Πρότυπα Παραγωγής και Ατμοσφαιρικής Κυκλοφορίας Γυρεοκόκκων στην Ευρύτερη Περιοχή Θεσσαλονίκης

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ Πρότυπα Παραγωγής και Ατμοσφαιρικής Κυκλοφορίας Γυρεοκόκκων στην Ευρύτερη Περιοχή Θεσσαλονίκης ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΑΜΙΑΛΗΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010

ARISTOTLE UNIVERSITY OF THESSALONIKI FACULTY OF SCIENCES SCHOOL OF BIOLOGY DEPARTMENT OF ECOLOGY Patterns of Pollen Production and Atmospheric Circulation in the Area of Thessaloniki ATHANASIOS DAMIALIS PhD DISSERTATION THESSALONIKI 2010

ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Δέσποινα Βώκου 1,2, Καθηγήτρια Τμήματος Βιολογίας, Α.Π.Θ. Δημήτριος Γκιουλέκας 2, Καθηγητής Σχολής Ιατρικής, Α.Π.Θ. Ιωάννης Δ. Διαμαντόπουλος 2, Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Βιολογίας, Α.Π.Θ. Γεώργιος Στάμου 3, Καθηγητής Τμήματος Βιολογίας, Α.Π.Θ. Αχιλλέας Γερασιμίδης 3, Καθηγητής Σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Α.Π.Θ. John M. Halley 3, Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήματος Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Ιωάννης Τσιριπίδης 3, Λέκτορας Τμήματος Βιολογίας, Α.Π.Θ. 1 Επιβλέπουσα Καθηγήτρια 2 Μέλη της συμβουλευτικής επιτροπής 3 Μέλη της εξεταστικής επιτροπής Η έγκρισις της παρούσης διπλωματικής εργασίας υπό του Τμήματος Βιολογίας της Σχολής Θετικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης δεν υποδηλοί αποδοχήν των γνωμών του συγγραφέως (Ν.5343/1932, άρθρ. 202, παρ. 2).

Στους γονείς μου Σοφία και Νίκο Στον αδερφό μου Γρηγόρη

Ευχαριστίες Η παρούσα διδακτορική διατριβή πραγματοποιήθηκε στον Τομέα Οικολογίας, του Τμήματος Βιολογίας, του Α.Π.Θ., την περίοδο 2003-2009. Αιτία έναρξής της ήταν κυρίως το ενδιαφέρον για γνώση μέσα από την αναζήτηση, ομολογουμένως η έλξη προς το άγνωστο και η φιλοδοξία για ανακαλύψεις κόσμων ανεξερεύνητων. Όπως όμως συχνά γίνεται σε παρόμοια πονήματα, η κύρια γνώση που απέκτησα ήταν αυτή του ανθρώπινου πεπερασμένου, η παραδοχή και τελικά αποδοχή της ημιμάθειάς μου, ο συμβιβασμός με το απειροελάχιστο της κλίμακας του χρόνου. Ζητούμενο τελικά, ύστερα από τα νέα δεδομένα της ωρίμανσής μου πιθανόν και του κάθε υποψήφιου διδάκτορα ήταν η τοποθέτηση ενός μικρού λίθου στο τεράστιο οικοδόμημα της έρευνας και της γνώσης. Και δική μου ευχή δεν είναι τόσο να έβαλα κι εγώ αυτό το λιθαράκι, αλλά να το έβαλα σωστά, στέρεα. Δεν ξέρω αν το κατάφερα, αλλά πάντως είχα αγνές προθέσεις. Και αντίθετα με ό,τι πολλοί πιστεύουν για κάθε είδους διπλωματική εργασία, η παρούσα σίγουρα δεν αποτελεί μόνο προσωπικό επίτευγμα. Θεωρώ ότι θα ήμουν τουλάχιστον άτυχος αν η συγκεκριμένη έρευνα ήταν αποτέλεσμα μόνο προσωπικής προσπάθειας. Κι εγώ μόνο άτυχος δεν ήμουν... Η είσοδός μου στον ερευνητικό στίβο έγινε με την (ευνοϊκή) συγκυρία να συναντήσω τον καθηγητή Πνευμονολογίας, κ. Δημήτρη Γκιουλέκα. Στα πρώτα βήματα, της αφέλειας αλλά και των ανησυχιών, του φόβου αλλά και της ανυπομονησίας, μου έδωσε την ευκαιρία να μαθητεύσω δίπλα του. Το άγρυπνο μάτι του, η υπομονή του και η ασφάλεια που αυτά μου έδιναν (και συνεχίζουν να μου δίνουν) υπήρξαν πολύτιμος αρωγός σε αυτά τα πρώτα μου βήματα. Τον ευχαριστώ όχι γιατί με έβαλε στον στίβο της έρευνας, αλλά γιατί μου έδειξε το δρόμο, και γιατί με τις διδαχές, τις παραινέσεις και τη σκληρή δουλειά συνέβαλε στο να συνεχίσω, όπως κάνει κάθε σωστός δάσκαλος, και τον ευχαριστώ γι αυτό... Η μαθήτευσή μου ωστόσο και η συνεπακόλουθη, και επιθυμητή, ερευνητική ενηλικίωσή μου ήταν μοιραίο (αν μπορεί να πιστέψει κανείς στην τυχαιότητα των καταστάσεων) να συνεχιστεί με τη γνωριμία μου με την καθηγήτρια Οικολογίας, κ. Δέσποινα Βώκου. Η κ. Βώκου, μου έκανε την τιμή (για δεύτερη φορά, μια που επιτέλεσα και μεταπτυχιακός της φοιτητής) να αποδεχτεί να εκπονήσω τη διδακτορική μου διατριβή υπό την επίβλεψή της. Οι πολύτιμες συμβουλές της και οι εποικοδομητικές συζητήσεις μας οδήγησαν τον τρόπο σκέψης μου, αλλά και δράσης μου, σε διαφορετικά μονοπάτια αλλά αυτό ήταν αναμενόμενο (αν και διαβάζοντάς το θα διαφωνήσει με τον όρο). Ευχαριστώ την επιβλέπουσα και δασκάλα μου γιατί κατάφερε να μου μάθει τα μη αναμενόμενα, όπως το να μη θεωρώ τίποτα δεδομένο όπως το να συνειδητοποιήσω ότι από ένα σημείο και μετά είναι κανείς απαραίτητα μόνος, αλλά και ότι η έρευνα απαιτεί συλλογική εργασία και, το βασικότερο, να ξέρω να διακρίνω τα όρια μεταξύ των δύο. Γιατί δίπλα της δεν αγωνίστηκα μόνο στον επιστημονικό στίβο, αλλά κατάφερα να αντιμετωπίσω και νομίζω να κερδίσω κιόλας (προς το παρόν τουλάχιστον) το μεγαλύτερο εχθρό μου: τον κακό μου εαυτό. Τελικά, κατάφερε να μου μεταδώσει αξίες και ηθική που χωρίς αυτά ίσως να μην άξιζε να μου απονεμηθεί ο τίτλος του διδάκτορα και αργότερα να διδάξω με τη σειρά μου όσα κι εγώ διδάχτηκα. Πολλοί άνθρωποι ακόμη συνέβαλαν στην ολοκλήρωση της παρούσας εργασίας, άμεσα ή έμμεσα. Οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ στον κ. John M. Halley, αναπληρωτή καθηγητή του Τμήματος Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών, για τη συνεχή βοήθεια και για τις ατελείωτες συζητήσεις μας στο δυσκολότερο ίσως μέρος της I

