Ενότητα 3 η Επαγγέλματα των αρχαίων Αθηναίων Κείμενο Ἀθηναῖοι, ὡς καὶ οἱ ἑτέρας πόλεις κατοικοῦντες, πολλὰ ἐν τῷ βίῳ ἐπιτηδεύουσι, ἵνα τὰ ἀναγκαῖα πορίζωνται: Ναυσικύδης ναύκληρος ὢν περὶ τὴν τοῦ σώματος τροφὴν ἑαυτῷ καὶ τοῖς οἰκείοις ἐσπούδαζε, τοῦτ αὐτὸ δ ἐποίουν Ξένων ὁ ἔμπορος καὶ Ξενοκλῆς ὁ κάπηλος. Πολύζηλος ἀπὸ ἀλφιτοποιίας ἑαυτὸν καὶ οἰκέτας ἔτρεφε, ἔτι δὲ πολλάκις τῇ πόλει ἐλειτούργει. Γλαύκων ὁ Χολαργεὺς ἐγεώργει καὶ βοῦς ἔτρεφε, Δημέας δὲ ἀπὸ χλαμυδουργίας διετρέφετο, Μεγαρέων δ οἱ πλεῖστοι ἀπὸ ἐξωμιδοποιίας. Οὐκ ὀλίγοι τῶν πολιτῶν τέχνην τινὰ ἐξεμάνθανον, οἷον τὴν τῶν λιθοξόων, κεραμέων, τεκτόνων, σκυτοτόμων, καὶ πλεῖστα ἐπιτήδεια τῷ βίῳ ἐξειργάζοντο. Ξενοφῶν, Ἀπομνημονεύματα 2.7.6 (ελεύθερη διασκευή) Κείμενο Μετάφραση Ἀθηναῖοι, ὡς καί οἱ κατοικοῦντες ἑτέρας πόλεις, Οι Αθηναίοι, όπως και αυτοί που κατοικούν στις άλλες πόλεις, πολλά ἐπιτηδεύουσιν ἐν τῷ βίῳ, ασκούν πολλά επαγγέλματα στη ζωή τους, ἵνα πορίζωνται τά ἀναγκαῖα: για να εξασφαλίζουν τα αναγκαία: Ναυσικύδης ὤν ναύκληρος ἐσπούδαζε Ο Ναυσικύδης που ήταν πλοιοκτήτης, μεριμνούσε περί τήν τροφήν τοῦ σώματος ἑαυτῷ καί τοῖς οἰκείοις, για τη συντήρηση του εαυτού του και των δικών του, τοῦτ αὐτό δέ ἐποίουν και το ίδιο ακριβώς έκαναν Ξένων ὁ ἔμπορος καί Ξενοκλῆς ὁ κάπηλος. ο Ξένων ο έμπορος και ο Ξενοκλής ο μικροπωλητής. Πολύζηλος ἔτρεφεν ἑαυτόν καί οἰκέτας Ο Πολύζηλος συντηρούσε τον εαυτό του και τους οικιακούς του δούλους ἀπό ἀλφιτοποιίας, με την παρασκευή κριθάλευρου, ἔτι δέ πολλάκις και ακόμα μερικές φορές ἐλειτούργει τῇ πόλει. προσέφερε δημόσια υπηρεσία στην πόλη με δικά του χρήματα. Γλαύκων ὁ Χολαργεύς ἐγεώργει ο Γλαύκων από το Χολαργό ήταν γεωργός καί ἔτρεφε βοῦς, και έτρεφε βόδια, Δημέας δέ διετρέφετο ο Δημέας ζούσε ἀπό χλαμυδουργίας, από την τέχνη της κατασκευής χλαμύδων, οἱ πλεῖστοι δέ Μεγαρέων ἀπό ἐξωμιδοποιίας. και οι περισσότεροι από τους Μεγαρείς από την τέχνη της κατασκευής εξωμίδων. Οὐκ ὀλίγοι τῶν πολιτῶν ἐξαμάνθανον τέχνην τινά, Αρκετοί από τους πολίτες μάθαιναν καλά κάποια τέχνη, οἷον τήν (τέχνην) τῶν λιθοξόων, όπως την τέχνη του μαρμαρά, κεραμέων, τεκτόνων, σκυτοτόμων, του κεραμέα, του μαραγκού, του τσαγκάρη, καί ἐξειργάζοντο πλεῖστα ἐπιτήδεια τῷ βίῳ. και εξασφάλιζαν πάρα πολλά αναγκαία αγαθά για τη ζωή τους. - 1 -
Βιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα Ο Ξενοφών γεννήθηκε στην Αθήνα μεταξύ του 434 π.χ και του 427π.Χ. Ήταν γιος του Γρύλου από το Δήμο Ερχειάς. Η οικογένειά του ανήκε στην τάξη των Ιππέων,δηλ. ήταν γόνος μιας αριστοκρατικής πλούσιας οικογένειας. Έγινε μαθητής του Σωκράτη και αυτή του η μαθητεία του καλλιέργησε έναν βαθύτατο σεβασμό για το δάσκαλό του σ' όλη του τη ζωή. Το 401 π.