Αλιβίζοσ Σοφόσ Επίκουροσ Καιηγητθσ Πανεπιςτθμιο Αιγαίου lsofos@aegean.gr Μειοδολογία ανάλυςησ κινηματογραφικθσ ταινίασ Η ανάλυςθ μιασ κινθματογραφικισ ταινίασ, μιασ τθλεοπτικισ εκπομπισ, ενόσ τρζιλερ, διαδικτυακοφ βίντεο (youtube) που είναι γενικότερο τμιμα τθσ επικοινωνίασ μεταξφ του μιντιακοφ περιεχομζνου με του κοινοφ (κεατι/χριςτθ) ορίηεται ωσ δομικο-λειτουργικι ερμθνεία (Mikos 1998), δθλαδι ςυςτθματικι αναγνϊριςθ των ςτοιχείων και τθσ λειτουργίασ ενόσ μιντιακοφ περιεχομζνου. ε κάκε περίπτωςθ πρζπει να ςθμειωκεί ότι οφτε το μιντιακό περιεχόμενο από μόνο του οφτε οι κεατζσ ςχθματίηουν/οριεκετοφν το νόθμα και τθ ςθμαςία τθσ κινθματογραφικισ ταινίασ. Αυτι διαμορφϊνεται μζςα από τθ ςχζςθ αλλθλεπίδραςθσ μεταξφ κεατι και μαντικοφ περιεχομζνου, ςυμπεριλαμβανομζνθσ και τθσ επικοινωνιακισ περίςταςθσ (Hoffamann 2003). Κατά τθν ανάλυςθ μιασ κινθματογραφικισ ταινίασ μπορεί κανείσ να αξιοποιιςει τθ γενικότερθ εμπειρία του για να κατανοιςει γενικζσ διαςτάςεισ του μιντιακοφ περιεχομζνου του ζργου. Ο αναλυτισ κα βρεκεί αντιμζτωποσ με ςυγκεκριμζνεσ διαςτάςεισ τθσ παρουςίαςθσ του φιλμ που κακιςτά αναγκαίο ζναν ιδιαίτερο τρόπο προςζγγιςθσ του περιεχομζνου. ε αυτιν τθν περίπτωςθ κα πρζπει να προβεί ςε μια ςυςτθματικότερθ ανάλυςθ με τεκμθριωμζνα κριτιρια. Παρακάτω περιγράφονται ςυνοπτικά οι φάςεισ μιασ ςυςτθματικισ ανάλυςθσ. 1. Η δράςη, το πλαίςιο και τα πρόςωπα τησ κινηματογραφικήσ ταινίασ Όπωσ ακριβϊσ και ςτθν ανάλυςθ ενόσ λογοτεχνικοφ κειμζνου, ζτςι και εδϊ μπορεί κανείσ να ερευνιςει, ποια θταν η αφορμθ για τθν ανάπτυξθ τθσ δράςθσ, πϊσ αναπτφχιηκε, ποια λφςη δόιηκε και ποια πρόςωπα ςυμμετείχαν, δθλαδι τθν περιγραφι του story και τθσ πλοκισ. Σαυτόχρονα θ κινθματογραφικι ταινία μπορεί να ταξινομηιεί ςε κατηγορίεσ φίλμ, π.χ. Αφηγηματικόσ Κινηματογράφοσ (Κοινωνικζσ, Κωμωδίεσ, Δραματικζσ, Περιπζτειεσ, Μουςικζσ (Musical), «Καουμπόικεσ» (Western), Αςτυνομικζσ, Επιςτθμονικισ φανταςίασ, Σρόμου (Γκραν Γκινιόλ), Πολεμικζσ, Αγωνίασ (Θρίλερ) και Ντοκιμαντζρ (Ενθμερωτικζσ, Επιςτθμονικζσ, Προπαγανδιςτικζσ ). θμεία αναφοράσ για τθν περιγραφι τθσ πλοκισ και τθν ταξινόμθςθ αποτελοφν μεταξφ άλλων: τα κζματα, το εξωτερικό πλαίςιο και περιβάλλον, το γόθτρο (θ κοινωνικι κζςθ και θ υπόλθψθ), οι αποφάςεισ και ο τρόποσ ςυλλογιςμοφ των πρωταγωνιςτϊν, θ θλικία, το φφλο,
