ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Έρευνα κοινωνικών αντιλήψεων για τη δημιουργία Θαλάσσιου Πάρκου σε συνδυασμό με υπεράκτιο αιολικό πάρκο και εξόρυξη υδρογονανθράκων στη Δ. Νησιωτική Ελλάδα». Σπουδάστρια: Κάφυρη Ανδριανή Υπεύθυνη διπλωματικής: Επίκ. Καθηγήτρια: Κοντογιάννη Αρετή Μυτιλήνη 2010 1
Ευχαριστίες Ευχαριστώ θερμά τον κ.κοντογιάννη Αρετή, επιβλέπουσα της πτυχιακής μου, για την ουσιαστική συμβολή και καθοδήγηση κατά την διάρκεια εκπόνησης της πτυχιακής εργασίας. Τον καθηγητή μου κ. Κωνσταντίνο Ποϊραζίδη, χωρίς την βοήθεια του οποίου δεν θα είχα καταφέρει να φτάσω στην Μυτιλήνη. Την οικογένειά μου για τη συνεχή ψυχολογική και οικονομική τους υποστήριξη. Την Σόφη και Δημήτρη, που είναι πάντα δίπλα μου και φυσικά την παλιοπαρέα του μεταπτυχιακού προγράμματος 2010-2011, για τη συμπαράσταση και βοήθεια κατά τη διάρκεια των μαθημάτων και όχι μόνο. Φίλη μου σε ξαναβρήκα. Όσο για τον Ντιν, δεν έχω λόγια... 2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ...7 ABSTRACT...8 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Ο ρόλος των Θ.Π.Π...9 1.2 Βιώσιμη ανάπτυξη σε μικρά νησιά...11 1.3 Στόχος και επιμέρους ερωτήματα.12 2.Θ.Π.Π. 2.1 Μια εξελίξιμη ιδέα...14 2.2 Μεμονωμένες Θ.Π.Π... 14 2.3 Δίκτυα Θ.Π.Π...16 3. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ Θ.Π.Π. 3.1 Η κοινωνική προσέγγιση της διαχείρισης Θ.Π.Π.....19 3.2 Η κοινωνική αποδοχή μιας θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής...21 4. ΟΦΕΛΗ ΤΩΝ Θ.Π.Π. ΠΡΟΣ ΤΑ ΝΗΣΙΑ 4.1 Βιοπορισμός...25 4.2 Οικοσυστημικά αγαθά και υπηρεσίες...25 4.3 Αλιεία...28 4.4 Τουρισμός...30 5. ΥΠΕΡΑΚΤΙΑ ΑΙΟΛΙΚΑ ΠΑΡΚΑ 5.1 Ορισμός...32 5.2 Λειτουργία...33 5.3 Συντήρηση...33 5.4 Δυνητικές επιπτώσεις της αιολικής ενέργειας στη φύση και την άγρια πανίδα...34 5.4.1 Θετικές και αρνητικές επιπτώσεις: η ανάγκη για μια προσέγγιση κατά περίπτωση...34 3
5.4.2 Αναγνώριση πιθανών επιπτώσεων κατά τη διάρκεια διάφορων φάσεων της ανάπτυξης αιολικού πάρκου.....35 5.4.3 Ανασκόπηση των πιθανών επιπτώσεων...36 5.4.4 Πιθανές επιπτώσεις των αιολικών πάρκων σε επιλεγμένα είδη και οικοτόπους....38 Πιθανές επιπτώσεις των αιολικών πάρκων στα πτηνά...39 Repowering των αιολικών πάρκων...42 Πιθανές επιπτώσεις των αιολικών πάρκων στα θαλάσσια θηλαστικά...42 Πιθανές επιπτώσεις των αιολικών πάρκων στην σπάνια και ευάλωτα είδη των οικολογικών ενδιαιτημάτων...45 Πιθανές επιπτώσεις των αιολικών πάρκων στα ψάρια...46 Πιθανές επιπτώσεις των αιολικών πάρκων στα ασπόνδυλα...48 Πιθανές επιπτώσεις των αιολικών πάρκων στον βυθό και το βένθος...49 5.4.5 Διάκριση μεταξύ σημαντικών και μη επιπτώσεων...51 5.4.6 Αθροιστικές επιπτώσεις/ αποτελέσματα....53 5.4.7 Η αξιολόγηση των επιπτώσεων στο Natura 2000...53 6. ΕΞΟΡΥΞΗ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ 6.1 Πετρέλαιο... 57 6.2 Στάδια...57 6.2.1 Αναζήτηση και επιπτώσεις...57 Επιπτώσεις στα θαλάσσια θηλαστικά...60 Επιπτώσεις στα ψάρια και στις αλιευτικές δραστηριότητες...62 6.2.2 Έρευνα (exploration) και επιπτώσεις...62 Παράγοντες επιβάρυνσης...63 Επιπτώσεις από την εγκατάσταση και απομάκρυνση της εξέδρας γεώτρησης....63 Επιπτώσεις από απόβλητα γεωτρήσεων...64 Επιδράσεις στην ποιότητα των υδάτων, στο πλαγκτόν και τα ψάρια...66 Επιπτώσεις σε ιζήματα/γεωλογία και βεθνικές κοινότητες...66 Επιδράσεις των στερεών απορριμμάτων...66 6.2.3 Εκμετάλλευση (Ανάπτυξη και Παραγωγή) και επιπτώσεις...67 Απόβλητα κατά τη λειτουργία...67 4
Η παρουσία των κατασκευών (συμπεριλαμβανομένων θορύβου και φώτων)....68 Επιδράσεις στις βενθικές κοινωνίες....68 Επιδράσεις σε πλαγκτόν και ψάρια...69 Επίδραση στα θαλάσσια θηλαστικά...69 Eεπιδράσεις στις θαλάσσιες χελώνες...70 Eεπιδράσεις στα θαλασσοπούλια...70 Οπτικές/Αισθητικές Επιπτώσεις...70 Επιπτώσεις των Λειτουργικών Αποβλήτων (ή αποβλήτων παραγόμενων κατά τη λειτουργία)...71 Επιδράσεις των στερεών απορριμμάτων...71 Επιπτώσεις από τις δραστηριότητες στήριξης...72 Eπιδράσεις στα θαλάσσια θηλαστικά...72 Eεπιδράσεις στα θαλασσοπούλια...72 Eπιπτώσεις από την απεγκατάσταση των κατασκευών...73 Παροπλισμός...73 6.2.4 Κοινωνικο-οικονομικές και πολιτιστικές επιπτώσεις...73 6.3 Η διάχυση του πετρελαίου στη θάλασσα...75 6.4 Πιθανές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης...78 6.5 Μέτρα και Ρόλοι....78 6.5.1 Για τις επιχειρήσεις...78 6.5.2 Για την τοπική κοινωνία...79 6.5.3 Για τις κυβερνήσεις...79 6.6 Η καταγραφή της πετρελαϊκής ρύπανσης στη Μεσόγειο...80 6.7 Επιχειρήσεις πετρελαίου σε περιοχές Natura 2000...84 6.7.1 Πιέσεις και επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων...84 6.7.2 Αναζήτηση και εξόρυξη πετρελαίου/ φυσικού αερίου και Natura 2000...84 7. ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ 7.1 Περιοχή μελέτης....87 5
7.1.1 Περιγραφή θέσης....87 7.1.2 Διοικητική διαίρεση....88 7.1.3 Πληθυσμιακά και δημογραφικά στοιχεία και τάσεις...88 7.1.4 Επίπεδο Εκπαίδευσης....89 7.1.5 Οικονομικά στοιχεία....90 7.1.6 Τομείς τοπικής παραγωγής....90 7.1.7 Βιότοποι Οικότοποι....92 7.1.8 Είδη....95 7.1.9 Καθεστώς προστασίας....101 7.2 Ερωτηματολόγια....102 7.2.1 Μέθοδος συλλογής δεδομένων....102 7.2.2 Δείγμα μελέτης....103 7.2.3 Περιγραφή ερωτηματολογίου....103 7.2.4 Τεχνική συλλογής των δεδομένων....104 7.2.5 Επεξεργασία των δεδομένων....104 8. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ...106 8.1. Συχνότητες και ποσοστά των απαντήσεων των ερωτηθέντων στις ερωτήσεις του ερωτηματολογίου...106 9. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...124 10. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...126 6
ΠEΡΙΛΗΨΗ Το νησιωτικό σύμπλεγμα Παξών-Αντίπαξων διαθέτει ένα φυσικό περιβάλλον πλούσιο σε βιοποικιλότητα κι αισθητική αξία καθώς επίσης και με έντονη πολιτιστική κληρονομιά. Η ένταξή του στο δίκτυο Natura 2000, τονίζει τη σημασία προστασίας, διατήρησης και αειφορικής διαχείριση του σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Η μέχρι τώρα έλλειψη μιας ολοκληρωμένης πολιτικής στρατηγικής, έχει ωθήσει σε μη ορθή διαχείριση των φυσικών πόρων αλλά και των περιβαλλοντικών ζητημάτων, με αποτέλεσμα να απειλείται η φυσική κληρονομιά του συμπλέγματος. Η προώθηση ενός μοντέλου αειφόρου ανάπτυξης, προσαρμοσμένο στις ιδιαιτερότητες της περιοχής, αποτελεί επιτακτική ανάγκη στη συγκεκριμένη περίπτωση, αφού οι πλειονότητα της τοπικής κοινωνίας ασχολείται κυρίως με τουριστικές δραστηριότητες, την αλιεία και την καλλιέργεια της γης. Ιδιαίτερα η περιοδική ενασχόληση με τον τουρισμό, η οποία αποσκοπεί στην εποχιακή ενίσχυση του τοπικού εισοδήματος, ελλοχεύει κινδύνους από τις επιπτώσεις του μαζικού τουρισμού στο περιβάλλον. Ως εκ τούτου κρίνεται απαραίτητη η μελέτη για πιθανό συνδυασμό της προστασίας της φύσης με βιομηχανικές δραστηριότητες, όπως η λειτουργία ενός Υπεράκτιου Αιολικού Πάρκου (Υ.Α.Π.) ή η εξόρυξη υδρογονανθράκων. Στην εργασία αυτή δίνεται έμφαση στην βιώσιμη αναπτυξιακή προοπτική παράκτιων περιοχών αλλά και νησιωτικών όπως τα μικρά νησιά Παξοί και Αντίπαξοι -ως περίπτωση μελέτης-, με την περιβαλλοντική συνιστώσα ως τον κύριο μοχλό της νησιωτικής Περιφέρειας. Για αυτό καταβλήθηκε προσπάθεια να αναδειχθεί και να αποτυπωθεί ο κυρίαρχος ρόλος του περιβάλλοντος στον αναπτυξιακό χαρακτήρα και την φύση των νησιωτικών περιοχών και συγκεκριμένα ο ρόλος του φυσικού περιβάλλοντος διαμέσου του θεσμού των Προστατευόμενων Περιοχών του Δικτύου Natura 2000 όπως η περίπτωση μελέτης, των νήσων Παξών και Αντίπαξων (Προστατευόμενη Περιοχή Natura 2000-GR2230004). 7