διατριβής, στις στατιστικές αναλύσεις των δεδομένων, χωρίς τη συμβολή του οποίου η παρούσα διατριβή πιθανόν ποτέ να μην ολοκληρωνόταν. Με τον πολύπλοκα απλό τρόπο σκέψης του κατόρθωσε επίσης να με κάνει να αναθεωρήσω πολλές παραδοχές μου σχετικά με μαθηματικές εξισώσεις των δεδομένων μου (και δεν αναφέρομαι μόνο στα ερευνητικά μου δεδομένα)... Ευχαριστώ θερμά και το τρίτο μέλος της Συμβουλευτικής μου Επιτροπής, τον κ. Ιωάννη Διαμαντόπουλο, επίκουρο καθηγητή του Τμήματος Βιολογίας, για τη συμπαράστασή του και τις χρήσιμες συμβουλές του για την επιτυχή διεκπεραίωση της διατριβής μου. Τον ευχαριστώ για το συμβουλευτικό του ρόλο και γιατί ήταν πάντα εκεί... Ευχαριστώ ακόμη τον κ. Αχιλλέα Γερασιμίδη, καθηγητή της Σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, για τις εποικοδομητικές συζητήσεις, για τις παρατηρήσεις και τα σχόλιά του και τη συνεχή μετάδοση των γνώσεών του για την επιτυχή τελικά ολοκλήρωση της διδακτορικής διατριβής μου. Τον ευχαριστώ ιδιαίτερα, γιατί (ανα)γνωρίζοντας τη μακρόχρονη προσπάθειά μου (χωρίς και ο ίδιος να το γνωρίζει ίσως) μου έδωσε το έναυσμα από εδώ και πέρα να συνεχίσω να προσπαθώ για ό,τι καλύτερο. Επίσης, ευχαριστώ θερμά τα μέλη της εξεταστικής επιτροπής τον κ. Γεώργιο Στάμου, καθηγητή, και τον κ. Ιωάννη Τσιριπίδη, λέκτορα, του Τμήματος Βιολογίας, οι οποίοι συνεισέφεραν σημαντικά με τις πολύτιμες συμβουλές τους και τα χρήσιμα σχόλιά τους. Θα ήθελα να ευχαριστήσω και τον κ. Θεόδωρο Μαυρομμάτη, επίκουρο καθηγητή του Τμήματος Γεωλογίας, για τη χορήγηση των δεδομένων των μετεωρολογικών παραμέτρων, αλλά και για τη συνεχή του παρουσία σε κάθε μου προβληματισμό σχετικό με τις πολύπλοκες διεργασίες του κλίματος. Οι ευχαριστίες για τη συνεισφορά στην ολοκλήρωση της παρούσας διατριβής είναι αδύνατον να ολοκληρωθούν μέσα σε λίγες γραμμές σε ένα χαρτί. Γι αυτό δεν πρέπει να παραλείψω να ευχαριστήσω και πολλούς φίλους και συναδέλφους. Ευχαριστώ το Νίκο Κρίγκα και το Θανάση Καλλιμάνη, γιατί κατάφεραν μέσω μακρών συζητήσεων συχνά περισσότερο φιλοσοφικών παρά επιστημονικών ή βιολογικών να με εισαγάγουν στον πραγματικό κόσμο της επιστήμης, του μοναχισμού της έρευνας, και γι αυτό τους είμαι ευγνώμων. Οι αλήθειες που έμαθα έστω και αν δεν ήταν πάντα ευχάριστες ακουστικά και που αργότερα βίωσα και ο ίδιος, ήταν από τα σημαντικότερα εφόδια για τη δημιουργία του χαρακτήρα του απαιτούμενου για την επιτυχή διεξαγωγή ενός διδακτορικού. Ιδιαίτερα ευχαριστώ τις Χριστίνα Φωτίου και Ελεάνα Συροπούλου, βιολόγους, για τη συμπαράστασή τους σε επίπεδο όχι μόνο συμβουλευτικό, αλλά και για τη συμμετοχή τους στο δυσκολότερο ίσως τμήμα της διατριβής, στη δειγματοληψία πεδίου. Με την Ελεάνα Συροπούλου εντρυφήσαμε στις εργασίες πεδίου, ενώ με τη Χριστίνα Φωτίου στις εργαστηριακές εργασίες, σε αναζήτηση, και στις δύο περιπτώσεις, της επιστημονικής αλήθειας... Χωρίς τις δύο αυτές συναδέλφους και φίλες, η διατριβή πιθανόν δε θα είχε ολοκληρωθεί ποτέ, και η μόνη αλήθεια που θα είχα μάθει θα ήταν η δυσκολία του να προσπαθεί κανείς να κάνει έρευνα στο ελληνικό πανεπιστήμιο, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει Τις ειλικρινείς μου ευχαριστίες σε πολλούς ακόμη ανθρώπους, συνεργάτες, φίλους, χωρίς τους οποίους η ολοκλήρωση της διατριβής αυτής θα ήταν πολύ πιο δύσκολη, ίσως και ανέφικτη. Ευχαριστώ τους φίλους/ες Δημήτρη Χάλκο, Νίκο Μονοκρούσο, Αγγέλα Καραμανλή, και πολλούς άλλους στον Τομέα Οικολογίας του Τμήματος Βιολογίας, η παρουσία των οποίων ήταν και είναι πολύ σημαντική για μένα. Ευχαριστίες οφείλω και στο ΕΠΕΑΕΚ (πρόγραμμα Πυθαγόρας ΙΙ), μέσω του οποίου ενισχύθηκε οικονομικά το διδακτορικό μου, καθιστώντας έτσι αρκετά ευκολότερη τη διεξαγωγή της έρευνάς μου. II

Τελευταίους θα ήθελα να αφήσω τους πιο σημαντικούς: αυτούς που με αγαπούν, ανεξάρτητα από την ολοκλήρωση της παρούσας διατριβής. Σε όλους αυτούς που συνέβαλαν στην επιτυχή διεξαγωγή της διδακτορικής διατριβής μου πολύ πριν αυτή καν ξεκινήσει σε αυτούς που συνέβαλαν με διάφορους τρόπους στη δημιουργία του χαρακτήρα μου, ο οποίος ήταν και είναι το πιο σημαντικό εφόδιο για την επιτυχή ολοκλήρωση πολλών υποχρεώσεων και παρ ελπίδα επιτυχιών. Ευχαριστώ όλους τους ανώνυμους, όλους όσους προσέφεραν (και θα συνεχίσουν να προσφέρουν) τη βοήθειά τους από καρδιάς, που υπέμειναν και πόνεσαν εξίσου, και που τώρα χαίρονται εξίσου. Αυτοί ξέρουν... Όσους με στήριξαν, τόσο πρακτικά με την ενεργή συμμετοχή τους στην έρευνα, όσο και ψυχολογικά, και πολλές φορές χωρίς ίσως ούτε και ίδιοι γνωρίζοντάς το αποτρέποντάς με από το μοιραίο, την παραίτηση. Κάτι που μόλις τώρα διαπιστώνω ότι είναι μέρος της ενηλικίωσης του υποψήφιου διδάκτορα. Ευχαριστώ πάνω από όλους τους δικούς μου ανθρώπους: τους γονείς μου, Σοφία και Νίκο, τον αδερφό μου Γρηγόρη. Τους ευχαριστώ για τη βοήθεια και για την ανοχή τους, αλλά κυρίως για αυτό που είμαι. Η διατριβή είναι αφιερωμένη σε αυτούς, σαν ελάχιστη ανταμοιβή. Τελειώνοντας, ελπίζω με αυτό το πόνημα και με μία δόση αισιοδοξίας και ρομαντισμού - όχι τόσο ότι θα συνεισφέρω στη γνώση και στην επιστήμη, όσο ότι θα προκαλέσω ερωτήσεις, θα δημιουργήσω ανησυχίες ερευνητικές. Και νιώθοντας (συν)υπεύθυνος για το περιβάλλον (και τη γνώση) που κληρονόμησα αλλά και που θα κληροδοτήσω, θα ήθελα να συμβάλλω στη συνειδητοποίηση και στο ξεβόλεμα όλων μας. Αρχίζω από τον εαυτό μου. Καλό ξεκίνημα... Θεσσαλονίκη, 18 Ιανουαρίου 2010 III

IV

1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ 3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 9 SUMMARY 14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α. ΣΚΟΠΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ 19 Α.1. ΣΚΟΠΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ 20 Α.2. ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ 23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β. ΑΕΡΟΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ _ 25 Β.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 26 Β.1.1. Δημιουργία γυρεοκόκκων 26 Β.1.2. Επικονίαση 27 Β.1.3. Παράγοντες που επηρεάζουν τη διασπορά και την κυκλοφορία γυρεοκόκκων στην ατμόσφαιρα 28 Β.1.4. Αεροβιολογικές καταγραφές γυρεοκόκκων 29 Β.2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 36 Β.2.1. Περιοχή μελέτης 36 Β.2.2. Συλλογή ανεμομεταφερόμενων γυρεοκόκκων 39 Β.2.3. Ταυτοποίηση και καταμέτρηση γυρεοκόκκων 41 Β.2.4. Ατμοσφαιρικό φορτίο και περίοδος κυκλοφορίας γυρεοκόκκων 53 Β.3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 54 Β.3.1. Μελετώμενα taxa 54 Β.3.2. Ατμοσφαιρικό φορτίο και περίοδος κυκλοφορίας γυρεοκόκκων 62 Β.4. ΣΥΖΗΤΗΣΗ 73 Β.4.1. Ετήσια ατμοσφαιρική κυκλοφορία γυρεοκόκκων 73 Β.4.2. Ημερήσια ατμοσφαιρική κυκλοφορία γυρεοκόκκων 76 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ. ΦΑΙΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΘΗΣΗΣ 79 Γ.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 80 Γ.2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 84 Γ.2.1. Μελετώμενα είδη 84 Γ.2.2. Περιοχή μελέτης Σταθμοί δειγματοληψίας 90 Γ.2.3. Επιλογή ατόμων δειγματοληψίας και μορφομετρικά χαρακτηριστικά τους 91 Γ.2.4. Φαινολογικές παρατηρήσεις άνθησης 92 Γ.2.5. Ανάλυση δεδομένων 93 Γ.3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 95 Γ.4. ΣΥΖΗΤΗΣΗ 103