θ εκνικι ταυτότθτα ι άλλθ κοινωνικι ζνταξθ, οι ψυχικζσ ιδιαιτερότθτεσ, το ςυντακτικό τθσ πλοκισ, το είδοσ τθσ δράςθσ, τθ μουςικι, το φωτιςμό. Επίςθσ μπορεί να κεματοποιθκεί, αν τα πρόςωπα τθσ κινθματογραφικισ ταινίασ είναι πακθτικά ι ενεργθτικά, αν επιβάλλονται ςυγκεκριμζνα πρόςωπα, ενϊ άλλα παίηουν δευτερεφοντα ρόλο, ποιζσ και τι είδοσ ςχζςεων υπάρχουν μεταξφ προςϊπων. θμαντικόσ είναι επίςθσ ο εντοπιςμόσ των μορφϊν δράςθσ (ςυλλογικζσ/ατομικζσ, λεκτικζσ/κινθτικζσ), κακϊσ επίςθσ και του πλαιςίου δράςθσ. Οι παραπάνω διαςτάςεισ αλλθλοςυνδζονται μεταξφ τουσ και γι αυτό τον λόγο δεν μποροφν να αναλυκοφν διακριτά χωρίσ να λθφκοφν υπόψθ οι «ςυγκείμενοι» παράγοντεσ. Ζτςι λοιπόν, μπορεί κανείσ να προβεί ςε ανάλυςθ για να αναγνωρίςει αν υφίςταται ςχζςθ μεταξφ ενόσ περιβάλλοντοσ δράςθσ και ενόσ προςϊπου, μεταξφ ενόσ πρωταγωνιςτι και του είδοσ του τζλουσ (Happy End, νικά ο καλόσ ι ο κακόσ), μεταξφ τθσ απουςίασ ι παρουςίασ ενόσ πρόςωπου και τθσ ςθμαςίασ του, μεταξφ του υπερτονιςμοφ ι όχι μιασ εκνικότθτασ, μιασ μειονότθτασ, του φφλου. Σζτοιεσ και άλλεσ παρόμοιεσ ερωτιςεισ βοθκοφν ςτθν καλφτερθ ερμθνεία του περιεχομζνου και διαφωτίηουν αναλυτικά τισ προοπτικζσ «ανάγνωςθσ» τθσ κινθματογραφικισ ταινίασ. 2. Τρόποσ και μορφζσ παρουςίαςησ, ςυντακτικό τησ κινηματογραφικήσ ταινίασ Η ανάλυςθ κινθματογραφικϊν ταινιϊν αξιοποιεί οπτικά και λεκτικά ςφμβολα, ςυνειρμοφσ, ςτερεότυπα και αναφορζσ ςε προθγοφμενα ι παρόμοια ζργα. Επίςθσ χρθςιμοποιοφνται ςυγκεκριμζνα μζςα και μορφζσ ζκφραςθσ για τθ ςκθνοκεςία τθσ δράςθσ και τθσ πλοκισ. Διαμόρφωςη ήχου Ήχοι: δυνατοί, χαμθλοί, φυςικοί, αφφςικοι, μεταφυςικοί, πραγματικοί, τεχνθτοί κ.α. Μουςική ςυνοδεία: χαμθλι, ζντονθ, χαλαρωτικι, δραματικι, ζνταςθ, προκαλεί φόβο, προκαλεί αγωνία κ.α. Γλϊςςα: ςε ςυμφωνία με εικόνα, ςχολιαςμόσ εκτόσ εικόνασ, φυςικι, παραλλαγμζνθ, με υποτιτλιςμό, on, off Τρόποσ διεξαγωγήσ διαλόγων: πραγματικοί διάλογοι, ςκζψεισ ςε μορφι εςωτερικοφ μονολόγου, λόγοσ και ςκζψθ ςε μορφι εικόνασ Διαμόρφωςη προςϊπων δράςησ Δρϊντα πρόςωπα: πρωταγωνιςτζσ, δευτερεφοντα πρόςωπα, ομάδεσ, πλικοσ, ιδιαίτερεσ μορφζσ Είδοσ παρουςίαςησ: μοναχικοί, με άλλουσ, Διαμόρφωςη εικόνασ Τφποι πλάνων : (πάρα πολφ γενικό, γενικό, αμερικάνικο, κοντινό, πολφ κοντινό) Γωνία λήψησ: (από κάτω προσ τα πάνω, από πάνω προσ τα κάτω, φψοσ ματιϊν ) Κίνηςη κάμερασ: (ακίνθτθ, αργι κίνθςθ, γριγορι κίνθςθ από πάνω προσ κάτω κ.α.) Φωτιςμόσ: ζντονοσ, αδρόσ, φυςικόσ, τεχνθτόσ, φωτεινι αντίκεςθ Μετάβαςη ςκηνήσ Τρόποσ εναλλαγήσ: γριγοροσ, αργόσ, δραματικόσ, δθμιουργϊντασ ζνταςθ Σβήςιμο τησ εικόνασ /άνοιγμα τησ εικόνασ: ε μαφρο ι άςπρο. Μπορεί να παρομοιαςτεί με
