησε πως αυτή ποτέ δεν θα πουλούσε την αγάπη της!
Τα ηθογραφικά στοιχεία σχετίζονται με την καταγραφή του τρόπου ζωής των απλών ανθρώπων της υπαίθρου. Οι γυναίκες που ονομάζονται με βάση το όνομα του άντρα τους (αποκαλούν τη Χαδούλα, Φραγκογιαννού, γιατί τον άντρα της τον λένε Γιάννη Φράγκο), οι γυναίκες είναι υπεύθυνες για τη φροντίδα της οικογένειάς τους και λαμβάνουν προίκα όταν παντρεύονται. Τα σπίτια έχουν τζάκι για θέρμανση και για φωτισμό χρησιμοποιούν τα λυχνάρια. Οι άνθρωποι πιστεύουν στη μαγεία και στις κατάρες, είναι δεισιδαίμονες και βασίζονται στα βοτάνια για τη θεραπεία των ασθενειών, αλλά και για να ελέγξουν το φύλο του παιδιού (παλικαροβότανο) ή να αποτρέψουν τη γέννηση άλλων παιδιών (στερφοβότανο).
Η συνήθεια των ανδρών να πίνουν περισσότερο στο τέλος της εβδομάδας, για να ξεκουραστούν από τα μεροκάματα της εβδομάδας. Γενικότερα κάθε πληροφορία που μας παρέχει ο συγγραφέας για τον τρόπο ζωής, τα έθιμα και τις αντιλήψεις της εποχής, αποτελούν τα ηθογραφικά στοιχεία του κειμένου. Ένα ακόμη στοιχείο ηθογραφικό όμως είναι και το γεγονός ότι οι ήρωες είναι απλοί, λαϊκοί άνθρωποι της υπαίθρου, εδώ της νησιωτικής υπαίθρου. Τα βιώματά τους είναι βιώματα καθημερινά και κοινά. Εξάλλου οι ήρωες του Παπαδιαμάντη πάντα είναι άνθρωποι της εποχής του.
ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ: Χαμηλή κοινωνική θέση, ανυποληψία. Παρά την εργατικότητα, την τιμιότητα, την ανοχή και την καρτερικότητα που επιδεικνύει σε όσα τους συμβαίνουν αλλά και στον ακαμάτη σύζυγο, αυτή τελικά είναι το «θύμα» της κριτικής των γύρω της για κάτι που υπέθεταν ότι έκανε και ήξεραν το σύζυγό της και το ήθος του και όχι ο Μανόλης Φλοεράκης. Το βάρος για το μεγάλωμα των παιδιών πέφτει όλο πάνω της, καθώς ο σύζυγος βρίσκει αφορμές να αποφεύγει την εργασία αρχικά (και δεν τον κατακρίνει κανείς) και στη συνέχεια την αφήνει με πρόσχημα την υποτιθέμενη απιστία της με τον κουμπάρο.
Την τιμή της τη διατηρεί ανέπαφη, αλλά χωρίς να αφήνει περιθώρια για οποιαδήποτε επαφή, αφήνει κάποιες ελπίδες στον κουμπάρο τους, για να μπορεί να ταΐσει τα παιδιά της. Ακόμη και μόνη, δε θέλει η ίδια να δίνει δικαιώματα, αλλά προκειμένου να εξασφαλίσει την επιβίωση της οικογένειάς της, στέλνει το μικρό της γιο, το 4 ο παιδί της, να ζητά λίγο λάδι με τη δικαιολογία, την τόσο αληθινή, ότι δεν έχουν πατέρα στο σπίτι.
Το διήγημα του Θεοτόκη μας παρουσιάζει με ρεαλιστικό τρόπο τις συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων της χώρας, λίγα χρόνια πριν από τους Βαλκανικούς πολέμους, όταν πρωθυπουργός της χώρας ήταν ο Γεώργιος Θεοτόκης. Παρά τις αναγνωρισμένες αρετές του πρωθυπουργού Θεοτόκη και παρά το γενικότερο έργο του για την ανοικοδόμηση του ελληνικού κράτους, οι δυσκολίες για τους απλούς πολίτες και τα εγγενή προβλήματα διαφθοράς της ελληνικής κοινωνίας, δεσπόζουν, δημιουργώντας ιδιαιτέρως πιεστικές καταστάσεις για τους Έλληνες της εποχής.
