ρ. Ιωάννης Μανιός, Επίκουρος Καθηγητής Τµήµα ιατροφής και Κλινικής ιαιτολογίας Χαροκόπειο Πανεπιστήµιο

ρ. Ιωάννης Μανιός, Επίκουρος Καθηγητής Τµήµα ιατροφής και Κλινικής ιαιτολογίας Χαροκόπειο Πανεπιστήµιο Κοινωνικές, οικονοµικές και δηµογραφικές συσχετίσεις σε υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά δηµοτικών σχολείων. προκαταρκτικά αποτελέσµατα της µελέτης progress. Περίληψη Σκοπός της παρούσας µελέτης ήταν η καταγραφή του επιπολασµού των υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών σε δηµοτικά σχολεία της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας σε σχέση µε διάφορους κοινωνικοοικονοµικούς και δηµογραφικούς παράγοντες. Εξετάστηκε αντιπροσωπευτικό δείγµα 729 παιδιών (379 αγόρια και 350 κορίτσια) ηλικίας 10-12 ετών. Η στρωµατοποίηση του δείγµατος έγινε µε βάση το εκπαιδευτικό επίπεδο των γονέων. Το ύψος και το βάρος µετρήθηκαν µε βάση πρότυπες τεχνικές και εξοπλισµό. Ο χαρακτηρισµός των παιδιών ως υπέρβαρων ή παχύσαρκων έγινε µε βάση τα ειδικά για την ηλικία και το φύλο διεθνή κατωφλικά σηµεία του International Obesity Task Force. ιάφορα κοινωνικά, οικονοµικά και δηµογραφικά δεδοµένα καθώς και το σκορ δηµοτικότητας του κάθε παιδιού καταγράφηκαν µε ειδικά σχεδιασµένα, σταθµισµένα ερωτηµατολόγια. Ο επιπολασµός των υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών ήταν 29.6% και 11.1% αντίστοιχα. Το µέσο ετήσιο οικογενειακό εισόδηµα 12.000 20.000 (σχετικός λόγος: 1.58), η ιδιοκτησία κατοικίας (σχετικός λόγος: 1.63) και η γιαγιά ως η βασική κηδεµόνας του παιδιού (σχετικός λόγος: 1.38) παρατηρήθηκε ότι συσχετίζονται µε µεγαλύτερη πιθανότητα εµφάνισης αυξηµένου βάρους και παχυσαρκίας στα παιδιά. Η µη ελληνική εθνικότητα (σχετικός λόγος: 0.72) και το υψηλότερο σκορ δηµοτικότητας του παιδιού (σχετικός λόγος: 0.42) παρατηρήθηκε ότι συσχετίζονται µε µικρότερη πιθανότητα εµφάνισης αυξηµένου βάρους και παχυσαρκίας στα παιδιά.. Όταν όλοι οι παράγοντες που βρέθηκαν αρχικά να συσχετίζονται µε την εµφάνιση αυξηµένου βάρους και παχυσαρκίας στα παιδιά εξετάστηκαν σε πολυπαραγοντικό µοντέλο παλινδρόµησης, η γιαγιά ως η βασική κηδεµόνας του παιδιού και το ετήσιο οικογενειακό εισόδηµα 12.000 20.000 συνέχισαν να συσχετίζονται µε µεγαλύτερη πιθανότητα εµφάνισης αυξηµένου βάρους και παχυσαρκίας στα παιδιά (σχετικός λόγος: 1.51και 1.61 αντίστοιχα). Εισαγωγή

Ο επιπολασµός των υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών αυξάνεται µε ανησυχητικούς ρυθµούς σε παγκόσµιο επίπεδο και σύµφωνα µε τελευταίες µελέτες έχει λάβει διαστάσεις επιδηµίας (1). Αντιστοίχως, στην Ελλάδα παρά τη µακρά παράδοση υγιεινής διατροφής και το συγκριτικά χαµηλό ποσοστό κινδύνου που διατρέχουν οι Έλληνες για εµφάνιση εκφυλιστικών νοσηµάτων, ο επιπολασµός των υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών και ενηλίκων έχει αυξηθεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες (2, 3). Η αύξηση του σωµατικού βάρους των παιδιών χρίζει µεγάλης προσοχής, καθότι ενδέχεται να οδηγήσει µακροπρόθεσµα σε διάφορα µεταβολικά νοσήµατα (4). Μια πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι το 69% των παιδιών ηλικίας 6-10 ετών µε δείκτη µάζας σώµατος που αντιστοιχεί σε καµπύλες ανάπτυξης ανώτερες της 95 ης καµπύλης ανάπτυξης, θα συνεχίσει να είναι παχύσαρκο και στην ενήλικη ζωή (8). Επιπρόσθετα, παθήσεις όπως ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, η υπερχοληστερολαιµία και η υπέρταση, οι οποίες κατά το παρελθόν αφορούσαν κυρίως στους ενήλικες, εµφανίζονται πλέον µε αυξανόµενο ρυθµό και σε ηλικιακά µικρότερες πληθυσµιακές οµάδες, ακολουθώντας την αύξηση που σηµειώνεται και στον επιπολασµό της παχυσαρκίας (9). Η εµφάνιση της παχυσαρκίας είναι το αποτέλεσµα µιας χρόνιας δυσαναλογίας µεταξύ της ενεργειακής κατανάλωσης και της ενεργειακής πρόσληψης. Η ελλιπής φυσική δραστηριότητα σε συνδυασµό µε τη συστηµατική κατανάλωση ενεργειακά πυκνών τροφίµων οδηγούν συχνά στην αύξηση του σωµατικού βάρους των παιδιών, η οποία τις περισσότερες φορές δεν αντισταθµίζεται από την ανάπτυξή τους, µε αποτέλεσµα να καταλήγει στην εµφάνιση της παχυσαρκίας (10). Όπως συµβαίνει µε τους ενήλικες, έτσι και στα παιδιά η υιοθέτηση ενός τέτοιου τρόπου ζωής φαίνεται ότι οφείλεται σε µια σειρά από κοινωνικοοικονοµικούς, δηµογραφικούς και πολιτιστικούς παράγοντες (2, 12). Το εκπαιδευτικό επίπεδο των γονέων, το ετήσιο οικογενειακό εισόδηµα, η εθνικότητα, ο συγγενής/κηδεµόνας που κυρίως φροντίζει το παιδί και οι ώρες εργασίας των γονέων είναι µερικοί από τους παράγοντες οι οποίοι έχουν προταθεί από προηγούµενες µελέτες ότι µεταβάλλουν τη διατροφική συµπεριφορά των παιδιών, επιδρώντας θετικά ή αρνητικά στην αύξηση του βάρους τους (13, 14). Λαµβάνοντας υπόψη ότι τα παιδιά θα αποτελέσουν τον ενήλικο πληθυσµό των επόµενων χρόνων, η καταγραφή του επιπολασµού και η κατανόηση των κοινωνικών, οικονοµικών και δηµογραφικών αιτιών της παιδικής παχυσαρκίας πιθανώς θα συµβάλλει στη διαµόρφωση ενός αποτελεσµατικού µοντέλου παρέµβασης και πολιτικής στο χώρο της δηµόσιας υγείας ενάντια στην παχυσαρκία και τις µακροπρόθεσµες δυσµενείς επιπτώσεις της. Είναι, εξάλλου, γνωστό ότι η έγκαιρη πρόληψη είναι η πιο αποτελεσµατική τακτική ενάντια στην αύξηση του επιπολασµού της παχυσαρκίας, συγκριτικά µε τη θεραπεία της παχυσαρκίας κατά την ενήλικη ζωή (15). Συνεπώς, ο σκοπός της παρούσας µελέτης ήταν η καταγραφή του επιπολασµού των υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών ηλικίας 10-12 ετών στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας, σε σχέση µε διάφορα κοινωνικοοικονοµικά και δηµογραφικά χαρακτηριστικά των παιδιών και των οικογενειών τους. Μεθοδολογία είγµα Η µελέτη Prediabetes, Obesity and Growth Epidemiological Study in Schoolchildren (PROGRESS) είναι µία τρέχουσα µελέτη η οποία άρχισε το Μάιο του 2007, ύστερα από την έγκριση του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευµάτων, καθώς και της Επιτροπής Βιοηθικής του Χαροκοπείου Πανεπιστηµίου Αθηνών. Ο υπό µελέτη πληθυσµός αποτελείται από παιδιά ηλικίας 10-12 ετών, της Ε και ΣΤ

δηµοτικού, τα οποία κατοικούν στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας. Το δείγµα της µελέτης ήταν τυχαίο και στρωµατοποιηµένο µε βάση το εκπαιδευτικό επίπεδο των γονέων και το συνολικό αριθµό των µαθητών στα σχολεία των δήµων της Αττικής, µε αποτέλεσµα να προκύψουν τρία κοινωνικοοικονοµικά επίπεδα (ΚΟΕ) ταξινόµησης (Χαµηλό, Μέσο ή Υψηλό) για τον πληθυσµό. Ζητήθηκε η έγγραφη πληροφορηµένη συναίνεση των γονέων για τη συµµετοχή των παιδιών τους στη µελέτη. Ανθρωποµετρική Εξέταση Η εξέταση έγινε από δύο κατάλληλα εκπαιδευµένα µέλη της ερευνητικής οµάδας. Το πρωτόκολλο, καθώς και ο εξοπλισµός που χρησιµοποιήθηκε για τις µετρήσεις ήταν ίδιος για όλες τις περιοχές. Το βάρος µετρήθηκε µε ακρίβεια 10 g µε τον ψηφιακό ζυγό Seca Digital Scale (Seca Alpha, Model 770, Hamburg, Germany). Οι συµµετέχοντες ζυγίστηκαν χωρίς παπούτσια και φορώντας το λιγότερο δυνατό ρουχισµό. Το ύψος µετρήθηκε µε ακρίβεια 0.1 cm, χρησιµοποιώντας το αναστηµόµετρο Leicester Height Measure (Invicta Plastics Ltd, Oadby, UK), µε τους συµµετέχοντες να µετρώνται χωρίς παπούτσια, έχοντας τους ώµους και τα χέρια χαλαρά και το κεφάλι τοποθετηµένο στο επίπεδο Frankfort. Από το βάρος και το ύψος υπολογίστηκε και ο δείκτης µάζας σώµατος, χρησιµοποιώντας την εξίσωση του Quetelet. Τα διεθνή κατωφλικά σηµεία του International Obesity Task Force χρησιµοποιήθηκαν προκειµένου να κατηγοριοποιηθούν οι συµµετέχοντες σε «ελλιποβαρείς», «φυσιολογικού βάρους», «υπέρβαρους» και «παχύσαρκους». Κοινωνικοοικονοµικά και ηµογραφικά Χαρακτηριστικά Πληροφορίες για το κοινωνικοοικονοµικό και δηµογραφικό υπόβαθρο της οικογένειας συλλέχθηκαν κατά τη διάρκεια συνεντεύξεων που έγιναν στα σχολεία ή τηλεφωνικά µε τους γονείς/κηδεµόνες (κατά προτίµηση τη µητέρα) των συµµετεχόντων. Επιπρόσθετα, ένα σκορ δηµοτικότητας ανάµεσα σε όλους συµµαθητές, συµµετέχοντες και µη συµµετέχοντες στην έρευνα, της ίδιας τάξης διαµορφώθηκε για κάθε παιδί, ζητώντας από κάθε παιδί να ονοµάσει τους 1-3 καλύτερους φίλους/φίλες στην τάξη. Αποτελέσµατα Ο πίνακας 1 αποτυπώνει τις διαφορές που παρατηρήθηκαν στον επιπολασµό των ελλιποβαρών, φυσιολογικού βάρους, υπέρβαρων και παχύσαρκων αγοριών και κοριτσιών. Ειδικότερα, ο επιπολασµός της παχυσαρκίας βρέθηκε ότι ήταν σηµαντικά υψηλότερος (P<0.001) για τα αγόρια (15.1%) σε σχέση µε τα κορίτσια (6.6%). Παρότι παρατηρήθηκε υψηλότερος επιπολασµός ελλειποβαρών (3.1% vs. 1.4%) και κανονικού βάρους (60.3% vs. 53.9%) στα κορίτσια σε σχέση µε τα αγόρια του πληθυσµού, δε βρέθηκε στατιστικά σηµαντική διαφορά ανάµεσα στα φύλα.

