ΠΛΗΡΩΜ ΕΝΟ ΤΕΛΟ Σ Ταχ. Γραφείο ΑΡ. ΑΔΕΙΑΣ 626/1992 ΚΩΔ. ΕΝΤ. 1343 ΤΡΙΜ ΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΑΡ.ΤΕΥΧ. 101 ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 των l ü U /. p ü V J ü από την έναρεη Βαλκανικών Πολέμων
» ΙΣΤΟΡΙΑ Από το μαύρο 1897 στο ένδοδο 1912 Υπό κ. Χ ρ. Μπολώση, Υπτγου ε.α., ΓΓ/ΣΕΕΘΑ έτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων, οι οποίοι διήρκεσαν από τον Οκτώβριο του 1912 μέχρι τον Αύγουστο του 1913. Ο Α' Βαλκανικός Πόλεμος διεξήχθη μεταξύ Ελλήνων, Σέρβων, Βουλγάρων και Μαυροβουνίων αφενός και Τούρκων αφετέρου. Άρχισε στις 20 Σεπτεμβρίου του 1912 και τερματίσθηκε στις 17 Μάίου του 1913, με την Συνθήκη του Λονδίνου. Ο Β" Βαλκανικός Πόλεμος διεξάγεται μεταξύ των πρώην συμμάχων (Ελλάς, Σερβία, Μαυροβούνιο), εναντίον της Βουλγαρίας, άρχισε στις 17 Ιουνίου του 1913 και τελείωσε στις 28 Ιουλίου του ιδίου έτους με την Συνθήκη του Βουκουρεστίου, ενεπλάκησαν δε σ'αυτόν και η Ρουμανία και η Τουρκία. Το πλαίσιο μέσα στο οποίο κυοφορούνται οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, είναι το χρονικό διάστημα από την λήξη του «ατυχούς», όπως αποκαλείται Ελληνοτουρκικού Πολέμου του 1897 μέχρι το 1912. Αυτή την κρίσιμη για την Πατρίδα μας 15ετία (1897-1912), θα επιχειρήσουμε να σκιαγραφήσουμε με πολύ αδρές γραμμές, στα στενά περιθώρια του πολυτίμου χώρου των «Εθνικών Επάλξεων». Ηαυγή κάθε καινούργιου χρόνου Το Κρητικό Ζήτημα, μετά από πολλές διακυμάνσεις, επαναστάσεις και κι και πολύ περισσότερο κάθε καινούριου αιώνα, σηματοδοτεί νήματα, έχει φθάσει στην εκπνοή του για όλο τον κόσμο ένα νέο ελπιδοφό- 19ουΑιώνα, σε μία φάση κάπως ευνοϊκή ρο ξεκίνημα, που αφήνει πίσω όλα τα για την Ελλάδα, αφού η Κρήτη αναγνωρίζεται ως Αυτόνομος Πολιτεία, υπό άσχημα και χαράζει νέους δρόμους αναπτύξεως, προόδου, ευημερίας και την προστασία των Μεγάλων Δυνάμεων και από τον Δεκέμβριο του 1898, προκοπής. Όμως για την Ελλάδα το ξεκίνημα διορίζεται Ύπατος Αρμοστής του νησιού, ο Πρίγκιπας Γεώργιος, δευτερό του 20ου Αιώνα κάθε άλλο παρά αισιόδοξο ήταν. τοκος γιός του Βασιλέως Γεωργίου Α' Η Πατρίδα μας, μεταφέρει το βάρος της Ελλάδος. των συνεπειών του Ελληνοτουρκικού Ακολουθεί μία σειρά διπλωματικών πολέμου του 1897, ο οποίος έπλη- και λιγότερο διπλωματικών (η.χ. η Επανάσταση του Θερίσου το 7905) ενεργει ξε καίρια την οικονομία, την πολιτική και την ιδεολογία της. Είχε προηγηθεί ών, για να φθάσουμε στο 1912, όταν η πτώχευση του 1893, για να ακολουθήσει η επιβολή του Διεθνούς Οικονο Πολέμου, ο Ελληνικός Στόλος, κυρί μέσα στα πλαίσια του Α' Βαλκανικού μικού Ελέγχου, από τις συνέπειες του αρχος απ'άκρου εις άκρον στο Αιγαίο, οποίου απαλλασσόταν μόλις στα μέσα απελευθερώνει την Κρήτη. της δεκαετίας του '70! Το Μακεδονικό Ζήτημα, που ακόμα Η κατάσταση είχε φθάσει στα έσχατα σημεία. Δύο μεγάλα εθνικά θέματα (Σκόπια), υπήρξε το δεύτερο σοβαρό και σήμερα ταλανίζει την Πατρίδα μας ευρίσκοντο τότε σε εξέλιξη, με το ένα θέμα της εποχής. Η Μακεδονία, υπήρξε από αυτά, να μας απασχολεί μέχρι τις ανέκαθεν το μήλο της Έριδος ανάμεσα ημέρες μας. Το Κρητικό και το Μακεδονικό. Σερβία ακόμα και Ρουμανία), από στα όμορα με αυτήν κράτη (Βουλγαρία, την στιγμή που έγινε αντιληπτό ότι αυτή η επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, θα ήταν η επομένη εδαφική απώλεια του «Μεγάλου Ασθενούς» (Τουρκία), όταν θα επήρχετο γι'αυτόν το μοιραίο. Η Ελλάδα είχε ένα προβάδισμα στην εκκίνηση, ως το πρώτο ανεξάρτητο κράτος, αλλά και το πλεονέκτημα της γλώσσης, της Ορθοδόξου λατρείας και την ακτινοβολία της Ελληνικής Παιδείας (το 7902 υπήρχαν στην Μακεδονία πάνω από 7.000 Ελληνικά σχολεία με περίπου 70.000 μαθητές). Εντούτοις, η Βουλγαρία ήταν αυτή που έκανε το πρώτο βήμα το 1870, με την ίδρυση της Βουλγαρικής Εξαρχίας, δηλαδή την απόσχιση της Εκκλησίας της από το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως, με απώτερο σκοπό τον προσηλυτισμό των αλβανόφωνων και σλαβόφωνων Μακεδόνων, ώστε εύκολα να προσαρτηθούν στην Βουλγαρία. Η επίσημη Ελλάδα, με νωπές ακόμα τις πληγές του 1897,αποφεύγει να εμπλακεί. Έτσι, το βάρος πέφτει για Ο Πατριάρχης Ιωακείμ ο Γ' 6 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012
ακόμα μία φορά στην Ορθοδοξία. 0 Πατριάρχης Ιωακείμ ο Γ', που και ο ίδιος αποτελεί στόχο της σλαβικής απειλής, τοποθετεί φλογερούς νεαρούς ιεράρχες σε νευραλγικές Μητροπόλεις. Ενδεικτικώς αναφέρουμε ότι στην Καστοριά, τοποθετείται ο Γερμανός Καραβαγγέλης. Ενώ στην Δράμα νέος Μητροπολίτης είναι ο Χρυσόστομος, ο μετέπειτα Άγιος Σμύρνης που κατακρεουργήθηκετο 1922 από το μαινόμενο τουρκικό (και όχι μόνον) πλήθος, το οποίο εκτελούσε «διατεταγμένη υπηρεσία»του Νουρεντίν Πασά. Στην Στρώμνιτσα τοποθετείται ο Γρηγόριος, ο μετέπειτα Κυδωνιών, ο οποίος ετάφη ζωντανός κατά την Μικρασιατική Καταστροφή και πολλοί άλλοι. Το 1902, ο Ίων Δραγούμης τοποθετείται υποπρόξενος στο Μοναστήρι και θέτει τις βάσεις της «Μακεδονικής Φιλικής Εταιρίας», ενώ το 1903 ιδρύεται στην Αθήνα το «Μακεδονικό Κομιτάτο», με πρόεδρο τον φλογερό πατριώτη δημοσιογράφο και εκδότη της εφημερίδος «.Εμπρός» Δημήτριο Καλαποθάκη.Το 1904 τέλος, διορίζεται Γενικός Πρόξενος της Ελλάδος στην Θεσσαλονίκη, ο Λάμπρος Κορομηλάς. Ο Κορομηλάς, αναλαμβάνει τα ηνία του αγώνος, δημιουργώντας ένα άριστο δίκτυο κατασκοπείας και δράσεως, το οποίο στηρίζεται κυρίως σε Έλληνες Αξιωματικούς, που εμφανίζονται ως προξενικοί υπάλληλοι. Τον Σεπτέμβριο του ιδίου έτους, φθάνουν στην Μακεδονία τα πρώτα Ελληνικά Σώματα. Η θυσία του Ανθυπολοχαγού Παύλου Μελά στις 13 Οκτωβρίου του 1904 στην Στάτιστα (σήμερα Παύλος Μελάς) Καστοριάς, συγκλονίζει, επί τέλους, το Πανελλήνιο, που συνειδητοποιεί πιά πόσο σοβαρή είναι η κατάσταση και πόσο καίρια μπορεί να πλήξει την χώρα η επικράτηση ενός ισχυροτέρου βόρειου γείτονα. Το 1905, τα Ελληνικά Τμήματα αποκτούν τον έλεγχο των Βιλαετίων Θεσσαλονίκης και Μοναστηριού, ενώ το 1906 φθάνει στην Θεσσαλονίκη ο Υπο- Ιων Δραγούμης λοχαγός Αθανάσιος Σουλιώτης - Νικολαΐδης, ο οποίος οργανώνει τον πληθυσμό και επιβάλλει οικονομικό διωγμό, κατά παντός προσκειμένου στην Εξαρχία και το «Βουλγαρικό Κομιτάτο». Το 1907 και μετά από διαμαρτυρία της Τουρκίας, ο Κορομηλάς ανακαλείται στην Αθήνα, με αποτέλεσμα το 1908, και με την παράλληλη επικράτηση του κινήματος των Νεοτούρκων,το οποίο εξερράγη στην Θεσσαλονίκη, ο Μακεδονικός Αγώνας να τερματισθεί, έχοντας όμως επιτελέσει τον σκοπό του, αφού οι βουλγαρικές αυθαιρεσίες τερματίσθηκαν. Και ενώ όλα αυτά συνέβαιναν στην περιοχή μας, από το 1904 αρχίζει η ουσιαστική ανασυγκρότηση των Ενό Παύλος Μελάς πλων Δυνάμεων, με την ψήφιση του