2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΥΡΕΟΚΟΚΚΩΝ 107 Δ.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 108 Δ.2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 111 Δ.3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 117 Δ.4. ΣΥΖΗΤΗΣΗ 127 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε. ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΓΥΡΕΟΚΟΚΚΩΝ 133 Ε.1. ΣΧΕΣΕΙΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΓΥΡΕΟΚΟΚΚΩΝ ΜΕ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΥΡΕΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 134 Ε.2. ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΠΡΟΤΥΠΑ 140 Ε.2.1. Περίοδος 1996-1999 140 Ε.2.1.1. Εισαγωγή 140 Ε.2.1.2. Υλικά και Μέθοδοι 141 Ε.2.1.3. Αποτελέσματα 142 Ε.2.1.4. Συζήτηση 149 Ε.2.2. Περίοδος 2003-2005 151 Ε.3. ΕΤΗΣΙΑ ΠΡΟΤΥΠΑ 155 Ε.3.1. Εισαγωγή 155 Ε.3.2. Υλικά και μέθοδοι 157 Ε.3.3. Αποτελέσματα 159 Ε.3.4. Συζήτηση 167 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ. ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 173 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 177 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 201

3 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ (Πινάκων και Σχημάτων) Πίνακας / Σχήμα Σελίδα Πίνακας Α.1. Διάρθρωση της διδακτορικής διατριβής σε μείζονα Κεφάλαια ανά αντικείμενο μελέτης και περίοδος συλλογής δεδομένων ανά αντικείμενο. Πίνακας Β.1. Αριθμός (σε φθίνουσα σειρά) αεροβιολογικών σταθμών σε λειτουργία στις χώρες της Ευρώπης, εντός και εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πίνακας Β.2. Μέσες ετήσιες τιμές (± τυπική απόκλιση) εννέα μετεωρολογικών παραγόντων στην περιοχή Θεσσαλονίκης για την περίοδο 2001-2005. Δίνεται επίσης ο μέσος όρος της 5ετίας για τον κάθε παράγοντα. Σχήμα Β.1. Χάρτης βλάστησης και χρήσεων γης της Θεσσαλονίκης και περιχώρων. Σχήμα Β.2. Ογκομετρικός γυρεοσυλλέκτης Burkard και εγκάρσια διατομή του. Σχήμα Β.3. Βασικές δομές γυρεοκόκκων σε σχέση με τη μονάδα διασποράς και τα ανοίγματα. Πίνακας Β.3. Φυτικές οικογένειες, γένη και είδη στα οποία αντιστοιχούν οι γυρεόκοκκοι που καταγράφηκαν την περίοδο 2001-2005 στην περιοχή Θεσσαλονίκης. Δίνεται μέχρι και το επίπεδο ταξινόμησης στο οποίο είναι εφικτή η διάκριση των γυρεοκόκκων. Φαίνονται επίσης οι κοινές ονομασίες μερικών από τους πιο γνωστούς εκπροσώπους τους. Πίνακας Β.4. Φωτογραφίες (σε οπτικό μικροσκόπιο) και κύρια χαρακτηριστικά για τη μεταξύ τους διάκριση των γυρεοκόκκων των 27 πιο άφθονων taxa στην περιοχή Θεσσαλονίκης. Τα taxa δίνονται με αλφαβητική σειρά. Πίνακας Β.5. Μέσες ετήσιες ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις (± τυπική απόκλιση) γυρεοκόκκων και ποσοστιαία συμμετοχή όλων των φυτικών taxa επί του συνόλου της γύρης που καταγράφηκε στην περιοχή Θεσσαλονίκης την περίοδο 2001-2005. Τα taxa δίνονται με φθίνουσα σειρά, ανάλογα με το μέσο ετήσιο ατμοσφαιρικό φορτίο των γυρεοκόκκων τους. Επίσης, δίνεται η μέγιστη ημερήσια ατμοσφαιρική συγκέντρωση γυρεοκόκκων (± τυπική απόκλιση) για το κάθε taxon. Σχήμα Β.4. Κύρια περίοδος ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας γυρεοκόκκων 27 taxa στην περιοχή Θεσσαλονίκης για την περίοδο 2001-2005. 21 33 37 39 40 47-49 54-55 56-61 63 65 Σχήμα Β.5(α-κη). Εποχικές μεταβολές του ατμοσφαιρικού φορτίου 67-68

4 γυρεοκόκκων 27 taxa για την περίοδο 2001-2005. Στον X-άξονα φαίνεται ο μήνας δειγματοληψίας, ενώ στον Y-άξονα δίνεται ο εβδομαδιαίος κινητός μέσος όρος (7-day moving average) του ατμοσφαιρικού φορτίου γυρεοκόκκων ανά m 3 αέρα. Τα διαφορετικά taxa παρουσιάζονται σε φθίνουσα σειρά μέγιστης ημερήσιας ατμοσφαιρικής αφθονίας τους. Σημειωτέον, χρησιμοποιούνται διαφορετικές κλίμακες στους Υ-άξονες. Σχήμα Β.6(α-κη). Ατμοσφαιρική κυκλοφορία του συνόλου γυρεοκόκκων καθώς και 27 επιμέρους taxa την περίοδο 2003-2005. Στον άξονα Χ αναγράφεται το δίωρο καταγραφής (σε κλίμακα 24ώρου), ενώ στον άξονα Υ η συνολική ετήσια συγκέντρωση ανεμομεταφερόμενων γυρεοκόκκων για κάθε δίωρο καταγραφής. Τα διαφορετικά taxa παρουσιάζονται σε φθίνουσα σειρά μέγιστης ατμοσφαιρικής αφθονίας τους ανά δίωρο. Σημειωτέον, χρησιμοποιούνται διαφορετικές κλίμακες στους Υ-άξονες. Σχήμα Γ.1. Corylus avellana. Σχήμα Γ.1α: μορφή ατόμων, Σχήμα Γ.1β: φύλλα και καρποί, Σχήμα Γ.1γ: ταξιανθίες κλειστές, Σχήμα Γ.1δ: ταξιανθία ώριμη ανοιχτή με εμφανείς τους στήμονες (αρχή άνθησης), Σχήμα Γ.1ε: ταξιανθία ξηρή χωρίς στήμονες (λήξη άνθησης). Σχήμα Γ.2. Cupressus sempervirens. Σχήμα Γ.2α: μορφή ατόμων C. sempervirens var. pyramidalis, Σχήμα Γ.2β: μορφή ατόμων C. sempervirens var. horizontalis, Σχήμα Γ.2γ: βελόνες και καρποί, Σχήμα Γ.2δ: ταξιανθία κλειστή, Σχήμα Γ.2ε: ταξιανθίες ώριμες ανοιχτές με εμφανή τα μικροσποριόφυλλα (αρχή άνθησης), Σχήμα Γ.2στ: ταξιανθίες ξηρές χωρίς μικροσποριόφυλλα (λήξη άνθησης). Σχήμα Γ.3. Olea europaea var. europaea. Σχήμα Γ.3α: μορφή ατόμων, Σχήμα Γ.3β: φύλλα και καρποί, Σχήμα Γ.3γ: άνθη κλειστά, Σχήμα Γ.3δ: άνθη ώριμα ανοιχτά με εμφανείς τους στήμονες (αρχή άνθησης), Σχήμα Γ.3ε: άνθη με ξηρό ή ελλείπον περιάνθιο χωρίς στήμονες (λήξη άνθησης). Σχήμα Γ.4. Platanus orientalis. Σχήμα Γ.4α: μορφή ατόμων, Σχήμα Γ.4β: φύλλα και καρποί, Σχήμα Γ.4γ: ταξιανθίες κλειστές, Σχήμα Γ.4δ: ταξιανθίες ώριμες ανοιχτές με εμφανείς τους στήμονες (αρχή άνθησης), Σχήμα Γ.4ε: ταξιανθίες ξηρές χωρίς άνθη (λήξη άνθησης). Πίνακας Γ.1. Σταθμοί δειγματοληψίας των μελετώμενων φυτικών taxa, κατά την περίοδο 2004-2005. Πίνακας Γ.2. Φαινολογικά χαρακτηριστικά άνθησης (έναρξη, κορύφωση, λήξη) και διάρκεια (± τυπική απόκλιση), για πέντε taxa και για δύο έτη παρατηρήσεων. Οι κωδικοί α-δ, δεξιά στην κάθε στήλη, αντιστοιχούν σε σημαντικές διαφορές (p<0,05) μεταξύ των taxa. Οι κωδικοί δίνονται με χρονολογική σειρά εμφάνισης, όπου α η πρωιμότερη άνθηση ή αυτή με τη μικρότερη διάρκεια. Πίνακας Γ.3. Φαινολογικά χαρακτηριστικά άνθησης (έναρξη, κορύφωση, λήξη) και διάρκεια (± τυπική απόκλιση), για πέντε taxa και σε διαφορετικά υψόμετρα και εκθέσεις. Δίνονται επίσης οι αυξητικοί χαρακτήρες των ατόμων ανά σταθμό. 70-71 85 86-87 88 89 91 95 97 Πίνακας Γ.4α. Πλήρης πολυμεταβλητή ανάλυση συνδιακύμανσης (full 98