Πίνακας 1. Επιπολασµός των υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών ανάµεσα στους συµµετέχοντες ανά φύλο Κατηγορία Βάρους Αγόρια (n=379) Κορίτσια (n=350) n % n % Σύνολο P- (n=729) value* n % Ελλειποβαρείς 7 1.8 16 4.6 <0,001 23 3.2 Φυσιολογικού 201 53.0 208 59.4 409 56.1 Βάρους Υπέρβαροι 113 29.8 103 29.4 216 29.6 Παχύσαρκοι 58 15.1 23 6.6 81 11.1 Η τιµή P όπως προέκυψε από το τεστ χ 2 Τα κοινωνικοοικονοµικά και δηµογραφικά χαρακτηριστικά του πληθυσµού των συµµετεχόντων παρουσιάζονται στον πίνακα 2. Συνοπτικά, η µέση ηλικία (τυπική απόκλιση) των παιδιών ήταν 11.2 (0.7) έτη. Περίπου ο µισός πληθυσµός της µελέτης ζούσε σε περιοχές µέσου κοινωνικοοικονοµικού επιπέδου, ενώ οι γονείς τους είχαν ένα µέσο εκπαιδευτικό επίπεδο (9-14 χρόνια). Το µεγαλύτερο µέρος του πληθυσµού (70.9%) είχε ελληνική καταγωγή. Επιπρόσθετα, τα περισσότερα παιδιά (63.4%) ζούσαν σε κατοικίες που ανήκαν στην οικογένειά τους. Η γιαγιά ήταν η βασική κηδεµόνας του παιδιού σχεδόν για το 25% του πληθυσµού των συµµετεχόντων. Πίνακας 2. Κοινωνικοοικονοµικό επίπεδο και δηµογραφικά χαρακτηριστικά των συµµετεχόντων ανά φύλο Αγόρια (n=379) Κορίτσια (n=350) Σύνολο (n=729) Ηλικία (έτη) 11.1 (0.7) 11.2 (0.7) 11.2 (0.7) Σκορ δηµοτικότητας 0.33 (0.15, 0.36 (0.17, 0.33 (0.16, 0.60) 0.60) 0.63) Μέγεθος οικογένειας 4.0 (4.0, 5.0) 4.0 (3.0, 4.0 (3.0, 4.0) (αριθµός µελών οικογένειας) 4.0) n % n % n % ΚΟΕ περιοχής κατοικίας Χαµηλό Μέσο 124 167 88 32.7 44.0 23.3 130 147 73 37.1 41.9 21.0 254 314 161 34.7 43.0 22.3 Υψηλό Ετήσιο οικογενειακό εισόδηµα ( ανά έτος) <12,000 12,000-20,000 20,000-30,000 >30,000 Κατηγορίες ηλικίας πατέρα Χαµηλότερο τεταρτηµόριο (<41 ετών) Μεσαίο τεταρτηµόριο (41-46 ετών) 97 118 82 82 123 143 113 26.0 31.1 21.5 21.5 32.5 37.9 29.6 103 93 76 78 128 127 95 29.4 26.6 21.8 22.2 36.6 36.3 27.2 200 211 159 159 251 270 208 27.6 28.9 21.8 21.8 34.5 37.0 28.5

Υψηλότερο τεταρτηµόριο (>46 ετών) Κατηγορίες ηλικίας µητέρας Χαµηλότερο τεταρτηµόριο (<37 ετών) Μεσαίο τεταρτηµόριο (37-42 ετών) Υψηλότερο τεταρτηµόριο (>42 ετών) Εκπαιδευτικό επίπεδο πατέρα Χαµηλό ( 9 έτη εκπαίδευσης) Μεσαίο (> 9 και 14 έτη εκπαίδευσης) Υψηλό (>14 έτη εκπαίδευσης) Εκπαιδευτικό επίπεδο µητέρας Χαµηλό ( 9 έτη εκπαίδευσης) Μεσαίο (> 9 και 14 έτη εκπαίδευσης) Υψηλό (>14 έτη εκπαίδευσης) Εθνικότητα γονέων Έλληνες Μη-Έλληνες Ιδιοκτησία κατοικίας Όχι Ναι Βασικός κηδεµόνας παιδιού Γονείς Παππούς Γιαγιά Νταντά/ Κάποιος άλλος Συζυγική κατάσταση γονέων Παντρεµένοι Όχι παντρεµένοι Χήροι ιαζευγµένοι 145 138 96 80 180 118 60 202 117 280 99 153 226 231 26 109 13 335 11 8 25 38.4 36.3 25.3 21.2 47.6 31.2 15.7 53,4 30.9 74.0 26.0 40.3 59.7 61.0 6.7 28.8 3.5 88.4 2.9 2.0 6.7 155 101 94 78 173 99 68 181 101 236 114 115 235 217 21 83 29 44.3 28.8 26.9 22.3 49.4 28.3 19.5 51.6 28.9 67.5 32.5* 32.8 67.2* 62.1 6.1 23.5* 8.3* * P<0.05 για διαφορές µεταξύ φύλων : Τα δεδοµένα παρουσιάζονται ως Μέσες Τιµές (τυπική απόκλιση) : Τα δεδοµένα παρουσιάζονται ως ιάµεσες Τιµές (25ο-75ο ποσοστιµόριο) 306 5 6 33 87.5 1.5 1.8 9.2 300 239 190 158 353 218 128 382 219 516 213 268 461 448 47 192 42 641 16 14 58 41.2 32.8 26.0 21.7 48.4 29.9 17.5 52.4 30.0 70.9 29.1 36.6 63.4 61.5 6.4 26.3 5.8 87.9 2.2 1.9 7.9 Ο πίνακας 3 αποτυπώνει τη σχέση του υπέρβαρου/παχυσαρκίας µε διάφορους κοινωνικοοικονοµικούς παράγοντες που µετρήθηκαν στην παρούσα µελέτη. Το ετήσιο οικογενειακό εισόδηµα των 12.000-20.000 συσχετίσθηκε µε αυξηµένη πιθανότητα να είναι το παιδί υπέρβαρο ή παχύσαρκο (σχετικός λόγος: 1.61; 95% διαστήµατα εµπιστοσύνης: 1.06-2.34), συγκριτικά µε το ετήσιο οικογενειακό εισόδηµα >30.000. Επιπρόσθετα, τα παιδιά τα οποίο ζούσαν σε κατοικία που ανήκε στην οικογένειά τους είχαν 1.63 µεγαλύτερη