ςυλλογικά, από απόςταςθ, κανονικι πρόςλθψθ, κοντινι πρόςλθψθ Εξωτερικά χαρακτηριςτικά: Ενδυμαςία, κίνθςθ δρϊντων, ςχζςθ με άλλα πρόςωπα/αντικείμενα, ιδιαίτερα χαρακτθριςτικά Λοιποί δρϊντεσ: ηϊα, φανταςτικά πλάςματα, αντικείμενα, θ ςθμαςία τουσ κ.α. τθν τελεία dissolve: Η πρϊτθ εικόνα χάνεται, ενϊ ταυτόχρονα εμφανίηεται θ επόμενθ. Χρθςιμοποιείται ςυνικωσ για να περάςουμε από μια ςκθνι ςε μια άλλθ. Διάρκεια: αναλογία ςκθνισ με το πραγματικό χρόνο Flash back: Επιςτροφι ςτο παρελκόν τθσ ιςτορίασ. Flash forward: Άλμα προσ τα εμπρόσ. 3. Καταγραφή τησ εξζλιξησ τησ πλοκήσ Σα παραπάνω χαρακτθριςτικά, ο τρόποσ και οι μορφζσ ζκφραςθσ μποροφν να καταγραφοφν ςυςτθματικά ςε ζνα πλαίςιο παρατιρθςθσ. ε κάκε περίπτωςθ δεν πρόκειται μοναχά για μια αναλυτικι προςζγγιςθ του περιεχομζνου τθσ κινθματογραφικισ ταινίασ. Σα καταγεγραμμζνα δεδομζνα κα πρζπει να κεωρθκοφν ολιςτικά και να τοποκετθκοφν ςε ςχζςθ μεταξφ τουσ, προκειμζνου να αναδομθκεί μια ςυνολικι προοπτικι και ερμθνεία. Παρακάτω παρουςιάηονται δφο διαφορετικά πλαίςια που μποροφν να αξιοποιθκοφν προκειμζνου να ςθμειωκοφν όλεσ ι οι ςθμαντικότερεσ ςκθνζσ τθσ ταινίασ. Σο πρϊτο πλαίςιο καταγραφισ είναι πιο απλό και μπορεί να αξιοποιθκεί από αρχάριουσ που κζλουν να αξιοποιιςουν τθ μζκοδο ανάλυςθσ μιντιακϊν περιεχομζνων ςτθν εκπαίδευςθ. τόποσ δράςθσ Που δράςεισ, ςυμβάντα, διάλογοι Τι δρϊντα πρόςωπα Ποιόσ χρόνοσ δράςθσ Πότε Σο δεφτερο απαιτεί πλαίςιο απαιτεί μεγαλφτερθ εμπειρία και καλφτερθ γνϊςθ του ςυντακτικοφ των μιντιακϊν περιεχομζνων. Αρ. Σκηνή δράςησ διάρκεια κάμερα Ήχοσ/Μουςική Γλϊςςα (διάλογοσ/ςχόλιο) πλάνο λιψθ κίνθςθ 4. Ποιά επίδραςη αςκεί η κινηματογραφική ταινία ςτο θεατή ε αυτι τθ φάςθ μποροφν να κεματοποιθκοφν οι λειτουργίεσ των τεχνικϊν παρουςίαςθσ και ζκφραςθσ, δθλαδι το ςυντακτικό τθσ κινθματογραφικισ ταινίασ (ιχοσ, μουςικι, φωτιςμόσ, πλάνο, παρουςίαςθ προςϊπων) ςθμαντικϊν ςκθνϊν ςε ςυνδυαςμό με:
τα κζματα που προβάλλονται τισ αναπαραςτάςεισ που αντικατοπτρίηονται μζςα από τουσ χαρακτιρεσ τον τρόπο που προβάλλονται και τα μθνφματα/διδάγματα που μεταδίδονται τα διλιμματα και τισ αποφάςεισ που παίρνονται, αλλά και αυτζσ που κα μποροφςαν να επιλεχτοφν μα δε προτιμικθκαν ςτερεότυπα που διαμορφϊνονται ι αμβλφνονται τισ προςωπικζσ ερμθνείεσ που μπορεί να διαμορφϊςει ο κεατισ βλζποντασ τθν ταινία τισ ανάγκεσ των κεατϊν που τυχόν καλφπτει θ κινθματογραφικι ταινία το είδοσ και θ ποιότθτα λιξθσ τθσ πλοκισ 5. Συνολική αξιολόγηςη Σο ςυγκεντρωμζνο υλικό αποτελεί τθ βάςθ για τθ διατφπωςθ μιασ ςυνολικισ κρίςθσ. ε αυτό το πλαίςιο και μζςα από μια αναλυτικοςυνκετικι προςζγγιςθ μπορεί κανείσ να αποφανκεί, πόςο «λογικά» ιταν τα κίνθτρα των δρϊντων προςϊπων, θ εξζλιξθ τθσ πλοκισ και το τζλοσ τθσ ιςτορίασ. Επίςθσ, μπορεί κανείσ να αποφανκεί, αν θ κινθματογραφικι ταινία αςκεί μια ςυναιςκθματικι επιρροι, αν επιδιϊκει μια διανοθτικι ενεργοποίθςθ του κεατι, αν αποςκοπεί ςε ςυγκεκριμζνεσ επιδιϊξεισ, π.