Οργανισμού του Στρατού, ο οποίος διαιρεί την Χώρα σε τρεις περιφέρειες - ζώνες, που η κάθε μία ήταν και τομέας ευθύνης μιάς Μεραρχίας. Τον Μάρτιο του 1906 ο πρωθυπουργός Γεώργιος Θεοτόκης, δίδοντας απόλυτη προτεραιότητα στην πολεμική προπαρασκευή της Χώρας, διαθέτει, παρά την δεινή οικονομική κατάσταση, 77 εκατομμύρια δραχμές και εξοπλίζει πλήρως τις προαναφερθείσες τρεις Μεραρχίες με 100.000 τυφέκια, Λάμπρος Κορομηλάς 7.000 αραβίδες, 10 πυροβολαρχίες ταχυβόλων, 36 εκατομμύρια φυσίγγια και άφθονο υλικό επιστρατεύσεως. Αυτό είναι το σκηνικό στην πατρίδα μας και στα Βαλκάνια γενικότερα, όταν την νύχτα της 14 προ 15 Αυγούστου του 1909, ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος, που τον αποτελούσαν νεαροί κυρίως Αξιωματικοί, εκδηλώνει «κίνημα», το οποίο επικρατεί και επιβάλλει σχηματισμό κυβερνήσεως υπό τον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, η οποία εκτελώντας βεβαίως εντολές του Συνδέσμου, προχωρεί σε λήψη ριζικών μέτρων για τον εκσυγχρονισμό του Στρατού, αλλά και την οχύρωση της Χώρας. Μετά από πεντάμηνη θητεία της κυβερνήσεως Μαυρομιχάλη, τον Οκτώβριο του 1909 ο Σύνδεσμος, με το Υπολοχαγό Κονταράτο, βολιδοσκο ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 7
A l Π Α ι 3 λ Α 1 1 1 1 1 0 1 ( 1 1 0 ιιιιιχιι if ιι\ιι ι ιιιιιιομιιι 111 Ι/ι-ΙΪΙ Ιο ματικοί να απαλλαγούν από θέματα οικονομικά και Διοικητικής Μερίμνης, επειδή αυτά θα τους αποσπούσαν την προσοχή σε διαφορετικούς τομείς από αυτούς για τους οποίους είχαν μετακληθεί. Ορκωμοσία κυβέρνησης Βενιζέλου πεί τον Ελευθέριο Βενιζέλο για την ανάληψη της πρωθυπουργίας. Της ενεργεί- ήσαν πάντοτε αρμονικές, με τον Υπο Ελλήνων και Γάλλων αξιωματικών δεν ας αυτής είχε προηγηθεί αρθρογραφία στράτηγο Δαγκλή να εκφράζει σοβαρότατα παράπονα εις βάρος των Γάλ του Βενιζέλου στον «Κήρυκα» των Χανιών, υπέρ στρατιωτικής παρεμβάσεως λων (βλ. Αρχείο Στρατηγού Δαγκλή). στην πολιτική ζωή της χώρας... Με Βασιλικά Διατάγματα, που εκ- Ο Βενιζέλος, αποδέχεται την πρόταση και στις 28 Δεκεμβρίου 1909, ο λοι αξιωματικοί αναλαμβάνουν την δόθηκαν στις 29 Μαρτίου 1911, Γάλ μέλλων πρωθυπουργός αποβιβάζεται διοίκηση, σχεδόν του συνόλου,,των στον Πειραιά. Μονάδων του Ελληνικού Στρατού, ενώ Ο Βενιζέλος, συνέχισε το έργο του τον Απρίλιο του 1911ο Eydoux, ζητά προκατόχουτου Μαυρομιχάλη και στις και γίνεται αποδεκτό, οι Γάλλοι αξιωαρχές του 1911 υπογράφει συμφωνία με την Γαλλία για την αποστολή Γάλλων αξιωματικών για την αναδιοργάνωση του στρατού. Η πρόσκληση αυτή των Γάλλων, ήταν και η πρώτη αιτία τριβής με τον Βασιλέα Γεώργιο Α', ο οποίος επιθυμούσε το έργο αυτό, να ανατεθεί σε Γερμανούς αξιωματικούς. Η Γαλλική αποστολή, υπό τον Ταξίαρχο Joseph Paul Eydoux, φθάνει στην Αθήνα στις 17 Ιανουαρίου του 1911 και εγκαθίσταται στο νεοκλασικό κτίριο, στο οποίο σήμερα στεγάζεται η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού του ΓΕΣ, στην Πλάκα. Βεβαίως οι σχέσεις μεταξύ των Κουντουριώτης-Βευιζέλος-Δαγκλής ον Ιανουάριο του 1912, εγκρίνεται από την βουλή η νέα σύνθεση του Ενεργού Στρατού, η οποία επιφέρει αλλαγές και στις διοικήσεις, που είχαν ανατεθεί στους Γάλλους αναδιορ- γανωτές. Μέσα στα πλαίσια της εκπαιδεύ- σεως, οργανώνεται μεγάλη άσκηση, η οποία διεξάγεται την Άνοιξη του 1912. Σ' αυτήν συμμετέχουν η I Μεραρχία (Λάρισα) υπό τον Στρατηγό Μανου- σογιαννάκη και η II (Αθήνα) υπό τον Στρατηγό Δαγκλή. Το σενάριο της ασκήσεως, η οποία ήταν διπλής ενερ- γείας, προέβλεπε κίνηση της I Μεραρχίας προς Νότο και της II προς Βορρά και συνάντηση των «αντιπάλων» στην πεδιάδα των Θηβών.Κατά γενική ομολογία η άσκηση αυτή, σημείωσε πολύ μεγάλη επιτυχία. Έτσι ο Ελληνικός Στρατός με νέα οργάνωση, καλά εξοπλισμένος και με ακμαίο ηθικό, στις 6 Οκτωβρίου του 1912 αρχίζει να γράφει την Εποποιία των Βαλκανικών Πολέμων, το τέλος της οποίας βρήκε την Ελλάδα διπλάσια και σε έκταση και σε πληθυσμό. 8 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012
' Λ μως, και ενώ αυτά συνέβαιναν στο στρατιωτικοπολιτικό πεδίο, : ας δούμε εν συντομία τι συνέ- βαινε και στους άλλους τομείς της Ελληνικής ζωής, ώστε να έχουμε μια, κατά το δυνατόν, ολοκληρωμένη εικόνα της εποχής των Βαλκανικών Πολέμων. Στην πρώτη δεκαετία του 20ουΑιώνα κορυφώνεταιτο «Γλωσσικό Ζήτημα», το οποίο εν πολλοίς, μας απασχολεί και σήμερα. Αφορμή για αποκορύφωμα των αντιδράσεων, οι οποίες είχαν και ανθρώπινα θύματα, ήταν η μετάφραση στην Δημοτική του Ευαγγελίου («Ευαγγελικά»,το 1901) καιτηςορέστειαςτου Αισχύλου («Ορεστειακά», το 1903). Στην οικονομική ζωή, κυριαρχεί ο προαναφερθείς Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος, το «Σταφιδικό» (η υπερπαραγωγή σταφίδος στην ΒΔ Πελοπόννησο, οδήγησε στην αναδιάρθρωση των καλλιεργειών στην περιοχή, αλλά και στην ενίσχυση του θεσμού των αγροτικών συνεταιρισμών) και τέλος η διανομή της γης, μετά την διάλυση των Τουρκικών τσιφλικιών της Θεσσαλίας, την οποία απελευθέρωσε ο Ελληνικός Στρατός το 1881 και η διανομή των γαιών στους ακτή μονές αγρότες. Το «Μεταναστευτικό», ήταν ένα ζήτημα που ταλαιπώρησε την Χώρα αφού την περίοδο 1891-1920, μετανάστευσαν από την Ελλάδα περίπου 400.000 άτομα. Μέσα σ'αυτό, το όχι και τόσο ευχάριστο σκηνικό εκείνης της εποχής, εμφανίζεται μια πλειάδα λογοτεχνών (πεζογράφων και ποιητών) που εκτοξεύουν την Ελληνική διανόηση στα ύψη του παγκοσμίου στερεώματος. Δεξιοτέχνες του πεζού λόγου και μαέστροι του στίχου μεσουρανούν και αναδεικνύουν τα Ελληνικά γράμματα. Θαυμάστε ονόματα: Ο «σχολάρχης» Η ελληνική Βουλή (ελαιογραφία, τέλος 19ου αι.) της νέας ποιήσεως Κωστής Παλαμάς. Ο ευαίσθητος και ρομαντικός Γεώργιος Δροσίνης. Ο γλυκύτατος ηθογράφος Γρηγόριος Ξενόπουλος. Ο καθοδηγητής του Μακεδονικού Αγώνα Ιων Δραγούμης. Ο Ελληνολάτρης, με το μανιφέστο του «περί αυτοφυούς Ελληνικότητος», Περικλής Γιαννόπουλος. Ο «αιρετικός» Εμμανουήλ Ροίδης. Ο φανατικός δημοτικιστής Γεώργιος Ψυχάρης. Ο νεότερος Αριστοφάνης Γεώργιος Σουρής. Ο κοσμοκαλόγερος των Ελληνικών γραμμάτων Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και τόσοι άλλοι. Να σημειώσουμε ακόμη ότι το 1900 γεννήθηκε ο νομπελίστας μας Γεώργιος Σεφέρης. Στο καλλιτεχνικό κομμάτι, κυριαρχούν ηθοποιοί του θεάτρου που τα ονόματά τους ακόμη και σήμερα συγκινούν. Μαρίκα Κοτοπούλη, Κυβέλη, Ροζαλία Νίκα, Εδμόνδος Φιρστ, είναι μερικά μόνον από αυτά. Το 1905 γυρίζεται η παλαιοτέρα σωζομένη σήμερα κινηματογραφική ταινία από τους αδελφούς Μανάκια με τίτλο «Οι Υφάντρες». Η υπόθεσή της, είναι εμπνευσμένη από τις υφάντρες της Αβδέλας Γρεβενών, που είναι η γενέτειρα των δημιουργών. Εδώ να σημειώσουμε, ότι η ηθική συμβολή της τέχνης στους Βαλκανικούς