πιθανότητα (95% διαστήµατα εµπιστοσύνης 1.17-2.26) να είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα συγκριτικά µε τα παιδιά τα οποία ζούσαν κατοικία που δεν ανήκε στην οικογένειά τους. Επιπλέον, στις οικογένειες στις οποίες ο βασικός κηδεµόνας του παιδιού ήταν η γιαγιά, ο κίνδυνος να είναι το παιδί υπέρβαρο ή παχύσαρκο ήταν 1.38 φορές µεγαλύτερη (95% διαστήµατα εµπιστοσύνης 1.03-1.98) συγκριτικά µε τις οικογένειες στις οποίες οι βασικοί κηδεµόνες του παιδιού ήταν οι γονείς του. Αντίθετα, τα παιδιά των οποίων οι γονείς δεν είχαν ελληνική εθνικότητα, είχαν 0.72 φορές µικρότερη πιθανότητα (95% διαστήµατα εµπιστοσύνης 0.51-0.98) για να είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα, συγκριτικά µε τα παιδιά των οποίων οι γονείς είχαν ελληνική εθνικότητα. Τέλος, για κάθε ένα βαθµό αύξησης του σκορ δηµοτικότητας του παιδιού, η πιθανότητα

να είναι το παιδί υπέρβαρο ή παχύσαρκο µειωνόταν κατά 58% (95% διαστήµατα εµπιστοσύνης 0.18-0.99). Πίνακας 3. Σχέση µεταξύ υπέρβαρου/παχυσαρκίας και διαφόρων κοινωνικοοικονοµικών και δηµογραφικών παραγόντων. ΚΟΕ περιοχής κατοικίας Χαµηλό Μεσαίο Υψηλό Ετήσιο Οικογενειακό Εισόδηµα ( ανά έτος) >30,000 <12,000 12,000-20,000 20,000-30,000 Κατηγορίες ηλικίας πατέρα Χαµηλότερο τεταρτηµόριο (<41 έτη) Μεσαίο τεταρτηµόριο (41-46 έτη) Υψηλότερο τεταρτηµόριο (>46 έτη) % 38.6 42.8 39.9 38.5 33.9 49.7 41.0 43.6 37.9 Υπέρβαρο/Παχυσαρκία Σχετικός Λόγος (95% διαστήµατα εµπιστοσύνης) 1.17 (0.83-1.64) 1.03 (0.69-1.55) 0.83 (0.55-1.26) 1.58 (1.06-2.34) 1.12 (0.73-1.73) 0.78 (0.54-1.13) Κατηγορίες ηλικίας µητέρας Χαµηλότερο τεταρτηµόριο (<38 έτη) Μεσαίο τεταρτηµόριο (38-42 έτη) Υψηλότερο τεταρτηµόριο (>42 έτη) 44.0 44.4 40.1 (0.67-1.49) 0.81(0.56-1.16) Εκπαιδευτικό επίπεδο πατέρα Χαµηλό ( 9 έτη εκπαίδευσης) Μεσαίο (> 9 και 14 έτη εκπαίδευσης) Υψηλό (>14 έτη εκπαίδευσης) Εκπαιδευτικό επίπεδο µητέρας Χαµηλό ( 9 έτη εκπαίδευσης) Μεσαίο (> 9 και 14 έτη εκπαίδευσης) Υψηλό (>14 έτη εκπαίδευσης) Εθνικότητα γονέων Έλληνες Μη-Έλληνες Ιδιοκτησία κατοικίας Όχι Ναι Βασικός κηδεµόνας παιδιού Γονείς Παππούς Γιαγιά Νταντά/ Κάποιος άλλος Συζυγική κατάσταση γονέων Παντρεµένοι Όχι παντρεµένοι Χήροι ιαζευγµένοι 40.1 39.1 45.5 36.6 38.6 42.7 42.3 44.1 35.8 34.4 46.7 39.0 48.8 46.9 45.9 0.83 (0.56-1.23) 1.30 (0.86-1.96) 0.89 (0.56-1.40) 1.16 (0.75-1.79) 1.14 (0.71-1.83) 0.72 (0.51-0.98) 1.63 (1.17-2.26) 1.49 (0.79-2.81) 1.38 (1.03 1.98) 1.33 (0.67-2.62) 41.6 53.3 53.8 42.3 1.52(0.54-4.27) 1.63 (0.54-4.93) 1.06 (0.59-1.88) Σκορ δηµοτικότητας - 0.42 (0.18-0.99)

Μέγεθος οικογένειας (αριθµός µελών - 0.91 (0.76-1.10) οικογένειας) Όλοι οι σχετικοί λόγοι σταθµίστηκαν για τον παράγοντα του φύλου. Ο πίνακας 4 περιγράφει τη σχέση του υπέρβαρου/παχυσαρκίας µε τους κοινωνικοοικονοµικούς παράγοντες που βρέθηκαν αρχικά να έχουν σηµαντική συσχέτιση µε την παιδική παχυσαρκία/υπέρβαρο (P<0.05), όταν αυτοί συνεκτιµήθηκαν µέσω πολυπαραγοντικού µοντέλου. Με βάση τα αποτελέσµατα που προέκυψαν από αυτήν την ανάλυση, οι µεταβλητές οι οποίες συνέχισαν να έχουν σηµαντική συσχέτιση µε την παιδική παχυσαρκία/υπέρβαρο ήταν η γιαγιά όταν ήταν η βασική κηδεµόνας του παιδιού (σχετικός λόγος: 1.51; 95% διαστήµατα εµπιστοσύνης 1.02-2.24) και το ετήσιο οικογενειακό εισόδηµα των 12.000-20.000 (σχετικός λόγος: 1.61; 95% διαστήµατα εµπιστοσύνης 1.03-2.61). Πίνακας 4. Σχέση µεταξύ υπέρβαρου/παχυσαρκίας και όλων των σηµαντικών συσχετίσεών της. Ετήσιο Οικογενειακό Εισόδηµα ( ανά έτος) >30,000 <12,000 12,000-20,000 20,000-30,000 Εθνικότητα γονέων Έλληνες Μη-Έλληνες Ιδιοκτησία κατοικίας Όχι Ναι Βασικός κηδεµόνας παιδιού Γονείς Παππούς Γιαγιά Νταντά/ Κάποιος άλλος Υπέρβαρο/Παχυσαρκία Σχετικός Λόγος (95% διαστήµατα εµπιστοσύνης) 1.04 (0.59-1.82) 1.61 (1.03-2.61) 1.02 (0.62-1.67) 0.99 (0.62-1.60) 1.49 (0.99-2.22) 1.66 (0.85-3.26) 1.51 (1.02 2.24) 1.52 (0.76-3.06) Σκορ δηµοτικότητας 1.10 (0.66-1.85) Όλοι οι σχετικοί λόγοι σταθµίστηκαν για όλες τις ανεξάρτητες µεταβλητές που συµπεριλαµβάνονται στον πίνακα και για το φύλο. Συζήτηση Τα ευρήµατα της παρούσας µελέτης αποκάλυψαν ότι ο επιπολασµός των υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών σε αντιπροσωπευτικό δείγµα της Ε και της ΣΤ δηµοτικού στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας ήταν αυξηµένος. Με βάση τα ειδικά για την ηλικία και το φύλο διεθνή κατωφλικά σηµεία του International Obesity Task Force (10) (πίνακας 1), το 29.6% των παιδιών βρέθηκε ότι ήταν υπέρβαρα, ενώ το 11.1% των παιδιών βρέθηκε ότι ήταν παχύσαρκα. Ο επιπολασµός των υπέρβαρων

και παχύσαρκων παιδιών όπως καταγράφηκε στην παρούσα µελέτη ήταν συγκρίσιµος µε τον επιπολασµό που καταγράφηκε σε άλλες πρόσφατες έρευνες που πραγµατοποιήθηκαν σε παιδιά 10-12 ετών σε αστικές και ηµιαστικές περιοχές της Ελλάδας στο νότο (29.8% υπέρβαρα και 14.9% παχύσαρκα παιδιά) (2), στο βορρά (25.3% υπέρβαρα και 5.6% παχύσαρκα παιδιά) (17), στη δύση (34.3% υπέρβαρα και 9.6% παχύσαρκα παιδιά) (18) και στην ανατολή (30.3% υπέρβαρα και 6.7% παχύσαρκα παιδιά) (2). Όπως και στην παρούσα µελέτη, έτσι και σχεδόν σε όλες τις προαναφερθείσες έρευνες, ο επιπολασµός της παχυσαρκίας βρέθηκε ότι ήταν σηµαντικά υψηλότερος για τα αγόρια σε σχέση µε τα κορίτσια. ιάφοροι κοινωνικοοικονοµικοί και δηµογραφικοί παράγοντες οι οποίοι είχαν συσχετισθεί µε την παιδική παχυσαρκία/υπέρβαρο σε προηγούµενες έρευνες (19, 20) εξετάστηκαν στην παρούσα µελέτη. Το ετήσιο οικογενειακό εισόδηµα των 12.000-20.000 συσχετίσθηκε µε αυξηµένη πιθανότητα το παιδί να είναι υπέρβαρο ή παχύσαρκο, συγκριτικά µε το ετήσιο οικογενειακό εισόδηµα > 30.000. Αυτό το εύρηµα είναι σύµφωνο µε άλλες πρόσφατες έρευνες οι οποίες έδειξαν ότι το οικογενειακό εισόδηµα συσχετίζεται αρνητικά µε την κατανάλωση ενεργειακά πυκνών τροφίµων, όπως είναι τα λίπη και τα γλυκά, το κρέας µε υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά, τα γαλακτοκοµικά προϊόντα κλπ (21-23). Παροµοίως, στις οικογένειες µε χαµηλότερο ετήσιο εισόδηµα παρατηρείται ότι τα παιδιά καταναλώνουν µικρότερες ποσότητες φρούτων, λαχανικών και προϊόντων ολικής άλεσης (21). Η παρούσα µελέτη επίσης αποκάλυψε ότι η εθνικότητα των γονέων είναι ένας ακόµα παράγοντας που ενδεχοµένως επηρεάζει το σωµατικό βάρος των παιδιών. Συγκεκριµένα, τα παιδιά που είχαν µη- Έλληνες γονείς βρέθηκαν να έχουν µικρότερη πιθανότητα να είναι υπέρβαρα σε σχέση µε τα παιδιά των Ελλήνων γονέων. Η πλειοψηφία των µη-ελλήνων συµµετεχόντων, των οποίων οι γονείς ήρθαν στην Ελλάδα ως οικονοµικοί µετανάστες κατά την περίοδο της οικονοµικής και πολιτικής µετάβασης κατά τη δεκαετία του 90, προερχόταν από την Αλβανία (75.6%) και από άλλες χώρες της ανατολικής Ευρώπης (Ρωσία, Ουκρανία, Πολωνία, Σερβία κλπ) (12.6%). Σε αυτές τις χώρες οι Lobstein και συνεργάτες (10) κατέγραψαν χαµηλότερο επιπολασµό υπέρβαρων παιδιών σε σχέση µε παιδιά που ζούσαν σε ευρωπαϊκές χώρες εκτός της ανατολικής Ευρώπης. Κατά συνέπεια, θα µπορούσε να υποτεθεί ότι υπάρχει µια γενετική προδιάθεση των παιδιών που προέρχονται από την ανατολική Ευρώπη για χαµηλότερο δείκτη µάζας σώµατος, γεγονός που θα µπορούσε να αποσαφηνιστεί στο µέλλον µε µελέτες που θα εξέταζαν συγκεκριµένα γονίδια και πολυµορφισµούς. Το σκορ δηµοτικότητας των παιδιών ήταν ένας ακόµα δείκτης που βρέθηκε να έχει συσχετίζεται αρνητικά µε το αυξηµένο σωµατικό βάρος των παιδιών. Το εύρηµα αυτό θα µπορούσε δυνητικά να ερµηνευτεί µε βάση το γεγονός ότι τα παιδιά που είναι πιο αθλητικά και έχουν φυσιολογικό