χ. ψυχαγωγία, πλθροφόρθςθ, προβλθματιςμό κ.α. Κατϋ επζκταςθ μπορεί να ςυηθτθκεί πωσ παρουςιάηεται θ «πραγματικότθτα» ςτθν κινθματογραφικι ταινία ςε ςχζςθ με τθν κοινωνικι, πολιτικι πραγματικότθτα και ποια προοπτικι ερμθνείασ παίρνει. ε ςχζςθ με το άτομο διατυπϊνονται κρίςεισ ςε ζνα πλαίςιο αλλθλεξάρτθςθσ : κζμαδιαςτάςεισ και προοπτικι του κζματοσ- κεατι(παιδί)- κοινωνικοποίθςθ-ανάπτυξθπραγματικά βιϊματα αυτοφ-δυνατότθτα επεξεργαςίασ των μιντιακϊν περιεχομζνων κοινωνικοί κεςμοί-παιδικι θλικία. Καταλθκτικά μπορεί να διατυπωκεί μια κρίςθ ςχετικά με τθν θλικία του κεατι που κεωρείται κατάλλθλθ για τθ κζαςθ τθσ κινθματογραφικισ ταινίασ. Η επιχειρθματολογία κα πρζπει να ςτθρίηεται ςε τεκμθριωμζνεσ κζςεισ ςχετικά με τθν ανάπτυξθ του κεατι/παιδιοφ που πθγάηουν από: το υπόβακρο και γενικό πλαίςιο ομοειδϊν και παρόμοιων ταινιϊν, τθν επίκαιρθ κοινωνικι πραγματικότθτα, το κοινό ςτο οποίο απευκφνεται θ κινθματογραφικι ταινία, τθν ιςχφουςα νομοκεςία περί απαγορευμζνων και επιβλαβϊν περιεχομζνων (Μερίδου 2009), τθν επίκαιρθ μιντιακι κοινωνικοποίθςθ των νζων, τα κεωρθτικά ςχιματα ςχετικά με τθν επίδραςθ που αςκοφν τα μιντιακά περιεχόμενα, κεωρθτικζσ ςχζςεισ αναφορικά με τθν ανάπτυξθ των νζων (Kron, οφόσ 2009). Σφντομη παιδαγωγική προςζγγιςη των κατηγοριϊν ςήμανςησ μιντιακϊν περιεχομζνων
Οι παρακάτω κατθγορίεσ ςιμανςθσ μιντιακϊν περιεχομζνων (κινθματογράφοσ, τθλεόραςθ, διαφθμιςτικά ςπότ, βίντεο ςτο διαδίκτο, π.χ. youtube) βαςίηονται ςτο πνεφμα των νεότερων νόμων π.χ. θ "ςυμφωνία των ομοςπονδιακϊν κρατιδίων για τθν προςταςία των νζων ςτα περιβάλλοντα των Μζςων" το 2003 τθσ Γερμανίασ και το γενικότερο ςτθν διευρυμζνθ ευρωπαϊκι προςζγγιςθ. φμφωνα με αυτιν, τα υπό ανάπτυξθ άτομα πρζπει να προςτατευκοφν από τισ μιντιακζσ προςφορζσ, "οι οποίεσ είναι ικανζσ να προςβάλουν τθν ανάπτυξθ των παιδιϊν και των νζων ςτθν πορεία τουσ ςε μια κοινωνικοποιθμζνθ και υπεφκυνθ προςωπικότθτα". Αυτό ςθμαίνει ότι δεν πρόκειται για κανονιςτικά κριτιρια παιδαγωγικισ αξιολόγθςθσ. ε αυτό το πλαίςιο προςζγγιςθσ ζχουν ιδρυκεί με κρατικι ευκφνθ οι "επιτροπζσ/πίνακεσ ταξινόμθςθσ", κακϊσ επίςθσ και επιτροπζσ αυτορρφκμιςθσ ιδιωτικϊν ςτακμϊν και υπθρεςιϊν που ανζπτυξαν κριτιρια αξιολόγθςθσ, προκειμζνου να προςανατολίςουν τα περιεχόμενά τουσ ςτουσ ιςχφοντεσ νόμουσ που ςχετίηονται με τθν προςταςία τθσ παιδικισ θλικίασ και των νζων ςτα περιβάλλοντα των Μζςων. Ελεφθερη πρόςβαςη χωρίσ κανζνα περιοριςμό Σα μικρά παιδιά 1-6/6 χρονϊν (πρϊιμθ παιδικι θλικία) βιϊνουν τα μιντιακά περιεχόμενα άμεςα και με αυκόρμθτο τρόπο. Αυτό ςθμαίνει ότι μζχρι τθν θλικία του ενόσ ζτουσ τα παιδιά (βρζφθ) προςλαμβάνουν τα περιεχόμενα ςτο μιντιακό πλαίςιο, π.