ABSTRACT The island complex of Paxos-Antipaxos presents a natural environment, rich in biodiversity, great natural beauty, as well as a rich cultural heritage. Its inclusion in the Natura 2000 network underlines its importance in order to be protected, preserved and sustainably managed according to European standards. Up until now the lack of a thorough strategy, has led to an unsustainable management of its natural resources and any environmental issues, resulting in the threat of the complex s natural heritage. Promoting a model for sustainable development, adapted to the intricacies of the area, is now of great need since the majority of the local community is involved mainly with tourism, fishing and agriculture. The periodic involvement with tourism in particular, which targets an increase to the seasonal income, hides risks from the effects that mass tourism has to the environment. What is being emphasized on this paper is the viable and developmental perspective of both coastal and insular areas, like the small islands of Paxos and Antipaxos-as a stydy case-, with the environmental component to be the main lever of the insular district. That s the reason why a great effort has taken place, in order to show and imprint the main environmental role of the insular areas developmental character and nature. More specifically, what we have tried to designate is the natural habitat s role, through the institution of the Protected Areas of Natura Network 2000, like the study case of the islands of Paxos and Antipaxos (Protected Natura Area 2000- GR2230004). 8
1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Ο ρόλος των ΘΠ Οι θαλάσσιες παράκτιες περιοχές είναι ζωτικής σημασίας για την υγεία και την ευημερία των τοπικών πληθυσμών, και ιδίως των μικρών νησιωτικών περιοχών, τα οποία έχουν μια σχετικά μεγάλη παράκτια ζώνη σε σχέση με τη διαθέσιμη ξηρά. Σε μια υγιή κατάσταση, τα παράκτια οικοσυστήματα παρέχουν τροφή, θέσεις εργασίας και εισόδημα για τις νησιωτικές κοινωνίες. Οι πανέμορφες παραλίες και τα θεαματικά σημεία κατάδυσης που υπάρχουν στη χώρα μας, μπορούν να προσελκύσουν μεγάλο αριθμό τουριστών και ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν νέες θέσεις απασχόλησης (Cesar et al 2002). Παρά την αποδεδειγμένη οικολογική και κοινωνικο-οικονομική τους αξία, οι θαλάσσιες και παράκτιες περιοχές που περικλείουν νησιά σε όλο τον κόσμο, βρίσκονται υπό αυξανόμενη πίεση. Τα μικρά νησιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε φυσικές καταστροφές, οι επιπτώσεις των οποίων είναι ιδιαίτερα καταστροφικές για αυτές τις μικρές μάζες γης. Η περιορισμένη χερσαία φέρουσα χωρητική ικανότητα των εν λόγω περιοχών, οδηγεί συχνά σε μια πληθώρα προβλημάτων που σχετίζονται με τη διαχείριση των αποβλήτων, τον μαζικό τουρισμό και την άναρχη ανάπτυξη των παράκτιων περιοχών. Η χαμηλή αντοχή των οικοσυστημάτων των νησιωτικών περιοχών, μπορεί να επιτρέψει την εξάπλωση αλλόχθονων ειδών εις βάρος της φυσικής οικολογικής ισορροπίας. Η κλιματική μεταβλητότητα και αλλαγή επηρεάζει επίσης μια σειρά παράκτιων περιοχών, με αποτέλεσμα μεγάλες απώλειες ανάλογα με την έκταση της χέρσου, και ιδιαίτερα σε νησιά με χαμηλό υψόμετρο. Τόσο στις παράκτιες ζώνες όσο και στην ανοιχτή θάλασσα, τα θαλάσσια περιβάλλοντα απειλούνται από διάφορες πηγές ρύπανσης, συμπεριλαμβανομένου του εμπλουτισμού των αλγών με θρεπτικά συστατικά όπως και χερσαίων απορροών από υποβαθμισμένες λεκάνες απορροής. Η υπερβολική αλιεία και οι οικοσυστημικές βλάβες που προκάλεσαν οι μη επιτρεπτές- καταστροφικές μέθοδοι αλιείας, έχουν οδηγήσει στη μείωση των ιχθυοαποθεμάτων. Τέτοια παραδείγματα υπάρχουν πολλά, λόγω της παγκόσμιας ύφεσης που καταγράφεται από τα τέλη της δεκαετίας του 1980. Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι για παράδειγμα μία πολύ σύνθετη μορφή παραγωγικών θαλάσσιων οικοσυστημάτων - είναι σε τόσο μεγάλο κίνδυνο, που εκτιμάται πως το 9
70% αυτών θα πάψει να λειτουργεί ως υγιές οικοσύστημα στα επόμενα 50 χρόνια, εκτός κι αν υπάρξουν διορθωτικές δράσεις άμεσα (Lutchman 2005). Αυτές οι απειλές στο παράκτιο περιβάλλον των νησιών, έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν το σύνολο του κοινωνικού και οικονομικού συστήματος των νησιών. Έτσι, οι φυσικοί πόροι αποτελούν ένα βασικό στοιχείο στον καθορισμό στρατηγικών βιώσιμης ανάπτυξης για τέτοιες περιοχές και στη διατήρηση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας, όπως και η λειτουργία των οικοσυστημάτων μια σημαντική παγκόσμια οικολογική προτεραιότητα. Έτσι, δημιουργούνται νέες συνθήκες για τη συνύπαρξη του ανθρώπου και της προστασίας του περιβάλλοντος. Σε όλο τον κόσμο, υλοποιούνται Θ.Π. υπό ένα ευρύ αριθμό θεσμών με στόχο να αντιμετωπίσουν μια σειρά προβλημάτων αναφορικά με την εξάντληση των πόρων, την υποβάθμιση των οικοτόπων και να δημιουργήσουν εναλλακτικούς προορισμούς οικοτουρισμού. Η τελευταία ολοκληρωμένη σφαιρική ανάλυση των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών το 1995, ανέφερε ότι υπάρχουν 1.306 Θ.Π. παγκοσμίως. Το 2003, υπολογίστηκε ότι υπήρχαν 4.116 προστατευόμενες περιοχές που περιέχουν παράκτια και θαλάσσια στοιχεία προς προστασία. Αυτό σημαίνει ότι μια έκταση 1.640.000 km2 της θαλάσσιας επικράτειας είναι πλέον προστατευόμενη, αντιπροσωπεύοντας λιγότερο από το 9% των προστατευόμενων περιοχών παγκόσμια, έκτασης 18.800.000 km2 και μόνο το 0,5% της επιφάνειας του ωκεανού (Chape et al 2003). Παρά τη σχετική σπανιότητά τους, η σημερινή πολυμορφία των Θ.Π.Π. παρέχει στους τομείς της φυσικότητας, χαμηλότερο περιβαλλοντικό στρες και η κανονική λειτουργία τους, σε μεγάλο βαθμό, επηρεάζεται από τα παράκτια και θαλάσσια ύδατα. Τα Θ.Π. έχουν ευέλικτο σχεδιασμό με στόχο την κάλυψη ενός ευρέως φάσματος στόχων διατήρησης και βιώσιμης ανάπτυξης, συμπεριλαμβανομένων: ανασύστασης των εκμεταλλευομένων πληθυσμών ιχθύων προστασίας των σημαντικών ή ευάλωτων ενδιαιτημάτων και απειλούμενων ειδών αύξησης της παραγωγικότητας της αλιείας με την προστασία των κρίσιμων 10