χ με πρόσκληση του φίλου του Προξένου βρίσκεται στην Περσία. Εκεί αποφασίζει να λάβει μέρος,συμμετέχοντας σ' ένα ελληνικό εκστρατευτικό σώμα, στην εκστρατεία του Κύρου του Νεότερου κατά του αδελφού του Αρταξέρξη του Β'. Στα Κούναξα οι Έλληνες νίκησαν τους αντιπάλους τους Πέρσες,αλλά ο Κύρος σκοτώθηκε. Οι Μύριοι (10.000),όπως ονομάστηκε το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα, αποφάσισε να επιστρέψει πίσω.ύστερα απ πολλές ταλαιπωρίες σ' άγνωστα και εχθρικά μέρη και αφού στο μεταξύ ο Ξενοφών είχε εκλεγεί ένας από τους πέντε στρατηγούς,κατόρθωσαν να φτάσουν στην ελληνική Τραπεζούντα και ύστερα στο Βυζάντιο. Φτάνοντας στον Εύξεινο Πόντο αναφώνησαν το ιστορικό <<Θάλαττα, θάλαττα >>.Όλη αυτή την πορεία,την κάθοδο των Μυρίων εξιστόρησε o Ξενοφών στο έργο του << Κύρου Ανάβασις>>. Μετά από αυτά ο Ξενοφών θα ενταχθεί στις σπαρτιατικές δυνάμεις και κάτω από την αρχηγία του βασιλιά Αγησιλάου θα πάρει μέρος στις επιχειρήσεις εναντίον των περσών και στη συνέχεια το 394 π.χ στη μάχη της Κορώνειας εναντίον των Αθηναίων. Γι' αυτό και εξορίζεται από την Αθήνα αλλά ανταμείβεται από τη Σπάρτη και ως το 371 ζει στο Σκιλλούντα, στην Ηλεία στο αγρόκτημα που του παραχώρησαν.εδώ ασχολείται με τη γεωργία,το κυνήγι και τη συγγραφή των συγγραμμάτων του. Το 371, μετά την ήττα της Σπάρτης στα Λεύκτρα από τους Θηβαίους, θα καταφύγει στην Κόρινθο. Εδώ θα ζήσει πιθανώς ως το θάνατό του αν και στο μεταξύ οι Αθηναίοι ανακάλεσαν το ψήφισμα για την εξορία του.το 362, ο γιος του Γρύλλος σκοτώνεται πολεμώντας μαζί με τους Αθηναίους στη μάχη της Μαντινείας.Το 356 πιθανώς πεθαίνει και ο ίδιος ο Ξενοφών. Απόδοση Nοήματος Το απόσπασμα από τα Ἀπομνημονεύματα του Ξενοφώντα που μελετούμε αναφέρει χαρακτηριστικά επαγγέλματα των αρχαίων Αθηναίων επισημαίνοντας ότι χάρη σε αυτά οι πολίτες συντηρούσαν τους εαυτούς τους, τους οικείους και τους δούλους τους, αλλά και πρόσφεραν πολύτιμες υπηρεσίες στην πόλη τους. Ο Ξενοφών παρατηρεί μάλιστα ότι μεγάλο μέρος των Αθηναίων καταπιανόταν με χειρωνακτικά επαγγέλματα, για να συντηρηθεί. Ερμηνευτικά σχόλια : πολλὰ ἐν τῷ βίῳ ἐπιτηδεύουσι: Μόλις ένας νεαρός Αθηναίος ολοκλήρωνε τη βασική εκπαίδευση που περιγράψαμε στην προηγούμενη Ενότητα, μπορούσε να ακολουθήσει ιδιαίτερα από τον 5ο αι. π.χ. ανώτερες σπουδές κοντά στους φιλοσόφους και τους σοφιστές. Αυτό βέβαια ίσχυε, κυρίως, - 2 -