χ. κινθματόγραφοσ, τθλεόραςθ ωσ πραγματικά δρϊμενα. ταδιακά, προσ το τζλοσ του πρϊτου ζτουσ και ζπειτα αντιλαμβάνονται, περιςςότερο διαιςκθτικά, ότι τα δρϊμενα που παρουςιάηονται μποροφν να βιντεοςκοπθκοφν και να αναπαραχκοφν, π.χ. με φωτογραφικι μθχανι ι βίντεο. Αυτι θ ικανότθτα ςτθρίηεται περιςςότερο ςτα μιντιακά βιϊματα των παιδιϊν παρά ςτθν γνωςτικι τουσ ικανότθτα. Από δφο χρονϊν είναι ςε κζςθ να αντιλθφκοφν περιςςότερο μερικζσ μορφζσ και τεχνικζσ ζκφραςθσ των μιντιακϊν περιεχομζνων, π.χ. θ απόςταςθ, το μζγεκοσ των αντικειμζνων, τθν ζναρξθ και λιξθ τθσ εκπομπισ, τθν παρουςία ι απουςία προςϊπων και αντικειμζνων. Προσ τθν θλικία των 5 ετϊν τα παιδιά αρχίηουν, αλλά όχι ςυςτθματικά και μόνιμα, να κάνουν διακρίςεισ και να αντιλαμβάνονται ότι τθλεοπτικά και κινθματογραφικά περιεχόμενα δεν αντιςτοιχοφν με τθν ίδια τθν πραγματικότθτα. Η αντίλθψι τουσ είναι προπαντόσ αιςκθτικοκινθτικι και «επειςοδιακι», ενϊ οι γνωςτικζσ και δομικζσ ικανότθτζσ του είναι περιοριςμζνεσ. Αυτό ςθμαίνει ότι ςε περίπτωςθ που παρακολουκιςουν ςκθνζσ κινθματογραφικϊν ζργων με ςκοτεινά πλάνα, που προκαλοφν ζντονθ ςυναιςκθματικι φόρτωςθ και φόβο, με γριγορεσ εναλλαγζσ ςκθνϊν μποροφν να προκλθκοφν αποςτακεροποιιςεισ. Επίςθσ κατά τθν κζαςθ ταυτίηονται άμεςα με τα πρόςωπα ι τα αντικείμενα του ζργου. κθνζσ βίασ, προβλθματικζσ διαπροςωπικζσ ςχζςεισ προκαλοφν άγχοσ και ςυχνά φόβο, ενϊ δεν ζχουν τθ δυνατότθτα να επεξεργαςτοφν από μόνα τουσ αυτά τα βιϊματα. Ακριβϊσ γιϋ αυτόν το λόγο είναι ςθμαντικι θ «επίλυςθ» τζτοιων προβλθματικϊν ςκθνϊν και μιντιακϊν καταςτάςεων. Ελεφθερη πρόςβαςη από 6 χρονϊν και πάνω Από 6 χρονϊν και πάνω τα παιδιά βρίςκονται ςτθ μζςθ (6-10)μζχρι τθ προχωρθμζνθ (10-12) παιδικι θλικία και αναπτφςςουν ςταδιακά διευρυμζνεσ ικανότθτεσ γνωςτικισ επεξεργαςίασ αιςκθτθριακϊν εντυπϊςεων. Αυτζσ δεν ζχουν αναπτυχκεί με ςτακερό και
ίδιο τρόπο ςε όλα τα παιδιά θλικίασ 6-12 χρονϊν. υχνά παραμζνουν ςτα παιδιά ζντονα ςυναιςκθματικά βιϊματα και εντυπϊςεισ, ενϊ αρκετά «ςυμπάςχουν» με τουσ πρωταγωνιςτζσ ι αναπτφςςουν φοβίεσ, μθ μπορϊντασ να τισ διαχειριςτοφν. Από το 7ο ζωσ το 8ο ζτοσ ξεκινάει το ςτάδιο των "ςυγκεκριμζνων γνωςτικϊν εγχειρθμάτων". Σο παιδί αποκτά τισ περεταίρω γνωςτικζσ ικανότθτεσ κρίςθσ ςτθν ομάδα των ςυνομιλικων του ςτο ςχολείο, ςτον ελεφκερο χρόνο και ςτθν οικογζνεια. Μακαίνει μζςα από το παιχνίδι να αντιςτρζφει τθν ενζργεια και τθν αναγνϊριςθ ςυμπεραςμάτων, να χρθςιμοποιεί δθλαδι ζνα από τα κεντρικά όργανα τθσ λογικισ: τθν ζννοια τθσ ιςότθτασ και τθσ διαφοράσ. Μακαίνει με αυτό το όργανο να κρίνει τα πράγματα, τα ςφμβολα, να ςυγκρίνει και να κρίνει τισ ενζργειεσ κ.