ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΟΦΟΚΛΗ ΑΝΤΙΓΟΝΗ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 26/10/2014 Α. Γιατί από τα δύο μας αδέλφια ο Κρέοντας δεν έκρινε τον έναν άξιο ταφής, ενώ τον άλλο ανάξιο να ταφεί; Τον Ετεοκλή λοιπόν, όπως λένε, με δίκαιη κρίση Αφού τον έκρινε δίκαια και σύμφωνα με τη θρησκευτική συνήθεια, κάτω από τη γη διέταξε να τον θάψουν, ώστε να είναι τιμημένος μέσα στους νεκρούς του κάτω κόσμου αλλά το κορμί του Πολυνείκη, ο οποίος πέθανε με αξιολύπητο τρόπο λένε πως έχει διακηρυχθεί στους πολίτες κανείς να μην τον θάψει και να μην τον κλάψει αλλά (όλοι) να τον αφήσουν άκλαυτο, άταφο, ευχάριστο εύρημα για τα όρνια που λαίμαργα ψάχνουν για την τροφή τους. Β1. Η Αντιγόνη απαντά με ερώτηση στην ερώτηση της αδελφής της. Πώς είναι δυνατόν να γίνεται διαχωρισμός της αυτονόητης υποχρέωσης που έχουν οι ζώντες απέναντι στους νεκρούς, δηλαδή του ενταφιασμού τους; Τούτο υπαγορεύουν οι άγραφοι αλλά ιεροί κανόνες της θρησκείας και της ηθικής που ήταν βαθιά ριζωμένοι στη συνείδηση των αρχαίων. Εξάλλου σ αυτή την πίστη ήταν ριζωμένη και η υπόθεση της τραγωδίας. Πού στήριξε λοιπόν το κήρυγμα του ο Κρέοντας δηλώνοντας μεροληπτικά: «Ἐτεοκλέα μέν Πολυνείκους νέκυν(23-26); Πώς να μην αγανακτήσει η Αντιγόνη και να μην διαμαρτυρηθεί για τη διαταγή αυτή, όταν γι αυτήν η ταφή του νεκρού αδελφού της αποτελεί ιερό καθήκον; Η διάκριση του Κρέοντα για τα δύο της αδέλφια τονίζεται χαρακτηριστικά στο λόγο της : «δίκῃ δικαίᾳ κατὰ χθονὸς ἔκρυψε» τον «ἔντιμον» Ετεοκλή, ενώ «τὸν θανόντα Πολυνείκους νέκυν» εξέθεσε «ἀθλίως» με την απαγόρευση της ταφής του. Για όσα δε λένε για το κήρυγμα του Κρέοντα εξανίσταται. Από την πρώτη στιγμή θέλει να διαχωρίσει τη θέση της από τους άλλους πολίτες. Η διαταγή αυτή δεν ισχύει για την ίδια. Της είναι αδύνατον να σκέφτεται παραστατικά τη μακάβρια εικόνα του πεταγμένου πτώματος του αδελφού της τροφή για όρνεα. Η χρήση πέντε στίχων για την εγκατάλειψη του πτώματος, απέναντι στη χρήση τριών για την ταφή δηλώνει το πάθος που διακατέχει την ηρωίδα. Β2. Η προσπάθεια της Αντιγόνης να «κεντρίσει» τη φιλοτιμία της Ισμήνης μάλλον πέφτει στο κενό. Η ηρωίδα υπεκφεύγει. Απαντά με μία ερώτηση η οποία δείχνει το αδύναμο του χαρακτήρα της. Η προσφώνηση της «ὦ ταλαῖφρον», δείχνει και την τρυφερότητα της αλλά και τους φόβους της. Έχει καταλάβει τι της ζητά η Αντιγόνη και δηλώνει την αδυναμία της να προσφέρει τη συνδρομή της. Η μεταφορική χρήση των μετοχών «λύουσ ἅπτουσα» παριστάνει το δυσεπίλυτο του πράγματος, όπως το βλέπει η Ισμήνη. Αισθάνεται ανίσχυρο τον εαυτό της να συνδράμει την αδελφή της. Σελίδα 1 από 5