Πολέμους υπήρξε σημαντική. Ο μεγάλος συνθέτης Οεόφραστος Σακελλαρίδης, γράφει την οπερέτα «Ο Βαφτιστικός», η οποία βασίζεται στην συνήθεια που υπήρχε τότε κάθε κυρία ή δεσποινίς να «υιοθετεί» κάποιον στρατιώτη που μάχεται στο μέτωπο και να τον θεωρεί βαφτιστικό της. Ένα τραγούδι της οπερέτας αυτής, το «Ψηλά στο Μέτωπο», έγινε όπως θα λέγαμε σήμερα, το super hit της εποχής. Υπό αυτές τις συνθήκες, άλλες δύσκολες και άλλες λιγότεροι δύσκολες, ξεκινούν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, με τους οποίους η Ελλάδα διπλασίασε την έκτασή αλλά και τον πληθυσμό της. Ήταν μία λαμπρή σελίδα στην μακραίωνη ιστορία μας, στην οποία επεκράτησε το «εμείς» του «εγώ» και τα προς στιγμήν δημιουργηθέντα προβλήματα αντιμετωπίσθηκαν «εν τη γεννέσει τους», με γνώμονα όχι τα προσωρινά μικροπολιτικά, αλλά τα μακρόπνοα Εθνικά οφέλη. Με τους Βαλκανικούς Πόλεμους η Ελλάδα διπλασίασε την έκταση αλλά και τον πληθυσμό της. Ήταν μία λαμπρή σελίδα στην μακραίωνη ιστορία μας, στην οποία επικράτησε το «εμείς» αντί του «εγώ», ενώ τα προς στιγμήν δημιουργηθέντα προβλήματα αντιμετωπίσθηκαν «εν τη γεννέσει τους», με γνώμονα όχι τα προσωρινά μικροπολιτικά, αλλά τα μακρόπνοα Εθνικά οφέλη. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 9
Στρατιωτική Σύμβασις Συνεργασίας μεταξύ Ελλάδος και Βουλγαρίας* (Α' Βαλκανικός Πόλεμος) Φ V ι α e a- * * *,ε>λ<ιν<λ, ι. β Β ο * Λ * «ί ' *» ««Λ * * * '* ' ~ «*.««*»< *'" * * «al -toßβοσwvetoa *3«. u U - - «* t 4p' w «*«-* ^ " * Λ 1 Ή λ.ίί.& S e s ä Jtte -'ij'' 1 - -,π Λ ί Ιο ο ^ ««w : - * * Λ- A J... *» " * *, ν,.. «^ * «* * *» Λ«Χν < ****** ' Η --««>«'«*'* ' *,4 «**» (WWa κ - «* * i Ä i S r EU «Pt 6,,1V c t u * - * n r * * * * ' Γ M»» ^.1 - «* * * * «, t ««w * mp Ι,, Ι, «*«* *ersw s,. *. w. «* - i i *.ω -Mi *- 6,6to 141. K -»>«>!'*'«>'ί "'Μ',, --- >- *a*««. 1» " 4 Γ,ΓΓΊΓ.^Γί««-<v*. - «w - " Γ 1» * *<- -,β" δ Τ -.u» I 1 'ΪΙ;'' '\,ιι.. «s mr* «*«8**"',ρΚ ',. 7 ' Γ., «Ρ< TJic β*άρζβως τ 0 ο ομ).<ιχ»κο0 βρβυ, ( C «* ^, :^ * + 4& rt^ ^ "Α ρ 6 ρ ο ν 2ον - - -». «, «,v c - * ^. γ ϊ,τ τ γ : ^ : = S" *,0i! r ' P ' * 1«r :» p lif*., - ί^ ρ χ ο, ί,,, ν t l. 4 r t Pa ''W» X d l» n «, * )00npuü"uu^f] rir. - v,,wmvω?0 «w Z u Z I ' t T * " a -4 : :,γ κγ; rf ^ * < / - I,, t r m n u t, Τ Λ > I H -ä,«,.. <«*>"> * ' ' * ϋθ»ίμί,sv, ^ * < ««' *»*«">- «e '7 "'^»"- " *«*«* «b xyo; Hz 7 1 4? -#». -.fc.er*,, tlt 1 Ti rfv l»> 6id iüt -epi«<«?iv öikixr te(jti)v dvoxavidvet «4 U t p n t f ^ 1, ' *,W 4 " " ' 4* 4 ' «' M e « «2 t pf N-»» 4, 1U4 4i4x, IK)#oaJ»K. «i Λ «n, M,, s 4 w ^ * Ιστορικό Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ Η A.M. ο Βασιλεύς των Βουλγάρων και η Α.Μ. ο Βασιλεύς των Ελλήνων, εττιθυμούντες την συμπλήρωσιν της Συνθήκης αμυντικής συμμαχίαςτης συναφθείσης εν Σόφια την 16ης Μαΐου 1912 μεταξύ του Βασιλείου της Βουλγαρίας και του Βασιλείου της Ελλάδος δια στρατιωτικής συμβάσεως διώρισαν προς τον σκοπόν τούτον τους πληρεξουσίους αυτών. Η Α.Μ. ο Βασιλεύς των Βουλγάρων την Α.Ε. τον κ. Ιβάν Γκέσοφ κλπ και τον Στρατηγόν Φιτσεφ Αρχηγόν του Γενικού Επιτελείου κλπ. Η Α.Μ. ο Βασιλεύς των Ελλήνων την Α.Ε. τον κ. Δ. Πανάν κλπ. και τον Λοχαγόν του Μηχανικού κ. Ιωάννην Μεταξάν, οίτινες αφού αντήλλαξαν τα πληρεξούσια αυτών έγγραφα ευρεθέντα εν τάξει, συνεφώνησαν τα επόμενα: Άρθρον1ον Εις περίπτωσιν καθ' ην συμφώνως προς τα υποχρεώσεις τας απορ- ρεούσας εκ της συνθήκης αμυντικής συμμαχίας της συνομολογηθεί- σης εν Σόφια την 16ην Μαΐου 1912 μεταξύ Βουλγαρίας και της Ελλάδος, η Ελλάς ήθελεν επέμβη στρατιωτικώς κατά της Τουρκίας εν περιπτώσει Βουλγαροτουρκικού πολέμου ή η Βουλγαρία κατά της Τουρκίας εν περιπτώσει Ελληνοτουρκικού πολέμου, τα δύο Κράτη, Βουλγαρικόν και Ελληνικόν, υποχρεούνται να παράσχωσιν αλλήλοις αμοιβαίαν συνδρομήν ήτοι: η μεν Ελλάς κατ'ελάχιστον όρον δια δυνάμεως εκατόν είκοσιν χιλιάδων ανδρών, η δε Βουλγαρία δια δυ- νάμεως τριακοσίων χιλιάδων τουλάχιστον ανδρών αι δυνάμεις αύ- ται πρέπει να είναι ικαναί τόσον να διεξαγάγωσιν πόλεμον επί των συνόρων, όσον και να συμετάσχωσιν εις Στρατιωτικός επιχειρήσεις πέραν των ορίων του εθνικού εδάφους. Αι προμνησθείσαι δυνάμεις, οφείλουσι να συγκεντρωθώσιν εις τα σύνορα και να διαβώσι μάλιστα ταύτα το βραδύτερον την εικοστήν η μέραν από της επιστρατεύσεως ή από της αναγγελίας υφ' ενός των συμβαλλομένων μερών περί της υπάρξεως του συμμαχικού όρου. (casus foederis). Άρθρον 2ον Εις περίπτωσιν καθ' ην η Ελλάς ήθελεν προσβληθή υπό της Τουρ- κίας η Βουλγαρία υποχρεοΰται να κηρύξη τον πόλεμον προς την δύ- ναμιν ταύτην και να εκστρατεύση κατ'αυτής δια του συνόλου των δυνάμεων των ορισθεισών υπό των διατάξεων του πρώτου άρθρου, ανερχομένων εις 300.000 ανδρών, κατ'ελάχιστον όριον προσαρμόζου- σα τας στρατιωτικός επιχειρήσεις αυτής προς το υπό του Ελληνικού Γενικού Επιτελείου, συνταχθέν σχέδιον. Εις περίπτωσιν καθ' ην η Βουλγαρία ήθελεν προσβληθή υπό της Τουρκίας η Ελλάς υποχρεοΰται να κηρύξη τον πόλεμον προς την δύνα- μιν ταύτην και να εκστρατεύση κατ'αυτής δια του συνόλου των δυνάμεων των ορισθεισών υπό των διατάξεων του πρώτου άρθρου, ανερχομένων εις εκατόν είκοσι χιλιάδων ανδρών τουλάχιστον, προσαρμόζουσα τας στρατιωτικός επιχειρήσεις της προς το σχέδιον το συνταχθέν υπό του Βουλγαρικού Γενικού Επιτελείου. Ο πρώτιστος σκοπός του Ελλη- 10 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012
... νικού στόλου, πρέπει οπωσδήποτε να είναι το να καταστή κύριος του Αιγαίου Πελάγους και να διακόψη τας θαλασσίας συγκοινωνίας μεταξύ της Μικράς Ασίας και της Ευρωπαϊκής Τουρκίας. Εις τας υπό των προηγουμένων παραγράφων προβλεπόμενας περιπτώσεις, η Βουλγαρία υποχρεούται να ενεργήση επιθετικώς δια σπου- δαιοτάτου τμήματος του στρατού αυτής κατά των Τουρκικών δυνάμεων των συγκεντρωθησομένων εις την περιοχήν των Βιλαετίων του Κοσσόβου, του Μοναστηριού και της Θεσσαλονίκης. Εάν η Σερβία, δυνάμει των μετά της Βουλγαρίας συμφωνιών αυτής, μετάσχη εις τον πόλεμον, η Βουλγαρία θα δυνη- θή να διαθέση το σύνολον των δυνάμεων αυτής εις την Θράκην εις την περίπτωσιν απέναντι της Ελλάδος όπως Σέρβικά Στρατεύματα δυνάμεως τουλάχιστον 120.000 μαχητών ενεργήσωσιν επιθετικώς κατά των συγκεντρωθησομένων Τουρκικών Δυνάμεων εις την περιοχήν των προμνησθέ- ντων τριών Βιλαετίων. Άρθρον 3ον Εάν η Βουλγαρία και η Ελλάς επί τη βάσει διατάξεων προηγου- μένης τινός συνεννοήσεως, κηρύ- ξωσι τον πόλεμον κατάτηςτουρκί- ας, υποχρεούνται αμφότεροι -πλην διαφοροτρόπου κανονισμού υπό ειδικής συμφωνίας- να διαθέσωσι δια την εκστρατείαν, τας υπό του πρώτου άρθρου της παρούσης συμβάσεως προβλεπομένας δυνάμεις. Αι διατάξεις των δύο τελευταίων παραγράφων του 2ου άρθρου έχουσιν επίσης ισχύν εις την περίπτωσιν ταύτην. Άρθρον 4ον Εις την περίπτωσιν καθ' ην η μία των συμβαλλομένων Κυβερνήσεων ήθελεν κηρύξη τον πόλεμον εις έτερον Κράτος και ουχί τηντουρκίαν άνευ προηγουμένης συνεννοήσεως και άνευ της συγκαταθέσεως της ετέρας Κυβερνήσεως η τελευταία αύτη λύεται των υποχρεώσεων των εκτεθει- σών εις το 1ον άρθρον υποχρεούται όμως να τηρήση, καθ' άπασαν την διάρκειαν του πολέμου, φιλικήν ουδετερότητα προς την σύμμαχον αυτής. * ί' Ö ρ Ο ΐον e «'=!