λπ. (όχι υπό τθν ζννοια τθσ θκικισ!), να καταςκευάηει και να πραγματοποιεί. ε ςχζςθ με το περιεχόμενο μιασ κινθματογραφικισ ταινίασ αρχίηει να διαφοροποιεί μεταξφ πραγματικοφ και μυκοπλαςτικοφ/φανταςτικοφ περιεχομζνου, διαφιμιςθσ και πραγματικότθτασ του διαφθμιηόμενου αντικειμζνου. Σο παιδί αρχίηει "να ςκζπτεται" και να υλοποιεί μια "απόφαςθ" ςτθν πράξθ ο Piaget ονομάηει αυτιν τθ διαδικαςία "ςυγκεκριμζνο γνωςτικό εγχείρθμα". Αυτι τθ διαδικαςία το παιδί μπορεί "να τθ φανταςτεί" επίςθσ εςωτερικά, να τθν ςκεφτεί δθλαδι και να αναγνωρίςει τα περιβαλλοντικά χαρακτθριςτικά τθσ γνωρίςματα. Δεκάχρονα π.χ. μποροφν να κρίνουν ςε μία ταινία ότι διαφορετικζσ ομάδεσ ανκρϊπων μποροφν να μεταφζρουν διαφορετικά βαριά φορτία και παράλλθλα να γελοφν, εάν από το ζνα ι το άλλο πρόςωπο πζφτει το φορτίο και καταςτρζφεται ςτο ζδαφοσ. ε περίπτωςθ που τα παιδιά όμωσ ρωτθκοφν, γιατί τα βάρθ αυτά είναι διανεμθμζνα διαφορετικά ςτισ ομάδεσ ανκρϊπων, τα παιδιά δυςκολεφονται να απαντιςουν. Εδϊ εξετάηεται θ θκικι διάςταςθ τθσ ζννοιασ τθσ ιςότθτασ και τθσ διαφοράσ. Σα παιδιά ζχουν μάκει φυςικά να διαπραγματεφονται τουσ κοινωνικοφσ κανόνεσ, να τουσ ανακεωροφν, να διαφωνοφν πάνω ςε αυτοφσ και να τουσ μετατρζπουν. Ζχουν μάκει ιδθ να παρατθροφν με προςοχι τισ ανιςότθτεσ και τθν αδικία. Παραμζνουν με αυτζσ τισ γνϊςεισ ακόμα ζντονα μζςα ςτο πλαίςιο εμπειρίασ τουσ. Κατά κανόνα θ κινθματογραφικι ταινία, το βίντεο και το διαδίκτυο ξεπερνοφν τον γνωςτικό ορίηοντα των παιδιϊν ςε αυτιν τθ φάςθ τθσ ανάπτυξθσ τουσ. Για αυτόν το λόγο είναι ςθμαντικό οι ςυγκρουςιακζσ καταςτάςεισ ενόσ ζργου και οι ςυναιςκθματικά φορτιςμζνεσ εντάςεισ να ζχουν μια κετικι ζκβαςθ. ε διαφορετικι περίπτωςθ, τα παιδιά ςυχνά «ταρακουνιοφνται», είναι φοβιςμζνα και ανίςχυρα κατά τθν κατανάλωςθ μιντιακϊν περιεχομζνων. Εδϊ είναι ςθμαντικι θ ετοιμότθτα από μζρουσ των γονιϊν και των εκπαιδευτικϊν και θ προκυμία από αυτοφσ να ςυηθτιςουν τισ μιντιακζσ εμπειρίεσ των παιδιϊν. Επομζνωσ ςυμπλθρωματικά θ "γονικι κακοδιγθςθ" είναι πολφ ςθμαντικι και ςυμβάλλει ςτθν πρόςβαςθ και τθ διάκεςθ των μιντιακϊν περιεχομζνων ςε αυτιν τθν θλικιακι ομάδα. Επίςθσ τα ενθμερωτικά φυλλάδια γφρω από το περιεχόμενο και τισ αφορμζσ ςυηιτθςθσ είναι μια πραγματικι βοικεια για τουσ γονείσ, τουσ εκπαιδευτικοφσ και τουσ δαςκάλουσ. Ελεφθερη πρόςβαςη από 12 χρονϊν και πάνω