5 factorial ANCOVA) των φαινολογικών χαρακτηριστικών άνθησης του C. avellana. Ελέγχθηκε η επίδραση του έτους και της έκθεσης [κατηγορικές μεταβλητές (categorical predictors)] καθώς και της περιμέτρου κορμού, του όγκου κόμης και του ύψους των ατόμων [συμμεταβλητές (covariates)] στα φαινολογικά χαρακτηριστικά (έναρξη, κορύφωση, λήξη, διάρκεια) της άνθησης [εξαρτημένες μεταβλητές (dependent variables)]. Ελέγχθηκε επίσης και η αλληλεπίδραση όλων των παραγόντων μεταξύ τους. Το επίπεδο σημαντικότητας p δίνεται σε όλες τις περιπτώσεις (*: p<0,05, **: p<0,01, ***: p<0,001, ns: στατιστικά μη σημαντική σχέση). Στις παρενθέσεις αναφέρονται το έτος και η έκθεση με την πρωιμότερη ή συντομότερη άνθηση (βλ. Πίνακα Γ.1 για την περιγραφή των επιλεγμένων σταθμών). Πίνακας Γ.4β. Πλήρης πολυμεταβλητή ανάλυση συνδιακύμανσης (full factorial ANCOVA) των φαινολογικών χαρακτηριστικών άνθησης του C. sempervirens var. horizontalis. Ελέγχθηκε η επίδραση του έτους, του υψομέτρου και της έκθεσης [κατηγορικές μεταβλητές (categorical predictors)] καθώς και της περιμέτρου κορμού, του όγκου κόμης και του ύψους των ατόμων [συμμεταβλητές (covariates)] στα φαινολογικά χαρακτηριστικά (έναρξη, κορύφωση, λήξη, διάρκεια) της άνθησης [εξαρτημένες μεταβλητές (dependent variables)]. Ελέγχθηκε επίσης και η αλληλεπίδραση όλων των παραγόντων μεταξύ τους. Το επίπεδο σημαντικότητας p δίνεται σε όλες τις περιπτώσεις (*: p<0,05, **: p<0,01, ***: p<0,001, ns: στατιστικά μη σημαντική σχέση). Στις παρενθέσεις αναφέρονται το έτος, το υψόμετρο και η έκθεση με την πρωιμότερη ή συντομότερη άνθηση (βλ. Πίνακα Γ.1 για την περιγραφή των επιλεγμένων σταθμών). Πίνακας Γ.4γ. Πλήρης πολυμεταβλητή ανάλυση συνδιακύμανσης (full factorial ANCOVA) των φαινολογικών χαρακτηριστικών άνθησης του C. sempervirens var. pyramidalis. Ελέγχθηκε η επίδραση του έτους [κατηγορική μεταβλητή (categorical predictors)] καθώς και της περιμέτρου κορμού, του όγκου κόμης και του ύψους των ατόμων [συμμεταβλητές (covariates)] στα φαινολογικά χαρακτηριστικά (έναρξη, κορύφωση, λήξη, διάρκεια) της άνθησης [εξαρτημένες μεταβλητές (dependent variables)]. Ελέγχθηκε επίσης και η αλληλεπίδραση όλων των παραγόντων μεταξύ τους. Το επίπεδο σημαντικότητας p δίνεται σε όλες τις περιπτώσεις (*: p<0,05, **: p<0,01, ***: p<0,001, ns: στατιστικά μη σημαντική σχέση). Στις παρενθέσεις αναφέρεται το έτος δειγματοληψίας με την πρωιμότερη ή συντομότερη άνθηση (βλ. Πίνακα Γ.1 για την περιγραφή των επιλεγμένων σταθμών). Πίνακας Γ.4δ. Πλήρης πολυμεταβλητή ανάλυση συνδιακύμανσης (full factorial ANCOVA) των φαινολογικών χαρακτηριστικών άνθησης του O. europaea. Ελέγχθηκε η επίδραση του έτους, του υψομέτρου και της έκθεσης [κατηγορικές μεταβλητές (categorical predictors)] καθώς και της περιμέτρου κορμού, του όγκου κόμης και του ύψους των ατόμων [συμμεταβλητές (covariates)] στα φαινολογικά χαρακτηριστικά (έναρξη, κορύφωση, λήξη, διάρκεια) της άνθησης [εξαρτημένες μεταβλητές (dependent variables)]. Ελέγχθηκε επίσης και η αλληλεπίδραση όλων των παραγόντων μεταξύ τους. Το επίπεδο σημαντικότητας p δίνεται σε όλες τις περιπτώσεις (*: p<0,05, **: p<0,01, ***: p<0,001, ns: στατιστικά μη σημαντική σχέση). Στις παρενθέσεις αναφέρονται το έτος, το υψόμετρο και η έκθεση με την πρωιμότερη ή συντομότερη άνθηση (βλ. 99 100 101

6 Πίνακα Γ.1 για την περιγραφή των επιλεγμένων σταθμών). Πίνακας Γ.4ε. Πλήρης πολυμεταβλητή ανάλυση συνδιακύμανσης (full factorial ANCOVA) των φαινολογικών χαρακτηριστικών άνθησης του P. orientalis. Ελέγχθηκε η επίδραση του έτους και του υψομέτρου [κατηγορικές μεταβλητές (categorical predictors)] καθώς και της περιμέτρου κορμού, του όγκου κόμης και του ύψους των ατόμων [συμμεταβλητές (covariates)] στα φαινολογικά χαρακτηριστικά (έναρξη, κορύφωση, λήξη, διάρκεια) της άνθησης [εξαρτημένες μεταβλητές (dependent variables)]. Ελέγχθηκε επίσης και η αλληλεπίδραση όλων των παραγόντων μεταξύ τους. Το επίπεδο σημαντικότητας p δίνεται σε όλες τις περιπτώσεις (*: p<0,05, **: p<0,01, ***: p<0,001, ns: στατιστικά μη σημαντική σχέση). Στις παρενθέσεις αναφέρονται το έτος και το υψόμετρο με την πρωιμότερη ή συντομότερη άνθηση (βλ. Πίνακα Γ.1 για την περιγραφή των επιλεγμένων σταθμών). Πίνακας Δ.1. Κλίμακες δειγματοληψίας και ανάλυσης για την εκτίμηση της παραγωγής σε γυρεοκόκκους και σε ανθικές μονάδες των τεσσάρων μελετώμενων ειδών. Πίνακας Δ.2. Μέσος αριθμός αναπαραγωγικών μονάδων (± τυπική απόκλιση) σε διαφορετικές κλίμακες, για πέντε taxa και για τα δύο έτη δειγματοληψίας. Οι κωδικοί α-γ, δεξιά στην κάθε στήλη, αντιστοιχούν σε σημαντικές διαφορές (p<0,05) μεταξύ των taxa. Οι κωδικοί δίνονται με φθίνουσα σειρά ύψους παραγωγής, όπου α η υψηλότερη τιμή. Πίνακας Δ.3. Μέση παραγωγή γυρεοκόκκων και ανθέων (± τυπική απόκλιση) ανά ανθική μονάδα δειγματοληψίας καθώς και ο μέσος όγκος των ανθικών μονάδων δειγματοληψίας, σε διαφορετικά υψόμετρα και εκθέσεις, για πέντε taxa. Δίνεται επίσης η μέση παραγωγή γυρεοκόκκων, ανθέων και ταξιανθιών (± τυπική απόκλιση) ανά μονάδα επιφάνειας ή όγκου κόμης. Πίνακας Δ.4. Πλήρης πολυμεταβλητή ανάλυση συνδιακύμανσης (full factorial ANCOVA) των δεδομένων παραγωγής γυρεοκόκκων για πέντε taxa. Ελέγχθηκε η επίδραση του έτους, του υψομέτρου και της έκθεσης [κατηγορικές μεταβλητές (categorical predictors)] καθώς και του όγκου των ανθικών μονάδων [συμμεταβλητή (covariate)] στην παραγωγή γυρεοκόκκων και ανθέων ανά ταξιανθία [εξαρτημένες μεταβλητές (dependent variables)]. Ελέγχθηκε επίσης και η αλληλεπίδραση όλων των παραγόντων μεταξύ τους. Το επίπεδο σημαντικότητας p δίνεται σε όλες τις περιπτώσεις (*: p<0,05, **: p<0,01, ***: p<0,001, ns: στατιστικά μη σημαντική σχέση). Στις παρενθέσεις αναφέρονται το έτος, το υψόμετρο και η έκθεση με την υψηλότερη παραγωγή (βλ. Πίνακα Γ.1 για την περιγραφή των επιλεγμένων σταθμών). Σχήμα Δ.1. Διαγράμματα παλινδρόμησης της γυρεοπαραγωγής ανά ανθική μονάδα δειγματοληψίας, σε σχέση με τον όγκο ανθικής μονάδας, για πέντε taxa. Η γυρεοπαραγωγή (άξονας Υ) εκφράζεται ως αριθμός γυρεοκόκκων (χ10 6 ) ανά ανθική μονάδα, και ο όγκος της τελευταίας (άξονας Χ) σε mm 3. Δίνονται, για το κάθε taxon, το επίπεδο σημαντικότητας p, ο συντελεστής προσδιορισμού R 2, και η εξίσωση της παλινδρόμησης. Οι γραμμές της παλινδρόμησης προσαρμόστηκαν με λογαριθμική εφαρμογή. Σημειωτέον, χρησιμοποιούνται διαφορετικές 102 112 118 119 121 122-124