οικοτόπων ωοτοκίας, αναπαραγωγής και διατροφής προστασίας της αναπαραγωγής πληθυσμών, που μπορούν να ανανεώσουν και να αποκαταστήσουν υπερεκμεταλλευμένες περιοχές μείωσης των αρνητικών επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων με την παροχή εναλλακτικών ή συμπληρωματικών αειφορικών επιλογών διαβίωσης στις τοπικές κοινωνίες. Προσεγγίσεις για το σχεδιασμό και την καθιέρωση των ΘΠ, εξελίσσονται συνεχώς. Μια σημαντική εξέλιξη τα τελευταία χρόνια, είναι η απαραίτητη μεγιστοποίηση του διαλόγου μεταξύ των κεντρικών, τοπικών και κυβερνητικών φορέων- που είναι αρμόδιοι για τις πολιτικές των προστατευόμενων περιοχών- και του συνόλου των χρηστών των φυσικών πόρων (τοπική κοινωνία), οι οποίοι εξαρτώνται άμεσα από το θαλάσσιο περιβάλλον. Γενικότερα, υπάρχει μια αυξανόμενη και θετική τάση προς αντικατάσταση των παραδοσιακών μέτρων διαχείρισης με καινούργια και πιο αποτελεσματικά. Ωστόσο, παρά την επιστημονική και κοινωνικο-πολιτική πρόοδο αναφορικά με το σχεδιασμό των ΘΠ, όπως και την αυξανόμενη αποδοχή της παροχής σημαντικών οικολογικών, κοινωνικών και οικονομικών οφελών από αυτές, τα περισσότερα ΘΠ δεν καταφέρνουν να επιτύχουν τους στόχους τους. Λόγω της ανεπάρκειας οικονομικών και τεχνικών πόρων, απουσίας του ειδικευμένου προσωπικού και επιστημονικών δεδομένων και πληροφοριών για την υποστήριξη του σχεδιασμού και της διαχείρισης ή λήψης αποφάσεων, πολλά είναι αναποτελεσματικά διαχειρισμένα. Επιπλέον, πολλές τέτοιες περιοχές υποφέρουν από την έλλειψη επιβολής της νομοθεσίας, λόγω ανεπαρκούς συμμετοχής των χρηστών των πόρων κατά τη διαδικασία του σχεδιασμού και της υλοποίησης. Ο σωστός σχεδιασμός και η καλώς επιλεγμένη τοποθεσία μιας Θ.Π.Π., είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για την επίτευξη μιας επιτυχούσας ολοκληρωμένης παράκτιας και θαλάσσιας στρατηγικής διαχείρισης (Lutchman 2005). 1.2 Βιώσιμη ανάπτυξη σε μικρά νησιά Η βιώσιμη ανάπτυξη αποτελεί στις μέρες μας μια καινούρια θεώρηση της αναπτυξιακής διαδικασίας (Σκουλαρίκης 2006). Στην περιφερειακή της διάσταση 11
περιλαμβάνει τη βιολογική βιωσιμότητα και την επάρκεια διαθέσιμων φυσικών πόρων. Η λειτουργία της βιολογικής βιωσιμότητας εξασφαλίζει τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος και της ανθρώπινης ύπαρξης, σε μακροχρόνια προοπτική. Ο συνδυασμός δηλαδή ανθρώπου και φύσης αποτελεί την προϋπόθεση ύπαρξης του οικονομικού συστήματος, στην εθνική και την περιφερειακή του διάσταση. Η αειφορική διαχείριση των φυσικών πόρων περικλείει δύο βασικούς πυλώνες: αφενός τη διατήρηση των αξιών του φυσικού περιβάλλοντος και αφετέρου τη θετική στάση των κατοίκων σε αυτήν (Brown et al. 2001; Walmsley and White 2003). Οι συγκρούσεις μεταξύ των χρηστών αυτών των πόρων και της αειφορικής διαχείρισης είναι πολύ συχνό φαινόμενο ιδιαίτερα στα νησιωτικά οικοσυστήματα, δεδομένου ότι οι οικονομικές δραστηριότητες των κατοίκων και κυρίως αυτές που έχουν σχέση με την τουριστική ανάπτυξη έχουν αρκετές αρνητικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον (McClanahan et al. 2009). Η γενικότερη περιθωριοποίηση σημαντικών χρηστών των νησιών (ψαράδες, απασχολούμενοι με τον τουρισμό) επιτείνει αυτό το πρόβλημα, ενώ η εδραίωση της προστασίας των φυσικών πόρων στα νησιά θα μπορούσε να υποβοηθηθεί με την κατάλληλη ενημέρωση και δραστηριοποίηση τους που θα οδηγούσε σε θετικότερες στάσεις (Brown et al. 2001). Οι προστατευόμενες περιοχές δημιουργούν νέες συνθήκες για τη συνύπαρξη του ανθρώπου και της προστασίας. Όμως η έννοια της προστατευόμενης περιοχής έχει κοινωνικές επιπτώσεις στον τοπικό πληθυσμό, η οποία μπορεί να αποδεχτεί ή να απορρίψει την έννοια αυτή. Για μια όμως ουσιαστική αποδοχή, η κοινωνία θα πρέπει από την αρχή να αναμειχτεί στο σχεδιασμό και την υλοποίηση του γενικότερου πλάνου προστασίας και διαχείρισης της περιοχής, όπως έχει γίνει σε άλλες προστατευόμενες περιοχές. Για παράδειγμα, στο Τόρε Γκουατέκο (Torre Guaceto) στην Ιταλία, έχει ακολουθεί επιτυχώς ένα μοντέλο διαχείρισης που συνδυάζει την προστασία της φύσης και τις ανθρώπινες πιέσεις που ασκούνται στην περιοχή (Petrosillo et al 2007). 1.3 Σκοπός και επιμέρους ερωτήματα Σκοπός της εργασίας είναι να ενθαρρύνει τη μεγαλύτερη συζήτηση και πάνω απ 'όλα την προώθηση της δράσης για την ενίσχυση των υφιστάμενων Θ.Π.Π. και για τη δημιουργία νέων, που εξισορροπούν τις ανάγκες μεταξύ της τοπικής κοινωνίας μιας προστατευόμενης θαλάσσιας περιοχής και των φυσικών πόρων. Επίσης, ερευνά τις 12
αντιλήψεις της τοπικής κοινωνίας, σχετικά με τη δημιουργία υπεράκτιου αιολικού πάρκου σε κοντινή θαλάσσια περιοχή. Με τον τρόπο αυτό: επιδεικνύει την κοινωνικο-οικονομική αξία της θαλάσσιας διαχείρισης των πόρων στα νησιά, με επίκεντρο τα οφέλη των μεμονωμένων Θ.Π.Π., δικτύων Θ.Π.Π. και των συναφών της αλιείας και των μέτρων διαχείρισης του τουρισμού προωθεί κριτικές για την ανάπτυξη και τη διαχείριση των Θ.Π.Π., τονίζοντας μερικές αποτελεσματικές προσεγγίσεις σε κοινοτικό, εθνικό και περιφερειακό επίπεδο προσδιορίζει τις επιλογές για την κινητοποίηση των πόρων υπογραμμίζει τη σχέση μεταξύ Θ.Π.Π. και της διεθνούς κοινότητας για τη διατήρηση και την αειφόρο χρήση των θαλάσσιων πόρων προσδιορίζει τις επιπτώσεις που ίσως προκύψουν από την ανέγερση υπεράκτιου αιολικού πάρκου σε κοντινό θαλάσσιο χώρο, όπως και την αντίληψη του τοπικού πληθυσμού σχετικά με αυτό προσδιορίσει τις δυνητικές επιπτώσεις σε ένα νησιωτικό προστατευόμενο σύμπλεγμα, από δραστηριότητες εξόρυξης πετρελαίου/φυσικού αερίου. Πρωταρχικός στόχος της εργασίας είναι να ενημερώσει και να πείσει την πολιτική ηγεσία και τους φορείς λήψης αποφάσεων για την αξία της δημιουργίας ΘΠ και τις δυνητικές επιπτώσεις από εγκαταστάσεις υπεράκτιας αιολικής ενέργειας και εξόρυξης πετρελαίου. Πρωταρχικός στόχος της εργασίας είναι να ενημερώσει και να πείσει την πολιτική ηγεσία και τους φορείς λήψης αποφάσεων για την αξία της δημιουργίας ΘΠ και τις δυνητικές επιπτώσεις από εγκαταστάσεις υπεράκτιας αιολικής ενέργειας και εξόρυξης πετρελαίου. 13
2. ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 2.1 Μία εξελίξιμη ιδέα Τα Θ.Π. θεωρούνται πλέον όχι απλά ως εργαλείο διατήρησης, αλλά ένα εργαλείο ανάπτυξης, εργαλείο για την υγεία αλλά και την ποιότητα ζωής. Κατά την τελευταία δεκαετία και μετά από ζυμώσεις, έχουμε οδηγηθεί σε αποφθέγματα για το πώς τα Θ.Π. μπορεί να είναι πιο αποτελεσματικά σχεδιασμένα και σωστά διαχειρισμένα σε διάφορους τομείς. Η εξέλιξη των διαδικασιών διαβούλευσης με τους χρήστες των περιοχών, κατέδειξε ότι η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος βασισμένη στην τοπική κοινωνία, μπορεί να διασφαλίσει μακροπρόθεσμα και σε μεγάλη κλίμακα οφέλη -τόσο κοινωνικά όσο και οικονομικά- από την άποψη της διατήρησης και παραγωγικότητας. Τα αποφθέγματα αυτά συμβάλλουν στον ορισμό των Θ.Π., ιδίως στα πλαίσια ενός νησιού, όπως το νησιωτικό σύμπλεγμα Παξοί- Αντίπαξοι, καθώς και στην καλύτερη κατανόηση της αποτελεσματικότητας της διαχείρισης και των βιώσιμων μηχανισμών χρηματοδότησης των εθνικών χώρων και δικτύων. Έτσι, τα αποφθέγματα αυτά συμβάλλουν στον χαρακτηρισμό μιας περιοχής ως Θαλάσσια Προστατευόμενη Περιοχή- ειδικά ενός νησιωτικού συμπλέγματος-, όπως και στην κατανόηση μιας αποτελεσματικότερης διαχείρισης και των αειφορικών τρόπων εκμετάλλευσής τους (Lutchman 2005). 2.2 Μεμονωμένες Θ.Π.Π. Ο όρος Θ.Π.Π. καλύπτει ένα ευρύ φάσμα διαφόρων προσεγγίσεων για την διαχείριση της παράκτιας ζώνης και των θαλάσσιων περιοχών. Ένα Θ.Π. όπως ορίζεται από την CBD είναι «κάθε καθορισμένη περιοχή εντός ή πλησίον του θαλάσσιου περιβάλλοντος, μαζί με τα υπερκείμενα στρώματα ύδατος που συνδέονται από την χλωρίδα, την πανίδα, καθώς και ιστορικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά, η οποία έχει οριοθετηθεί από τη νομοθεσία ή άλλο αποτελεσματικό μέσο, με στόχο να εξασφαλίζεται -στη θαλάσσια ή / και στην παράκτια βιοποικιλότητα- ένα υψηλότερο επίπεδο προστασίας σε σχέση με τον περιβάλλοντα χώρο» (CBD 2003). Βάσει του παραπάνω ορισμού, στα Θ.Π. μπορούν να συγκαταλέγονται περιοχές που διαχειρίζονται από τις κυβερνήσεις, τις τοπικές κοινότητες, τις μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ), ή οποιοδήποτε συνδυασμό αυτών ή άλλων ενδιαφερομένων, 14
συμπεριλαμβανομένων του ιδιωτικού τομέα. Βέβαια, ορισμένες μορφές προστασίας και διαχειριστικά μέτρα πρέπει να επανεξεταστούν, καθώς ένα σύστημα όπως το θαλάσσιο περιβάλλον (ως ρευστό και δυναμική) είναι αναπόσπαστο. Η έκταση των Θ.Π.Π. κυμαίνεται από μικρές κλειστές περιοχές ή καταφύγια για την προστασία ενός είδους ή τύπο οικοτόπου έως την εκτεταμένη προστασία περιοχών πολλαπλών χρήσεων που ενσωματώνουν τη διαχείριση πολλών ειδών, αλιευόμενων ειδών, διαφορετικά ενδιαιτήματα πληθυσμών και χρησιμοποιεί ένα ενιαίο, ολοκληρωμένο σχέδιο. Υπάρχουν πολλοί όροι που χρησιμοποιούνται για να περιγραφεί μία Θ.Π.Π., όπως: «αποθέματα», «κλειστές περιοχές», «ζώνες απαγόρευσης της αλιείας», «καταφύγια», «πάρκα» και «τοπικά διαχειριζόμενες περιοχές». Διάφορες υπηρεσίες και τομείς έχουν υιοθετήσει διάφορους όρους κατά τη διάρκεια των ετών, συχνά με μικρή διαφορά στο νόημα του όρου. Πολλές έρευνες έχουν διεξαχθεί επικεντρωμένες στις περιοχές που απαγορεύονται οι ανθρώπινες δραστηριότητες (ΝΟ-ΤΑΚΕ ZONES), αποσκοπώντας στην απαγόρευση όλων εξορυκτικών δραστηριοτήτων και κατά συνέπεια στη διατήρηση της παραγωγικότητας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων στα περιβάλλοντα ύδατα, μέσω της εξάπλωσης των αλιευτικών αποθεμάτων. Τέτοιες ζώνες ίσως δεν μπορούν να εξασφαλίσουν τη διασφάλιση της μακροπρόθεσμης διατήρησης του οικοσυστήματος σε καλά επίπεδα, διότι η αλιεία και άλλες εξαγωγικές χρήσεις δεν είναι οι μόνες δραστηριότητες που επηρεάζουν το θαλάσσιο περιβάλλον. Έτσι, απαιτείται συνδυασμός διαφόρων εργαλείων για την επίτευξη των πλήρων στόχων της αειφόρου διαχείρισης των πόρων. Οι κρίσιμοι παράγοντες που καθορίζουν μια Θ.Π.Π., είναι οι στόχοι για τους οποίους έχει σχεδιαστεί να εξυπηρετήσει, να διαχειριστεί και εν κατακλείδι να γίνει λήψη αποφάσεων, ρυθμίσεων και βασικών πληροφοριών σχετικά με πόρους και την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση, με αποτέλεσμα τον σωστό τεχνικό σχεδιασμό της. Η επιτυχία ή η βιωσιμότητα πολλών Θ.Π.Π. εξαρτάται άμεσα από το σχεδιασμό, ο οποίος θα πρέπει να γίνεται σε συνεργασία με τους χρήστες των πόρων για να εξασφαλίσει μία σωστή διαχειριστική προσέγγιση: αυτή της συμμετοχής κάθε κύριας ομάδας χρηστών σε θέματα διακυβέρνησης, με αποτέλεσμα την προώθηση της συμμόρφωσης και της υποστήριξης. 15
Ο τεχνικός σχεδιασμός μιας Θ.Π.Π. συνήθως περιλαμβάνει τον καθορισμό ζωνών και ένα σύνολο κανόνων και κανονισμών που ισχύουν σε κάθε ζώνη. Η ζώνωση είναι συχνά ο καλύτερος τρόπος για να συμβιβαστεί μια σειρά από διαφορετικούς στόχους που μπορεί να καθιερωθούν και να βρεθεί η «χρυσή τομή» για τις αντικρουόμενες χρήσεις. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που η διαδικασία της ζώνωσης θα πρέπει να διεξάγεται με τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας, μέσω διαβουλεύσεων. Συμπερασματικά, το κλειδί για την επιτυχία και την ευρεία αποδοχή της ζώνωσης (με τους περιορισμούς που στην κάθε περίπτωση δημιουργούνται) σε μία Θ.Π.Π., είναι η σαφής άρθρωση του στόχου για τον οποίο καθιερώθηκε η περιοχή ως προστατευόμενη και η σημασία της για τους χρήστες των εν λόγω πόρων. Όποιο σύστημα και αν επιλεγεί, θα πρέπει να σημειωθεί ότι ένας αριθμός μικρών τέτοιων ζωνοποιημέων περιοχών (συμπεριλαμβανομένων των πυρήνων), δε θα είναι συνήθως επαρκής για τη διατήρηση των φυσικών πόρων, εάν εξωτερικές πιέσεις συνεχίσουν ανεξέλεγκτα στον περιβάλλοντα από τις ζώνες, χώρο. Λόγω αυτού απαιτείται συνήθως ένας βαθμός διαχείρισης για ολόκληρο το θαλάσσιο σύστημα (Lutchman 2005). 2.3 Δίκτυα Θ.Π.Π. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα δίκτυα Θ.Π.Π. αποτελούνται από επιμέρους τομείς διαχείρισης, όπου στον καθένα απαιτείται διαφορετική διαχειριστική δομή. Μέσω του ορθού σχεδιασμού του δικτύου, μπορούν να εντοπιστούν ζώνες, οι οποίες έχουν τη δυνατότητα να αλληλοϋποστηριχτούν, μέσω της αξιοποίησης των θαλάσσιων ρευμάτων, των θαλάσσιων μεταναστευτικών ρευμάτων και άλλων φυσικών οικολογικών συνδέσεων μεταξύ τους. Μπορούν επίσης να παρέχουν την απαραίτητη προσαρμοστικότητα ενάντια σε μια σειρά από απειλές. Για παράδειγμα, αν κάποια περιοχή έχει υποστεί ζημιά, θα μπορούσε εκ νέου να αποικιστεί μία άλλη από τους θαλάσσιους οργανισμούς. Επίσης, σε περίπτωση που κάποια έχει πληγεί από καταιγίδες ή πετρελαιοκηλίδες, άλλες τοποθεσίες θα παραμείνουν ασφαλή καταφύγια. Τα δίκτυα των Θ.Π.Π. προβλέπουν την προστασία ενός ευρέως φάσματος πολύτιμων φυσικών οικοτόπων, καθώς και τις διαδικασίες που υπάρχουν σε αυτούς. Ο σχεδιασμός των Θ.Π.Π. μπορεί να επιτευχθεί με την ανάπτυξη ενός «εθνικού σχεδιασμού» για τις προστατευόμενες περιοχές που καλύπτει πλήρως όλους τους 16