Σα παιδιά αυτισ τθσ θλικιακισ ομάδασ (προεφθβικι και εφθβικι θλικία) αναπτφςςουν τθν ικανότθτα αποςταςιοποιθμζνθσ αντίλθψθσ του μιντιακοφ περιεχομζνου. Ήδθ, ςε θλικία 11 ζωσ 12 ετϊν ξεκινάει το ςτάδιο των "τυπικϊν γνωςτικϊν εγχειρθμάτων". Όπωσ γίνεται κατανοθτό από τον ίδιο τον όρο: Η αναγνϊριςθ και θ δράςθ και θ ςυνδεόμενθ με αυτζσ ιδζα τθσ ιςότθτασ και τθσ διαφοράσ ςχετίηονται τϊρα ςε ζνα "υψθλότερο" επίπεδο δραςτθριοτιτων, τθσ νοθμοςφνθσ "με υποκζςεισ". Αυτζσ διαμορφϊνονται από τα ίδια τα άτομα ι γίνονται δεκτζσ μζςω του περιβάλλοντοσ και με αυτζσ υλοποιοφνται τα γνωςτικά εγχειριματα. Είναι ςε κζςθ να αναγνωρίηουν τυπικά χαρακτθριςτικά ενόσ κινθματογραφικοφ ζργου και να το κατατάςςουν ςε κατθγορίεσ, π.χ. κωμωδία, μυκοπλαςία, τρόμου, και να προκαταβάλλουν το περιεχόμενο, τθ δομι/πλοκι του ζργου και τα αναμενόμενα ςυναιςκιματα που κα βιϊςουν. Παρόλϋ αυτζσ τισ γνωςτικζσ ικανότθτεσ, προβλθματικι παραμζνει θ διαχείριςθ γριγορων εναλλαγϊν με ςκθνζσ ζντονθσ βίασ, ςυναιςκθματικοφ άγχουσ και μεταφυςικϊν αναπαραςτάςεων που δεν μποροφν να επεξεργαςτοφν οι ζφθβοι από μόνοι τουσ. Ζφθβοι (12-16 χρονϊν) βρίςκονται ςτθ φάςθ του αυτοπροςδιοριςμοφ τθσ ταυτότθτάσ τουσ και ςυχνά είναι, αν και ςυνικωσ δεν γίνεται αντιλθπτό, ευάλωτοι, ευαίςκθτοι και πλθγϊνονται, δθλαδι αποςτακεροποιοφνται εφκολα. Σζτοιεσ περιπτϊςεισ ζχουμε ςε κινθματογραφικά ζργα που παρουςιάηονται πρωταγωνιςτζσ με αντικοινωνικζσ, αντιπαραγωγικζσ και βίαιεσ ςυμπεριφορζσ, με τουσ οποίουσ ταυτίηονται δθλαδι "αποδζχονται" και προςπακοφν να "ταυτιςτοφν με αυτζσ" ι τα προκαλοφν να τισ «μάκουν» - για να αναφζρουμε εδϊ μοντζλα μάκθςθσ όπωσ μάκθςθ με μίμθςθ, μάκθςθ με πρότυπο. Ενϊ τζτοια περιεχόμενα μποροφν να αποςτακεροποιιςουν μερικοφσ ζφθβουσ, μποροφν να αξιοποιθκοφν εκπαιδευτικά, προκειμζνου να προβλθματιςτοφν πάνω ςε αντικοινωνικζσ ςυμπεριφορζσ και βίαιεσ εναλλακτικζσ που παρουςιάηονται ωσ ςτρατθγικι επίλυςθσ προςωπικϊν και κοινωνικϊν διαφορϊν. Ελεφθερη πρόςβαςη από 16 χρονϊν και πάνω ε ζφθβουσ από 16 χρονϊν και πάνω «πιςτϊνονται» οι απαραίτθτεσ γνωςτικζσ, ςυναιςκθματικζσ και θκικζσ ικανότθτεσ που κωροφνται αναγκαίεσ για τθν οικοδόμθςθ τθσ ικανότθτασ και δεξιότθτασ ςτα Μζςα (Media Literacy). ε αυτιν τθν θλικιακι ομάδα κα μποροφςε να πει κανείσ ότι θ προςωπικότθτα «αποκρυςταλλϊνεται». Σο παιδί ανακαλφπτει ότι τα πράγματα, οι άνκρωποι και τα ςφμβολα ζχουν όρια και αιτιϊδεσ ςχζςεισ. Αρχίηει με τθν αυτορυκμιηόμενθ πραγματοποίθςθ παραδοχϊν, μακαίνει ςυνεχϊσ να παρουςιάηει επιδόςεισ, ςυλλζγει και ταξινομεί, παράγει και ολοκλθρϊνει. Σο παιχνίδι τοποκετείται ζμμεςα δίπλα ςτθν εργαςία. Αναπτφςςει μια αίςκθςθ για τθ διαμόρφωςθ του κόςμου με διαφορετικά περιεχόμενα και μορφζσ ζκφραςθσ. υγχρόνωσ ςυμμετζχει όλο και περιςςότεροι ςτθν ομάδα των ςυνομθλίκων. Εκεί ςυναντά νζεσ μορφζσ τθσ αμοιβαίασ εκτίμθςθσ, τθσ κακοδιγθςθσ ι/και τθσ αυκεντίασ και τθσ αλλθλεγγφθσ. Αυτζσ οι εμπειρίεσ εμφανίηονται,