7 κλίμακες γυρεοπαραγωγής σε κάθε διάγραμμα. Πίνακας Δ.5. Πλήρης πολυμεταβλητή ανάλυση συνδιακύμανσης (full factorial ANCOVA) των δεδομένων παραγωγής γυρεοκόκκων σε επίπεδο ατόμου, για πέντε taxa. Ελέγχθηκε η επίδραση του έτους, του υψομέτρου και της έκθεσης [κατηγορικές μεταβλητές (categorical predictors)] καθώς και της περιμέτρου κορμού και του ύψους των ατόμων [συμμεταβλητές (covariates)] στην παραγωγή γυρεοκόκκων και ανθικών μονάδων ανά μονάδα επιφάνειας ή όγκου κόμης [εξαρτημένες μεταβλητές (dependent variables)]. Ελέγχθηκε επίσης και η αλληλεπίδραση όλων των παραγόντων μεταξύ τους. Το επίπεδο σημαντικότητας p δίνεται σε όλες τις περιπτώσεις (*: p<0,05, **: p<0,01, ***: p<0,001, ns: στατιστικά μη σημαντική σχέση). Στις παρενθέσεις αναφέρονται το έτος, το υψόμετρο και η έκθεση με την υψηλότερη παραγωγή (βλ. Πίνακα Γ.1 για την περιγραφή των επιλεγμένων σταθμών). Σχήμα Ε.1. Εποχικά πρότυπα ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας γυρεοκόκκων για τέσσερα taxa και πρότυπα φαινολογίας άνθησης για τέσσερα είδη-εκπροσώπους αυτών των taxa. Ο άξονας Χ αντιστοιχεί στην ημερολογιακή ημερομηνία παρατήρησης ο άξονας Υ (αριστερά) αντιστοιχεί στο μέσο ποσοστό ανοιχτών ανθέων ανά άτομο δειγματοληψίας για όλους τους σταθμούς και ο άξονας Υ` (δεξιά) στο ατμοσφαιρικό φορτίο γυρεοκόκκων (ανά m 3 αέρα). Η γκρίζα περιοχή αντιστοιχεί στις συγκεντρώσεις γυρεοκόκκων, ενώ η μαύρη γραμμή στις φαινολογικές παρατηρήσεις άνθησης. Πίνακας Ε.1. Πολυμεταβλητή παλινδρόμηση (factorial regression) των διωριαίων ατμοσφαιρικών συγκεντρώσεων, για 12 taxa, με τις αντίστοιχες τιμές της εμμονής και της ταχύτητας του ανέμου, ανά διαφορετική διεύθυνση, για την περίοδο 1996-1999. Δίνονται οι συντελεστές προσδιορισμού (adjusted R 2 ) και μερικής συσχέτισης (partial r), μόνο για τις παλινδρομήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα (p<0,05). Στις συσχετίσεις, το θετικό και αρνητικό πρόσημο δηλώνουν θετική και αρνητική συσχέτιση, αντίστοιχα. Το ns δηλώνει στατιστικά μη σημαντική σχέση (p>0,05). Σχήμα Ε.2(α-κβ). Τρισδιάστατα διαγράμματα παλινδρόμησης των συνολικών ατμοσφαιρικών συγκεντρώσεων γυρεοκόκκων ανά taxon και ανά διαφορετική διεύθυνση ανέμου, σε σχέση με την εμμονή και την ταχύτητα του ανέμου, για την περίοδο 1996-1999. Οι επιφάνειες της παλινδρόμησης εφαρμόστηκαν με την προσαρμογή της απόστασης των ελαχίστων τετραγώνων [distance weighted least squares fitting (p<0,05)]. Σημειωτέον, χρησιμοποιούνται διαφορετικές κλίμακες στις συγκεντρώσεις γυρεοκόκκων στον άξονα Ζ, στο κάθε διάγραμμα. Η εμμονή του ανέμου εκφράζεται σε ώρες, η ταχύτητα σε km h -1 και το φορτίο γυρεοκόκκων σε αριθμό γυρεοκόκκων ανά m 3 αέρα. Πίνακας Ε.2. Πολυμεταβλητή παλινδρόμηση (factorial regression) των διωριαίων ατμοσφαιρικών συγκεντρώσεων, για 3 taxa, με τις αντίστοιχες τιμές της εμμονής και της ταχύτητας του ανέμου, ανά διαφορετική διεύθυνση, για την περίοδο 2003-2005. Δίνονται οι συντελεστές παλινδρόμησης (R 2 ) και συσχέτισης (r), μόνο για τις στατιστικά σημαντικές σχέσεις (p<0,05). Στις συσχετίσεις, το θετικό και αρνητικό πρόσημο δηλώνουν θετική και αρνητική συσχέτιση, αντίστοιχα. Το ns 125 136-138 144 145-148 153

8 δηλώνει στατιστικά μη σημαντική σχέση (p>0,05). Σχήμα Ε.3(α-δ). Τρισδιάστατα διαγράμματα παλινδρόμησης των συνολικών ατμοσφαιρικών συγκεντρώσεων γυρεοκόκκων ανά taxon και ανά διαφορετική διεύθυνση ανέμου, σε σχέση με την εμμονή και την ταχύτητα του ανέμου, για την περίοδο 1996-1999. Οι επιφάνειες της παλινδρόμησης εφαρμόστηκαν με την προσαρμογή της απόστασης των ελαχίστων τετραγώνων [distance weighted least squares fitting (p<0,05)]. Σημειωτέον, χρησιμοποιούνται διαφορετικές κλίμακες στις συγκεντρώσεις γυρεοκόκκων στον άξονα Ζ, στο κάθε διάγραμμα. Η εμμονή του ανέμου εκφράζεται σε ώρες, η ταχύτητα σε km h -1 και το φορτίο γυρεοκόκκων σε αριθμό γυρεοκόκκων ανά m 3 αέρα. Πίνακας Ε.3. Μέσο ετήσιο ατμοσφαιρικό φορτίο γυρεοκόκκων (± τυπικό σφάλμα) και η ποσοστιαία συμμετοχή των 16 φυτικών taxa που ήταν 0.5% του ετήσιου συνόλου για την περίοδο 1987-2005. Δίνονται επίσης οι ετήσιοι μέσοι όροι για τις περιόδους 1987-1995 και 1996-2005, καθώς και οι αντίστοιχες ποσοστιαίες μεταβολές μεταξύ των δύο αυτών περιόδων. Σχήμα Ε.4. Ετήσιες ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις για 13 taxa που σημείωσαν σημαντικές (p<0,05) τάσεις στην περίοδο 1987-2005 καθώς και για το μέσο όρο τους. Στον άξονα Χ φαίνεται το έτος καταγραφών, ενώ στον άξονα Υ φαίνεται ο φυσικός λογάριθμος του ετήσιου ατμοσφαιρικού φορτίου. Σχήμα Ε.5. Αυξήσεις, παρατηρούμενες και προβλεπόμενες, του ετήσιου ατμοσφαιρικού φορτίου γυρεοκόκκων σε χρονικό ορίζοντα 6ετίας. Για την κάθε ομάδα στηλών, η αριστερή (μαύρη) αντιστοιχεί στο ετήσιο μέσο φορτίο για την περίοδο 1987-1992, η σκούρα γκρίζα δίνει την αντίστοιχη τιμή για την περίοδο 1993-1998, η ανοιχτή γκρίζα για την περίοδο 1999-2005, ενώ η δεξιά (λευκή) στήλη αντιστοιχεί στην πρόβλεψη για την περίοδο 2006-2011. Οι μπάρες των λαθών αναπαριστάνουν τις τιμές του RMSE για κάθε taxon. Τα πάνω όρια των Cupressaceae, Platanus και Quercus (εκτός κλίμακας διαγράμματος) βρίσκονται στα 8337, 8070 και 7319 αντίστοιχα. Πίνακας Ε.4. Σημαντικές ετήσιες τάσεις στις ημερομηνίες της έναρξης, κορύφωσης, λήξης και στη διάρκεια της περιόδου κυκλοφορίας γυρεοκόκκων, καθώς και στη μέγιστη ημερήσια ατμοσφαιρική συγκέντρωση, για την περίοδο 1987-2005. Δίνονται οι συντελεστές προσδιορισμού R 2 και οι κλίσεις (στην παρένθεση) των γραμμικών τάσεων για όλες τις σημαντικές σχέσεις. Οι μη σημαντικές σχέσεις δηλώνονται με ns. Taxa που δε σημείωσαν καμία σημαντική τάση παραλείφθηκαν. Αρνητική τιμή της κλίσης της παλινδρόμησης δηλώνει μεταβολή, αντίστοιχα, σε νωρίτερη έναρξη, κορύφωση, λήξη της περιόδου κυκλοφορίας γυρεοκόκκων, σε συντομότερη διάρκειά της ή σε χαμηλότερο ημερήσιο μέγιστο. Θετική τιμή δηλώνει αντίστοιχες µεταβολές αργότερα ή υψηλότερα. Σχήμα Ε.6. Μέση ετήσια ελάχιστη θερμοκρασία αέρα στην περίοδο 1987-2005. Στον άξονα Χ φαίνεται το έτος καταγραφών, ενώ στον άξονα Υ η μέση ετήσια τιμή της ελάχιστης θερμοκρασίας σε βαθμούς Κελσίου. 154 160 162 164 166 167