σωµατικό βάρος είναι συνήθως πιο δηµοφιλή ανάµεσα στους συµµαθητές τους. Προηγούµενες έρευνες έχουν επίσης επιβεβαιώσει τη σχέση µεταξύ του σωµατικού βάρους και της κοινωνικής αποδοχής σε προεφηβικούς πληθυσµούς. Σε µία πρόσφατη έρευνα (27) αναφέρθηκε ότι η ύπαρξη αυξηµένου σωµατικού βάρους ήταν ένας δείκτης µικρότερης κοινωνικής αποδοχής ανάµεσα σε κορίτσια 9-14 ετών. Επιπρόσθετα, οι Latner και Stunkard (28) βρήκαν ότι τα υπέρβαρα και τα παχύσαρκα παιδιά ηλικίας 10-11 ετών ήταν σηµαντικά λιγότερο δηµοφιλή σε σχέση µε τους συµµαθητές/συµµαθήτριές τους που είχαν φυσιολογικό βάρος. Σύµφωνα µε άλλες µελέτες τα παιδιά πριν και κατά τη διάρκεια της εφηβείας ασχολούνται πάρα πολύ µε το βάρος και την εικόνα του σώµατός τους (29), συνεπώς η άλλη όψη της σχέσης που παρατηρήθηκε ανάµεσα στο σκορ δηµοτικότητας και στο σωµατικό βάρος

θα µπορούσε να ερµηνευθεί µε βάση το γεγονός ότι η «ανησυχία» των παιδιών να είναι δηµοφιλή ανάµεσα στους συµµαθητές τους ενδέχεται να τα ωθεί στην επιδίωξη να διατηρήσουν το σωµατικό τους βάρος µέσα στα φυσιολογικά επίπεδα. Ένα ακόµα σηµαντικό εύρηµα της παρούσας µελέτης αφορά στο γεγονός ότι στις οικογένειες στις οποίες η βασική κηδεµόνας των παιδιών είναι η γιαγιά, τα παιδιά είχαν µεγαλύτερη πιθανότητα να είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα. Κατ αντιστοιχία, προηγούµενες µελέτες έδειξαν ότι σε πολλές περιπτώσεις οι παππούδες και οι γιαγιάδες των παιδιών πιστεύουν ότι το να είναι τα παιδιά υπέρβαρα υποδηλώνει υγεία (31) ή ότι το αυξηµένο βάρος θα οδηγήσει σε αυξηµένη σωµατική ανάπτυξη (32). Ενδιαφέρον, όµως, παρουσιάζει και µία άλλη πρόσφατη έρευνα κατά την οποία παρατηρήθηκε ότι η κατανάλωση τροφίµων από τα παιδιά επηρεαζόταν από το ερέθισµα που προκαλούσε το φαγητό που σερβιριζόταν από τους κηδεµόνες, αντί να ρυθµίζεται από το αίσθηµα κορεσµού και την ενέργεια που προσέφερε κάθε γεύµα (30), γεγονός που ενδεχοµένως σηµαίνει ότι τα παιδιά «υπακούουν» στις προτροπές της γιαγιάς ώστε να καταναλώσουν µεγαλύτερη ποσότητα φαγητού, µε αποτέλεσµα να αυξάνεται σταδιακά το σωµατικό τους βάρος. Μια ακόµα ερµηνεία αυτής της σχέσης θα µπορούσε να αποδοθεί στο σύνδροµο υπερσιτισµού που ακολούθησε το 2 ο παγκόσµιο πόλεµο («post-world War II overfeeding syndrome») (33). Το σύνδροµο αυτό περιγράφηκε σε ανθρώπους που επιβίωσαν από το 2 ο παγκόσµιο πόλεµο, δηλαδή τους παππούδες και τις γιαγιάδες αρκετών παιδιών της παρούσας µελέτης, οι οποίοι και έζησαν συνθήκες στέρησης της τροφής κατά την περίοδο µετά το 2 ο παγκόσµιο πόλεµο όταν ήταν οι ίδιοι παιδιά. Οι άνθρωποι αυτοί φάνηκε ότι τείνουν να δίνουν υπερβολικά µεγάλη ποσότητα φαγητού στα εγγόνια τους ως έκφραση της αγάπης και της φροντίδας απέναντί τους. Τέλος, µία ακόµα µελέτη (13) που έγινε σε κορίτσια ηλικίας 6-9 ετών έδειξε ότι πολλοί κηδεµόνες, όπως πχ οι γιαγιάδες, ενθαρρύνουν τα παιδιά να έχουν ένα πιο παθητικό τρόπο ζωής, µε λιγότερη άσκηση και περισσότερες ώρες τηλεθέασης, διότι κατ αυτόν τον τρόπο µπορούν να έχουν πιο εύκολα και µε µεγαλύτερη ασφάλεια υπό τον έλεγχό τους τα παιδιά. Μία από τις πιθανές αδυναµίες της παρούσας µελέτης είναι ο συγχρονικός σχεδιασµός της έρευνας, ο οποίος δεν επιτρέπει την ακριβή ερµηνεία των στατιστικά σηµαντικών σχέσεων που παρατηρήθηκαν. Επίσης, τα δεδοµένα που παρουσιάζονται εδώ αφορούν σε ένα µόνο µέρος του συνολικού πληθυσµού της µελέτης η οποία βρίσκεται υπό εξέλιξη, συνεπώς τα ευρήµατα θα πρέπει να ερµηνεύονται µε προσοχή. Αντίθετα, θα πρέπει να λογιστεί ως σηµαντικό το γεγονός ότι τα ευρήµατά µας βασίζονται σε ένα αρκετά µεγάλο και µάλιστα αντιπροσωπευτικό πληθυσµιακό δείγµα. Συµπεράσµατα Η παιδική παχυσαρκία είναι ένα σύνθετο φαινόµενο, η αιτιολογία του οποίου είναι