>,ä,... "Ww- *»,«. * ***** «*<««κ ä"m * 3 Θ ~ p ο V <10V, 4o», ς «?*«wur Kag ilv >...t. - *-«* * «. «* - γ η φ κ " " " M w * «.( Sv«' %S TI V -P t>* Xpeo5xai ßiiuc va, w { 6 960δί ε ο ί τ «,, ' QpKS lav -fou soxikin,, -, ^ σδρμαχοϊ ad^. p 0 p 0 v -***«- *».«w.«j ** ***> ϊρί»«. Λ "*»«*«* wt I w«, ZTZtZ '<*r- ^ :i0/,vrr.. pmm 4 6,s C ' 4 ί - V P» ' - Spepov le v τ ίκ «αροΰσγ,ς σχτφ,οβ«ς-» - Κ ρ 6 μ ο? ο ν. ^ - «-ο* '«* r;r % t o t» e t ί *»4M»» » * * ««* ν Μ ' * " * " * * ~ * ', ~ «να«* roc έκ» 6ρομένα<; s k οχδ Ό - ι Γ.»»» ί«ι»>14 ν 4 Υ " "» " 6 >π». * «ί" >«««*' * 1 ρ S Ρ» ν δον...., δ Λΐ«««'* ^ *,of τήν ^ -V- Τ ' 1 ί1ςs, tm ο&*' Syi,S.»» ΕίφίΟ«U > *.». H«< *»*«* W* ' Γ ϊ ΕΓΡ&'ΓίυΣ ΪΙ & Hλ Ε ΛΟΧΑίΌΣ I.METASA2 Άρθρον 5ον Εν περιπτώσει ομαδικού πολέμου ουδέν των συμμάχων Κρατών δύναται να συ- νομολογήση ανακωχήν, διαρ- κείας μεγαλειτέρας των είκοσι τεσσάρων ωρών, άνευ προηγούμενης συνεννοήσεως και άνευ της συγκαταθέσεως του ετέρου συμμάχου Κράτους. Η συνεννόησις των δύο συμβαλλομένων μερών, περιλαμβανόμενη εις έγγραφον συμφωνίαν, θα είναι ομοίως απαραίτητος ίνα το έτερον δυ- νηθή να αναλάβη διαπραγματεύσεις ειρήνης ή να συνομολο- γήση συνθήκην ειρήνης. Άρθρον 6ον Εις ην περίπτωσιν, καθ' όν χρόνον η Βουλγαρία και η Ελλάς θα ευρίσκονται εν επιστρατεύσει των ενόπλων αυτών δυνάμεων ή θα ήρχιζον τας επιχειρήσεις, η Ελλάς ήθελεν υποχρεωθή να κανονίση το Κρητικόν ζήτημα, κατά τους πόθους του πληθυσμού της νήσου καιένεκεν τούτου ήθελεν προσβληθή υπό της Τουρκίας, η Βουλγαρία υποχρε- ούται να συνδράμη αυτήν συμ- φώνως προς το άρθρον 1ον της παρούσης συμβάσεως. Άρθρον 7ον Οι Αρχηγοί των Γενικών Επιτελείων του Βουλγαρικού και του Ελληνικού Στρατού, οφεί- λουσιν, εν περιπτώσει πολέμου, να ανακοινώσωσιν αμοι- βαίως και εν ευθέτω χρόνω τα σχετικά σχέδια επιχειρήσεων. Οφείλουσιν επίσης να γνω- στοποιώσιν κατ' έτος τας επιφερομένας εις τα σχέδια ταύτα, ένεκα νέων περιστατικών τροποποιήσεις. Άρθρον 8ον Η παρούσα σύμβασις κατασταθήσεται υποχρεωτική δι' αμφοτέρα τα συμβαλλόμενα μέρη, αμέσως μετά την υπογραφήν αυτής, θέλει δε ισχύει καθ' όλην την διάρκειαν της ισχύος της αμυντικής συνθήκης συμμαχίας της 16ης Μάίόυ 1912, εις ην αύτη θέλει προσαρτηθή ως αποτελούσα μέρος αυτής. Εγένετο εν Σόφια εις διπλούν τη 22α Σ/βρίου 1912. Γκεσωφ Στρατηγός Φίτσερ Δ. Πανάς Λοχαγός I. Μεταξάς ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 11
19 Μ α ΐ ο υ 1 9 1 3 Συμπληρωματική Στρατιωτική Σύμβασις Συνεργασίας μεταξύ Βασιλείου της Ελλάδος και Βασιλείου της Σερβίας (Β' Βαλκανικός Πόλεμος)* mitzc_ ί ί i * j & $ ' 3?Οί 1*ItVirc ι ν \ λ.c r& \ ] FL «. I ΗΑ.Μ. Βασιλεύς των Ελλήνων και η Α.Μ. Βασιλεύς της Σερβίας επιθυμούντες να συμπληρώσωσι την συναφθείσαν συνθήκην της συμμαχίας μεταξύ του Βασιλείου της Ελλάδος και του της Σερβίας ώρισαν επί τούτω πληρεξουσίους των. Η Α.Μ. Βασιλεύς των Ελλήνων τον λοχαγόν του Μηχανικού Ιωαν. Μεταξάν του Γεν. Στρατηγείου του Στρατού. Η Α.Μ. Βασιλεύς της Σερβίας τον συν/ρχην του Γεν. Στρατηγείου Petar Pechitch και τον Συν/ρχην του πεζικού Dauhan Tacfegditil οι οποίοι αφ'ου ανεκοίνωσαν προς αλλήλουςτα πλήρη πληρεξούσιά των ευρεθέντα εις καλόν και πρέποντα τύπον, συνεφώνησαν τους εξής όρους: Άρθρον1ον Εν περιπτώσει πολέμου μεταξύ Ελλάδος και Βουλγαρίας ή μεταξύ Σερβίας και Βουλγαρίας ή εν περιπτώσει μιας επιθέσεως απροόπτου του Βουλγαρικού στρατού εναντίον του Ελληνικού Στρατού ή του Σερβικού Στρατού οι δύο χώραι, Ελλάς και Σερβία, υπόσχονται αλλήλας μίαν στρατιωτικήν βοήθειαν, αμοιβαίαν, η Ελλάς δι'απασών των δυνάμεών της των στρατιωτικών ξηράς και θαλάσσης, και η Σερβία δι'όλων των στρατιωτικών της δυνάμεων της ξηράς. I... ί. "JS&iS ifsümt 6s-fi Λ ö.««4 ' λ. f Άρθρον 2ον Εις την αρχήν των εχθροπραξιών εις οιανδήποτε στιγμήν αρχίσωσι, η Ελλάς υποχρεούται να συγκεντρώσει μίαν στρατιάν 90.000 πολεμιστών εις τον τομέαν μεταξύ του όρους Παγγαίον, Οεσ/κης και Γουμενίτσης και η Σερβία να συγκεντρώση στρατιάν εξ 150.000 πολεμιστών εις τον τομέα Γευγελή, Βελεσσά, Κουμάνοβο, Πιροτ. Εκτός τούτων, η Ελλάς υποχρεούται να έχει τον στόλον της εις το Αιγαίον Πέλαγος έτοιμον προς δράσιν. Άρθρον 3ον Tti < * ίά'/ί_ί-«ι.* / <-*«./,r,/*lw.» i «Afcj*«.4 /i*p oiayt* etc..v *« Λ* W.»*/.c.,- e /;,.*W,f -S* Αι δύο χώραι υποχρεούνται να μεταφέρωσι εις την ζώνην των επιχειρήσεων το υπόλοπον των στρατιωτικών της δυνάμεων, ευθύς ως αύται ήθελον καταστεί διαθέσιμοι. Άρθρον 4ον Δεν επιτρέπεται ελλάττωσις των αναφερθησών δυνάμεων εις το Άρθρον 2 είτε δια μετακινήσεως, είτε δια αποστολής στρατευμάτων αλλαχού, παρά κατόπιν συμφωνίας εγγράφου των Επιτελείων του Στρατού των δύο συμμάχων κρατών. 12 Γο ένα απά τα δύο πρωτότυπα κείμενα της Συμφωνίας στη Γαλλική γλώσσα * Ιστορικό Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ Άρθρον 5ον Αι στρατιωτικοί ενέργειαι εναντίον της Βουλγαρίας, θα βασίζονται εφ'ενός κοινού σχεδίου ενεργειών. Το σχέδιον τούτο ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012
των ενεργειών, θα συνταχθεί αμοιβαίως υπό των Επιτελείων των δύο κρατών ή υπό των αντιπροσώπων των, δυνατόν να τροποποιηθεί αργότερον κατόπιν μιας αλλαγής της Στρατιωτικής καταστάσεως, έπειτα από μιάν συμφωνίαν έγγραφον, κοινήν των δύο Επιτελείων. Άρθρον 6ον Μετά την έναρξιν των εχθροπραξιών οιαδήποτε κι αν είναι η πορεία των στρατιωτικών επιχειρήσεων ή οιοιδή- ποτε είναι οι τόποι δι'ου διέρχονται κατά τας στρατιωτικός επιχειρήσεις τα στρατεύματα εκατέρου των συμμάχων κρατών, και οιοδήποτε κι αν είναι, αι πόλεις, τα χωρία ή οι τόποι, οίτινες θα καταληφθώσι παρά των στρατευμάτων τούτων, δια στρατιωτικός ανάγκας, η κατάληψις της χώρας της ευ- ρισκομένης εκείθεν της οροθετικής γραμμής μεταξύ Ελλάδος και Σερβίας αφ'ενός, και της Βουλγαρίας αφ'ετέρου, προβλεπομένην υπό της Συνθήκης της Συμμαχίας μεταξύ Ελλάδος και Σερβίας, της οποίας η παρούσα σύμβασις είναι η συμπλήρωσις, και τονίζεται ακολούθως: 0 ελληνικός στρατός έχει το δικαίωμα να αταλάβει το μέρος το κείμενον προς Δ. Ν.Δ. της γραμμής Grader- γραμμμή εκ της παρυφής του όρους Belles- κορυφή 1800 προς Β.