σημαντικούς βιοτόπους μιας χώρας. Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές της IUCN, ο σχεδιασμός αυτός έχει ως στόχο: τον καθορισμό προστατευόμενων περιοχών ως μια σημαντική εθνική υπόθεση τον καθορισμό των σχέσεων μεταξύ των διαφόρων μονάδων και κατηγοριών των προστατευόμενων περιοχών τον καθορισμό των ρόλων των βασικών ομάδων χρηστών των πόρων σε σχέση με τις προστατευόμενες περιοχές, καθώς και τις σχέσεις μεταξύ αυτών τον εντοπισμό των μειονεκτημάτων στην προστατευόμενη περιοχή (καθώς και τις δυνατότητες και τις ανάγκες για σύνδεση) και ελλείψεις στη διαχείριση επισήμανση των σημερινών και των πιθανών μελλοντικών αναγκαιοτήτων (IUCN 1994). Ως μια οργανωμένη προσέγγιση στον προγραμματισμό, ένα σχέδιο θα πρέπει να καθοδηγείται για τις προστατευόμενες περιοχές, από εθνικούς και περιφερειακούς στόχους. Για την παρακολούθηση της προόδου, ο σχεδιασμός μπορεί να καθορίσει ένα βασικό κριτήριο για την αξιολόγηση και σύγκριση των αποτελεσμάτων των δράσεων της διαχείρισης και άλλων επιρροών. Στην Καραϊβική, το Μπελίζ αποτελεί ένα καλό παράδειγμα του σχεδιασμού του συστήματος για τις προστατευόμενες περιοχές και οφείλεται σε μεγάλο βαθμό από τις δεσμεύσεις για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Στον Ειρηνικό, το Παλάου έχει επίσης αναπτύξει συγκεκριμένη νομοθεσία για ένα δίκτυο Θ.Π.Π., με έμφαση τόσο τις ανάγκες της βιοποικιλότητας, όσο και στις ρυθμίσεις διαχείρισης, που έχει σχεδιαστεί για να εξασφαλίσει ότι τα πλεονεκτήματα για την τοπική κοινωνία και τα μέσα διαβίωσης. Αν και καταρτίθηκε επιστημονικά ορθολογικό σκεπτικό, το οποίο προωθείται σε τοποθεσίες Θ.Π.Π., οι ανάγκες και οι προσδοκίες της τοπικής κοινωνίας ή ο οπορτουνισμός, είναι επίσης αναπόσπαστο μέρος της διαδικασίας. Παρόλο που ο συστημικός σχεδιασμός μπορεί να προωθήσει μια λογική εθνικής στρατηγικής, μπορεί επίσης να περιλαμβάνει υπάρχουσες ή νέες Θ.Π.Π. που έχουν την υποστήριξη 17
των ντόπιων, ή περιοχές που επείγουσες δράσεις απαιτούνται, με στόχο να σταματήσουν οι αρνητικές επιπτώσεις στους φυσικούς πόρους. Κατά την επιλογή Θ.Π.Π., ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει επίσης να δοθεί στις ανάγκες των τοπικών πληθυσμών που εξαρτώνται από τη θάλασσα για την επιβίωσή τους και με την εξισορρόπηση όλων των παραγόντων που συνδέονται με την εφαρμογή Θ.Π.Π.. Υπάρχουν επίσης και πολύπλκες αλληλεπιδράσεις μεταξύ των εξορυκτικών δραστηριοτήτων των φυσικών πόρων (π.χ. αλιεία) και μη εξορυκτικών δραστηριοτήτων (π.χ. τουρισμός), που επηρεάζονται από το σχεδιασμό και την εφαρμογή των Θ.Π.Π.. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελούν τα νησιά Φίτζι, όπου εξετάζεται με ποιον τρόπο αυτές οι ομάδες πολιτών μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως βάση για την αύξηση των πλεονεκτημάτων της βιοποικιλότητας. Στην παραλιακή περιοχή του Verata, οι χρήστες των πόρων έχουν αναλάβει την ευθύνη μιας ολοκληρωμένης διαχείρισης των παράκτιων οικοσυστημάτων, συνδυάζοντας οκτώ σχέδια διαχείρισης της περιοχής και σε συνεργασία με την κυβέρνηση και την τουριστική βιομηχανία, αναζητούν λύσεις στα κοινά προβλήματα που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με τοπικές μόνο δράσεις (Lutchman 2005). 18
3. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ Θ.Π.Π. 3.1 Η κοινωνική προσέγγιση της διαχείρισης Θ.Π.Π. Ένα από τα αρχικά βασικά καθήκοντα των διαχειριστών ή φορέων λήψης αποφάσεων, οι οποίοι έρχονται αντιμέτωποι με ευάλωτους φυσικούς πόρους, είναι η κατάλληλη επιλογή και σχεδιασμός στρατηγικών διαχείρισης για την προστασία τους. Παρόλο που οι φυσικές επιστήμες αποτελούν συχνά την κινητήρια δύναμη του χαρακτηρισμού μιας περιοχής ως προστατευόμενη, δε μπορεί από μόνη της να καταστεί ικανή προς την αναγνώριση της ευπάθειας και μοναδικότητας όλων των πόρων, γι αυτό και η εφαρμογή τους σε μια θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή περιλαμβάνει την πολιτική και κοινωνικοοικονομική σκοπιά επίσης. Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν διεθνείς/ εθνικές πολιτικές και νομικές δεσμεύσεις για την προστασία των θαλάσσιων πόρων, η αποτελεσματική εφαρμογή των Θ.Π.Π. απαιτεί, μεταξύ άλλων, και την πολιτική υποστήριξη για τις Θ.Π.Π.. Απαιτεί επίσης ποσοτικά στοιχεία, τα οποία χρειάζονται στις μελέτες με στόχο την ανάλυση κόστους-οφέλους. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι οι προαναφερόμενες μελέτες, πλέον συνοδεύουν όλο και περισσότερο σχέδια και προτάσεις που σχετίζονται με περιβαλλοντικές και κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις. Υπάρχουν, επίσης, απαιτήσεις για την αποτελεσματική διάθεση των πόρων από πλευράς χρηματοδότησης, προσωπικού και τεχνολογίας, όπως επίσης και για την υποστήριξη και τη συνεργασία των ομάδων χρηστών, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που περιορίζονται από την εφαρμογή τους. Την ίδια στιγμή, οι πολιτικοί και οι αρχές διαχείρισης αντιμετωπίζουν ανταγωνιστικές απαιτήσεις και πιέσεις για συμβιβασμό, που οδηγούν δυνητικά σε (i) έλλειψη πολιτικής και νομικής υποστήριξης, (ii) αναποτελεσματική υποστήριξη και διάθεση πόρων και (iii) συμβιβαστικό και αναποτελεσματικό σχεδιασμό και διαχείριση. Η παροχή απτών και ποσοτικοποιημένων στοιχείων για την τεκμηρίωση της αξίας μιας Θ.Π.Π., είναι θεμελιώδους σημασίας για την συμμετοχή, την υποστήριξη και τη διάθεση των πόρων που απαιτούνται (Glenn H. et al 2010). Με πολλούς τρόπους, η δημιουργία Θ.Π.Π. συνεπάγεται τη θεσμοθέτηση νέων κανονισμών για τη θαλάσσια χρήση των πόρων, η οποία ποικίλει. Ανάλογα με τη 19
φύση της εγκατάστασης τους, επηρεάζονται τα δικαιώματα των ανθρώπων για πρόσβαση στους πόρους, καθώς και η ικανότητά τους να συμμετάσχουν σε αυτούς και να επωφελούνται από τις διαδικασίες διαχείρισης. Στις περιπτώσεις όπου οι παραδοσιακοί τρόποι διαχείρισης έχουν εκλείψει και οι απειλές για το θαλάσσιο περιβάλλον είναι υψηλές, οι Θ.Π.Π. μπορεί να παρέχουν μια συντονισμένη παρέμβαση για την αντιμετώπιση της κατάχρησης και της καταστροφής του περιβάλλοντος και μάλιστα μπορεί να ελαχιστοποιήσουν τις διαμάχες μεταξύ των χρηστών. Οι συνακόλουθες κοινωνικές επιπτώσεις από τη δημιουργία Θ.Π.Π., προκύπτουν από το βαθμό στον οποίο οι διαδικασίες εκδηλώνονται στο πλαίσιο μέσα στο οποίο οι άνθρωποι ζουν τη ζωή τους, διατηρούν διαφορετικές σχέσεις μεταξύ τους αλλά και μεταξύ των πόρων και αντιλαμβάνονται τις διαχειριστικές παρεμβάσεις σε σχέση με τα δικαιώματά τους (Mwaipopo 2008). Προηγούμενες μελέτες έχουν δείξει ότι τα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά του του τοπικού πληθυσμού, ιδίως τα επίπεδα της εκπαίδευσης και της ευημερίας, μπορούν να καθορίσουν τις τοπικές αντιδράσεις θετικές ή αρνητικές- σε Προστατευόμενες Περιοχές. Ο Moridi (1987) πρότεινε ότι η εκπαίδευση θα μπορούσε να αυξήσει την οικολογική ευαισθησία των ντόπιων περί διατήρησης απέναντι στις προστατευόμενες περιοχές. Υποστηρίζεται ότι η ευημερία είναι ένας καλός δείκτης της στάσης των ανθρώπων, διότι με τη δημιουργία Θ.Π.Π., οι οικονομικά δυνατότερες ομάδες συνήθως έχουν την ικανότητα να αντέξουν οικονομικά κάποια ενδεχόμενη απώλεια της χρήσης των πόρων, σε σχέση με τους ασθενέστερους, οι οποίοι εξαρτώνται άμεσα από τους φυσικούς πόρους. Έχει παρατηρηθεί πως όταν οι άνθρωποι έχουν υψηλά επίπεδα μόρφωσης και οικονομικής κατάστασης, έχουν την τάση να έχουν μια πιο θετική και συνεργάσιμη στάση προς τη διατήρηση. Με βάση αυτές τις συμβατικές πεποιθήσεις, η διατήρηση, η εκπαίδευση και η εξάλειψη της φτώχειας, είναι κάποιοι παράγοντες που χρήζουν υψηλής προτεραιότητας για τη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ Θ.Π.Π. και κατοίκων (Sesabo et al. 2006). 20