Ήδη από το εισαγωγικό απόσπασμα του διηγήματος ο συγγραφέας μας παρουσιάζει μία από τις κεντρικές ηρωίδες του έργου, τη σιόρα Επιστήμη, η οποία προκειμένου να διασφαλίσει την προίκα για τα κορίτσια της, εργάζεται σκληρά και καταφεύγει ακόμη και σε αθέμιτες ενέργειες -κρύβει τα προϊόντα των λαθρεμπόρων στο σπίτι της-, ενώ έχει να αντιμετωπίσει και τον αλκοολικό σύζυγό της, ο οποίος έχει καταφύγει στο ποτό μη έχοντας τη δύναμη να αντιμετωπίσει τις σκληρές απαιτήσεις της φτωχικής ζωής του. Παράλληλα, ο συγγραφέας εισάγει στο αρχικό τμήμα του διηγήματος και τον Αντρέα, γόνο ξεπεσμένης πλέον αρχοντικής οικογένειας, που αναγκάζεται να καταφύγει στο λαθρεμπόριο ζάχαρης για να σώσει το σπίτι του από την αναπόφευκτη κατάσχεσή του λόγω οικονομικών οφειλών. Τόσο η σιόρα Επιστήμη όσο και ο Αντρέας αποτελούν πρόσωπα ενδεικτικά μιας κοινωνίας που μαστίζεται από την οικονομική εξαθλίωση.
Παλαιότερα, οι γυναίκες δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα και θεωρούνταν «ανήλικες». Αποστολή της γυναίκας από την μια πλευρά ήταν η φύλαξη του οίκου και η επιτέλεση των καθηκόντων που αφορούσαν στην καλή λειτουργία του και από την άλλη πλευρά η απόκτηση παιδιών κυρίως αρσενικών για την διαιώνιση του οίκου. Επίσης, η γυναίκα παντρευόταν σε πολύ νεαρή ηλικία, χωρίς να έχει το δικαίωμα να επιλέξει τον σύζυγο της. Επιπλέον, οι γυναίκες περνούσαν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας τους στο γυναικωνίτη, συνήθως στον πάνω όροφο του σπιτιού, γνέθοντας, πλέκοντας ή υφαίνοντας στον αργαλειό. Αυτές ήταν οι μοναδικές εργασίες που θεωρούνταν ότι άρμοζαν σε γυναίκες. Ακόμη οι μόνες έξοδοι τους σε δημόσια θέα ήταν σε μεγάλες θρησκευτικές γιορτές, σε γαμήλιες τελετές, γιορτές συγγενών και κηδείες. Τέλος, δεν υπήρχε θεσμοθετημένη εκπαίδευση γι αυτές.
Στην σημερινή εποχή, η θέση των γυναικών έχει αλλάξει ριζικά χάρη στις επιστημονικές και τεχνολογικές καταστάσεις, στην ολοένα εκτεινόμενη εκβιομηχάνιση, στις συνακόλουθες αλλαγές στην οικονομική και κοινωνική δομή, αλλά και στη διάδοση νέων ιδεολογιών. Η γυναίκα σήμερα εκτός από εργαζόμενη είναι και νοικοκυρά και σύζυγος και μητέρα.
Συμπεραίνουμε λοιπόν πως οι γυναίκες στην σύγχρονη εποχή, με κινήματα όπως το φεμινιστικό κίνημα, έχουν αποκτήσει πολλά δικαιώματα και στις αναπτυγμένες χώρες ισότητα ( σχεδόν ). Παρόλα αυτά σε πολλές χώρες, κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες, οι γυναίκες έχουν λίγα έως και ανύπαρκτα δικαιώματα. Υπάρχουν όμως οργανώσεις που προσπαθούν να την αλλάξουν την κατάσταση αυτή.
Λίνα Παλιεράκη Θεοφανία Νικολάου Κωνσταντίνα Παπανδρέου Παπαδημητρίου Νικολία