Δ. του Karakioi- πλευρά 2194- Perelik. Ο Σέρβικός στρατός τον τόπον τον κείμενον προς Β και ΒΔ της ρηθείσης γραμμής. Εάν κατά την πορείαν των στρατ. επιχειρήσεων, ο εις εκ των δύο στρατών κατα- λάβη μέρος, πόλεις ή χωρία ευρισκόμενα εις την ζώνην την καταληφθεισομένην υπό του εταίρου στρατού, υποχρεούται να εκενώση, ευθύς ως ο στρατός, ο οποίος κατά την ανωτέρω παράγραφον, έχει το δικαίωμα επί της καταλήψεώς των, το απαιτήση. Άρθρον 7ον Του οριστικού σκοπού των στρατιωτικών επιχειρήσεων των δύο Συμμάχων στρατών, είναι η καταστροφή των στρατιωτικών δυνάμεων της Βουλγαρίας, εάν εις εκ των δύο στρατών δεν δύναται να κατορθώση τούτο εις το ίδιον αυτού θέατρον επιχειρήσεων, υποχρεούται να δεχθή την βοήθειαν του ετέρου εις το ίδιον τούτο θέατρον. Ουχ ήτον ο στρατός όστις κατόρθωσε τον ανωτέρω σκοπόν εις τον ίδιον αυτού θέατρον επιχειρήσεων, υποχρεούται να έρθει εις βοήθειαν του ετέρου, ανεξαρτήτως αν αυτή η βοήθεια ζητηθεί ή μη, ίνα δια μιας κοινής ενεργείας των συμμάχων στρατών, η Βουλγαρία εξαναγκασθή να υποχωρήση εις τους όρους τους επιβαλλομένους υπό των δύο συμμάχων κρατών ίνα συνάψη ειρήνην. Άρθρον 8ον Ουδέν εκ των δύο στρατευμάτων δύναται να συνάψη εκεχειρίαν διαρκείας υπερτέραςτων 24 ωρών ή να διακόψη τας εχθροπραξίας σιωπηρώς. Εκεχειρία διαρκείας υπερτέρας των 24 ωρών, δεν δύνα- ται να συναφθή παρά κατόπιν κοινής συμφωνίας, εγγράφου ' /5ί*ί «ο λ /Λλ txi*. ' -------- /rj Aoivctittcn';/ r.-of ß. crw t 4».oft* -Z %i ü Λ* a,.f. C'>s ««f * U fa' <4 «««/ 'i t l,< f- " * ' /C ft-tjcyift ' C W *i u i f t t' -> #&»***' w <«- rf.j r» ίο f, J t < ^,t 6 fl - Mm '>»«*** AAtAMÜp L λ u ' Cur των δύο συμμάχων κρατών, η συμφωνία αύτη συγχρόνως ' & πρέπει να ορίζει τους όρους της εκεχειρίας. Άρθρον 9ον Η παρούσα σύμβασις ισχύει εφ'όσον η συνθήκη συμμαχίας μεταύ Ελλάδος και Σερβίας, της οποίας αύτη είναι συμπλήρωμα, ευρίσκεται εν ισχύει. Το Άρθρον 2 της παρούσης συμβάσεως, δύναται να τροποποιηθεί κατόπιν μιας κοινής συμφωνίας εγγράφων των Επιτελείων των δύο αμοιβαίων Κρατών, αφ'ου η παρούσα κρίσις παρέλθη και διαταχθη η μετακίνησις. Άρθρον1Οον Η παρούσα σύμβασις θα ισχύει από της ημέρας καθ' ην θα επικυρωθή υπό των Α.Μ. Βασιλέως της Ελλάδος και Βα- σιλέως της Σερβίας, ή μάλλον καθ'ην θα επικυρωθώσιν υπό των Κυβερνήσεων αμοιβαίων των δύο Συμμάχων Κρατών. βασιν. Εφ ω οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν την παρούσαν σύμ- Εγένετο εις διπλούν εις Θεσ/κην την... Εκ μέρους της Ελλάδος et-' Εκ μέρους της Σερβίας ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 13
I l i a A i f f a i i i i f a «Π Α 2 Ι # * «* 1 1 ( 1 1 0 1 ( 1 1 0 iiiiiiniiifm ul ιιιιιιομιιι ι!ι1ζί!)ι«) Διάταγμα Επιστρατεύσεως* Γεώργιος A' Βασιλεύς των Ελλήνων η ) r \ <33 cu sijjyvö a Jy ' (9^nx \^> Π ροτάσει του Υμετέρου Υπουργικού Συμβουλίου και έχοντες υπόψιντο άρθρο 35 του νόμου ΓΦΝΣΤ περί του Οργανισμού του Στρατού, απεφασίσαμεν και διστάσομε ν Άρθρον1ον Α Φ 7^ */>S/»4nr, /"» /i ^»,%* λ»-ι «4 // ///»,. «*. f J?// fy, «. / *. «, fc.\ e i ; W t*»- fteiiyajrtw *1 *-* &* S*->. -, y 'W. *>* w. ^MtAyJ ' '*/. r / I f i m. z :x z. ::i:t^. - W ~ ;.«V ^ : v. v, ^ I S.Oüiftlla. ' ί «ι λ ι ι ι» Λ ί ί1»»,!«/ ιλ / I*»' ^ra/^,)> L U, U, fj. 4-» " ^ Zilfer-uf *&*' '*yw*w' J/A.. /taz-rt- '/'S tfs &-τφ^αό. < ru C? ^ ss~-~tj.^r-k " 'rfe-2-/; r Λ.........t-- 1/ Q ' r ^ au^^ylr^y- v (? ^ : c/a *7 Τίθεμεν εις επιστράτευσιν τον εν ειρήνη Στρατόν. Καλούμεν υπό τα όπλα: Άρθρον 2ον 1ον Τους διαθεσίμους των απογραφώντου 1910 και 1911. 2ον Πάντας τας κλάσεις της εφεδρείας του ενεργού Στρατού πλην των διατελούντων εν αναβολή κατατάξι ως και των απαλλαγέντων των κλάσεων 1900,1901, 1902,1910 και 1911. 3ον Εκ της Εθνοφρουράς τους επιλοχίας και λοχίας του πεζικού, των ευζώνων και του πυροβολικού πασών των κλάσεων, μόνιν δε τους δεκανείς των κλάσεων 1896,1897,1898 και 1899 των αυτών όπλων. 4ον Τους οπλίτας των κλάσεων της Εθνοφρουράς 1896,1897, 1898 και 1899 των διαμερισμάτων 1ου 2ου 3ου 7ου και 8ου παραρτήματος, πλην των κριθέντων ικανών δια τας βοηθητικός υπηρεσίας του Στρατού. Εις τον Ημέτερον επί των Στρατιωτικών Υπουργόν, ανατί- θεμεν την δημοσίευσιν και εκτέλεσιν του παρόντος Διατάγματος. Αθήνησιτη 16 Σεπτεμβρίου 1912 v tw / r Z? ^ ^ a^ r^ - n / Hr. Ιι γτ. ί^ί-^α- < r-tc t -t-oo- a f,. Εν ονόματι του Βασιλέως 0 Αντιβασιλεύς Κωνσταντίνος Διάδοχος Το υπουργικόν Συμβούλιον 0 Πρόεδρος Τα μέλη Ε. Βενιζέλος (υπογραφές των μελών Υπουργικού Συμβουλίου) * Ιστορικό Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ 14 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012
Οδηγίες Επιχειρήσεων του Ελληνικού Γενικού Στρατηγείου που αφορούν τον γενικό ελιγμό του Αρχιστρατήγου για κατάληψη της τοποθεσίας Σαρανταπόρου* Γενικόν Στρατηγείον Εν Ελασσώνι ιη 8η Οκτωβρίου 1912,2 εσπέρας Οδηγίαι δια την ενέργειαν της ΙΥ Μεραρχίας κατά την 9ην Οκτωβρίου 1912 εχθρός φαίνεται διατεθειμένος να αμυνθή το στενόν του Σαρανταπόρου. Η πρόθεσίς μου είνε όχι μόνον να γίνω κύριος του στενού τούτου, αλλά και να καταστρέψω τον αμυνόμενον εχθρικόν στρατόν, αποκόπτων εις αυτόν την υποχώρησιν. Θα προσβάλλω τον εχθρόν κατά μέτωπον και εν μέρει το αριστερόν του πλευρόν δια των I, II, III και VI Μεραρχιών, μεθ' άπαντος του πεδινού πυροβολικού. Η δύναμις αύτη ολόκληρος, θα αναπτυχθή επί της γραμμής Δούκλιστα-Ζιλινίστα-Βουβάλα- και θα επιτεθή προς την γραμμήν Βίγλα-Γλύκοβον, απεσπασμένον τμήμα θα ενεργήση εκ Βλαχολειβάδου. Την IV Μεραρχίαν προορίζω δια την κυκλωτικήν κίνησιν, θα εκκινήση αύτη αύριον 9 Οκτωβρίου την 6ην πρωϊνήν ώραν εκ Γιαννωτά και δια Μόκρον και Μεταξά θα διευθυνθή προς Σέρβια. Πιθανόν όμως η αντίστασιςτου εχθρού παρά την Βίγλαν-Γλύκοβον να είνε τόσον ισχυρά, ώστε η ενέργεια τςη IV Μεραρχίας εκ Μεταξά προ Γλύκοβον κατά του δεξιού του πλευρού να είνε αναγκαία όπως συντρίψη την αντίστασιν ταύτην κατά την 9 Οκτωβρίου και ανοίξη εις τον στρατόν την οδόν προς Σέρβια. Αλλά τούτο δεν δύναμαι να εικάσω εκ των προτέρων. Εξαρτάται εκ της υμετέρας αυτοβουλίας άμα η εμπροσθοφυλακή σας φθάση εις Μεταξά ή να διευθυνθήτε και δια δύο φαλάγγων εν ανάγκη εκ Μεταξά και Μοκρον προς ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 ΰ «, } r,ä' *««ί, ι *** * * *», t i, L y j ί>^ν u;u a U p(?v t - «t t v c f f V 1 * *** * i t XI ^ ibe6-. b fd m is xbtr, -*» *>,, **v IPMiutiv - kii ei» Ιμί5,^ V *»>i.9 >>*" Viiäiv, S i έχνιν -»*l.... * «"*. *'., * Γι»v v jc S h lf « i "" * «w.,. l x w n 1" " J >l - Γ». «* I,,,. Γ Γ " a *» «"5» M.5i ^» ;*w Γ.ΓΓ ** 1^^*öo6et,aiAiKA *> ä; * til tx έμβΐέρ,ς,ι *'* / vi, "». a,, * * * r v i ". Ρϊ-g.a? **.««iis. v,etb μΐιρi a«56 *Aut* als *»*vy " '.