3.2 Συμμετοχή των χρηστών των πόρων Εκτός από τους τεχνικούς κανόνες και το σχέδιο καθορισμού των ζωνών, η θεσμική στήριξη, οι ρυθμίσεις και τα βήματα για τη λήψη αποφάσεων, είναι κρίσιμης σημασίας για την εξασφάλιση της υποστήριξης των χρηστών των πόρων- τοπικής κοινωνίας. Οι προστατευόμενες περιοχές θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν μόνο εφόσον διαπιστωθεί από τον τοπικό πληθυσμό ότι έχουν αξία, αλλά και από το έθνος στο σύνολό του. Ένας από τους καλύτερους τρόπους για να διασφαλιστεί, είναι μια ολοκληρωμένη διαδικασία σχεδιασμού και διαχείρισης. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τους χρήστες που εξαρτώνται περισσότερο από τους φυσικούς πόρους. Αυτές οι συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων έχουν την τάση να φέρουν το μεγαλύτερο ποσοστό του κόστους της Θ.Π.Π. (π.χ., μέσω της μείωσης αλιείας) και να υποστηρίζουν την Θ.Π.Π., μόνο αν εξισορροπηθεί με άλλα μέσα. Πλέον η «συνδιαχείριση» ή «από κοινού διαχείριση», είναι μια ολοένα περισσότερο ωφέλιμη προσέγγιση για την πλήρη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας, ως χρήστης των πόρων, αναφορικά με τη διαχείριση της Θ.Π.Π.. Αυτό συνεπάγεται τη σύζευξη των παραδοσιακών και σύγχρονων γνώσεων και πρακτικών διαχείρισης για τη δημιουργία των συστημάτων διαχείρισης σε τοπικό / περιφερειακό επίπεδο που μπορούν, ανάλογα με την περίπτωση, να ενεργοποιηθούν περισσότερο από τη νομοθεσία του κάθε κράτους. Η καλύτερη ρύθμιση περί διαχειριστικών μέτρων εξαρτάται από την κουλτούρα, τις φιλοδοξίες και τις ικανότητες των δυνητικών χρηστών των πόρων. Ζωτικής σημασίας για την επιτυχία της προσέγγισης της συνδιαχείρισης, είναι η ηγετική θέση που λαμβάνει η τοπική κοινωνία κατά τη διαδικασία του σχεδιασμού, της επίλυσης συγκρούσεων, της παρακολούθησης των συνεπειών των δράσεων και ρύθμισης ατομικών και ομαδικών κινήτρων, με στόχο την εξασφάλιση της συμμόρφωσης. Η τοπική κοινωνία υποβοηθάται βεβαίως από εμπειρογνώμονες για τον καθορισμό των βιολογικών και κοινωνικο-οικονομικών παραγόντων, την παρακολούθηση και προσαρμοστικότητα των δραστηριοτήτων και τη διαδικασία ανάλυσης/ ανακοίνωσης των αποτελεσμάτων στο ευρύ κοινό. Οι τακτικές συναντήσεις είναι μία διαδικασία που πρέπει να λαμβάνει συχνά χώρα, για να επανεξετάσει η πρόοδος του σχεδίου 21
δράσης, να εξεταστούν τα αποτελέσματα της παρακολούθησης και βεβαίως να οριστούν μελλοντικές ενέργειες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ανάπτυξη της διαχείρισης σε τοπικό επίπεδο θαλάσσιων περιοχών (LMMAs) στον Ειρηνικό, που έχει βασιστεί σε μια προσέγγιση δεσμευτική για την τοπική κοινωνία ή τους ιδιοκτήτες των πόρων σε μια ισχυρή συνδιαχείριση. Κρίσιμη για την επιτυχία της προσέγγισης αυτής, είναι η ηγετική θέση της τοπικής κοινωνίας στο σχεδιασμό των διαδικασιών. Τα οφέλη από την ανάπτυξη της διαδικασίας της συνδιαχείριση μπορούν να περιλαμβάνουν: καλύτερες αποφάσεις διαχείρισης, μέσω των οποίων θα αξιοποιηθούν οι γνώσεις και οι δεξιότητες των κατοίκων της περιοχής μείωση του κόστους της επιβολής των κανονισμών, καθώς οι χρήστες των πόρων συμφωνούν με τους κανόνες που θέτονται σε εφαρμογή συμπραξη μεταξύ κυβέρνησης και τοπικών φορέων αυξημένη εμπιστοσύνη μεταξύ των χρηστών, μέσω της οποίας βελτιώνεται η λήψη αποφάσεων αύξηση της ασφάλειας και της σταθερότητας, προωθώντας μία μακροπρόθεσμη προοπτική για τη χρήση των πόρων αύξηση της ευαισθητοποίησης του κοινού και της κατανόησης των απόψεων και θέσεων των διαφόρων χρηστών των πόρων, μειώνοντας τις συγκρούσεις και τις διαφορές. Ενώ υπάρχουν σαφή πλεονεκτήματα που θα προκύψουν από τη νέα αυτή διαχειριστική προσέγγιση της συνδιαχείριση, απαιτούνται πάντα σωστές υποδομές, μια εις βάθος κατανόηση των αναγκών και των κινήτρων των διαφόρων χρηστών, καθώς και ισχυρή πολιτική υποστήριξη, για την επιτυχία αυτής. Τέλος, ένας παράγοντας που κατέχει σημαντική θέση στην αποτελεσματικότητα της προαναφερόμενης συνεργασίας, είναι ότι η κάθε ομάδα χρηστών, που συμμετάσχει στη διαδικασία αυτή έχοντας οικονομικό ρόλο, έχει δεσμευτεί να εργαστεί προς το 22
συμφέρον της προστατευόμενης περιοχής και όχι μόνο για ατομικούς της σκοπούς (Lutchman 2005). Εκτός από την κύρια λειτουργία τους, δηλαδή την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, οι προστατευόμενες περιοχές έχουν ως βασικό τους έργο την προώθηση της εκπαίδευσης, της αναψυχής, του τουρισμού, και την οικονομική ευημερία των τοπικών κοινωνιών. Όταν η διαχείριση είναι προσεκτικά δομημένη και αποτελεσματική, ο τουρισμός μπορεί να προσφέρει σημαντικά οφέλη σε τέτοιου είδους περιοχές και φυσικά στις εν λόγω κοινωνίες, ειδικά σε χώρες που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τους φυσικούς πόρους. Ακόμα κι αν υπάρχουν πολλοί ορισμοί, όταν πρόκειται για τον χαρακτηρισμό του αειφόρου τουρισμού, στην περίπτωση που οι προστατευόμενες περιοχές χρησιμοποιούνται ως τουριστικοί προορισμοί, τονίζεται η αειφορική χρήση των περιβαλλοντικών πόρων για τον τουρισμό. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τις πρόσφατες κατευθυντήριες γραμμές από την UNEP, ο αειφορικός τουρισμός πρέπει να βοηθά στη διατήρηση βασικών οικολογικών διεργασιών, της φυσικής κληρονομιάς και της βιοποικιλότητας, στην προώθηση για σεβασμό της κοινωνικοπολιτιστικής αυθεντικότητας των τοπικών πληθυσμών και παροχής κοινωνικοοικονομικών οφελών προς όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς (UNEP 2007). Σύμφωνα με Budowski (1976), η σχέση μεταξύ της προστασίας της φύσης και του τουρισμού μπορούν να ταξινομηθούν σε τρεις κατηγορίες: τη συνύπαρξη, τη σύγκρουση, και τη συμβίωση. Συνύπαρξη σημαίνει ότι οι απόψεις των φορέων διατήρησης της φύσης και των εργαζόμενων με τον τουρισμό αποκλίνουν σε αρχικό στάδιο. Η συνύπαρξη αυτή όμως, μπορεί να μετατραπεί είτε σε σύγκρουση ή σε συμβίωση. Σύγκρουση δημιουργείται σε μια κατάσταση, στην οποία ο τουρισμός έχει αρνητικές συνέπειες για το περιβάλλον ή υπάρχει μικρή αλληλεπίδραση μεταξύ τουρισμού και διατήρησης. Συμβίωση είναι μια σύνθετη σχέση, κατά την οποία η προστασία του περιβάλλοντος μπορεί να ενισχυθεί θετικά από τον τουρισμό, λόγω των πλεονεκτημάτων της αλληλεπίδρασης μεταξύ της προστασίας της φύσης και της τουριστικής βιομηχανίας (Torn et al 2007). Προκειμένου να αποφευχθεί η εξαφάνιση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας, η θέσπιση κανονισμών / νομοθεσίας είναι απαραίτητη για την προστασία, διατήρηση και 23