σύνθετη και πέραν της κακής διατροφής και ελλιπούς φυσικής δραστηριότητας φαίνεται ότι έχει και άλλες αιτίες που την προκαλούν. Βάσει των ευρηµάτων της παρούσας µελέτης, προκύπτει ότι ο επιπολασµός των υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών της Ε και ΣΤ δηµοτικού στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας είναι µεγάλος και ότι η αιτιολογία του έχει κοινωνικοοικονοµικές και δηµογραφικές διαστάσεις. Το ετήσιο εισόδηµα των 12.000-20.000 και η γιαγιά όταν αυτή είναι η βασικός κηδεµόνας του παιδιού αποτελούν τους βασικούς παράγοντες που συσχετίζονται µε αυξηµένη πιθανότητα να είναι το παιδί υπέρβαρο ή παχύσαρκο. Τα ευρήµατα αυτά δείχνουν ότι οι επόµενες έρευνες θα πρέπει να εστιάσουν στο οικογενειακό εισόδηµα και στο βασικό κηδεµόνα του παιδιού, ώστε να προκύψουν οι κατάλληλες

πληροφορίες από τις οποίες θα προκύψει ένα µοντέλο δηµόσιας υγείας το οποίο θα καταπολεµήσει αποτελεσµατικά την παιδική παχυσαρκία από τα πρώτα στάδια της ζωής. Βιβλιογραφία 1. International Obesity Task Force (2005) Global prevalence of obesity. 2. Manios Y, Magkos F, Christakis G, Kafatos AG (2005) Twenty-year dynamics in adiposity and blood lipids of Greek children: regional differences in Crete persist. Acta Paediatr 94, 859-865. 3. Kapantais E, Tzotzas T, Ioannidis I, Mortoglou A, Bakatselos S, Kaklamanou M, Lanaras L, Kaklamanos I (2006) First national epidemiological survey on the prevalence of obesity and abdominal fat distribution in Greek adults. Ann Nutr Metab 50, 330-338. 4. Maffeis C, Tato L (2001) Long-term effects of childhood obesity on morbidity and mortality. Horm Res 55 Suppl 1, 42-45. 5. Field AE, Cook NR, Gillman MW (2005) Weight status in childhood as a predictor of becoming overweight or hypertensive in early adulthood. Obes Res 13, 163-169. 6. Wright CM, Parker L, Lamont D, Craft AW (2001) Implications of childhood obesity for adult health: findings from thousand families cohort study. Bmj 323, 1280-1284. 7. Freedman DS, Shear CL, Burke GL, Srinivasan SR, Webber LS, Harsha DW, Berenson GS (1987) Persistence of juvenile-onset obesity over eight years: the Bogalusa Heart Study. Am J Public Health 77, 588-592. 8. Whitaker RC, Wright JA, Pepe MS, Seidel KD, Dietz WH (1997) Predicting obesity in young adulthood from childhood and parental obesity. N Engl J Med 337, 869-873. 9. Dwyer JT, Stone EJ, Yang M, Webber LS, Must A, Feldman HA, Nader PR, Perry CL, Parcel GS (2000) Prevalence of marked overweight and obesity in a multiethnic pediatric population: findings from the Child and Adolescent Trial for Cardiovascular Health (CATCH) study. J Am Diet Assoc 100, 1149-1156. 10. Lobstein TJ, James WP, Cole TJ (2003) Increasing levels of excess weight among children in England. Int J Obes Relat Metab Disord 27, 1136-1138. 11. Sobal J, Stunkard AJ (1989) Socioeconomic status and obesity: a review of the literature. Psychol Bull 105, 260-275. 12. Lamerz A, Kuepper-Nybelen J, Wehle C, Bruning N, Trost-Brinkhues G, Brenner H, Hebebrand J, Herpertz-Dahlmann B (2005) Social class, parental education, and obesity prevalence in a study of six-year-old children in Germany. Int J Obes (Lond) 29, 373-380. 13. Gordon-Larsen P, Adair LS, Popkin BM (2003) The relationship of ethnicity, socioeconomic factors, and overweight in US adolescents. Obes Res 11, 121-129. 14. Patrick H, Nicklas TA (2005) A review of family and social determinants of children's eating patterns and diet quality. J Am Coll Nutr 24, 83-92. 15. Sharma M (2006) School-based interventions for childhood and adolescent obesity. Obes Rev 7, 261-269. 16. University of Crete (1991) Food Composition Tables. nutrition.med.uoc.gr/greektables.