{βκο ί*ϊ ΐνtTVW*»^4 ^ <»> **'*' ' T\- ä» M. >»t»5«*«1 1Λ>ηΜ«', ί '.,,Η ;.»1'"''1' '. «W r *. --T«S-3c W? * '. νιβ»3. * ulai-t«^t', i.»***?*» et!^1 J.- eu iv6i.<^ 't?iv Τ* *, ftuüv. 8* Λ :,,.,,u u{ vi «t? w. ' 3.«1-S ", _*» «o t t M U S*00» ^ _.».wf-s iset^e» ^ s,äv * *««8öeCi:< a iv t» - l(( ^ 4.. ^ i. * * *» * «r^v 8» «& ^ e6te Klii P a««. * * t,,wv «m. s. *.< w ^s,stfchslbo aia^r *02 X το δεξιόν του εχθρού, εάν η αντίστασιςτου είνε ισχυρά, ή εάν ούτος κάμπτεται και δεικνύει τάσεις ή έναρξιν υπο- χωρήσεως, να εξακολουθή- σητε την πορείαν υμών προς Σέρβια και δώσητε εις αυτόν το τελειωτικόν κτύπημα. Εναπόκειται εις υμάς να λάβετε μέτρα ώστε να είσθε πλη- ροφορημένος περί της πορείας της μάχης. Ισχυραί αναγνωρίσεις εγκαίρως αποστελλόμεναι δια Μόκρου προς Γλύκοβον, και διαρκής σύνδεσμος μετά της III Μεραρχίας δι' οπτικού τηλεγράφου επί συνεννοήσεως μετά της Μεραρχίας ταύτης, είνε δύο μέτρα τα οποία προ παντός σάς συνιστώ. Την γενικήν διαταγήν του στρατού θα λάβετε το εσπέρας δια του συνδέσμου υμών. Εθε- ώρησα όμως αναγκαίον, προ- κειμένου να ενεργήσητε ανεξαρτήτως πως, να πέμψω υμίν τας οδηγίας μου και να σας καταστήσω γνωστόν τας προθέσεις μου εγκαίρως, ώστε από τούδε να λάβετε πάντα τα αναγκαία μέρα. Ο Ταγματάρχης του Πυροβολικού Α. Βλαχόπουλος, Αξιωματικός του Επιτελείου μου, κομιστής της παρούσης, θέλει εξηγήσει υμίν προφορικώς παν ό,τι ζητήσετε παρ'αυτού, και θα παραμείνη παρ' υμίν μέχρι πέρατοςτης επι- χειρήσεως. * Ιστορικό Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ 15
Φ V Φάλαγξ Πυροβολικού κινούμενη προς το μέτωπο. Βαλκανικός Πόλεμος (1912-13). Τμήμα πεζικού βάλει κατά του εχθρού στη μάχη των Γιαννιτσών. 19 & 20 Οκτωβρίου 1912. Το έτος 1912 τα χριστιανικά κράτη της Βαλκανικής (Ελλάδα, Σερβία, Βουλγαρία και Μαυροβούνιο) συμμάχησαν και κήρυξαν τον πόλεμο εναντίον της Οθωμανικής Τουρκίας, με σκοπό την απελευθέρωση των υπόδουλων ομοεθνών τους. Κινητήριος μοχλός για αυτή την ένοπλη σύγκρουση, που αποκαλέστηκε Α' Βαλκανικός Πόλεμος, ήταν η αδιάλειπτη προκλητικότητα των Τούρκων και η συνεχής καταπίεση που ασκούσαν στους πληθυσμούς που κατοικούσαν σε περιοχές που βρίσκονταν υπό την κατοχή τους. Ο Α' Βαλκανικός Πόλεμος άρχισε στις 25 Σεπτεμβρίου 19121 με την κήρυξη του πολέμου από το Μαυροβούνιο εναντίον της Τουρκίας -η Ελλάδα εισήλθε στον πόλεμο στις 5 Οκτωβρίου 1912- και έληξε με τη συνθήκη του Λονδίνου, στις 17 Μαΐου 1913. Τα βαλκανικά κράτη επιζητούσαν την εδαφική τους επέκταση και παρά τις μεταξύ τους υπάρχουσες μεγάλες διαφορές, ο κοινός τουρκικός κίνδυνος τα ώθησε να ενώσουν τις προσπάθειές τους. Ως εκ τούτου, στις 29 Φεβρουάριου 1912 υπογράφηκε συνθήκη φιλίας και συμμαχίας μεταξύ Σερβίας και Βουλγαρίας, στις 16 Μάίου υπογράφη- κε η συνθήκη αμυντικής συμμαχίας Ελ- λάδας-βουλγαρίας και τον Σεπτέμβριο του 1912 υπογράφηκε συμφωνία μεταξύ Σερβίας και Μαυροβούνιού. Τα χριστιανικά βαλκανικά κράτη, παρ' όλο που είχαν συνάψει μεταξύ τους συμφωνίες και στρατιωτικές συμβάσεις -δεν υπογράφηκε καμία συνθήκη ή στρατιωτική σύμβαση μεταξύ Ελλάδας, Σερβίας και Μαυροβουνίου- δεν είχαν κοινό σχέδιο επιχειρήσεων, καθώς οι βλέψεις και οι επιδιώξεις τους ήταν διαφορετικές και αντικρουόμενες. Έτσι, οι στρατιωτικές δυνάμεις των Συμμάχων 16 Ορεινό χειρουργείο. 1 Γίνεται χρήση του παλαιού (ιουλιανού) ημερολογίου για την αναγραφή των ημερομηνιών. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012
Δοξολογία -Επιθεώρηση. ενήργησαν ανεξάρτητα μεταξύ τους σε τέσσερα χωριστά μέτωπα. Οι Βούλγαροι, στο μέτωπο της Θράκης, επιτέθηκαν με γενική κατεύθυνση προς Αδριανούπολη. Οι Σέρβοι, υποβοηθούμενοι από τους Μαυροβούνιους, στο μέτωπο της βόρειας Μακεδονίας και της Αλβανίας, επιτέθηκαν προς τα νότια, με κατεύθυνση προς Σκόπια και Μοναστήρι. Οι Έλληνες, στο μέτωπο της νότιας Μακεδονίας, επιτέθηκαν από νότια προς Θεσσαλονίκη και Μοναστήρι, ενώ στο μέτωπο της Ηπείρου επιτέθηκαν με γενική κατεύθυνση προς Ιωάννινα. Η συνολική δύναμη των Συμμάχων ανερχόταν περίπου στους 690.000 άνδρες και εκείνη των Τούρκων ανερχόταν περίπου στους 345.000 άνδρες. Η νίκη των Συμμάχων στον Α' Βαλκανικό Πόλεμο είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια των εδαφών που κατείχε η Οθωμανική Τουρκία στη βαλκανική χερσόνησο και η ανακατανομή τους μεταξύ των νικητών (Ελλάδα, Σερβία, Βουλγαρία και Μαυροβούνιο). Με βάση τη συνθήκη του Λονδίνου, η ευρωπαϊκή Τουρκία περιοριζόταν στην ανατολική Θράκη, μέχρι τη γραμμή Αίνος-Μήδεια, έχοντας απωλέσει συγχρόνως τα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη. Δημιουργήθηκε όμως, από τις Μεγάλες Δυνάμεις, η αυτόνομη Αλβανία, η οποία περιέλαβε και τη Βόρειο Ήπειρο, μια αναμφισβήτητα ελληνική περιοχή που αφαιρέθηκε από τον εθνι Σταθμός διαβιβάσεων. Λήψις τηλεφωνικής διαταγής Ελληνοτουρκικός Πόλεμος. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 17
Ελληνοτουρκικός Πόλεμος. Ο Διοικητής της IVΜεραρχίας Υποστράτηγος Μοσχόπουλος. Τούρκοι αιχμάλωτοι και οθωμανικά βληματοφόρα. κό κορμό.2 Μετά τον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897, και ιδίως από το 1904, καταβλήθηκαν συνεχείς και συστηματικές προσπάθειες για την αναδιοργάνωση, τον εξοπλισμό και την εκπαίδευση του Ελληνικού Στρατού και του Βασιλικού Ναυτικού.3Οι προσπάθειες αυτές συνεχίσθηκαν και μετά το κίνημα του 1909 και ολοκληρώθηκαν λίγες ημέρες πριν από την έναρξη του Α' Βαλκανικού Πολέμου. Ο Ελληνικός Στρατός εξοπλίστηκε με απόλυτα σύγχρονο για την εποχή οπλισμό, όπως τα τυφέκια Μάνλιχερ, τα πολυβόλα Σβαρτζλόζε, τα πυροβόλα Σνάιντερ και τα ορειβατικά πυροβόλα Σνάιντερ-Δαγκλή. Η εκπαίδευση και η οργάνωση των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων έγιναν υπό την καθοδήγηση της Γαλλικής Στρατιωτικής Αποστολής, με επικεφαλής τον Στρατηγό Εϋντού (Joseph-Paul Eydoux), ο οποίος ήρθε στην Ελλάδα τον Ιανουάριο του 1911. Ο Στρατός Θεσσαλίας, διοικούμενος από τον Αρχιστράτηγο Διάδοχο Κωνσταντίνο, αποτελείτο από 7 μεραρχίες Πεζικού (I, II, III, IV, V, VI και VII), την Ταξιαρχία Ιππικού, 4 τάγματα Ευζώνων οργανωμένα σε δύο αποσπάσματα (Απόσπασμα Γεννάδη και Απόσπασμα Κωσταντινοπούλου), 8 ίλες Ιππικού και 32 πυροβολαρχίες. Η συνολική δύναμη των τακτικών χερσαίων δυνάμεων στο μέτωπο Θεσσαλίας-Μακεδονίας ανερχόταν σε 100.000 άνδρες και ως χώρος συγκεντρώσεώς τους ορίστηκε η Λάρισα. Ο Στρατός Θεσσαλίας, διακρινόμενος για την ετοιμότητα και τη μαχητική του ικανότητα, κατόρθωσε σε διάστημα είκοσι ημερών να επιβληθεί των τουρκικών δυνάμεων στα Στενά του Σαρανταπόρου (9 Οκτωβρίου), στην Κατερίνη (16 Οκτωβρίου) και στα Γιαννιτσά (20 Οκτωβρίου), καιτελικώς 18 Λευμβόλευκτος γέφυρα επί του Αξιού Ποταμού. 2 Ν. Οικονόμου, «Ο Α' Βαλκανικός Πόλεμος», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΔ", Αθήνα 1977,289. 3 Για την οργάνωση και την εκπαίδευση του Ελληνικού Στρατού βλ. ΓΕΣ/ΔΙΣ, Επίτομη Ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913, Αθήνα 1987,12-14. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012