Με τον τρόπο αυτό τα συναισθήματα των θεατών τίθενται σε εγρήγορση. Αντιλαμβάνονται πολύ εύκολα πως μεγάλες συμφορές θα ακολουθήσουν από την άκαμπτη στάση και των δύο πλευρών. Φόβος αρχίζει σταδιακά να πλημμυρίζει την ψυχή τους. Η Ισμήνη βρίσκεται σε διαφορετικό ιδεολογικό χώρο και με τον τρόπο αυτό τονίζεται ακόμη περισσότερο η στάση της Αντιγόνης. Προοικονομείται η σύγκρουση Κρέοντα Αντιγόνης. Β3. Ο Αριστοτέλης περιγράφει και την τυπική διάρθρωση μιας τραγωδίας. Τα μέρη, στα οποία χωρίζεται, τα ονομάζει κατά ποσόν, για να τα ξεχωρίσει από τα κατά ποιόν, τα οποία είναι αποτέλεσμα αναλύσεως του έργου. Τα κατά ποιόν μέρη είναι κυρίως τα εσωτερικά και ουσιαστικότερα στοιχεία της τραγωδίας τα οποία, κατά τον Αριστοτέλη, βρίσκονται σε όλα σχεδόν τα τμήματά της και προκύπτουν από την ανάλυση. Τα δομικά αυτά μέρη είναι τα εξής: ο μύθος, το ήθος, η λέξη, η διάνοια, το μέλος και η όψη. Η τραγωδία είναι σύνθεση επικών και λυρικών στοιχείων τα οποία είναι ευδιάκριτα. Το επικό στοιχείο (διάλογοι-αφήγηση) αποτελούν ο πρόλογος, τα ἐπεισόδια και η ἔξοδος, ενώ το λυρικό(χορός) η πάροδος και τα στάσιμα. Αυτά αποτελούν και τα κατά ποσόν στοιχεία της. Ο πρόλογος έχει τη μορφή μονολόγου ή διαλόγου, ενώ στα παλαιότερα έργα, ιδίως του Αισχύλου, δεν υπάρχει πρόλογος, αλλά η τραγωδία αρχίζει από την πάροδο. Με τον πρόλογο, που σημαίνει τον πρώτο λόγο του ηθοποιού, οι θεατές εισάγονται στην υπόθεση της τραγωδίας. Τα επεισόδια είναι αντίστοιχα με τις σημερινές πράξεις και παρεμβάλλονται μεταξύ των χορικών. Ο ρόλος των επεισοδίων είναι πολύ σημαντικός, γιατί αυτά αναπτύσσουν και προωθούν τη σκηνική δράση μέσα από τις συγκρούσεις των προσώπων. Η έξοδος είναι το τελευταίο μέρος της τραγωδίας αρχίζει ύστερα από το τελευταίο στάσιμο και κλείνει με το εξόδιο άσμα του χορού. Στο επικό μέρος της τραγωδίας οι υποκριτές διαλέγονται είτε με συνεχείς λόγους είτε με στιχομυθίες, δηλαδή στίχο με στίχο. Και όταν η ένταση του διαλόγου κορυφωθεί, τότε και ο στίχος κόβεται σε δύο ή σε τρία μέρη, τις αντιλαβές. Μάλιστα στον