17. Krassas GE, Tzotzas T, Tsametis C, Konstantinidis T (2001) Prevalence and trends in overweight and obesity among children and adolescents in Thessaloniki, Greece. J Pediatr Endocrinol Metab 14 Suppl 5, 1319-1326; discussion 1365. 18. Angelopoulos PD, Milionis HJ, Moschonis G, Manios Y (2006) Relations between obesity and hypertension: preliminary data from a cross-sectional study in primary schoolchildren: the children study. Eur J Clin Nutr 60, 1226-1234. 19. Ferreira I, van der Horst K, Wendel-Vos W, Kremers S, van Lenthe FJ, Brug J (2007) Environmental correlates of physical activity in youth - a review and update. Obes Rev 8, 129-154. 20. Kimm SY, Obarzanek E (2002) Childhood obesity: a new pandemic of the new millennium. Pediatrics 110, 1003-1007. 21. James WP, Nelson M, Ralph A, Leather S (1997) Socioeconomic determinants of health. The contribution of nutrition to inequalities in health. Bmj 314, 1545-1549. 22. Ruxton CH, Kirk TR, Belton NR, Holmes MA (1996) Relationships between social class, nutrient intake and dietary patterns in Edinburgh schoolchildren. Int J Food Sci Nutr 47, 341-349. 23. Mazur RE, Marquis GS, Jensen HH (2003) Diet and food insufficiency among Hispanic youths: acculturation and socioeconomic factors in the third National Health and Nutrition Examination Survey. Am J Clin Nutr 78, 1120-1127. 24. Drewnowski A, Darmon N (2005) The economics of obesity: dietary energy density and energy cost. Am J Clin Nutr 82, 265S-273S. 25. Drewnowski A, Specter SE (2004) Poverty and obesity: the role of energy density and energy costs. Am J Clin Nutr 79, 6-16. 26. Krieger N, Williams DR, Moss NE (1997) Measuring social class in US public health research: concepts, methodologies, and guidelines. Annu Rev Public Health 18, 341-378. 27. Reynolds KD, Franklin FA, Leviton LC, Maloy J, Harrington KF, Yaroch AL, Person S, Jester P (2000) Methods, results, and lessons learned from process evaluation of the high 5 school-based nutrition intervention. Health Educ Behav 27, 177-186. 28. Latner JD, Stunkard AJ (2003) Getting worse: the stigmatization of obese children. Obes Res 11, 452-456. 29. Schur EA, Sanders M, Steiner H (2000) Body dissatisfaction and dieting in young children. Int J Eat Disord 27, 74-82. 30. Mrdjenovic G, Levitsky DA (2005) Children eat what they are served: the imprecise regulation of energy intake. Appetite 44, 273-282. 31. Adams AK, Quinn RA, Prince RJ (2005) Low recognition of childhood overweight and disease risk among Native-American caregivers. Obes Res 13, 146-152. 32. Etelson D, Brand DA, Patrick PA, Shirali A (2003) Childhood obesity: do parents recognize this health risk? Obes Res 11, 1362-1368. 33. Mamalakis G, Kafatos A (1996) Prevalence of obesity in Greece. Int J Obes Relat Metab Disord 20, 488-492. Τα κείµενα, τα στοιχεία και οι πληροφορίες του περιοδικού (newsletter) προσφέρονται µόνο για ενηµέρωση και προσωπική χρήση των αναγνωστών του και αποτελούν πνευµατική ιδιοκτησία της εταιρίας και των συγγραφέων τους. Απαγορεύεται η αναδηµοσίευση, αναδιανοµή, ανατύπωση και καθ' οποιονδήποτε τρόπο εκµετάλλευση των κειµένων, των πληροφοριών και των στοιχείων του περιοδικού (newsletter). Οι πληροφορίες και τα στοιχεία του περιοδικού εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων, δεν αποτελούν υπόδειξη ιατρικής αγωγής ή θεραπείας και δεν υποκαθιστούν την επαγγελµατική ιατρική συµβουλή. Η επιλογή και χρήση των στοιχείων και των πληροφοριών του περιοδικού και τα εξ' αυτής αποτελέσµατα, γίνεται µε αποκλειστική ευθύνη του αναγνώστη. Η εταιρία SCIENCE

TECHNOLOGIES, ο εκδότης και ο επιστηµονικός υπεύθυνος του Newsletter δεν φέρουν καµία οικονοµική ή ηθική ευθύνη για τα γραφόµενα ή για τις επιπτώσεις από τα γραφόµενα στο έντυπο αυτό. Οι συγγραφείς φέρουν την πλήρη ευθύνη των γραφόµενων στα κείµενά τους και η υποβολή κειµένων προς δηµοσίευση στο Newsletter σηµ αίνει ταυτόχρονη αποδοχή των παραπάνω όρων. Η ανάγνωση των κειµένων συνεπάγεται την αποδοχή των παραπάνω όρων. Copyright 2008-2009 Science Technologies - All Rights Reserved