να εξαναγκάσει την τουρκική φρουρά της Θεσσαλονίκης σε παράδοση, την 26η Οκτωβρίου και τμήματά του να εισέλθουν στην πόλη την επομένη, (κύριος αντικειμενικός σκοπός της ελληνικής κυβέρνησης και του Γενικού Στρατηγείου). Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, ο Στρατός Θεσσαλίας στράφηκε, στις αρχές του Νοεμβρίου, προς τα δυτικά και συνεχίζοντας την επιτυχή προέλασή του απελευθέρωσε περιοχές της δυτικής Μακεδονίας.4 Στην Ήπειρο ο Στρατός Ηπείρου, υπό τον Αντιστράτηγο Κωνσταντίνο Σαπουντζάκη, αρχικά, και αργότερα υπό τις διαταγές του Αρχιστρατήγου Διαδόχου Κωνσταντίνου, αποτελείτο μόνο από μία μεραρχία Πεζικού, την VIII -έλαβε αυτή την ονομασία στις 12 Δεκεμβρίου 1912- συνολικής δύ- 4 Για τις επιχειρήσεις του Στρατού Θεσσαλίας στη Θεσσαλία και τη Μακεδονία βλ. ΓΕΣ/ΔΙΣ, Ο Ελληνικός Στρατός κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913. Ελληνοτουρκικός Πόλεμος. ΗIVΜεραρχία στο Εμίν-Αγά προωθούμενη από την Φιλιππιάδα. Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟΥ (9-1 0 Οκτω βρίου 1912) ix I Ελληνικές μονάδες Τουρκικές αντιστάσεις XX Όρια Μεραρχιών ifl- Κατευθύνσεις ετπθέσεως και κινήσεως Ελλήνων -η - Γενικές κατευθύνσεις συμτττύξεως Τούρκων Προσήλιο V J-,/ ';. ί \ Κ α λ β ά δ ε ς ^. Πολύρραχο χ^^χάνια Βίγλαφ ^αουμα Μικρόβαλτο Μεταξάς ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟ Τ ρ α ν ό β α λτο / Κεψαλολίβαδο Μ. Παναγίας.Καλύβια Κούλια.Τσαττουρνιά ^αζαράδες. Βογγόπετρα»Λί[ίαδερό Κοκκινόγι Φ αρμάκι \ Μηλιά An. Κων/πούλου Καλύβια ixävi Χατζηγώγου Π^ρος Ζάμπουρδας Λουτρό Γιαννωτά Λυκήύδ* Πετρωπ Αιτ. Γκννάδη]...Κρανιά Δεσκάτη ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 19
T U M f l i f f a i i i i f α ι 1 ( 1 1 0 1 ( 1 1 0 iiim inf m in ιιιιιιομιιι --- -- - -- -... - 20 «m ; 1* Χ»<Η Μ '*: i.,» - it *. *4*ι 4fe # * «*... ' Αξιωματικοί του πρώτου λόχου. Παρατηρητήριου μηχανικού. Ελληνοτουρκικός Πόλεμος. Ελληνοτουρκικός Πόλεμος. Φάλαγξ Μεταγωγικών. ' /. ; ;ϊ ί I ~s 4 Λ'Ι-ύ-.' Σκοπός πλησίον της γέφυρας του ποταμού Αξιού. ναμης περίπου 10.500 ανδρών. Αποστολή του Στρατού Ηπείρου ήταν η εξασφάλιση της μεθορίου από τον Αμβρακικό κόλπο μέχρι το Μέτσοβο, τηρώντας αμυντική στάση. Όμως ο Διοικητής των δυνάμεων στην Ήπειρο ανέλαβε επιθετική πρωτοβουλία και, ως εκ τούτου, οιτούρκοι απωθήθηκαν από το Γρίμποβο (6 Οκτωβρίου), τη Φιλιππιάδα (12 Οκτωβρίου), την Πρέβεζα (21 Οκτωβρίου), τα Πέντε Πηγάδια (28 Οκτωβρίου) και το Μέτσοβο (31 Οκτωβρίου). Στα τέλη Νοεμβρίου, κατόπιν των επιτυχών επιχειρήσεων στη Μακεδονία, ο Στρατός Ηπείρου ενισχύθηκε από μονάδες που μεταφέρθηκαν από το μακεδονικό μέτωπο. Παράλληλα, έλαβε στενή επαφή με την ισχυρά οχυρωμένη τοποθεσία των Ιωαννίνων. Ο στατικός χαρακτήρας των επιχειρήσεων που διεξήχθησαν για τη διάσπαση της τοποθεσίας, το δύσβατο ορεινό έδαφος και οι αντίξοες καιρικές συνθήκες συνιστούσαν ανασχετικούς παράγοντες για την επίτευξη του αντικειμενικού σκοπού των ελληνικών τμημάτων, δηλαδή την απελευθέρωση των Ιωαννίνων. Στις 10 Ιανουαρίου 1913 ο Αρχιστράτηγος Διάδοχος Κωνσταντίνος έφτασε στη Φιλιππιάδα και ανέλαβε τη διοίκηση των δυνάμεων στην Ήπειρο και, παράλληλα, ανέστειλε κάθε επιθετική προσπάθεια, αφού κρίθηκε απαραίτητη η αναδιοργάνωση του Στρατού Ηπείρου. Ως εκ τούτου, η συντονισμένη ελληνική επίθεση, που εκδηλώθηκε στις 20 Φεβρουάριου εναντίον της οχυρωμένης τοποθεσίας των Ιωαννίνων, στέφθηκε από πλήρη επιτυχία. Συγκεκριμένα, η τολμηρή διείσδυση του 1ου Συντάγματος Ευζώνων στο δεξιό πλευρό της τουρκικής διάταξης οδήγησε στην άνευ όρων παράδοση του οχυρωματικού συγκροτήματος των Ιωαννίνων (21 Φεβρουάριου) και τελικά στην απελευθέρωση της πόλης. Στη συνέχεια ελληνικές δυνάμεις, μέχρι τις 5 Μαρτίου, απελευθέρωσαν το Αργυρόκαστρο, τη Χιμάρα, τους Αγίους Σα- ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012
Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ (19-20 Οκτωβρίου 1912).Σανδάλι Δυτικό Αγριοσυκιά Αχλαδοχώρι»Αμπελιέ^ Δ αμιανό Μυλότοτκ Ρ αχώ να Δροσερό ίενταπλάτανος Ακροπόταμος ' Καστανιά 1 Γ υψοχώρι Πρόχωμα Γελίσσι ίσ κύδρα χ Αγ. Γεώργιος Καριώτισσα J? ^ j j f J r \ { g ] i i Ά γ. Λ ο υ κ ά ς / Εσωβάλτα/ # η. Κρύα Βρύση Ιεσιανό ΚουφάλιαΙ Χαλκηδόνα Παρθένι ^ Κατευθύνσεις ττροελάσεως ελληνικών δυνάμεων I...i Διάταξη τουρκικών δυνάμεων Νεοχώρι ^^ Αδενδρο V II Μ ^ Β ρ α χ ι ά ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Μονόσπιτα ιζερβοχώρι Βρυσάκι / m a τ ύ \ % (Λιανοβέργι?, Τρίκαλα Χαλάστρα πσκοτπ Απ. Κών/πουλου Π λάτανος Β Ε Ρ Ο ΙΑ ράντα, το Τεπελένι, την Πρεμετή και την Κλεισούρα, αμιγώς ελληνικές πόλεις της Βορείου Ηπείρου.5 Στις πολεμικές επιχειρήσεις έλαβε μέρος και ο νεοσύστατος Λόχος Αεροπορίας υπό τον Ταγματάρχη Μηχανικού Γ. Σκούφο, αποτελούμενος αρχικά από αεροπλάνα τύπου "Farman". Οι αποστολές που ανέλαβε ήταν κυρίως αναγνωριστικές πτήσεις και υποτυπώδεις βομβαρδισμοί με αυτοσχέδιες βόμβες.6 Ο ελληνικός Στόλος, υπό τον Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, ο οποίος εκσυγχρονίστηκε με νέες μονάδες, αποτελείτο από 4 θωρηκτά, 10 αντι- τορπιλικά, 4 ανιχνευτικά, 1υποβρύχιο, 5 Για τις επιχειρήσεις του Ελληνικού Στρατού στην Ήπειρο βλ. ΓΕΣ/ΔΙΣ, Ο Ελληνικός Στρατός κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913. Επιχειρήσεις κατά των Τούρκων στην Ήπειρο 6 Για τη δράση της ελληνικής Αεροπορίας κατά τους βαλκανικούς πολέμους βλ. Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας/Διεύθυνση Ιστορίας Αεροπορίας, Ιστορία της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας, τ. 1ος, Αθήνα 1980,36-54. 5 τορπιλοβόλα και πολλά βοηθητικά σκάφη. Από την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων η κυριαρχία του ελληνικού Στόλου στο Αιγαίο ήταν αναμφισβήτητη. Με ναυαρχίδα το θρυλικό εύ- δρομο-θωρηκτό «Αβέρωφ», κατάφερε αποφασιστικά πλήγματα στον τουρκικό Στόλο κατά τη ναυμαχία της Έλλης (3 Δεκεμβρίου 1912) και της Λήμνου (5 Ιανουαρίου 1913). Συνέπεια αυτών των δύο ναυμαχιών ήταν ο περιορισμός των τουρκικών πλοίων στη θάλασσα του Μαρμαρά, χωρίς να τολμήσουν να εξέλθουν πάλι στο Αιγαίο μέχρι το τέλος του πολέμου. Παράλληλα με τις θαλάσσιες επιχειρήσεις, αποβατικά αγήματα του Ελληνικού Στρατού και του Βασιλικού Ναυτικού απελευθέρωσαν τα νησιά του Αιγαίου, εκτός από τα Δωδεκάνησα, που τελούσαν υπό ιταλική κατοχή.7 7 Για την απελευθέρωση των νησιών του Αιγαίου από τον Ελληνικό Στρατό βλ. ΓΕΣ/ ΔΙΣ, Επιχειρήσεις κατά των Τούρκων στη Μακεδονία, 213-229. Οι κυριότερες μάχες τις οποίες διεξήγαγε ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο ήταν: Η μάχη του Σαρανταπόρου (9-10 Οκτωβρίου 1912). Η μάχη των Γιαννιτσών (19-20 Οκτωβρίου 1912). Η μάχη Μπιζανίου-Ιωαννίνων (19-20 Φεβρουάριου 1913). ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 21