διαχείριση του περιβάλλοντα χώρου των ΘΠ. Επιπλέον, όλες οι δραστηριότητες που ενδέχεται να απειλήσουν αυτή τη βιοποικιλότητα απαγορεύονται. Έτσι, οι δραστηριότητες αυτές, συμπεριλαμβανομένης της αλιευτικής δραστηριότητας -η οποία συγκαταλέγεται στη λίστα με τις πηγές εισοδήματος της τοπικής κοινωνίαςείναι επίσης απαγορευμένη. Παρ 'όλα αυτά, άλλες δραστηριότητες που δεν διαταράσσουν τη θαλάσσια ζωή επιτρέπονται, όπως ο τουρισμός, η έρευνα και η εκπαίδευση. Λόγω της ανάδειξης των θαλάσσιων πάρκων ως προτιμητέοι τουριστικοί προορισμοί, πρέπει να δίνεται μεγάλη σημασία στη διατήρηση του φυσικού πλούτου σε χλωρίδα και πανίδα, αφού με αυτόν τον τρόπο θα αυξηθεί ο αριθμός των τουριστικών αφίξεων. Η στροφή αρκετά μεγάλης τουριστικής μάζας προς τον οικοτουρισμού, συμβάλλει στην αύξηση της ζήτησης ΘΠ. Αυτή η εξέλιξη στον τομέα της τουριστικής βιομηχανίας έχει επιδράσει αποτελεσματικά σε παγκόσμιο επίπεδο. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των «Pulau Tioman Marine Park» και «Pulau Redang Marine Park», τα οποία συγκαταλέγονται μεταξύ των κύριων προορισμών για καταδύσεις (scuba diving) και κολύμβηση με χρήση αναπνευστικής συσκευής (snokerling) (Hanim et al. 2010). 24
4. ΟΦΕΛΗ ΤΩΝ Θ.Π.Π. ΠΡΟΣ ΤΑ ΝΗΣΙΑ 4.1 Βιοπορισμός Οι άνθρωποι που ζουν σε νησιά εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τους θαλάσσιους πόρους για τα τρόφιμα, το εθνικό εισόδημα και γενικότερα τον βιοπορισμό τους. Τα Θ.Π. αποτελούν δημόσιες επενδύσεις σε αυτούς τους θαλάσσιους πόρους και τα οφέλη που μπορούν να παρέχουν. Τα οφέλη της προστασίας ποικίλουν ανάλογα με την κατάσταση του θαλάσσιου περιβάλλοντος, τον τρόπο που οι Θ.Π. έχουν σχεδιαστεί και διαχειρίζονται, καθώς και από την ιδιοκτησία και την κατανομή των πόρων. Αν και υπήρξαν πολλές αξιολογήσεις των οικολογικών προτερημάτων των Θ.Π., το κομμάτι που αφορά τις κοινωνικο-οικονομικές τους επιπτώσεις είναι πολύ λιγότερο γνωστό. Για παράδειγμα, είναι γνωστό ότι καλά διαχειριζόμενα, σχεδιασμένα ΘΠ, θα αυξήσουν το μέγεθος και τον αριθμό των ιχθυοαποθεμάτων εντός των συνόρων τους. Ενώ σπάνια αμφισβητείται ότι οι τουρίστες που ασχολούνται με την κατάδυση, προτιμούν πιο πλούσια και άφθονη θαλάσσια ζωή, είναι λιγότερο σαφές το πώς μπορεί αυτό να αυξήσει την οικονομική ανάπτυξη στις τοπικές κοινωνίες. Για να εξασφαλιστεί ότι ο σχεδιασμός των Θ.Π. είναι αποτελεσματικός, είναι πολύ σημαντικό να υποστηρίζονται πλήρως από τις ενδιαφερόμενες ομάδες πολιτών (χρήστες) και βέβαια να υπάρχει ένα σύστημα παρακολούθησης των μεταβαλλόμενων πιέσεων που δημιουργούν οικολογικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις (Christie 2003). 4.2 Οικοσυστημικά αγαθά και υπηρεσίες Τα Θ.Π. θεωρούνται ως ένα σημαντικό εργαλείο για την προστασία της βιοποικιλότητας και προσφέρουν μια βάση για μια βιώσιμη διαχείριση των πόρων. Ωστόσο, παρέχουν επίσης σημαντικά κοινωνικο-οικονομικά οφέλη. Θ.Π. υλοποιημένα εντός του ευρύτερου πλαισίου διαχείρισης αλιείας και βασισμένο στην οικοσυστημική προσέγγιση, μπορούν να οδηγήσουν σε ικανοποιητικό αριθμό αλιευμάτων, με αποτέλεσμα την αύξηση της επισιτιστικής ασφάλειας, του βιοπορισμού και των εσόδων. Στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης πολιτικής για τα θαλάσσια οικοσυστήματα, τα Θ.Π. μπορούν επίσης να παρέχουν ελκυστικές τοποθεσίες για τουρισμό και ταυτόχρονα να διατηρήσουν/ ενισχύσουν την 25
πιθανότητα των παράκτιων οικοτόπων για την παροχή προστασίας των ακτών, εκπαίδευσης και έρευνας. Η περιορισμένη αντίληψη (και η συνεχιζόμενη δυσκολία επικοινωνίας) όσον αφορά τα δυνητικά οφέλη των προστατευόμενων περιοχών, έχει αποτελέσει καθοριστικό παράγοντα στη συνεχιζόμενη αναποτελεσματική διαχείριση πολλών Θ.Π.. Ένα μεγάλο μέρος της δυνατότητας να αυξηθεί η χρηματοδότηση, για παράδειγμα, αναφορικά με την αξία της προστασίας, παρέμεινε ανεκμετάλλευτο. Παρόλα αυτά, η κατανόηση της πραγματικής αξίας των περιβαλλοντικών πόρων επεκτείνεται προοδευτικά, και η έννοια της Συνολικής Οικονομικής Αξίας χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο ως βάση για τον προσδιορισμό και τη μέτρηση των οφελών των σχεδιαστικών προγραμμάτων, καθώς και των πολιτικών που επηρεάζουν το θαλάσσιο περιβάλλον. Η συνολική οικονομική αξία που προκύπτει μέσω της ίδρυσης μιας περιοχής ως ΘΠ, υπερβαίνει τις άμεσες χρήσεις και τα εμπορικά προϊόντα και αναγνωρίζει ότι τα Θ.Π. παράγουν επίσης ένα ευρύ φάσμα άλλων οφελών για την κοινωνία, που περιλαμβάνει οικοσυστημικά αγαθά και υπηρεσίες, όπως και άλλες μη καταναλώσιμες αξίες. Οι χρηστικές αξίες ενός Θ.Π. μπορεί να αφορούν οφέλη μέσω της αύξησης της παραγωγικότητας από τη σωστή διαχείριση των υφάλων και των θαλάσσιων λιβαδιών (π.χ. με τη μορφή αυξημένων αλιευμάτων και αυξημένης διαθεσιμότητας των δομικών υλικών και των συστατικών τους για την παραδοσιακή ιατρική). Οι χρηστικές αξίες περιλαμβάνουν επίσης ευκαιρίες για αναψυχή και τουριστική ανάπτυξη, καθώς και περισσότερες δυνατότητες για εκπαίδευση και έρευνα, ιδιαίτερα χρήσιμες για τη γνώση των φυσικών διαδικασιών σε αδιατάρακτες περιοχές (αν και τα πραγματικά μακροπρόθεσμα οφέλη της εκπαίδευσης μπορεί να αποκομισθούν μόνο έμμεσα, στο μέλλον). Πρόσφατες μελέτες των Θ.Π. της Καραϊβικής, έχουν δείξει επίσης ότι οι Θ.Π.Π. μπορεί να οδηγήσουν σε επιπλέον βελτιώσεις των υποδομών της κοινότητας και των δημόσιων υπηρεσιών, τα οφέλη των οποίων μπορούν να επιτευχθούν και έμμεσα, μέσω της βελτίωσης της ποιότητας ζωής των τοπικών κοινωνιών. Επιπλέον, ένα Θ.Π. μπορεί να προσφέρει μια σημαντική ευκαιρία για τους υπερήλικες και τους νέους να εργαστούν για έναν κοινό σκοπό που είναι κεντρικής σημασίας για την ευημερία της κοινότητάς τους (Garaway et al. 2003). 26