9 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παραγωγή γύρης είναι μια φυσική διεργασία που εξασφαλίζει την αναπαραγωγή των φυτών. Οι γυρεόκοκκοι, κυρίως αυτοί που παράγονται από ανεμόφιλα φυτά, ταυτόχρονα αποτελούν και αιτία εκδήλωσης εποχικών αλλεργικών συμπτωμάτων. Στην ατμόσφαιρα της Θεσσαλονίκης, η παγίδευση των ανεμομεταφερόμενων γυρεοκόκκων έγινε με χρήση ογκομετρικής γυρεοπαγίδας Burkard, η οποία λειτουργεί σε συνεχή βάση, 24 ώρες την ημέρα, προσροφώντας σταθερό όγκο ατμοσφαιρικού αέρα. Βρέθηκε ότι οι αφθονότεροι γυρεόκοκκοι προέρχονται από εκπροσώπους των οικογενειών Cupressaceae, Oleaceae, Pinaceae, Poaceae, Urticaceae και των γενών Platanus και Quercus. Αυτοί αποτελούσαν 85% περίπου του συνολικού ατμοσφαιρικού φορτίου γυρεοκόκκων. Συγκριτικά με τα ποώδη, τα ξυλώδη είδη σημείωσαν μεγαλύτερες ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις, ενώ παρατηρήθηκε χαμηλή αλλά επαναλαμβανόμενη κάθε έτος παρουσία γυρεοκόκκων εντομόφιλων taxa. Οι γυρεόκοκκοι κυκλοφορούν στην ατμόσφαιρα της Θεσσαλονίκης από Φεβρουάριο μέχρι και Οκτώβριο. Πρώτα εμφανίζονται αυτοί των Cupressaceae, Fabaceae, Salix, Ulmaceae, Asteroideae, Corylus, Alnus και Populus. Οι γυρεόκοκκοι των περισσότερων taxa κυκλοφορούν στην ατμόσφαιρα της Θεσσαλονίκης την περίοδο Μαρτίου-Μαΐου, οπότε και μπορούν να εκπροσωπούνται γυρεόκοκκοι από περισσότερα από 23 διαφορετικά taxa ταυτόχρονα. Όσον αφορά στην ημερήσια κυκλοφορία, μεγαλύτερες συγκεντρώσεις για το σύνολο των γυρεοκόκκων εμφανίζονται τις νυχτερινές με πρώτες πρωινές ώρες (00:00-06:00), όπως συμβαίνει και για αρκετά επιμέρους taxa (Cupressaceae, Quercus, Pinaceae, Urticaceae, Corylus κ.ά.). Λίγα μόνο taxa, όπως τα Platanus και Chenopodiaceae, εμφανίζουν μέγιστο της ημερήσιας κυκλοφορίας τις πρωινές και μεσημεριανές ώρες (08:00-16:00). Για την ερμηνεία των χρονικών χαρακτηριστικών της ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας γυρεοκόκκων, μελετήθηκε η ανθική φαινολογία συγκεκριμένων ειδών, που έχουν αξιόλογη συμμετοχή στο ατμοσφαιρικό φορτίο γυρεοκόκκων και παράλληλα αξιόλογη αλλεργιογόνο δράση. Επιλέχτηκαν τα είδη Corylus

10 avellana, Cupressus sempervirens, Olea europaea και Platanus orientalis, τα οποία και μελετήθηκαν κατά τα έτη 2004 και 2005. Η μελέτη της ανθικής φαινολογίας έγινε για κάθε είδος σε τουλάχιστον δύο σταθμούς που διέφεραν κατά το υψόμετρο ή και την έκθεση. Για κάθε είδος μελετήθηκαν 10 άτομα ανά σταθμό. Επίσης, μετρήθηκαν αυξητικά χαρακτηριστικά όλων των επιλεγέντων ατόμων, όπως η περίμετρος κορμού, το ύψος των ατόμων, η μέση διάμετρος και το ύψος της κόμης. Παρατηρήθηκαν διαφορές στη φαινολογία άνθησης τόσο μεταξύ σταθμών, όσο και μεταξύ ετών δειγματοληψίας. Σε χαμηλότερα υψόμετρα και σε νότιες εκθέσεις, η άνθηση ξεκίνησε ή και κορυφώθηκε νωρίτερα, όπως, για παράδειγμα, έγινε στις περιπτώσεις των O. europaea και P. orientalis, τα οποία βρέθηκε να ξεκινούν τουλάχιστον μία εβδομάδα νωρίτερα. Μετατόπιση της έναρξης ανθοφορίας εντοπίστηκε και στα τέσσερα είδη μεταξύ ετών δειγματοληψίας, με το 2005 να ξεκινά αργότερα σε σχέση με το 2004. Για την προσέγγιση του μεγέθους και των μεταβολών του ατμοσφαιρικού φορτίου γυρεοκόκκων, μελετήθηκε η γυρεοπαραγωγή στα ίδια είδη, στα οποία μελετήθηκε και η ανθική φαινολογία. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε κατά τα ίδια έτη, στους ίδιους σταθμούς δειγματοληψίας και στα ίδια φυτικά άτομα. Έγινε συλλογή τεσσάρων ανθικών μονάδων (άνθος για το O. europaea, ταξιανθία για τα υπόλοιπα τρία είδη) από το κάθε άτομο και εκτιμήθηκε η γυρεοπαραγωγή σε επίπεδο άνθους, ταξιανθίας, μονάδας επιφάνειας ή όγκου κόμης και ατόμου. Την υψηλότερη γυρεοπαραγωγή (σε επίπεδο άνθους) σημείωσε το O. europaea, ενώ την υψηλότερη ανθοπαραγωγή (σε επίπεδο ταξιανθίας) το P. orientalis. Βρέθηκαν σημαντικές διαφορές στην γυρεο- και ανθο- παραγωγή, κυρίως μεταξύ σταθμών, με την παραγωγή (είτε ανθέων είτε γυρεοκόκκων) να είναι πάντα χαμηλότερη σε πληθυσμούς μεγαλύτερων υψομέτρων ή βόρειων εκθέσεων. Το μέγεθος της γυρεοπαραγωγής ή και της ανθοπαραγωγής ανά ανθική μονάδα φαίνεται να καθορίζεται κυρίως από το μέγεθος των ανθικών μονάδων, σε όλα τα taxa. Συνδυάζοντας τα ετήσια πρότυπα κυκλοφορίας γυρεοκόκκων με τα αντίστοιχα πρότυπα ανθικής φαινολογίας, προέκυψε ότι αυτά μπορεί να είναι συγχρονισμένα μεταξύ τους, όπως συνήθως συμβαίνει στα O. europaea και C. sempervirens, στα οποία η εποχή άνθησης στους επιλεγμένους σταθμούς συμβαδίζει με την αντίστοιχη εποχή ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας των

11 γυρεοκόκκων τους. Τα παραπάνω πρότυπα όμως είναι δυνατόν να είναι και ετεροχρονισμένα, όπως ισχύει για τα άλλα δύο είδη. Συγκεκριμένα, το C. avellana εμφανίζει πρωθύστερη άνθηση, με χρονική υστέρηση περίπου ενός μήνα μεταξύ της έναρξης ανθοφορίας και της έναρξης παγίδευσης των γυρεοκόκκων του. Αντίθετα, στο P. orientalis, παρατηρήθηκε μεθύστερη άνθηση, με αυτή να λαμβάνει χώρα μετά τη λήξη της ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας των γυρεοκόκκων του. Η αδυναμία αποτύπωσης της κυκλοφορίας των γυρεοκόκκων αυτών των σταθμών στην παγίδα του κέντρου της πόλης αφήνει ερωτήματα ως προς τα αίτια. Αυτά μπορεί να σχετίζονται είτε με βιοτικούς (και περισσότερο μόνιμους) χαρακτήρες, όπως το μέγεθος του πληθυσμού, ή αβιοτικούς (και κυρίως περιστασιακούς) παράγοντες, όπως τα χαρακτηριστικά πνεόντων ανέμων (πηγές ανεμομεταφερόμενων γυρεοκόκκων). Η σύγκριση δεδομένων μεγέθους γυρεοπαραγωγής ειδών και ατμοσφαιρικής συγκέντρωσης γυρεοκόκκων των ταξινομικών ομάδων στις οποίες τα είδη αυτά ανήκουν έδειξε να υπάρχει αντιστοιχία, με τα δύο μεγέθη να μεταβάλλονται ανάλογα (όπως στα Cupressaceae και στο Olea). Για τη διερεύνηση των ημερήσιων προτύπων ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας γυρεοκόκκων, μελετήθηκε (σε επίπεδο διώρου) η επίδραση ενός κύριου μετεωρολογικού παράγοντα, του ανέμου, συγκεκριμένα της διεύθυνσης, ταχύτητας και εμμονής του, στο ατμοσφαιρικό φορτίο γυρεοκόκκων των αφθονότερων taxa στην περιοχή της Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο 1996-1999. Επιδιώχθηκε επιπλέον να προσδιοριστούν οι πηγές προέλευσης γυρεοκόκκων ανά μελετώμενο taxon. Η έρευνα περιορίστηκε σε χρονικά διαστήματα χωρίς παρουσία υδάτινων κατακρημνισμάτων, αφού έστω και ελάχιστη παρουσία τους μηδένιζε τις ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις γυρεοκόκκων. Συγκεκριμένα, έγινε για τα διαστήματα εκείνα που οι άνεμοι είχαν σταθερή διεύθυνση για τουλάχιστον τέσσερις συνεχόμενες ώρες και τα οποία ήταν εντός της κύριας περιόδου κυκλοφορίας των γυρεοκόκκων του κάθε μελετώμενου taxon. Το φορτίο γυρεοκόκκων σχετιζόταν σημαντικά με τουλάχιστον μία από τις συνιστώσες του ανέμου που εξετάστηκαν (διεύθυνση, ταχύτητα, εμμονή). Στις περισσότερες των περιπτώσεων βρέθηκαν σημαντικές σχέσεις ατμοσφαιρικού φορτίου-διεύθυνσης ανέμου. Οι ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις της πλειονότητας των μελετώμενων taxa συσχετίστηκαν με την