διάλογο συμμετέχει πολλές φορές και ο κορυφαίος του χορού. Εξάλλου στο μέρος αυτό της τραγωδίας το συνηθέστερο μέτρο είναι το ιαμβικό τρίμετρο 1 ή σπανιότερα το τροχαϊκό τετράμετρο και γλώσσα του η παλαιότερη μορφή της αττικής διαλέκτου, με στοιχεία από την ιωνική και τη γλώσσα του έπους. Από το λυρικό μέρος η πάροδος είναι το άσμα που τραγουδούσε ο χορός, καθώς έμπαινε στην ορχήστρα με ρυθμικό βηματισμό, ενώ τα στάσιμα τα τραγουδούσε ο χορός, όταν πια είχε λάβει τη θέση του (στάσιν) στην ορχήστρα, και τα συνόδευε με χορευτικές κινήσεις. Εκτός όμως από την πάροδο και τα στάσιμα υπάρχουν και άλλα λυρικά στοιχεία στην τραγωδία, που παρεμβάλλονται ανάμεσα στα διαλογικά μέρη. Από αυτά άλλα έχουν θρηνητικό χαρακτήρα και τα τραγουδούσε ο χορός με ένα ή δύο ηθοποιούς (κομμοί) και άλλα τα τραγουδούσε μόνο ένας (μονωδίες) ή δύο (διωδίες) ηθοποιοί. Σελίδα 2 από 5
Επειδή τα χορικά άσματα αποτελούν επιβιώσεις της αρχαιότερης χορικής ποίησης, που καλλιέργησαν κυρίως οι Δωριείς, διατηρούν τόσο τη δωρική γλώσσα όσο και τα ποικίλα μέτρα του αρχαιοελληνικού λυρισμού. Β4. Κόθορνοι: Υψηλά υποδήματα που φορούσαν οι ηθοποιοί του αρχαίου θεάτρου, με σκοπό να φαίνονται ψηλότεροι στο θεατή. Εκκύκλημα: Το εκκύκλημα είναι τροχήλατη σκηνική εξέδρα της αρχαίας τραγωδίας χρησιμοποιούμενη για την αναπαράσταση γεγονότος που κανονικά λάμβανε χώρα στο εσωτερικό του χώρου όπου εξελισσόταν η τραγωδία. Συνήθως συρόταν με βαρούλκο για να παρουσιάσει το νεκρό σώμα ήρωα της τραγωδίας που, προκειμένου να μην προκαλέσει τα χρηστά ήθη, εύρισκε το θάνατο μακριά από τη σκηνή. Λογείο: ΠεΚατά μήκος του τοίχου της σκηνής, προς το μέρος των θεατών, κατασκευάστηκε ένα ξύλινο και αργότερα πέτρινο ή μαρμάρινο υπερυψωμένο δάπεδο, πάνω στο οποίο έπαιζαν οι ηθοποιοί. Ο χώρος αυτός ονομάστηκε λογείο και δεν υπήρχε κατά τους κλασικούς χρόνους.ριστρεφόμενες πρισματικές κατασκευές τοποθετημένες εκατέρωθεν του κεντρικού θυρώματος της σκηνής του αρχαίου ελληνικού θεάτ Θεολογείο: Στο αρχαίο ελληνικό θέατρο, το σκηνικό μηχάνημα ή το τμήμα του θεάτρου απ` το οποίο παρουσιαζόταν κάποιος θεός να μιλάει στους ανθρώπους απ` την ουράνια κατοικία του. Θεωρικά: Τα χρήματα που δίνονταν κατά την αρχαιότητα από το δημόσιο ταμείο στους άπορους Αθηναίους πολίτες, για να πληρώσουν την είσοδό τους στο θέατρο ή σ` άλλες μεγάλες γιορτές. Η