για τα αγόρια των εύπορων οικογενειών. Τα υπόλοιπα στρέφονταν στον βιοπορισμό ακολουθώντας, συνήθως, τα επαγγέλματα των γονέων τους. ναύκληρος: Χάρη στη γεωγραφική θέση της πόλης τους και λόγω της αδυναμίας της αττικής γης να συντηρήσει αποκλειστικά με τη γεωργία τους κατοίκους της, οι Αθηναίοι στράφηκαν γρήγορα στο εμπόριο, κυρίως στο θαλάσσιο. Πλοιοκτήτες και κυβερνήτες των εμπορικών πλοίων ήταν οι ναύκληροι με εισαγωγές και εξαγωγές ασχολούνταν οι ἔμποροι, ενώ με το λιανικό εμπόριο οι κάπηλοι. Υπηρεσίες αλλαγής ξένων νομισμάτων στο τοπικό νόμισμα παρείχαν οι ἀργυραμοιβοί Ερωτήσεις κατανόησης κειμένου Ποία ήταν τα επαγγέλματα των Αθηναίων στην αρχαία Ελλάδα :.. Βάση του κειμένου σε ποια επαγγέλματα έστρεψαν το ενδιαφέρον τους οι Αθηναίοι αφού η γη δεν μπορούσε να βοηθήσει την οικονομική τους άνθηση. Τελος να καταγράψτε τα επαγγέλματα επιγραμματικά... Μέσα σε λίγες γραμμές να αναφέρετε που επικεντρώνετε η οικονομία της αρχαίας Αθήνας αντλώντας πληροφορίες από το κείμενο. - 3 -
.. Γιατί ο Ναυσικύδης ἐσπούδαζε;.... Ποιοι άλλοι αὐτό τοῦτο ἐποίουν;.... Από τι ἔτρεφε ἑαυτόν και οἰκέτας ο Πολύζηλος;.... Με τι ασχολούνταν ο Γλαύκων ;.... Πώς διετρέφετο ο Δημέας και πολλοί από τους Μεγαρείς;.... Τι μάθαιναν αρκετοί από τους πολίτες; - 4 -
............ Με ποιες τέχνες ασχολούνταν αρκετοί από τους πολίτες;........... Γραμματικός πίνακας Ουσιαστικά Επίθετα Αντωνυμίες Α κλίση Β κλίσης Ο Ναυσικύδης ὁ ἐπιτήδειος, ἡ ἡ τροφή ἡ ἀλφιτοποιία ὁ ἀναγκαῖος, ἡ ἐπιτηδεία/ἐπιτήδειος, ὁ οἰκέτης ἀναγκαία, τὸ τὸ ἐπιτήδειον ὁ Δημέας ἀναγκαῖον ἡ χλαμυδουργία Γ κλίσης ἡ ἐξωμιδοποιία ἡ τέχνη. ὁ πολίτης. ὁ πολύς ἡ πολλή, τὸ Β κλίση ὁ Ἀθηναῖος ὁ βίος ὁ ναύκληρος ὁ ἔμπορος ὁ κάπηλος ὁ λιθοξόος ὁ σκυτοτόμος ὁ Πολύζηλος Γ κλίση ἡ πόλις τὸ σῶμα ὁ Ξένων ὁ Ξενοκλῆς ὁ Γλαύκων ὁ Χολαργεύς ὁ/ἡ βοῦς ὁ Μεγαρεύς ὁ κεραμεύς ὁ τέκτων ὁ οἰκεῖος, ἡ οἰκεία/οἰκεῖος, τὸ οἰκεῖον ὀλίγος, ὀλίγη, ὀλίγον πολύ. αόριστη επιμεριστική αντωνυμία ἕτερος, ἑτέρα, ἕτερον δεικτική αντωνυμία οὗτος, αὕτη, τοῦτο αόριστη αντωνυμία τὶς, τὶς, τὶ - 5 -
Επιρρήματα ὡς: αναφορικό τροπικό επίρρημα (= όπως). ἔτι: εδώ ποσοτικό επίρρημα (= ακόμα, επιπλέον). πολλάκις: χρονικό επίρρημα (= πολλές φορές) οἷον: αναφορικό τροπικό επίρρημα (= όπως, για παράδειγμα). Προθέσεις ἐν: κύρια πρόθεση συντασσόμενη με δοτική (= σε). περί: πρόθεση συντασσόμενη (εδώ) με αιτιατική (= γύρω από, για, σχετικά με). ἀπό: κύρια πρόθεση συντασσόμενη με γενική (= από). Σύνδεσμοι καί: καταφατικός παρατακτικός συμπλεκτικός σύνδεσμος. ἵνα: υποτακτικός τελικός σύνδεσμος (= για να). δέ: παρατακτικός αντιθετικός σύνδεσμος (= αλλά, όμως, και). οὐκ: αρνητικό μόριο (= όχι, δεν). Αρχικοί χρόνοι ρημάτων : Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Αόριστος Παρακείμενος Υπερσυντέλικος κατοικῶ κατώκουν κατοικήσω κατώκησα κατώκηκα κατωκήκειν πορεύομαι ἐπορευόμην πορεύσομαι ἐπορευσάμην πεπόρευμαι ἐπεπορεύμην εἰμί ἦν, ᾖ ἔσομαι ἐγενόμην γέγονα ἐγεγόνειν σπουδάζω ἐσπούδαζον σπουδάσω ἐσπούδασα ἐσπούδακα ἐσπουδάκειν ποιέω ἐποίουν ποιήσω ἐποίησα πεποίηκα ἐπεποιήκειν λειτουργεωω ελειτουργουν λειτουργησω ελειτουργησα λελειτουργηκα (Δεν διαθέτει) Διατρεφω Διετρεφον Διατρεψω Διετρεψα Διατετροφα Διετετροφειν ἐργάζομαι ἠργαζόμην ἐργάσομαι ἠργασάμην εἴργασμαι εἰργάσμην Ομόρριζα- Παράγωγα Λέξεων Κειμένου α.ε. μετάφραση Ομόρριζα-Παράγωγα ν.ε. - 6 -