Άλλα έμμεσα οφέλη μεγάλη σημασίας των Θ.Π., μπορεί να περιλαμβάνουν προηγμένες υπηρεσίες που παρέχονται από ανέπαφα θαλάσσια και παράκτια οικοσυστήματα, όπως αφομοίωση των αποβλήτων, προστασία των ακτών, διαχείριση των πλημμυρών και της παροχής των κρίσιμων περιβαλλοντικών απαιτήσεων για αλιευόμενα είδη. Οι άσπρες αμμώδεις παραλίες που προσελκύουν τουρίστες, προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από τους σκελετούς των κοραλλιών και των οστρακοειδών που ζουν στους υφάλους. Ως εκ τούτου, τα έσοδα από τον τουρισμό είναι άμεσα και έμμεσα εξαρτημένα από τις υπηρεσίες των υφάλων. Τα έμμεσα αυτά αγαθά και οι υπηρεσίες συχνά παραβλέπονται στις εκτιμήσεις για τα οφέλη των Θ.Π., συχνά επειδή διαπραγματεύονται σε συμβατικές αγορές, δεν έχουν εμφανή νομισματική αξία και είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν. Μη-χρηστικές αξίες αφορούν το μέγεθος της απόλαυσης ή της ικανοποίησης των ανθρώπων, ανεξάρτητα από την προσωπική χρήση. Κίνητρα υπάρχουν ακριβώς επειδή γνωρίζουν ότι ένα Θ.Π. θα εξασφαλίσει τη συνέχεια παράκτιων πόρων για τον εαυτό τους (αξία ύπαρξης), για τους άλλους (αλτρουιστικά αξία) ή για τις μελλοντικές γενιές. Μη-χρηστικές αξίες είναι επίσης πιθανό να περιλαμβάνουν άλλες σημαντικές αισθητικές, πολιτιστικές και πνευματικές αξίες. Επιπλέον, η περίπτωση που οι άνθρωποι αποκομίζουν όφελος από τη διατήρηση της δυνατότητας χρήσης ενός Θ.Π. ή τους πόρους του στο μέλλον, είναι γνωστή ως «αξία επιλογής». Τα δεδομένα τα οποία υπογραμμίζουν την οικονομική σημασία και την υψηλή νομισματική αξία αυτών των ευρύτερων παροχών επεκτείνονται προοδευτικά. Πολλή περισσότερη έρευνα απαιτείται για να γίνει αντιληπτή η σημασία των μη εμπορικών αξιών και να διερευνηθεί ο τρόπος εφαρμογής αυτών, προκειμένου να ενισχυθούν οι παροχές και να αυξηθούν τα έσοδα ενός Θ.Π.. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι τιμές αυτές μπορούν να υπερβαίνουν κατά πολύ τις άμεσες αξίες χρήσης, καθιστώντας την αποτίμηση όλο και πιο σημαντική στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Για παράδειγμα, τα στοιχεία αποκαλύπτουν ότι στην Αμερικανική Σαμόα, οι αξίες της έμμεσης αλιείας και της προστασίας των παράκτιων περιοχών και πόρων είναι σχεδόν ίση με την άμεση αλιεία και ψυχαγωγική αξία, ενώ η μη-χρηστικές αξίες θα μπορούσαν να είναι πολύ πάνω από δέκα φορές μεγαλύτερες. Αυτό έχει τεράστιες συνέπειες για την πολιτική των Θ.Π. και είναι όλο και πιο σημαντικό να λαμβάνονται υπόψη και να εκτιμώνται κατά τον προγραμματισμό και το σχεδιασμό τους. Ωστόσο, 27
η αποτίμηση και η ανάλυση κόστους / οφέλους, πρέπει να εξετάσει επίσης τη διανομή των οφελών για να εξασφαλίσει ότι τα μέτρα που μπορούν να τεθούν σε εφαρμογή θα αποζημιώσουν εκείνους που έχουν άμεσα απώλειες στο εισόδημά τους. Οι κύριες βιομηχανίες που βασίζονται σε φυσικούς πόρους και υποστηρίζουν τον τοπικό πληθυσμό των νησιωτικών περιοχών, είναι η αλιεία και ο τουρισμός (Lutchman 2005). 4.3 Αλιεία Η παγκόσμια αλιευτική δραστηριότητα έχει παρακμάσει από τα τέλη της δεκαετίας το 1980. Πλέον οι αλιείς όχι μόνο αλιεύουν λιγότερο, αλλά αναγκάζονται να στοχεύσουν σε μικρότερα και χαμηλότερης αξίας είδη και μάλιστα σε περιοχές μακριά από την περιοχή τους στην προσπάθεια να αποκομίσουν τα «προς το ζην». Τα αποτελέσματα της μειωμένης αλιευτικής δραστηριότητας, επιβαρύνει δυσανάλογα τους φτωχούς παράκτιων κοινωνιών. Οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι πάνω από το 90% του συνόλου των αλιέων που βιοπορίζονται με αυτό το επάγγελμα, παράγουν σχεδόν το ήμισυ των αλιευμάτων των ψαριών στον κόσμο για ανθρώπινη κατανάλωση. Οι πιο πρόσφατες αναλύσεις της παγκόσμιας κατάστασης που αφορά τη σύλληψη των αποθεμάτων άγριων ψαριών είναι απαισιόδοξες, σχετικά με τη διατήρηση ακόμα και των σημερινών επιπέδων της παραγωγής. Έτσι, πολλοί διακεκριμένοι επιστήμονες που εξειδικεύονται στον αλιευτικό τομέα, αναζητούν νέες προσεγγίσεις στον τομέα της αλιευτικής διαχείρισης. Η χρήση των Θ.Π.Π. σε ένα ευρύτερο πλαίσιο οικοσυστημικής διαχείρισης, αναφέρεται συχνά ως το εργαλείο με το οποίο η παγκόσμια ύφεση στον τομέα της αλιείας μπορεί να περιοριστεί και μελλοντικά να βελτιωθεί. Οι βιολογικοί μηχανισμοί που κάνουν τα ΘΠ αποτελεσματικά ως εργαλεία διαχείρισης της αλιείας είναι απλοί: Όταν η εκμετάλλευση σταματά σε μια περιοχή, οι αυτόχθονοι ιχθυοπληθυσμοί αρχίσουν να ανακάμπτουν. Κατά τη διάρκεια αυτού, αυξάνεται η αφθονία των ψαριών όπως και το μέγεθός τους, σχετικά με την κατάσταση που η δραστηριότητα είχε συνεχιστεί. Τα ΘΠ παρέχουν έτσι άμεση προστασία για τα ιχθυοαποθέματα που κατοικούν εντός των ορίων τους (Lutchman 2005). Επίσης, αν οι πληθυσμοί αυτοί παρουσιάζουν μεγάλη κινητικότητα, τότε παράλληλα με την αποκατάσταση των αλιευτικών αποθεμάτων, θα υπάρξει διάχυση/τροφοδοσία σε άλλες περιοχές, όπου και θα είναι νόμιμη η σύλληψή τους. 28
Όπως προστατεύονται τα ψάρια, μεγαλώνουν σε μέγεθος αναπαραγωγής στο εσωτερικό των ΘΠ και κατ επέκταση παρέχουν πηγή εισοδήματος στους αλιείς που είναι διασκορπισμένοι σε γειτονικές, νόμιμες αλιευτικές περιοχές. Αυτή η οικοσυστημική υπηρεσία παρέχεται εδώ και πολλά χρόνια από τα φυσικά ωκεάνια καταφύγια, σε περιοχές που κάποτε ήταν πάρα πολύ απομακρυσμένες ή πολύ δύσκολη η αλιευτική δραστηριότητα. Με την πρόοδο της τεχνολογίας, αυτά τα φυσικά καταφύγια έγιναν πολύ γρήγορα αντικείμενα εκμετάλλευσης, αφήνοντας την αποτελεσματική διαχείριση-όπως αυτήν που προσφέρουν τα ΘΠ- τη μόνη απάντηση για μακροπρόθεσμη αειφορία. Τέτοιες Θ.Π.Π., που υλοποιούνται στο πλαίσιο ενός ευρύτερου τομέα αλιείας και ωκεάνιων πλαισίων διαχείρισης, αποτελούν μια ουσιαστική πολιτική ασφάλισης, κατά την εξάντληση των πόρων, καθώς και μια βάση για την επισκευή ή την αποκατάσταση των κατεστραμμένων θαλάσσιων οικοσυστημάτων και εξαντλούμενων ιχθυοαποθεμάτων. Εκτός από την παροχή χώρου με στόχο την ανάπτυξη των ιχθύων, τα ΘΠ μπορούν επίσης να είναι σχεδιασμένα σκόπιμα για την προστασία των οικοτόπων που είναι κρίσιμοι για ορισμένα βασικά στάδια του κύκλου ζωής. Οι τοποθεσίες αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν χώρους ωοτοκίας, περιοχές με νέα άτομα και σημαντικούς τομείς σίτισης. Τα ψάρια συναθροίζονται συχνά σε αυτές τις περιοχές και είναι εύκολο να αλιευθούν, εάν δεν προστατεύονται. Η προστασία των ενδιαιτημάτων αυτών όχι μόνο εμποδίζει τη σύλληψη των ψαριών, αλλά αποτρέπει τη βλάβη των ενδιαιτημάτων που προκαλείται από αγκυροβόληση, αλιευτικά εργαλεία, δύτες κλπ. Τα ΘΠ που έχουν σχεδιαστεί γύρω από τα βασικά στάδια της ζωής, έχουν επίσης τη δυνατότητα για αύξηση της αξίας αγοράς ενός τύπου αλιείας με την αλλαγή της σύνθεσης των αλιευμάτων. Τα μεγαλύτερα ψάρια συνήθως πωλούνται σε υψηλότερες τιμές στην αγορά και έτσι μπορεί να επιτραπεί μια παραγωγή πιο πολύτιμης μορφής του προϊόντος. Στο εσωτερικό τμήμα των Θ.Π.Π., μελέτες έχουν δείξει ότι το βάρος των ψαριών, είναι συνήθως πάνω από δύο φορές υψηλότερο σε σχέση με αυτό που βρέθηκε έξω από αυτές. Προστατευόμενα αλιευτικά αποθέματα έχουν μεγαλύτερα μεγέθη σώματος κατά μέσο όρο όπως και μεγαλύτερη ποικιλία ειδών (ISRS 2004). Οι επιπτώσεις των Θ.Π.Π. επί του αλιευτικού τομέα, ποικίλλουν ανάλογα με τις περιστάσεις, συμπεριλαμβανομένης της τρέχουσας κατάστασης των πόρων και την 29