τιμή ήταν δύο οβολοί (διωβελία). Ο Περικλής (κατά τον Πλούταρχο) ή ο Κλεοφώντας (κατά τον Αριστοτέλη) ψήφισαν το σχετικό νόμο για να μη στερούνται οι άποροι το διδακτικό χαρακτήρα του θεάτρου. Στις αρχές δίνονταν μόνο για τα δράματα που διδάσκονταν στις μεγάλες γιορτές. Νόμος απαγόρευε τη χρήση των θ. για άλλες ανάγκες με βαριά ποινή. Στη διάρκεια όμως του Πελοποννησιακού πολέμου (431-404 π.χ.), επειδή τα οικονομικά της Αθήνας δεν ήταν ανθηρά, τα θ. καταργήθηκαν. Άρχισαν να ισχύουν ξανά τα χρόνια 354-339, επί Ευβούλου, και το 339-8 με εισήγηση του Δημοσθένη. Β5 α) δηλοῖς : δήλωση, δηλαδή. ἀτιμάσας: ατίμωση, ατιμαστέος. φασιν : κατάφαση, αποφατικός. πέφυκας: φύλο, ευφυής. ξυνεργάσῃ: κατεργασία,εργαλείο. Β5 β) Κατάσχεση:ἔχει επόπτης : εἰσορῶσι Ιστορία: εἰδόσιν Άξονας: ἄγειν Απερίσκεπτος:σκόπει Σελίδα 3 από 5
Β6 α) Ορ. Υποτ. Ευκτική Προς. Απρφ. Μτχ ἒσχες σχῇς σχοίης σχὲς σχεῖν σχὼν-οῦσα-ὸν ἒλεξας λέξῃς λέξαις λέξον λέξαι λέξας-ασα-αν εἶπες εἲπῃς εἲποις εἰπὲ εἰπεῖν εἰπὼν-οῦσα-ὸν εἰσεῖδες εἰσίδῃς εἰσίδοις εἲσιδε εἰσιδεῖν εἰσιδὼν-οῦσα-ὀν ἒδειξας δείξῃς δείξαις δεῖξον δεῖξαι δείξας-σα-δεῖξαν ξυνεπόνησας ξυμπονήσῃς ξυμπονήσαις ξυμπόνησον ξυμπονῆσαι ξυμπονήσας- σασα-αν Β6 β) ἔπος: ἒπη νεκροῖς :νεκρῷ χάριν: χάριτας πρᾶγμ :πράγματα ἅπτουσα:ἅπτουσαι Β7 α) εἴτ εὐγενὴς πέφυκας, εἴτ ἐσθλῶν κακή: Διμελής πλάγια ερωτηματική πρόταση, σε θέση αντικειμένου στο δείξεις. Εισάγεται με το εἴτ εἴτ και εκφέρεται με οριστική. εἰ τάδ ἐν τούτοις (εστί): Δευτερεύουσα υποθετική που δηλώνει το πραγματικό. υποθετικός λόγος ΥΠΟΘ: εἰ τάδ ἐν τούτοις (εστί) προσθείμην ἂν (ΑΠΟΔ.) εἰ + ορισ.--> δυνητική οριστική. Εἰ ξυμπονήσεις : Πλάγια ερωτηματική πρόταση, ολικής αγνοίας, μονομερής ως Α σκόπει καὶ ξυνεργάσῃ: Πλάγια ερωτηματική πρόταση, ολικής αγνοίας, μονομερής ως Α σκόπει (ό,τι και η προηγούμενη, καθώς συνδέονται μεταξύ τους με το ΚΑΙ Β7 β) ἐκκεκηρῦχθαι : Α φασίν, ειδικό απαρέμφατο. τοῖσι μὴ εἰδόσιν : επιθετική μετοχή ως Α προκηρύξοντα σαφῆ :προληπτικό κατηγορούμενο ταῦτα προκηρύξοντα :τελική μετοχή (μέλλοντας) ἅπτουσα: τροπική μετοχή.(εγώ: Υ) Σελίδα 4 από 5
Σημείωση: Σε όσες από τις απαντήσεις στην εισαγωγή υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες, αυτό γίνεται για τη δική σας σφαιρική γνώση. Ο βαθμός θα καταγραφεί ΜΟΝΟ με βάση τα όσα το σχολικό εγχειρίδιο αναφέρει. Σελίδα 5 από 5