ἕτερος, ἑτέρα, ἕτερον άλλος ετερόσημος, ετερόκλιτος, ετερώνυμος ἐπιτηδεύω τὰ ἐπιτήδεια ασχολούμαι, καταπιάνομαι τα αναγκαία για την επιβίωση επιτήδειος, επιτηδευματίας, επιτηδευμένος, ανεπιτήδευτος πορίζομαι εξασφαλίζω πόρος, άπορος, απορία, βιοπορισμός, βιοποριστικός ποιῶ δημιουργώ, κάνω ποίηση, ποιητής, ποιητικός, αχειροποίητος, προσποιητός προσποίηση ὁ οἰκέτης ο οικιακός δούλος οίκος, οικιστικός, περίοικος, ένοικος, νοικιάζω ὁ τέκτων ο μαραγκός, ο οικοδόμος αρχιτέκτονας, τεκτονικός Απαντήσεις στις Ερωτήσεις του Σχολικού Βιβλίου 1. Να αναφέρετε στηριζόμενοι στο κείμενο επαγγέλματα των αρχαίων Αθηναίων. Τα επαγγέλματα των αρχαίων Αθηναίων που αναφέρονται στο κείμενο είναι τα παρακάτω: ναυτικοί, έμποροι, μικροπωλητές, παρασκευαστές κριθάλευρου, γεωργοί, κτηνοτρόφοι, ράφτες, μαρμαράδες, αγγειοπλάστες ή κεραμιστές, οικοδόμοι και τσαγκάρηδες. 2. Σε ποια επαγγελματική δραστηριότητα διακρίθηκαν οι Αθηναίοι εξαιτίας της αδυναμίας της γης τους να τους συντηρήσει; Ποια επαγγέλματα που αναφέρονται στο κείμενο σχετίζονται με αυτή τη δραστηριότητα; - 7 -
Επειδή οι Αθηναίοι δεν μπορούσαν να στραφούν σε επαγγέλματα που είχαν σχέση με την καλλιέργεια της γης λόγω της σχετικής φτώχειας της αττικής γης, επέλεξαν έναν άλλο τομέα στον οποίο επέδειξαν μεγάλη έφεση, το εμπόριο. Εκμεταλλευόμενοι τη γεωγραφική θέση της πόλης τους αλλά και την τοπική αγορά ασχολήθηκαν με τη ναυτιλία (ναυτικοί), το εμπόριο (έμποροι, μικροπωλητές) και τη βιοτεχνία (ράφτες, αγγειοπλάστες, μυλωνάδες, τσαγκάρηδες). Επίσης, σημαντικό ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη της πόλης έπαιξαν τα μεταλλεία του Λαυρίου. Επαγγέλματα που αναφέρονται στο κείμενο και σχετίζονται με τη δραστηριότητα των Αθηναίων στο εμπόριο και τα θαλασσινά ταξίδια είναι: ναύκληρος, ἔμπορος, κάπηλος. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του ονόματος Ναυσικύδης, που προφανώς συνδέεται με την επαγγελματική ενασχόληση του συγκεκριμένου προσώπου. Και στη νέα ελληνική πολλά επίθετα δηλώνουν επάγγελμα, π.χ. Ράπτης, Παπάς, Μυλωνάς, Μάστορας, Καφετζόπουλος, Χαλβατζής κ.ά. Ασκήσεις : a) Να τονίσετε τις παρακάτω λέξεις και να δικαιολογήσετε τον τονισμό Ανθρωπος Ναοις λεγω θρονος Αλεξανδρος Πολεμος Αθηναιος Ερημος Εκαστος Θεων ειπε είναι ειρηνη - 8 -
θηκη b) Να βρείτε Ομόρριζες λέξεις στην νεα ελληνική γλώσσα για την κάθε μια από τις παρακάτω τῷ βίῳ: ἔτρεφε: ἐσπούδαζε: - 9 -