12 ταχύτητα ή την εμμονή του ανέμου για περισσότερες της μιας διευθύνσεις ανέμου. Η σχέση του φορτίου γυρεοκόκκων με την εμμονή του ανέμου ήταν πάντα θετική, όπως ήταν συνήθως και για την αλληλεπίδραση εμμονήςταχύτητας ανέμου. Από τη συνδυασμένη επίδραση των συνιστωσών του ανέμου στις ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις ανά μελετώμενο taxon και σε συνδυασμό με δεδομένα βλάστησης της περιοχής διαφαίνεται η ύπαρξη φαινομένων μεταφοράς γυρεοκόκκων από απομακρυσμένες πηγές στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Για να διερευνηθεί πόσο σταθερά είναι τα πρότυπα ημερήσιας κυκλοφορίας γυρεοκόκκων, εφαρμόστηκαν όλες οι παραπάνω αναλύσεις σε αντίστοιχα δεδομένα αεροβιολογικών καταγραφών για την περίοδο 2003-2005. Εξετάστηκαν ως taxa αναφοράς τα Corylus, Cupressaceae, Oleaceae, Platanus, των οποίων οι εκπρόσωποι μελετήθηκαν ως προς τη φαινολογία άνθησης και τη γυρεοπαραγωγή τους. Όπως και για την προγενέστερη περίοδο μελέτης (1996-1999), βρέθηκαν σημαντικές σχέσεις του ατμοσφαιρικού φορτίου γυρεοκόκκων με τουλάχιστον δύο από τις τρεις συνιστώσες του ανέμου που εξετάστηκαν (διεύθυνση, ταχύτητα, εμμονή), εκτός από την περίπτωση των Oleaceae, για τα οποία δεν παρατηρήθηκε συσχέτιση ούτε με κάποια από τις συνιστώσες του ανέμου ούτε με αλληλεπίδρασή τους. Συγκρίνοντας τις περιόδους μελέτης (1996-1999 και 2003-2005) για το κάθε taxon, βρέθηκε ότι σημειώθηκε μεγάλο ύψος κατακρημνισμάτων κατά την κύρια εποχή κυκλοφορίας των γυρεοκόκκων των Oleaceae την περίοδο 2003-2005, ενώ δεν παρατηρήθηκαν αξιόλογες διαφορές για τα άλλα taxa μεταξύ περιόδων δειγματοληψίας. Οι υψηλότερες τιμές του R 2 σημειώθηκαν στα Platanus και Cupressaceae. Προέκυψαν παρόμοιες πηγές προέλευσης γυρεοκόκκων για τις δύο περιόδους όπως αυτές τεκμαίρονται από τις σχέσεις φορτίου με τη διεύθυνση ανέμου. Όμως, οι επιμέρους επιδράσεις της εμμονής και της ταχύτητας του ανέμου ποικίλουν από έτος σε έτος, επηρεάζοντας με αυτό τον τρόπο και το συνολικό ατμοσφαιρικό φορτίο που καταγράφεται. Με βάση τα αεροβιολογικά δεδομένα των τελευταίων δύο δεκαετιών (1987-2005), διερευνήθηκε η ύπαρξη μακροχρόνιων τάσεων ως προς τα χαρακτηριστικά ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας γυρεοκόκκων στη Θεσσαλονίκη. Η διερεύνηση αυτή έγινε για 16 διαφορετικά taxa, των οποίων οι γυρεόκοκκοι

13 συμμετέχουν με 0,5% επί του ετήσιου συνόλου. Εξετάστηκε η ύπαρξη τάσεων για το ετήσιο ατμοσφαιρικό φορτίο και το μέγιστο κατ έτος ημερήσιο φορτίο, καθώς και για χρονικούς χαρακτήρες όπως έναρξη, κορύφωση, λήξη και διάρκεια της κύριας περιόδου κυκλοφορίας γυρεοκόκκων. Βρέθηκε ότι αυξάνονται οι ετήσιες ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις γυρεοκόκκων. Αυτό ισχύει για την πλειονότητα των επιμέρους μελετώμενων taxa (12 από τα 16) αλλά και για το ετήσιο σύνολο. Κατά μέσο όρο, το ατμοσφαιρικό φορτίο διπλασιάζεται κάθε δεκαετία. Για μερικά taxa ο ρυθμός αύξησης είναι πολύ μεγαλύτερος, με το χρόνο διπλασιασμού να αντιστοιχεί σε λιγότερο από πέντε έτη. Μεταξύ των taxa με τις ισχυρότερες μακροχρόνιες τάσεις στις ετήσιες ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις τους, τέσσερα ανήκουν στα ξυλώδη (Cupressaceae, Quercus, Platanus, Pinaceae) και μόνο ένα στα ποώδη φυτά (Urticaceae). Όσον αφορά στα φαινολογικά χαρακτηριστικά κυκλοφορίας (έναρξη, κορύφωση, λήξη, διάρκεια), οι λίγες τάσεις που παρατηρήθηκαν δεν ήταν πάντα προς την ίδια κατεύθυνση. Η αύξηση της ατμοσφαιρικής αφθονίας γυρεοκόκκων συνοδεύεται από αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα, που αποτελεί και το μοναδικό μετεωρολογικό παράγοντα (από τους 19 συνολικά που μελετήθηκαν) με συστηματικές και σημαντικές αλλαγές, για την ίδια περίοδο στη Θεσσαλονίκη. Τα αποτελέσματα υποδεικνύουν ότι οι αλλαγές στα μακροχρόνια πρότυπα ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας γυρεοκόκκων στη πόλη σχετίζονται περισσότερο με αύξηση της γυρεοπαραγωγής των επιμέρους ειδών, παρά με μεταβολές στη φαινολογία άνθησής τους. Η κατανόηση όλης της φυσικής διεργασίας από την παραγωγή και απελευθέρωση των γυρεοκόκκων, τη μετέπειτα διασπορά και τελική εναπόθεσή τους μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία μοντέλων πρόβλεψης της κυκλοφορίας των γυρεοκόκκων, γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό όταν πρόκειται για αυτούς ειδικά με αλλεργιολογικό ενδιαφέρον, καθώς και στην αποτίμηση συγκεκριμένων ειδών (που σημειώνουν ισχυρές μακροχρόνιες τάσεις) ως βιοδεικτών παρακολούθησης της τρέχουσας κλιματικής αλλαγής.