πζρα από τθν εμπειρία των ςχζςεων που ζχουν αποκτθκεί με τουσ γονείσ και φζρνουν νζα "πρότυπα" για τθν ταφτιςθ ςτθ ηωι του παιδιοφ. Προβλθματικζσ παραμζνουν για αυτιν τθν θλικιακι ομάδα κινθματογραφικζσ ταινίεσ που τείνουν με ςυςτθματικό τρόπο να προβάλουν βίαιεσ και αντικοινωνικζσ ςυμπεριφορζσ ωσ εναλλακτικά μοντζλα επίλυςθσ κοινωνικϊν και ατομικϊν διαφορϊν. ε αυτιν τθν κατθγορία ανικουν περιεχόμενα που «εξυμνοφν» τον κοινωνικό ςτιγματιςμό ομάδων ατόμων (π.χ. αλλοδαποί, ομοφυλόφιλοι), «προτείνουν» φαςιςτικζσ ιδεολογίεσ ωσ κοινωνικό προςανατολιςμό, ελαχιςτοποιοφν ι αρνοφνται ρατςιςτικζσ πρακτικζσ, π.χ. το ολοκαφτωμα των Εβραίων. Βιβλιογραφία Bessen, J.(1997), Aspekte der (Spiel-)Filmanalyse, In: Lernbox. Jahresheft 1997, S. 11. Friedrich Verlag Hoffmann, B. (2003), Medienpädagogik. München: Schöningh UTB Kron, F., οφόσ, A. (2009). Η ανάπτυξθ ωσ ζννοια κλειδί για τθν προςταςία τθσ παιδικισ θλικίασ και των νζων ςτα περιβάλλοντα των Μζςων. το: οφόσ, Α., (Επιμ.), Παιδαγωγικζσ διαςτάςεισ των Νζων Μζςων. Ενίςχυςθ μιντιακοφ γραμματιςμοφ και ικανότθτασ για ζνα αςφαλζσ διαδίκτυο (ςελ. 41-62). Ακινα: Γρθγόρθσ Kron, F., οφόσ, A. (2009). Η εξελιςςόμενθ προςζγγιςθ τθσ προςταςίασ των νζων ςτα περιβάλλοντα των Μζςων. το: οφόσ, Α. (Επιμ.), Παιδαγωγικζσ διαςτάςεισ των Νζων Μζςων. Ενίςχυςθ μιντιακοφ γραμματιςμοφ και ικανότθτασ για ζνα αςφαλζσ διαδίκτυο (ςελ. 63-75). Ακινα: Γρθγόρθσ Mattes, W. (2002), Methoden für den Unterricht. Braunschweig: Schöningh Μερίδου, Ε. (2009), Παράνομο περιεχόμενο ςτο διαδίκτυο. Νομοκετικζσ ρυκμίςεισ και μζτρα αντιμετϊπιςθσ του. το: οφόσ, Α. (Επιμ.), Παιδαγωγικζσ διαςτάςεισ των Νζων Μζςων. Ενίςχυςθ μιντιακοφ γραμματιςμοφ και ικανότθτασ για ζνα αςφαλζσ διαδίκτυο (ςελ. 200-219). Ακινα: Γρθγόρθσ. οφόσ, Α. (2009). Προςταςία των Νζων ωσ Παιδαγωγικι Ικανότθτα Δράςθσ. το: οφόσ, Α. (Επιμ.), Παιδαγωγικζσ διαςτάςεισ των Νζων Μζςων. Ενίςχυςθ μιντιακοφ γραμματιςμοφ και ικανότθτασ για ζνα αςφαλζσ διαδίκτυο (ςελ. 21-40). Ακινα: Γρθγόρθσ. Piaget, J. (1973). Einführung in die genetische Erkenntnistheorie. Frankfurt/M: Suhrkamp Kohlberg, L. (1974). Zur kognitiven Entwicklung des Kindes. Drei Aufsätze. Frankfurt/M: Suhrkamp http://filosofia.gr/blogs/index.php?op=default&postcategoryid=44&blogid=20