I i Ελληνοτουρκικός Πόλεμος. Ο Διοικητής της IVΜεραρχίας Υποστράτηγος Μοσχόπουλος (μπροστά) και ο Κωνσταντίνος Μόνος (αριστ.). Μέτωπο Ηπείρου. I Καταυλισμός τμήματος Ελληνικού Στρατού έξω από το Εμίν-Αγά στο Ορχος οχημάτων και ομάδα Αξιωματικών στα Ιωάννινα μετά την δρόμο προς Κανέτα. απελευθέρωσή τους. 1913. Ελληνοτουρκκός Πόλεμος. Τούρκοι αιχμάλωτοι στην Άρνισσα. Η κωμόπολις απελευθερώθηκε μετάτην ομόνυμη μάχη (4-5 Νοεμβρίου) όταν τμήματα της VI Μερ/χίας εισήλθαν τις μεσημβρινές ώρες σε αυτή.(5 Νοεμ.) Ελληνοτουρκικός Πόλεμος. Προωθημένο ελληνικό παρατηρητήριο. Ελληνοτουρκικός Πόλεμος. Λάφυρα πυροβόλα και πυρομαχικά. Ελληνοτουρκικός Πόλεμος. Ελληνικό πυροβολικό προ της τοποθεσίας Μπιζανίου 2 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ ΙΟ ΥΛΙΟ Σ - ΣΕΠΤΕΜ ΒΡΙΟ Σ 2012
Ο θρυλικός αεροπόρος Δημήτρης Καμπέρας. Η Πολεμική Αεροπορία κατά tous BoAkqvikous Πολέμους (Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Ιστορίας της Π.Α.) Ο ΔΑΙΔΑΛΟΣ με χειριστή τον Υπολοχαγό Καμπέρο απογειώνεται για τα στρατιωτικά γυμνάσια της Άνοιξης του 1912. Ο Υπολοχαγός αεροπόρος ΝΟΤΑΡΑΣ με αεροπλάνο HENRY FARM ΑΝ. Επιστροφή στο Μπιζάνι Υπιλάρχου Π. Νοταρά (26.01. 1913) Πτήση Υπιλάρχου Π. Νοταρά πάνω από την Πρέβεζα (07.12.1912) με αεροπλάνο τύπου MAURICE FARMAN. με αεροπλάνο τύπου MAURICE FARMAN. Υδροπλάνο εκτελεί δοκιμαστικές αποθαλασσώσεις και προσθαλασσώσεις στον όρμο Π. ΦΑΛΗΡΟΥ. Οι ΑνθγοίΜ. Νικηφοράκης και Γ. Παπαμάρκου με εκπαιδευτικό αεροπλάνο τύπου MAURICE FARMAN. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012
Β' ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΑΕΜΟΣ (1913) lut» Ο Αντιστράτηγος Δαγκλής και ο κ. Βενιζέλος ολίγον προ της παραδόσεως της Στραταρχικής ράβδου. Ο Αρχιστρ/γος Κων/νος έφιππος. Στοιχεία πεδινού πυροβολικού βάλλουν κατά του ο οχυρού συγκροτήματος Μπιζανίου από τα στενά της Φούρκας. Ησύμπηξη ενιαίου βαλκανικού μετώπου κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο εξασφάλιζε τις βασικές προϋποθέσεις για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού από τη χερσόνησο του Αίμου, αλλά και περιείχε τα σπέρματα νέων διαφορών και ανταγωνισμών στους κόλπους των ίδιων των Συμμάχων. Με τη λήξη του Α' Βαλκανικού Πολέμου ανέκυψαν προβλήματα, ιδιαίτερα μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας, σχετικά με τη διανομή των εδαφών που απελευθερώθηκαν.το δίκτυο των διμερών συμφωνιών του 1912 όχι μόνο δεν κάλυπτε το ευρύ φάσμα των αντιγνωμιών ανάμεσα στη Βουλγαρία, τη Σερβία και την Ελλάδα αλλά και αποδεικνυόταν στην πράξη ανεπαρκές να διασφαλίσει ακόμα και την εφαρμογή των συμφωνηθέντων όρων. Στη συνθήκη συμμαχίας μεταξύ Σερβίας και Βουλγαρίας είχε προβλεφθεί η διανομή των εδαφών που θα απελευθερώνονταν ενώ σε εκείνη μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας δεν υπήρχε καμία σχετική διάταξη. Η θετική εξέλιξη των πολεμικών επιχειρήσεων για τους Συμμάχους ήταν αρκετή για να δημιουργήσει τετελεσμένα γεγονότα, τα οποία βάρυναν περισσότερο από τα συμβατικά κείμενα στη διαμόρφωση των διπλωματικών εξελίξεων. Παράλληλα, ο καθοριστικός ρόλος της Ρωσίας στην κρίσιμη φάση της διαβαλκανικής προσεγγίσεως είχε σοβαρά υποτιμηθεί μετά την κατίσχυση των βαλκανικών κρατών και τη διεθνοποίηση των βαλκανικών ζητημάτων. Ενώ διαρκούσε ο Α' Βαλκανικός Πόλεμος άρχισαν οι προστριβές μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας, ιδιαίτερα μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τον Ελληνικό Στρατό. Η βουλγαρική πλευρά προκάλεσε πολλά επεισόδια, που αποτέλεσαν τις αφορμές για την έκρηξη του Β' Βαλκανικού Πολέμου. Ενδεικτικά αναφέρονται το 24 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012
επεισόδιο στο 14ο χιλιόμετρο της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης-Αλεξανδρούπολης, τα γεγονότα της Αριδαίας, οι συμπλοκές στη Νιγρίτα και του Παγγαίου.8Στα τέλη Ιανουαρίου του 19139ο Έλληνας Πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, επιθυμώντας να τεθεί ένα τέλος στις συνεχείς προστριβές, συναντήθηκε στη Θεσσαλονίκη με τον Βούλγαρο αντιπρόσωπο Στρατηγό Χασαψήεφ και επιδίωξε έναν φιλικό διακανονισμό των εδαφικών διαφορών μεταξύ των δύο χωρών, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Ακολούθησαν νέες διπλωματικές επαφές και τελικά οι δύο κυβερνήσεις αποφάσισαν να ορίσουν μία μικτή επιτροπή για την επίλυση των διαφορών τους. Η επιτροπή αυτή συνεδρίασε για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη στις 30 Μαρτίου, εξαιτίας όμως των ριζικών διαφορών μεταξύ των δύο πλευρών διεκόπησαν οι συνεδριάσεις στις 26 Απριλίου, χωρίς να επιτευχθεί οποιαδήποτε συμφωνία, γεγονός που διατήρησε το εμπόλεμο κλίμα μεταξύ των.100 καθορισμός γραμμής διαχωρισμού μεταξύ του Ελληνικού και Βουλγαρικού Στρατού, η οποία συμφωνήθηκε και επικυρώθηκε με σχετικό πρωτόκολλο στις 21 Μάίου, απέβλεπε στην άμβλυνση των προστριβών. Η Ελλάδα, από την πρώτη στιγμή της κηρύξεως του πολέμου κατά της Οθωμανικής Τουρκίας, επιζήτησε να συνεννοηθεί με τους συμμάχους της για τη δίκαιη κατανομή των εδαφών που θα απελευθερώνονταν. Η Βουλγαρία όμως, που οραματιζόταν τη δημιουργία της «Μεγάλης Βουλγαρί- Πυροβολικό. Βαλκανικοί Πόλεμοι. 1912-1913 Εικόνες από την πρώτη γραμμή. 8 Για τις ελληνοβουλγαρικές διενέξεις και συμπλοκές βλ. ΓΕΣ/ΔΙΣ, 0 Ελληνικός Στρατός κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913. Επιχειρήσεις κατά των Βουλγάρων (Β' Βαλκανικός Πόλεμος), τ. Γ', Αθήνα 1992,5-22. 9 Γίνεται χρήση του παλαιού (ιουλιανού) ημερολογίου για την αναγραφή των ημερομηνιών. 10 Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ, Βαλκανικοί Πόλεμοι, Φ.1699β/Α/23, Πρακτικό υπ'αριθ. 1 της Μικτής Ελληνοβουλγαρικής Επιτροπής της 30ής Μαρτίου 1913,25. Ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος και το επιτελείο του στρατού κατά τον Ελληνοβουλγαρικό Πόλεμο στο Χατζή Μπελίκ (Ελληνικό Στρατηγείο). Παρευρισκόμενοι είναι: ο Στάικος, ο πρίγκιπας Νικόλαος, ο πρίγκιπας Χριστόφορος, ο πρίγκιπας Ανδρέας, ο I. Μεταξάς και ο στρατηγός Δουσμάνης. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 25