14 SUMMARY Pollen production and dispersion is a natural process related to plant reproduction. Pollen grains, particularly those from anemophilous plants, may also provoke the manifestation of seasonal allergic symptoms. In the area of Thessaloniki, airborne pollen grains were trapped by use of a Burkard volumetric trap, which operates daily, 24 hours a day, drawing a constant volume of air. It was found that the most abundant pollen grains belonged to the families of Cupressaceae, Oleaceae, Pinaceae, Poaceae, Urticaceae and to the genera of Quercus and Platanus. These comprised approximately 85% of the total pollen atmospheric load. Compared to herbaceous species, woody species presented higher pollen concentrations, whereas pollen of entomophilous taxa were detected every year, even though in low atmospheric concentrations. Pollen circulation in Thessaloniki extends from February to October. First, pollen of Cupressaceae, Fabaceae, Salix, Ulmaceae, Asteroideae, Corylus, Alnus and Populus are found. The main pollen season, for the majority of taxa in Thessaloniki, is during the period March-May, when pollen from more than 23 taxa can be found simultaneously in the atmosphere. Regarding diurnal circulation patterns, the total of pollen displays the highest concentrations during the night until early in the morning (00:00-06:00), while this is also true for several taxa (Cupressaceae, Quercus, Pinaceae, Urticaceae, Corylus etc). Only few taxa, like Platanus and Chenopodiaceae, display their maximum daily atmospheric pollen load later in the morning or during midday (08:00-16:00). So as to comprehend the temporal characteristics of pollen atmospheric circulation, the floral phenology of specific species was also studied, particularly of those with high contribution to the total pollen atmospheric load, but also with high allergenic impact. The species of Corylus avellana, Cupressus sempervirens, Olea europaea, Platanus orientalis were selected and studied during 2004 and 2005. Flowering phenology was studied for each species in at least two stations, which

15 differed in elevation, exposure or both. For each species, 10 individuals per station were studied. Also, growth characters of the selected individuals were measured, like trunk perimeter and height of individuals, mean diameter and height of crown. Differences in flowering phenology were observed between sampling years but also between stations. At lower elevations and southern exposures, flowering started and peaked earlier, as happened in the cases of O. europaea and P. orientalis that flowered at least one week earlier. A shift in the start of flowering season between years was detected in all species. Flowering started later in 2005 compared to 2004. To approach pollen atmospheric load and temporal variations, pollen production was studied, for the same species whose flowering phenology was also studied. Research was conducted over the same years, at the same stations and for the same individuals. Four floral units were collected (flower for O. europaea, inflorescence for the rest three species) from each individual and pollen production was estimated at the levels of flower, inflorescence, crown surface or crown volume unit and of individual. The highest pollen production (per flower) was found in O. europaea, whereas the highest flower production (per inflorescence) was found in P. orientalis. Significant differences were found in pollen and flower production, mostly among stations, with the production (of either flowers or pollen grains) being always lower in populations at higher elevation or northern exposure. The number of pollen or flowers produced per floral unit seems to be mainly regulated by the size of floral units, for all taxa. By combining the yearly patterns of pollen atmospheric circulation with the respective ones of flowering phenology, it was concluded that these may be synchronised between them, as usually happens in the cases of O. europaea and C. sempervirens, whose main flowering season coincides with the respective period of their pollen circulation. However, these patterns could also be unsynchronised, as is the case for the other two species. In particular, C. avellana flowers approximately one month earlier than the start of its main pollen season. On the contrary, P. orientalis flowers even after the end of its main pollen season. The inability of the pollen season of those stations to reflect to that of the pollen trap in the city centre leaves

16 enquiries about the reasons. These could be related to biotic (and more permanent) characters, like population size, or abiotic (and mostly temporary) factors, like wind variables (sources of airborne pollen). The combination of data of species pollen production with pollen atmospheric circulation of the taxa which these species belong to showed that these often co-vary, with yearly variations frequently taking place in parallel (as in Cupressaceae and Olea). For the investigation of diurnal patterns of pollen atmospheric circulation, the impacts (at the bi-hourly level) of a major meteorological factor, the wind particularly of its direction, speed and persistence to the pollen atmospheric load of the most abundant taxa were studied in the area of Thessaloniki over the period 1996-1999. It was also attempted to identify the main pollen sources per studied taxon. Research was limited to periods with no precipitations (since even the lowest values washed out airborne pollen). It was specifically conducted during intervals that wind blew from the same direction for at least four consecutive hours and those that referred to the main pollen season of each studied taxon. Atmospheric pollen load was correlated with at least one of the wind components examined (direction, speed, persistence). In most cases significant relationships were found between airborne pollen concentration and wind direction. The former were related with wind speed or persistence for more than one wind direction, for the majority of the studied taxa. The relationship with wind persistence was always positive, as it frequently was for the interaction of wind speedpersistence. The impact of the interaction effects of wind variables to pollen atmospheric concentrations per studied taxon and in combination with regional vegetation data reveals incidents of long-distance pollen transport into the city of Thessaloniki. So as to check how stable the diurnal patterns of pollen atmospheric circulation are, all the above analyses were also applied to the respective aerobiological data of the period 2003-2005. As reference taxa, Corylus, Cupressaceae, Oleaceae and Platanus were examined, whose representatives flowering phenology and pollen production were also studied. Similarly to the previous study period (1996-1999), significant relationships were found

17 between the pollen atmospheric load with at least two of the three wind variables examined (direction, speed, persistence), except for the case of Oleaceae, for which no correlation was detected, not with any of the wind variables or with their interaction effect. By comparing the two study periods (1996-1999 and 2003-2005) for each taxon, it was found that a high amount of precipitations occurred during the main pollen season of Oleaceae over 2003-2005, whereas no such difference was observed in the main pollen seasons of the other taxa examined. The highest R 2 values were noted in Platanus and Cupressaceae. Similar pollen sources were detected for both periods as these are justified by the relationships of airborne pollen load with wind direction. However, impacts of wind speed and persistence vary among years, thus influencing the pollen atmospheric concentration recorded every year. On the basis of aerobiological data obtained during the last two decades (1987-2005), the existence of long-term trends in the pollen atmospheric circulation time-series was investigated in Thessaloniki. This enquiry was made for 16 different taxa, whose contribution to the total yearly pollen load was 0.5%. The existence of trends in the yearly and the maximum daily pollen count was examined, as well as in the temporal characters of pollen circulation, like the start, peak, end and duration of the main pollen season. It was found that the yearly concentrations of pollen are increasing. This stands true for the majority of the taxa examined (12 out of 16) but also for the yearly total. In average, the pollen atmospheric load doubles every decade. For some taxa this increasing rate is much higher, with the doubling time occurring in less than five years. Among the taxa with the highest long-term trends in airborne pollen concentrations, four belong to woody plants (Cupressaceae, Quercus, Platanus, Pinaceae) and only one to herbaceous (Urticaceae). Regarding phenological traits of pollen circulation season (start, peak, end, duration), few trends were observed and they were not to the same direction. The increasing trends in pollen atmospheric load are accompanied to an increase in air temperature, which is the only meteorological factor (of the 19 examined in total) to present significant changes during the same period in Thessaloniki. Results indicate that

18 alterations in long-term patterns of pollen atmospheric circulation in the city are more closely related with increases in pollen production of the respective taxa than with alterations in their flowering phenology patterns. The comprehension of the natural process from the production and release of pollen, to their dispersion and their final deposition could contribute to the elaboration of forecasting models of airborne pollen circulation, which comprises very important information, particularly when referring to pollen grains with allergenic interest, and also to the evaluation of particular species (which display strong long-term trends) as bioindicators monitoring current climatic change.

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α. ΣΚΟΠΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ

20 Α.1. ΣΚΟΠΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ Σκοπός της παρούσας διατριβής ήταν η κατανόηση των φυσικών και βιολογικών διεργασιών που ορίζουν την ατμοσφαιρική κυκλοφορία γυρεοκόκκων στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, η αναγνώριση των παραγόντων που τις επηρεάζουν και η εύρεση των προτύπων που τις εκφράζουν. Στο πλαίσιο αυτού του γενικού σκοπού, οι ειδικότεροι στόχοι καθορίστηκαν σε σχέση και με την τρέχουσα κλιματική αλλαγή. Αναμενόταν ότι μεταβολές σε καθοριστικούς περιβαλλοντικούς παράγοντες θα είχαν επιπτώσεις στη φαινολογία άνθησης και στη γυρεοπαραγωγή και κατά συνέπεια και στην ατμοσφαιρική αφθονία των γυρεοκόκκων ή και στην περίοδο κυκλοφορίας τους. Δεδομένης αυτής της σύνδεσης, θεωρήθηκε απαραίτητο να εκτιμηθεί η πλαστικότητα των χαρακτήρων γυρεοπαραγωγής και φαινολογίας άνθησης, μέσα από τη μελέτη της απόκρισης συγκεκριμένων ειδών σε διαφορετικά περιβαλλοντικά καθεστώτα. Με βάση τα παραπάνω, οι συγκεκριμένοι στόχοι που τέθηκαν, όπως αυτοί περιγράφονται και αναλύονται στα επιμέρους μείζονα Κεφάλαια (Πίνακας Α.1), είναι οι εξής: 1. Καταγραφή του συνόλου των γυρεοκόκκων που υπάρχουν στην ατμόσφαιρα της Θεσσαλονίκης, όπως και αυτών των επιμέρους taxa, με ταυτοποίηση και καταμέτρησή τους ανά μονάδα όγκου ατμοσφαιρικού αέρα και ανά μονάδα χρόνου, και σύγκριση των αποτελεσμάτων με αυτά προηγούμενων καταγραφών. 2. Αποτύπωση των χρονικών χαρακτήρων της άνθησης (φαινολογία άνθησης) επιλεγμένων φυτικών ειδών αλλεργιολογικού ενδιαφέροντος και υψηλής εκπροσώπησης στο ατμοσφαιρικό φορτίο γυρεοκόκκων, όπως και στη βλάστηση της ευρύτερης περιοχής, κάτω από διαφορετικές περιβαλλοντικές συνθήκες. 3. Προσδιορισμός του μεγέθους της παραγωγής γυρεοκόκκων των ως άνω επιλεγμένων φυτικών ειδών, κάτω από διαφορετικές περιβαλλοντικές συνθήκες.